5 Analys och Slutsatser
5.1 Granskningen av utsläppsrätter
Hisse senedi teşvik ödülleri; şirketin belirli bir dönem için koyduğu performans hedeflerinin gerçekleşme durumuna göre personele pay vermeyi öngören esnek bir yöntemdir (Gündüz 2014). Bu yöntemin amacı çalışanları uzun süre şirkette tutmak ve şirketin uzun dönemdeki başarısı ile personelin sağlayacağı faydayı bağdaştırmaktır (Atasoy, 2009:43-44).
Şirketlerin uygulama amaçlarına göre başlıca iki tür hisse senedi teşvik ödülü planı bulunmakta olup “Kısıtlanmamış Hisse Senedi Teşviği (Non-restrictive Stock Bonus)” ve “Kısıtlanmış Hisse Senedi Teşviği”dir (Restricted Stock Bonus) (Demirkan, 1999:7).
Kısıtlanmamış Hisse Senedi Teşviği (Non-restrictive Stock Bonus):
Genellikle şirketin finansal ve stratejik hedeflere ulaşmış olmaları sebebi ile uzman ve kilit personele verilen hisse ödülüdür.
Kısıtlanmış Hisse Senedi Teşviği (Restricted Stock Bonus): Uygulama
kapsamında anlaşmaya bağlı olarak çalışanlara ücretsiz hisse verilmesini sağlayan bir uygulamadır (Stock Options, Restricted Stock, Phantom Stock, Stock Appreciation Rights (SARs), and Employee Stock Purchase Plans (ESPPs 2018). Çalışanların belirli bir haketme (vesting) dönemi süresince şirkette kalmaları veya ödülü hak etmeden önce belirli performans ölçülerini karşılamaları gibi şartlara bağlı olan bir ödüldür (Demirkan, 1999:7). Çoğunlukla, çalışan şirkette belirli bir yıl boyunca, genellikle üç ila beş yıl
boyunca çalışmaya devam ederse tahsisat kısıtlaması sona erer. Zamana bağlı kısıtlamalar tek seferde veya kademeli olarak azaltılabilir (Stock Options, Restricted Stock, Phantom Stock, Stock Appreciation Rights (SARs), and Employee Stock Purchase Plans (ESPPs 2018).
Şirketin tercihine bağlı olarak hisselere kar payı veya oy hakkı verilmesi mümkündür. Hisse senedi teşvik ödülü uygulaması kapsamında kısıtlanmış hisse senedi teşviğinde, hisse senedi opsiyonları veya hisse senedi değerleme haklarındaki uygulamaların aksine fiyatlar düşse bile, hisselerin bir değeri vardır (Atasoy, 2009:44).
Hisse senedi teşvik ödülü uygulaması ile ilgili temel bilgiler, avantajları ve dezavantajları aşağıdaki tabloda verilmiştir (Demirkan, 2009:Ek/2):
Çizelge 4.6: Hisse Senedi Teşvik Ödülleri Avantaj ve Dezavantajları Hisse Senedi Teşvik Ödülleri /Temel
Bilgiler Avantajları Dezavantajları
Şirketin gelecekteki
performansına göre
çalışanlara pay verilmesini sağlayan basit ve esnek bir yöntemdir.
Üst düzey veya kilit personel ile şirketin uzun dönemli performansını örtüştürerek bunların şirkete bağlılığını sağlamak ve şirketi çekici kılmak amaçlanmaktadır. Kısıtlanmamış hisse senedi teşviği ve kısıtlanmış hisse senedi teşviği olmak üzere
iki şekilde
uygulanabilmektedir.
Şirketin tercihine bağlı olarak hisselere kar payı veya oy hakkı verilmesi mümkündür.
Basit ve esnek olduklarından
oluşturulmaları kolaydır. Mülkiyetin doğrudan çalışana geçmesi ile
sermayenin tabana yayılmasını sağlar.
Şirketin finansal ve stratejik hedeflerine ve performans ölçülerine göre değişik şekillerde uygulanabilirler. Mülkiyet ve oy hakkı çalışana geçer. Dolaşımda bulunan hisse senetlerinin sayısını artırır.
Çalışanlar herhangi bir ödeme yapmadan pay sahibi olabildiklerinden mülkiyetin değerinin algılanması düşük seviyede kalır.
Parasal olmayan bir ödül için çalışanların vergi ödemelerine neden olur.
Hisse senedi teşvik ödülleri uygulaması TFRS 2 kapsamında da uygulama alanı bulmaktadır. Şöyle ki TFRS 2 Hisse Bazlı Ödemeler Standardında “Özkaynaktan Karşılanan Hisse Bazlı Ödemeler” uygulamasında “Hak Ediş Koşulunun Piyasaya Dayalı Olması” durumu (hisse senedi fiyatlarında artış
sağlanması vb) genellikle finansal ve stratejik hedeflere ulaşmayı esas alan Kısıtlanmamış Hisse Senedi Teşviği planına (Non-restrictive Stock Bonus), “Hak Ediş Koşulunun Belirli Performans Koşullarının Gerçekleştirilmesine Bağlı Olması” durumu (çalışanların hakediş süresince şirkette kalmaları ve belirli performans ölçülerini göstermeleri) ise şirkette kalma süresini ve belirli performans ölçülerini esas alan Kısıtlanmış Hisse Senedi Teşviği planına (Restricted Stock Bonus) denk gelmektedir.
4.5.1 Hisse senedi teşvik ödülleri (stock bonus awards) vergileme rejimi
Kısıtlanmamış hisse senedi teşviği uygulamasında çalışan tarafından elde edilen hissenin gerçek piyasa değeri çalışan açısından olağan gelir kabul edilerek gelir vergisine tabi tutulmaktadır. İşveren ise aynı tutarı gider yazarak vergi indirimi sağlamaktadır. Kısıtlanmamış hisse senedi teşviği uygulamasında çalışana nakit sağlanan bir fayda olmadığı halde çalışan açısından vergi maliyeti doğurmaktadır. Bu nedenle ortaya çıkan vergi maliyetini genel itibariyle işverenler karşılamaktadır (Demirkan, 1999:Ek1).
Kısıtlanmış hisse senedi teşviği uygulamasında ise hakediş süresi dolana kadar çalışan vergilendirilmemektedir. Hakediş süresi sona erdikten sonra hisse senedinin gerçek piyasa değeri çalışan açısından olağan gelir olarak kabul edilerek çalışan vergilendirilir. İşveren ise hakediş süreci dolduktan sonra, çalışanın elde ettiği gelir tutarında vergi indirimi elde etmektedir.
Kısıtlı hisse senedine ilişkin olumsuz durum, hak kazanma süreci bittikten sonra hisse senedi ile ilgili gerçek piyasa değeri üzerinden gelir vergisi ödemek zorunda kalınmasıdır. Bu çerçevede; daha düşük vergileme yapılması açısından ABD’de Ulusal Gelir Kanunu’nun 83/b maddesi kapsamında vergi ertelemesi bakımından teşvik düzenlemesi yer almaktadır. (Taxation of Stock Awards and Stock Bonuses 2014). Ulusal Gelir Kanunu’nun 83(b) bölümünde, hak kazanma sürecinde hisse senedi fiyatında oluşabilecek artışlar üzerinden olağan gelir vergisi ödenmesini önlemek amacıyla, belirli şartlar altında, hisse senetlerinin çalışanın hisse ile ödüllendirildiği tarihteki piyasa değeri üzerinden olağan gelir vergisi ödenmesine ve hak kazanma süreci bittikten sonra söz konusu senetlerin satılması halinde ise oluşan kazanç üzerinden sermaye kazancı (değer artış kazancı) vergisi ödenmesine olanak sağlanmıştır (Demirkan, 1999:Ek/1).
