P T N
P A G A N U S
H E B R A I Z A N S ,
S P E C I M I N E A C A D E M I C O
exh ib itus,
* ' JCujus
‘‘ i
:*
k P
a r t e m
-P
o s t e r i o r e m
,
In d u l t uA w p lu ftm i O rd. Philof. in lllujin U niverf.
Yt - . * ' , - A »
~ ■ *
P R Æ S I D E
C E L E B E R R I M O V I R O
,
Mag, MATTHIA ffi©P/
\
P oëfeos
Pr o f.Reg.
5
c Ord.
P R O L A U R E A Tublice ventilandam
fiftit
A lu m n u s R egius
C
a r o l u sG
u s t. ü s i s e s s K s e n s i S R /
S
m o l a n d u s,
ln Audit
.
Gufl.
Maj. ad dtem XXIX, Ma’ji
17
ji*
Horis ante meridiem folitis.
Bafilius Magnus.
t - * ' * ' ' \ ‘' i ' ^ ’J l j I [jlsu içt Tiç' oikstoi^ç nçàç dXXrjXxç 7oiç Xàyoiçy
zfâ y o v
â vifëfr
.dû7£v nyw<riç ysyoOo. ’ty %
(jLYjy dX X à ro y s 7T otfdXXyXoi 9 é fia ç xalotpctBeTvC
a p u tT
e r t iu mUfùm Sc abul'um Pagàni Hebrai-
zantis præmittens.
§,
1
.
Ufum comparationis Philofopbia gentilis cum fl*
cris Hebrœorum, at que cautelas quasdam tit*
- ca eandem adornat.
11
. Lufum ingenii qiiorundam in hoc leviter notât#
/ ,
C 5» I«
Omparationem hypothefium
Philo-(ophiæ gentilis cum facris Hebræorum
eo minus improbandam cenfemus, quo
his (imiliora hinc inde in illis occurrant
eftata; cum fæpe vel inviti tam de rebus geftis
populi D e i, quam de fandioribus dogmatibus ita
fcripfifle
v i d e a n t u rgentiles , ut inde argumenta,
quibus
vel infenfiflimi hoftes
fcripturæ facras
moveri pofTent, oriantur
Idque patet e x e m
plo
i p f i u sApoftoli, Athenas delati, qui contra-.
Paganos ex domefticis eorum principiis pugna
vit ß ).
N e autem fine quæfito ejusmodi colla
t i o n i s
fruftrati, & veritatem divinam , & nos-
met ipfos malevolis hoftium exponamus cachin
nis, magnopere ca v en d u m ,
ne vel teftimonia_*
veterum temere colleda
y ) , vel perperam
intel-le d a <F), producamus, vel denique comparatione
fada , majorem illis tribuamus, quam merentur,
M
^ ) 0 r !9*
* ) H i n c f a f t u m , u t ab ipfis ecclefiae i n c u n a b u l i s , D o - (ftorcs, praeter alias > e ti am h a nc a d m o v e r i n t m a c h i n a m » q u u m d e a u f t o r i t a t e v e r b i divini» a d v e r - fus g e n t i l i u m infultus d e f e n d e n d a , praeceperunt ; q u i p p e qui bus n e c ef iu m e rat o f t e n d e r e praeftantiffi- m o s i p fo r um P h i l o f o p h o s fimilia d o g m a t i b u s Chr ift i p r o t u l i f l e , e a qu e â fapientiffimis viris p r o veris efle r ec e p t a , N c c fanus quispiam haec a r g u m e n t a t a n - q u a m m i n o r i s m o m e n t i plane c o n t e m n e t , conf ide - • r a n s eflufas c a l u m n i a s , qui bus & J uda eos , & C h r i - f ti anos, Scripturae S.ae oracul is a d d i & o s , adgreffi f unt, q u a m q u e capitali o d i o i n e os defaevierunt g e nt i l e s . E t quamvi s pu gn a ifta h o d i e n®n a d e o f r e q u e n s fit* alia t a m e n eft r a t i o , quae ea m o m n i s f rugi s e x p e r t e m efle n o n finit. Quae e n i m fides faens no ft ri s n o n a cce di t * q u a n d o p r o b a t u m f u er i t ipfos infenfis- f imos hoftes > e a v e l feriptis c o n fi g n af f e , v e l a d p ro - ba fie?
ß ) Aftor. 17: v. ig. feqq.
y ) Q u a m fublefta fit v e t u f i i o r u m m o n u m e n t o r u m fi
de s» & qu ot ie s p r o ge nu in i s o b t r u d a n t u r vel fpuria» v e l c o n f i f t a , ve l m i r e faltem c o r r u p t a , hof pes fit i n hi ft ori a l iteraria v e t e r u m f er i pt or u m o p o r t e t , qui i g n o r a t . Ut e n i m de anti quis Philofophiae C h a l d a i cae & Ægyptiacar m o n u m e n t i s ni h i l m o n e a m u s , ex Grarcania P h i l o f o p h i a , q u o t l ibr os f u p p o f i t o s , q u o t fufpe&os & i n t e r p o l a t o s r e p e r i m u s i Q u o s ftndi o ad eu ra ti f li mo i ndag av it v i r C e l e b e r . & d e o r b e Iite- r a t o o p t i m e m e r i t u s J o . Alb. Fabricius in B i b l i o t h e ca Graeca.
/ j R e f l e m o n i t u m eft a b e r u d i t i s , diverfiffimas farpe
feélas e a d e m adhibui fle v o c a b u l a in diverfis p r o r - fus e n o d a n d i s placitis. R a t i o e f t , q u o d f a r pi f l i m o e x u n a f e d a o r t a fit a l i a , quae l i c e t i n d o g m a t i
« S W
SS*
Sr
buf
& h y po t h e f i b u s ab alteradifcefTerît ; prifcas n i h i l o m i n u s r e t i n u i t v oces , alio plane v a l o r e ipfis i mpo fit o. H i n c q u a n t a c a u t i o n e e ti a m in h o c o p u i f i t , vel nobi s t a c e n t i b u s, qu ilibet i n t e l l i g i t , a rq u e â j o h . C l e r i c o in A r t . C r i t . p< i . Sedl. I. c. i f . merit® eft a n i m a d v e r f u m , ubi m o n e t , n o n t e m e r e eflfe“ c o n f e r e n d a E t h n i c o r u m di<fta, c u m f ac ro rum fcri-“ p t o r u m f e r m o n e , q u a n d o q u id e m fzpe» ubi v i d e n - 4* t u r e a d e m d i c e r e , diverfa p r o f e r u n t . “• ) H o c facile fieri p o t e f t , ubi vel fandil fim am Sa c r a r u m L i t e r a r u m f im plicitatem,j o m ni a e l o q u e n t i s h u m a n z m e t e o r a mult is parafangis apud aequos r et judices f u p e r a n t e m , f aftidimus, vel o b fe u ra , h u
m a n i i ng en i i f ubti li tatem pvae fe fere nti a dogmata» p r z fimplici c a p it u m religionis fa n d i o r is habit u» n o b i s p lac en t. Quae fi u l t r a , q u a m par e f t , a d m i - f e r i m u s , facile in e r r o r e s , Philo fo ph i« ge nti li haud r a r o p r o p r i o s , d e c l i n a bim us. Exempli l o c o eiïe pos* funt fptendida Scholae Stoicae praecepta, quae mira-* q u a d a m vi a n i m u m m o v e r e , v id ent ur , e a q u e prae- f t a n t i z fpecie fefe c o m m e n d a n t , u t nihil nifi e g r e g i u m , fubli me a t q u e fingulare fpirarc p u t e n t u r . Q u o d fi ad p r o p r i a & intima hujus Philofophiae p r i n c i p i a , e a , quae ab illis prolata fu n t, e x a m i n e n t u r , conft abit ipfum Atheifmi virus ibi tegi. C o n f . in o m n i b u s hi fe e, DifiT Jac. Bru ckneri de C o m p a ra t , P h i l . g e n t , c u m Script. Sacr. habita J e n a e i ^ i p ,
enim illi défunt, quorum oculos
fpecio--na paganorum dogmata fafeinarunt. Qui
enim annales veteris Ecclefiæ excutit1, Patrum-,
hoc in negotio ofeitantiam facile d ep rehendet,
5
.
II.
quip-f S
« f f ) • it '
9
»
quippe qui haud raro aut propriam a u àoritàtem
illis oppo(uerunt,aut incaute nimis eorum placita
cum vera T heologia comifcuerunt^)* U n d e quoc£
fa& u m , ut tot gentilifm i, inter maximos veteris
ecclefiæ D o l o r e s , nævi deprehendantur rf). N e c
recentiorum quorundam in hoc argum ento (cri
pta om nem eruditorum evitare poliunt cenfuram,
utpote , v el ex fide fpuriis monumentis adhibita,
vel perperam addudis veterum teftim oniis, val
de claudicantia S ); etfi eruditionis folidæ multa?-
que le d io n is laudem iis deferant omnes.
£ ) V e t e r i s ccdefiac P a t r e s , ut E t h n i c o r u m P h i l o f o p h i -a m c u m Chrifti-an-ae r el i g i o n i s c-apitibus c o n c i l i -a r e n t , . a u t h a r m o n i a m u t r i u s q u e o f t e n d e r e n t , t r e s i m p ri mi s tnoviflfe caudas , p r i m o q u i d e m i n t u i t u n o n i n h o n e f t a s , fed trifles e v e n t u , d o c e t J a c . T h o m a f i u s Dill, de exuft. m u n di Stoica T h . XV. Fa kt um v e r o id v i d e t u r ex n e g l e & u c a u t e l a r u m j am- jam p r o p o f i t a r u m . N i m i r u m n e q u e rite i n f t i t u e b a n t c o l l a t i o n e m h y p o t h e f i u m Philofophiac g e n t i l i s c u m fuis p r i n c i p i i s , n e q u e v e r u m fenfum S:ae Scripturae v e l P h i l o l o p h o r u m p e r c i p i e b a n t .
O Patres o b Platonifmi & Stoicifmi n o t a m jam a m u l tis r e t r o feculis m a t e audiville , n o t if fi mu m eft. N e q u e m i r a n d u m , has Se&as prae rel iquis iplis ar- rififfe, v e l quia ex e a r u m Scholis ad C hr i f i i a n a m r e l i g i o n e m p r o d i e r u n t , vel quia ea d o g m a t a p r o x i m e ad Ch-riftianifmum t e n d e r e judicarunc.
» ) R e c e n t i o r i b u s , q u i n i m i u m i n g e n i i lufum rn his
prodrdifFe vifi f u n r , A u g u f l i n u m S t e u c h u m Eu gu bi - n u m d e p e r e n n i Phi lofophra : M u t i u m Panf am d o • f c u l o (eu c onf en fu Ethnicae &c Chriftianat Ph i lo f
) ° ( 8 »
ph'ix : G ui l i e l r n um Poftellum d e orbis terrae c o n c o r
dia : L i vi um G a l a n te m de c o m p a r a t i o n e Chriftianae T h e o l o g i a e c u m Platonica fcribentes » a d n u m e rat T b o m a f i u s Dill, cit* p. i t . Ad h o t Phil. MornaeurrLi r e f e r t Pe t. Dan. H u e t i u s , cui o b fidem, fpuriis m o n u m e n t i s a d h i b i t am , & teftimonia v e t e r u m t e m e r e colletffa m a l e audit. N e c iplius Hue ti i in hoc a r g u m e n t o feripta o m n e m plane cenfuram e f f u g e r o p o f f u n t : in tus e n im majorem cir c umf pe &ion em in a d l e g a n d i s S c r i p t o ru m tef timoniis, oculatiores defi- d e r a n t . I d e m de Sy ftemate Theologiae gentilis â T o b . P f a n n e r o c o n c i n n a t o , efto judicium. N e q u e a h u d e f f , q u o d r e p r e h e n d i t Clericus in Viro S u m m o H u g o n e G r o t i o , etiam ipfe in e o d e m n e g o ti o ab aliis caftigatus. His m e r i t o accenfendus vid etur G e r h a r - dus C r œ f î u s , qui Horrierum tßgeuev e d id it, in q u o d e m o o f t r a r e c o n a tu r , H o m e r i a r g u m e n tu m effe hi- f t o r i a m f a c r a m , & quid em in Odyflea hiftoriam Pa t r i a r c h a r u m & I fraelitarum usque ad obitum Mofis : in Iliade v e r o ea , quae poft t e m p o r a Mofis ab I- fraelitis, d u c e j of ua, in e xp ug na nd a urb e H i e r i c h u n - t e t o t a q u e Pa lae ftina, geffa fu n t, contin eri . Pari r a t i o n e , qui n u p e r M e ta m or ph of es Ovidii interpre« tatus e f t , Lucas Cu perus i r e m o p tim am male egit. O f f e n d e r e v o l u i t au<ffor c on v e n ie n ti a m e o r u m , quae O v i d i u s in his libris ha bet» cum i i s , quae in M o fis feriptrs a m u n d o c o n d i t o , usoue ad Ifraelicarum e x it u m ex Æ g y p t o legimus. A c r i o r i v e r o vi rgula c e n fo r ia n o t a n d i funt i i , qui Sacrae S:ae d o f tr in a m ita c u m G e n t i l i u m placitis c o n f e r u n t , ut hzrc illius regularrr c o n f u t u a n t. Q u o d u t r u m maj ori cu m i m p u d e n t i a , an abfurditate aufus fit A n t o n . Collinus in l i b r o d e la l i b e r t é de penfer, nefeimus. Videfis Buch t e n DiGC cit. pag, zz .
s * « S ) o (
C
a p u tQ
u a r t u mPaeanum Hebraizantcm, qua doema-
tica, M it.
SVMlplÇ.
§, /,
notitiam myfterïi Sacro Sanft* Trinitatis ha•
huerint gentiles, difquint?
§. //. De Myfterio incarnationis idem quœrit.
§. //A Paganum Hebraizantem,
doftnnam de o ri
gine mündig expendit.
§. / K D<? ^Angelis.
J. K
D* Creatione hominis•
Ç. F /. De Statu animarum pof t mortem•
§.£
7
/. D* Noviffimis agit.
$. I.
I
Pforum Sacrorum confiderationem , in qua-,
totius fere opellae noftrae cardo verritur, jam
adgrefTuri
0
» m yftenum Sacro S;ae Trinitatis
e verbo divinitus revelato unice innotefce-
r e , atque fphæram rationis humanæ longiflime
tranfcendere, ringentibus licet adverfariis , ad-
ferere non dubitamus x) ; quippe quod nec ad
infitam, nec ad adquifitam Dei notitiam pertinet,
A). Hinc nec veftigia Trinitatis in (criptis Her*
metis Trifm egifti & O r p h e i ^ ) , Pythagorae v ) ,
Platonis £ ) , Ariftotelis o)> aliorumque 7t), fi quae
fuperfinc, rationis acumini deberi afferimus, quin
«0 ) ®
( fe*
potius eadem partim fuppofita & fifta efle, par
tim â Judæis primum haufta, fed deinceps corru
pta,
in alium plane lenium detorta contendi
m u s , ut jam â vera, de hoc myfterio lententia,
t o t o , quod ajunt, ccelo illa differant.
Quæ in-
fuper de Indis, Peruanis, aliisque gentibus ad
duci folent, ea fine dubio ftri&urae funt lucis E v
angelic« , majoribus ipforum quondam obortæ,
lapfu temporis vero tenebris gentilifmi
fuffoca-f ) .
* ) M o d o p r o p a g a t i o n i s S a c r o r u m H e b r a i c o r u m i n t e r g e n t i l e s , p ri or i fpeciminis p a r t e , a li quatenus adum* b r a t o , pr omi fl i n o f tr i m e m o r e s , ad ipfam i l l o r u m c o n f i d e r a t i o n e m , q u a d o g m a t i c a , c u m jam d e v o l v i m u r , nof tr i inftituti r a t i o id p o f t u l a t , u t e a , q u a t e n u s in a u f t o r i b u s p r o fa n is o bv i a f u n t , pot if fi mum r ef pi ci amus . N a m harc vel ex t r a d i t i o n e ab H e braeis , vel ex c o m m e r c i o c u m Judaeis h a b i t o , c o s accepiffe, fufpicari par eft.
x ) L i c e t m y f t e r i u m T r i n i t a t i s ejus fît fublimitatis, u t , fa- t e n t e Juftino M a r t y r e , fit tzrg£ m , u * 7 A tyov}
iràcctv koIuåtj\\/iv; t a m e n i n v e n t i i u n t , qui fola
r a n o n e , fine ullo r e v e l a t i o n i s f ubfi dio, illud fe c o m p r e h e n d e r e p o f f e , falfo fibi h a b u e r i n t perfuafum-i-
Ho s i n t e r eft Bart. K e c k e r m ä f i n u s in Syftem. T h e o l ; lib. I. c. 3. cujus veftigia h a u d obfeure p r e m u n t Phil, Mornarus de ver. r el ig. C hr i f t . c. f . & 6 . i t e m Per. P o i r e t in c o g i t , r a t i on al , lib. c. 8. Qui-d j am d e hujus farinae h o m i n i b u s fit f e n t i e n d u m > ii facile i n - t c l l i g u n t , qui Sacrae S:ae a u f t o r i t a t c m v e n e r a n t u r , a tq ue çationis fuae i m b e c i l l i t a t e m , u t d e c e t , a g n o - fcunt. Illos v e r o ê no ft ra ti bu s B. Mufacus d e
ufu
p r i n e .* • * 8 l 9 ( g »
r a t . i n c o n t r o v . | T h e o l .
ß.
M e if h er us i n Phil.Sobr. pag.
1 1 J4* feqq. Z a c h . G r a p i u s i n T h e o i . r ec . c o n t r o v . c. 2. quaeff. i. a li iq uc r e f e l l e r u n t , uc haec fub u l t e r i o r e m e xa mi ni« i n c u d e m j am r e v o c a r e , fit f t i p e r v a c a n e u n v A.) D e infita n o t i t i a , quae h o m i n u m c onfci ent ias c o n v i n c i t , D e u m e xi ft er e , e u m q u e f o lu m effe - bo ni
re
m u n e r a t o r e m m a l i q u e v i n d i c e m » u t n i hi l m o n e a m u s , n o n fatis c o n f l a t , q u o m o d o c o n t e m p l a t i ore
r u m vifibilium v e r a m Tr i n i t a t i s i d e a m in m e n t e h o m i n i s , P hi lo fo ph i licet a c u t i f f i m i , g e n e r a r e p of li t : c u m Deus t r i u n u s ni hil q u i d q u am in t o t o h o c u n i - v e r f o fui fimile h a be a t . Variae q u i d e m a d f e r t y fo- l e n t f i m i l i t u d i n e s , q ui bu s h o c m y f t e r i u m e x r a t i o n e p r o b a r i c r e d i t u r . V e r u m u t ( imilium v i r t u s efl: n o n t a m p r o b a r e , q u a m i ll uf tr ar e; ita m u l t o m i n u s ea v a l e n t , in r e i a n t e a incognitae n o t i t i a m n o s , , d e d u c e r e . P r o f e d t o qui in Ecclefia n o n e d u c a t u s „ n e c a v e r b o D e i i n f o r m a t u s , ille n u n q u a m t res „ i n T r i n i t a t e perf onas c o n c l u d e t , ex e o q u i a n o - „ v i t i n h o m i n e t r e s facultates e(Te, au t e x fonte-» „ f l u v i u m , ex fluvio r i v u m o r ir i &c. Q u o d fi ex „f cr ip t ur is v e r i t a t e m a dd id ic er i t, t u m facile c r e a t u r a s „ q u a s d a m , quae a n t e ipfi m y f l e r i u m T r i n i t a t i s n e - „ q u a q u a m f u g g e r e b a n t , ad iftud i l l u f t r a n d u m adpli - „ c a r e p o t e r i t , l o q u i t u r M e i f n e r u s lib. cit. p. 1 161,p ) Quae ex H e r m e t i s Tr if meg i ft i a tq ue O r p h e i fcriptis
h u c afferri f o l e n t t e f t i m o n i a , p a r u m ad rei p r o b a t i o n e m f a c i u n t ; q ui ppe ex libris p e t i t a , d e q u o r u m a u & o r i t a t e adhu c fub judice lis efl. I n v e n i r e t a m e n e j u s m od i n o n n u l l a l ic e bi t apud M o r n ac u m lib. & l o co cit. qui e o s , u t g e n u i n o s , fibi o b t r u d i pas- fus efl. C o n f . Fabricii Bi bl iot h. Grace, hb. I.c* 7. pag. 4 7 . & c. iS« p* m .
-} o ; f > e i v) P y t h a gô r ar o s in t e r n a r i o n u m e r o o m n e m p ê r f e f t i o *
n e m col lo cad e, t ef t a t u r A r i r t o t t l e s , qui e t i a m e x i- pfius Pythagorae d o & r i n a hare a d d u c i t v e r b a : Te n av
HOJ ru, nstvlet rs'iç ifioiv aflie&aj' nX tvvj ^ccp y jj niovt
\ » \ \ * Q ' ■v V — 'i' "• '
Ket, a ç x y tdv ctçiijpcov t% ei ro v t X n a v j o i ' t a u r a d i rev
rîjç TÇictdoi. I plum omne ac omnia tribus fu n t definita : finis enim medium (fi principium ipfitis omnis numerum habet: hac autem Trinitatis. QuaC l ic et A r i ft o t e l e s de cael. lib. I. atque ex r e c e n t i o r i b u s C œ l i u s R h o - di gi nu s l e d . antiq. i i . p. a li or fum d e t o r q u e a n t , Sel - d e n u s t a m e n de Diis Syr. p. 112. T r i a d i nortrac ea c o n v e n i r e judicat, de qua Pythagorae cx difciplina J u d a i ca a li quid fbboluifle exiftimat.
De T r i n i t a t e Pl a to ni ca n o n u n a e a d e m q u e e r u d i t o r u m eil f ent enti a. Illud f o rt e n o n n e g a n d u m , T r i - a d e m q u a n d a m P l a t o n e m ejusque f equaces a g n o - vilTe. Qualis v e r o illa f u e r i t , n o n c e r t o c o n f t a t . N e c p rorf us ipfi i n t e r fe c o n v e n i u n t P l a t o n i c i , a u t u n o m o d o hac de r e l o q u u n t u r j u t in c o m p e n d i o i n d i c a t T ue t i u s in Quarrt:. A l n e t . lib. z. c. p Ex ipfo P l a t o n e huc a d du c i folent harc v e r b a , quae h a b e n t u r in epirtola ad D i o n y f i u m : nefi ruv imvjm ß a m -
Kid tm ff eçi udi sxiivx evexet vmvjct, xai txeivo atfiov oimcvjav rûv xaXuv- Jetiregov ês mçi roi Jevjeç a , xai rgU rov mfit tci TçiTct. Circa omnium Regem funt om nia,
(fi illius caufifa omnia: (fi ip fe eft omnium pulchrorum caujja : circa fecundum fecunda, circa tertium t e r tia s .
I t e m ex lib. 6 . de R e pu b. , in q u o S oc r a t e s & t x b o
ni , & filii m e n t i o n e m fæpius facit , & i n E p i n o - m i d e ubi 7ng) rx à ly x rcèv rmvjcav Seicfjctrx dififerit. Q u i d ? q u o d Pl oti nus , p l a t o n i c o r u m facile p r i n ceps , l i b r u m c o n c i n n a v e r i t vrsç) rùv tçiûv dçxiKÛv
Tmçzioïuv, ubi port f u p r e m u m D e u m , q u e m p e r f e
Aiffi-f t i Aiffi-fAiffi-f i mu m a d p e l l a t , Aiffi-f ec u n d o l o c o p o n î t m e m e m ab i ll o g e n i t a m , dicens g e n i t o r e m illud a m a r e , q u o d genuit« P e r p e r f e f t i f f i m u m a u t e m , fi n o n n u l l o s a u d i a s , P a t r e m , p e r m e n t e m Filium & p e r a m o r e m S p i r i t u m S a n & u m intell igit . D e e o itaque-» n o b i s f al tem jam di fpi ciendum » q u a t a n d e m r a t i o n e iri e a m de T r i n i t a t e n o t i t i a m p e r v e n e r i n t ? N o n j am eos m o r a m u r , qui r a t i o c i n a t i o n i h e i c p r i m a s p a r t e s t r i b u u n t . E t e n i m l ic et vel m a x i m e c o n c e d a m u s , P l a t o n e m a li os que P h i l of o p ho s ita r a t i o c i n a r i p o t u i f l e , p r o u t p u t a n t i h o c t a m e n n o n dum_» fufficit, u t i nde p r o b a r i q u e a t , ita r e v e r a fadl um* cfie. R e f t i u s i l l i , qui P l a t o n e m v e l ex facris lit eri s, v e l ex c o n f u e t u d i n e c u m Juda:i s, T r i n i t a t i s c o n f u - fam haulifie n o t i t i a m , c o n t e n d u n t ; led qua m p l a n e i n e p t i s , & Sacrae Scripturae & r a t i o n i c o n t r a r i i s f igmenti s & addi ti oni bus i n v o l v i t . A d e o u t T r i nitas P l a to ni c a a v e r a i l l a, q u a m n o s p r o f i t e m u r ,
toto
c œ l o differat. N i m i r u m trias a g e nt i l i b u s fieffa non* i n c r e a t a eft , fed c reata ; n o n tres p er fo na s i n f e r t , fed t r e s o p e r a t i o n e s live e m a n a t i o n e s ; n o n t r e s v’mçstfreiç aequales p r o p o n i t , fed valde inaequales! c u m P a t e r fit m a j o r t » Ac y », Koycg a u t e m a n im a m u n d i , vid. Ce le b. Buddei I n f t . T h e o l . D o g m . lib- J. c. 2. § . j y . Zaeh. Grapii lib. cit. quacft. i . p. 105. & feq. Jac. Syrbii Phil, p r i m a part. I I. c. ?. § . <5. H i n c B. A u g u f t i n u s , t el le M e i f n e r o , fafius f u i t , Is a n t e c o n v e r f i o n e m , ex libris P l a t o n i s , nihil q u i d q u a m , q u o d T r i n i t a t e m f a p e r e t , didiciffe ; p o l l q u a n v e r o ad v e r a m f ide m eflet c o n v e r f u s , fe mul ta dc- p r e h e n d i f l e a P l a t o n e d i d a , quae ad r el i g i o n e m * p o l l e n t a d pl i c ar i C h r i l l i a n a m , Phil. S o br . p a g . 1 161, t ) N e q u e A r i l l o t e l e m hujus m y ll e r i i g n a r u m fuifio*» n o s c o n v i n c e r e p o t e f t naanufcriptum illud Graecum*O S ) ° ( 6 i
in Bi b l i o t h ec a V i n d o b o n e n f i a d f e r v a t u m , cu i t it ulus : Pradiflio Jlriftotelii de incarnatione Chrifti & de beata v irg in e : a d e o q u e Judaei, n o m i n e p-TV n j ipfum g r a tis d i g n a r i p u t a n t u r . Buxtorf. in n o t . ad libr. Cof rt p. ] i. Hu n c e n i m c o d i c e m 1pevJeiri%*Qoir e l l e , qui« d u b i t e t ?
n ) H u c r e f e r r i p o l i u n t t ri a P e r fa r um principia O r o m a *
f e , M i t h r a & A r i m i n i % id e f t , u t e x pl i c a n t # D e u s , m e n s & a n i m a , quae c u m v e r a de S ac ro S:a T r i n i t a t e i d e a , n i m i o c o n c i l i a n d i (ludio , c o m p a r a n t u r . Q u o q u o a u te m fe v e r t a n t e jus mo di T h e o l o g i a e g e n tilis b u c c i n a t o r e s , ifta t a m e n n u m i n a a n o f t r o m a gis diverfa m a n e b u n t , q u a m c œ i u m a t er r a. N e c maj or is p on d er is v i d e t u r t ri ga D e o r u m Upf al en fi ur a, T h o r u s • O d i n u s & F r i gg a . Q u o d fi Phil. C l u v e - r u m audias» qui m u l t o liberalius de Diis G e r m a n i s l o q u i t u r , q u o n o m i n e Sca nd ia no s q u o q u e c o m p l e b i t u r , c r e d e r e s M aj or es n o f t r o s in t ri bus hifce i d o l i s , t r e s uni us eflentiae d i v in æ p e r f o n a s , f e n f i f l o # adorafiTe. S o l , J u p i t e r , noftris T h o r , ipfi eft Pa t e r : J u n o , T e r r a , Fr igga eft filius: M a r s , H e r c u l e s , O d i n u s , Spiritus S a n b u s . Quae v e r o o p i n i o i- pfi a r r i d e t , ea n o b i s o b t r u d i n e q u i t , vi d. VereJii n o t ad cap. 7. Hi d. G o t h r . p. *6*
§) H uj u s m o d i funt , qua: ex hiftor. I nd. Occid. J o h . H u g . Li n fc h o t t a n i na rr at T o b . P f a n n e r u s , P e r u a n o s fc. n o b i l e m Ame ri cae , quae ad m e r i d i e m p r o t e n d i t u r , p o p u l u m men fe D e c e m b r i , illis R a y m e a dp el - l a t o , feft um d i e m c e le b ra f le C a p a t a b a y m e d i d u m , q u o (aera p e r e g e r i n t t ri bus folis St a tui s , Apointi.# C h u r i u n t i , I n ti a q u a c q u i , id l e f t , Soli P a t r i , Soli F i l i o , & Soli Fratri. I m m o tef tat ur i d e m C h u q u i - facae effigiem fe vidifTe, cui n o m e n T a n g a t a n g a , ab Indis c u l t a m , v el ut i n t ri bus unus & i n u n o t r i n u s c f l e u Syft. T h e o l . g e n t . pur. pa g . i j ö . $ , I I.
5. II.
D
E myfterio incarnationis, æque dicere poflu*
mus efife quoqu^ h o c , de quo ratio fibi re«
lifla nihil quidquam tradere valeat c ).
N eq u e«.
eft, cur quis fibi perfuadeat, P a g a n is, qui arçte
natales Chrifti vixerunt, aliquid de illo fuboluifte.
Sunt quidem qui huc fpe&are contendunt, vati-'
cinia Sibyllina
t ) ,Pana Socratis
u ) ,Xoyov Z e n o
nis
Juftum P la t o n is ^ ) , atque Apollinis Mile-
fii & Pythii t e f t i m o n i a fed quæ ut partim in
p ia m , ut dicitur, fraudem recentius con lcrip ta,
partim aliud quid potius fignificantia, partim d e
nique ut dubia & incerta, quod v o lu n t, m inus
exprimunt.
T a m en quin hæc ad Chriftum ali
qua ratione adcommodari poflint, atque vel per
traditionem, vel ex confuetudine cum H ebræ is,
gentilium fapientes ea didicerint, haud facile i v e
rimus inficias.
Verum enim vero gentiles , qui
poft nativitatem Chrifti floruerunt, ex quibus ma
xim am partem, fpernentibus tanti beneficii au<fto-
rem Judæis, ecclefia Chriftiana coiledfa eft, illius
notitia plane caruifle, nem o dixerit.
Aliud fua-
det ipfius Pilati ad Tiberium epiftola w) , fuadet Im
peratorum gem Pium Hadriani a) & Alexandri Se
veri de Chrifto benignior fententia ß ) , (uadent
denique alii gen tiliu m , Centurio y ) , Suetonius <T),
atque p lu r e s f ) , illuftriora de Chrifto teftimonia-.
perhibentes.
* ) Humanam Naturam in Chrifto cum Divina unione
quadam indiflolubili, inconfufa tamen, coniunftani
« ä ; 0 g »
e(Te,
ita u t De us & h o m o un a t a n t u m fint p e r f o n a , h u m a n a n a t ur a n o n p r o p r i a , fed a li e na g a u d e n t e f ubfi ft enti a, r a t i o fibi r e l i f t a n u n q u a m a d i n v e n i e t . U n d e , quaefo , illa c o g n o f c e t , Jtdvfyamv h u n cex
v i r g i n e , (ine v irgi nit ati s jaf tura, g e n i t u m efïe? Q u o m o d o i n t e l l i g e c , e u m pafiione ac m o r t e fua h o m i n es in Dei g r at i am r e d u x i f f e , ac p r o t oti us g e n e n s h u m a n i peccatis infinitae juftitiae divinae fatisfeciffe ? U t alia h uj usmo di t aceam , quae r e v e l a t i o n i u n i c e d e b e n t u r , vid. Æ p i m T h e o l . nat. part . $. cap. i . §. i ,T ) E q u i d e m C h r i f t u m g e n ti li b us c o g n i t u m fuifie , p r o
bari forfan ex e o p o t e r a t i q u o d Sibyllae de illo d i vinatae f u e r i n t : q u e m a d m o d u m l u c u l e n t u m i m pr im is c e n f e t u r Er y th r ea e, ve l Cumanae p o t i u s , u t placet A u g u f i i n o , t e f i i m o n i u m , Ac r of t i c h i d e c o m p r e h e n - f u m , cujus literae initiales haec h a b e n t v e r b a apud F u f e b i u m in vita C o n f i a n t , lib. j . c. 18-
fB5 ©e* r i ï ç z u l i ç s t avçuQuç. V e r u m e n i m v e r o de his or ac ul is id ob fe rv ar e l i c e b i t , q u o d , q u o clariora», d e C h r i f t o c o n t i n e a n t e f t a t a , e o m agi s fufpetfia n o bis o c c u r r a n t : n e q u e profe<fla efie v i d e n t u r a Sibyl- l i s , n e c in iis l o c u m i nv em fl e , quae funt oblata_» T a r q u i n i o , vel poft e o r u m c u m C a p i t o l i o c o n f l a g r a t i o n e m , quae E r y th r i s & p e r rel iquas Afiae or as , v a r i a s q u e Graecorum c i v i t a t e s , juflu A u g u f t i , funt i t e r u m c oll e&a . Qui s t e m e r e a d f i r m a v e r i t , g e n t i bus , quas in t e n e b r i s plus q u a m C i m m e r i i s ex prae- fradl a ipforum mal it ia conftitutas n o v i m u s , d i e m a d e o c l a r u m adfulfifife ? Q u o m o d o |uda?is t u n c c o n t i g i t illud 75 OTl 171171 V&yffUV 7X ÅCptCC T8
e e x i Q u o m o d o v a l e b u n t haec : VOT T J D
:
p
n w y —n 1? S s r w r t v p n Omiflfis i t a q u e amb ag ib us , f at eri ne c e f i u m h a b e m u s , no s6 6 « R ; o ( ggf»
n o n poffe n o n a l b u m c alculum i is a d d e r e , qui m - t i t f i mu m h i c f e q u u n t u r , & v e l u t Scyl lam i n t e r Sc C h a r y b d i m n a v i g a n t e s , o r a c u l a , quæ h o d i è fub n o m i n e S i b y l t a r u m p r o f e r u n t u r , mi ft um effe c o r p u s c e p f e n t , t u m ex i i s , quae E r y th r i s & a l i b i , p o l l p r i m a c u m C a p i t o l i o c o m b u f t a , f u e r u n t c o l l e & a ; t u m ex iis quæ J u d æ i , i n t e r g e n t e s d i fp e rf i, v e r i N u m i n i s c o g n i t i o n e & p r o m i f f i o n e d e Meffia i m b u t i , five ipfi, five p r o f e l y t i , i n verfus r e d e g e r u n t ; t u m d e n i q u e , ex iis , quæ C h r i f t i a n i , e x h i f t or ia -. E v a n g e l i i a d f ue r un t. A t q u e ad t e r t i a m h a n c c la s- fem AK^ovxiÇ hæc r e f e r t u r m e r i t o . C o n f . T o b . E c k a r - d i N o n - C h r i f t i a n o r u m de C h r i f t o t e f t i m o n i a cap. i . § . 7 . Prædicat q u i d e m e a n d e m E u f e b i u s , q u o d C i c e r o n i c o g n i t a f u e r i t , fed h a n c n o f t r a m ab e o l e - tftam f ui ff e, q u i p pe q uæ S ec u l o IV. d e m u m i n n o t u i t , quis n o b i s perfuaferit ? T u l l i o M a r o n e m a d j u n x i t , exiftimans e u m t o t a m f e r e e c l o g a m I V . e x
Sibyllinis tranfcripfiffe, n e c aliud p e r c a r m e n C u mar um , q u a m Cumanae Sibyllae , cujus d e C h r i f t o
& variis aetatibus ex f ta nt v a t i c i n i a , intell exiffe. U t
u t v e r o hæc ita ob v o c u m f i m il i t u d i ne m e x pl i c ar i q u e a n t ; conful tius t a m e n c r e d i m u s in C l . Fa br ic ii i n c l i n a r e f e n t e n t i a m , qua a d f t r u i t , P o e t a m n o n S i byllae Cumanae t ranftuliffe c a r m i n a , fed H e f i o d i , a P a t r i a , ubi n a t u s , kv/xdm di<fti, o p i n i o n e m de v a ria & aure a m a x i m e artate retuliffe, h a n c q u e reditu* r a m polliceri« vid. Bibl iot h. G r . lib. I. c. j o .
v ) C o l u i t Pana S o c r a t e s , quis a u t e m ille fit , ipfe q u o d a m m o d o i n d i c a t , a p u d P l a t o n e m in C r a t y l o : E ç u 9 i n q u i t , rfru Ao^fç, yj Ac'y# dkhCpèç 0 n d i . Pan vel
f ir m e y v e l jermenis (r a te r e/l. Q u o d fi quis hæc c u m
.
«igg ;
og »
c u m iis c o n t u î e r i t , quæ d e m o r t e
Panos
ex P l u t a r - c h o r e f e r t Euf ebius Præp. Eva ng . lib. f . c. 17. de fi lio De i S o c r a t e m cogitafte , poflet vi de ri . C o n f . H u e t . D e m o n l t r . E v a n g . p ro p . 9 . c. 136. $ . 4 . U n d e q u o q u e J u f t in u s M a r t y r e u m p tf * Aoya vixiflTe,hoc
e f t , ex p a r t e C h r i f t u m a g n o v i l î e , d i fe r te a d f i r m a t , u t de H e n o c h o & A b r a h a m o , q u o d c u m D e oam
b u l a v e r i n t , G e n . c. y. 11. 24. c. 17. i . l eg imu s. A t quis c r e d i d e r i t , S o c r a t e m habuifle d i f t i n d u m d o e o c o n c e p t u m , efife Koyov, qui p e r le f ubfi ft ens , qui Trav, o m n i a i n o m n i b u s , & qu i filius fit? R e - d i u s f o r t e , c o n t e n d e r e fas eft , e u m i nte ll exif lfo f e r m o n e m 7t^o<^o^/koi> , u t Pan filius M e r c u r i i f u e r i t f e r m o , qui 7ruv, e u n d a , vel v e r o v e l falfo an- n u n c i e t .
^ Z e n o n e m e o r u m n u m e r o , qui filium D e i , in Sa c r a S c r i p t u r a Acyov n o m i n a t u m , n o n i g n o r a n t , a d - f er ibit L a d a n t i u s lib. 4. c. 9. & T e r t u l l i a n u s in A p o - l o g. c. ai* Q u o d v e r o m u l t u m a fe i n v i c e m difere- p e n t Aoyog J o h a n n i s & Z e n o n i s , q u a n t a c u n q u e v e r b o r u m f i mi li tu d o v i d e a t u r , vel h i n c p a i e t , q u o d hic
Aoyog Z e n o n i s c e r t a m n o t i o n e m n o n h a b u e r i t , c u m ,
t e f t e L a d a n t i o , & Tati , & r e r u m n e ce f f i t at i s , & . a n i m i J o v i s , & Dei n o m i n e i n f i gn ia t ur .
%) N o t i f i i m a eft d e Jufto P l a t o n i c o c o n t r o v e r f i a , e x
o c c a f i o n e v e r b o r u m , quae in f e c u n d o Pl at oni s d o R e p u b l i b r o exftant. de'tu 0 ^xcucg p w
yuxrsjctf, ç-££$Auivfjcu y êtJqaéJcij, tKKoTrqazJaf o<p&aXpi$i
7»Afip)mv 7raf\ct kakcc ttci&wv uvaax^^vM uj^ofjccf, Ita ad-
fe d us Jufltu c a d e tu r, torquebitur , & vincula patietur 9 excreabitur , atque demum omnia mala pcrpefjtu fuffen*
detur. U t v a t i c i n i u m q u o d d a m de C h r i f t o hacc v e r b a
6% « a ; o ( g »
v e r b a i n t e r p r e t a t u r C l e m e n s A l e x a n d r i n u s lib. j. S t r o m , q u e m e t i a m h a u d d ubi e fecutus eft G r o t i u s d e V. R. C. lib. 4. §. 11. p. m . i 8 f« V e r u m e n i m - v e r o q u o n i a m in hac m o r t a l i t a t e piis q u i b u s l i b e t id e v e n i r e folet , ut illi n o n n u n q u a m p a r u m f e l i c e s , c u m mult is m o l e f t i i s , o p p r o b r i i s , a t q n e injuriis c o n - f l i d a r i neceffum h a b e a n t ; hi nc T h r a f y m a c h u s in_* p r i m o d e Repub. lib. injuftitiam praefert juftitiæ, q u o d a r g u m e n t u m pof te a, variis adlatis r a t i o n i b u s , G l a u co c o p i o f e p e r f e q u i t u r in f ec undo h o c l i b r o , ubt
j uft um c u m injufto c o m p a r a t , & quae u t r u m q u e f a ta m a n e a n t , explicat.
\p ) Fufius, q u a m par e ft , Apol lini s Milefii t e f t i m o n i u m
d e C h r i f t o praedicat Lacftantius lib. 4. c. i j . R e f p o h - fum Apol l ini s Pyt hi i feu De lph ic i A u g u f t o feni de fucccftore q u a e r i t a n t i , q u o d a t t i n e t , i n c o g n i t u m id eft a n t i q u i o r i b u s P a t r i b u s , q u o d f a n e , fi exftitiflfet, h a ud fuiftent pr ar t er mi f fu ri , a d e o q u e p r o f eq ui or is aevi c o m m e n t o h a b e t u r m e r i t o . C o n f . in his o m n i b u s t r a d . T o b . Ec ka rdi cap. fup. cit.
a ) N o n e a d e m e r u d i t o r u m funt judicia de a d i s Pilati
e jus que epiftola ad T i b e r i u m I m p e r a t o r e m . Et h c e t facile c o n c e d e n d u m , nihil ex r e l a t i o n e illa a Pilato f a d a , q u o d g e n u i n u m fit , h o d i e f u p e r e f l e j n i h i l o t a m e n mi nus ipfe a u d o r fuit , ut T i b e r i u s , t e f t o T e r t u l l i a n o Apol . adv. Ge n t. c. 5. f en at um , de C h r i fto in D e o r u m n u m e r u m c o o p t a n d o , c o n f u l e r c t . Quae ube ri u s a li q u a n t o de c la ra t Eufebius Hift. eccl e- fiaft. 1. 1. c. 2. Q u a m v i s an t ot a lfta n a r r a t i o qu d ex v e r o c o n t i n e a t , falva t a n t o r u m v i r o r u m p a c e , d u b i t a r i p o t e r i t . Q u i n e n i m o m n e m fidem e i d e m d e r o g e m u s , f e r i p t o r u m , quo s in m e d i u m p r o t u l i m u s , v e t a t a u d o r i t a s , Q u o p a d o & Pilato & T i b e r i o locus aliquis r e l i n q u e n d u s i n t e r e o s , qui ve.ri-
« h ) o ( a * t ? à j Pari e r g a C h r i f t u m p i et at e H a d r i a n u m I m p e r a t o r e m fuif fe, p r o d id i t La mp ri d iu s in Vi ta Al e x a n d r i S e v e r , c.
ß
) A l e x a n d r u m S e v e r u m Chr ift o» i n t e r De o s r e c e p t o s t e m p l u m e r i g e r e voluiflTe, a t q ue c u m p u b l i c e » S e n a t u o bf ta n te , n o n l iceret , p r i va t im in l a r a r i o , j u x t a A p o l l o n i u m T y a n æ u m , i n d i g n o c o n f o r t i o , C h r i f t u m , A b r a h a m u m & O r p h e u m c o l u i f f e , tefta- t u r i d e m didi. Iib. y ) D u b i o h a u d c a r e t , n u m m e l i o r a de C h r i f t o tefti- m o n i a p e r h i b e n t i b u s a d n u m e r a r e l ic e a t C e n t u r i o n e m ill um e jus que c o m m i l i t o n e s , qui vifis oftent is, quae C h r i f t o m o r i t u r o c o n t i g e r a n t , p e r t e r r i t i e x c l am a r u n t : cthySoa ©e£ viog Jjr ire* M a t t h ,c.
27. J 4 . M a r c i c. 1 5 9.
quae ali ter n o n n i h i l effert Lucas c. 2 j .4 7
.
N s m i r u m p e r j ud æo s iplis i n n o t u e r a t , q u o d R e - g e m Judaeorum f iliumque Dei fe adpellaffet Salvator« D e e o v e r o n o n d u m c o n v e n i t , u t r u m de u n i g e n i t o , D e o q u e Patri confubf tant ial i F i l i o , an v e lu tBac
chi , H e r c u l i s , Æ f c u l a p i i , & praecipue Q u i r i n i , v i r t u t i b u s fuis gloria: q u e n d a m g r a d u m a d fe c u t o - r u m , e x e m p l o haec v e r b a p r o t u l e r i n t milites R o m a n i ? Q u o d He i nf ium e x i f t i m a r e , a u d io r eft T o b . PFannerus c. 4. §. y. Q u i d q u i d (it, virtus d i v i n a ,ad
m o r t a l i u m p e d l o r a p e r m o v e n d a e ff ica x, b e n i g n i o ra illos fenfifte , q u a m q u o d de idolis fabul ati funt v e t e r e s , c r e d e r e jubet.Sue t on iu s ait in vit. C l a u d i i cap. 25-, Judaos impul-
fore Chreßo a {[idue tum ultuantes Roma expulit. HoC C h r e -
fti n o m e n g e n t i l i b u s ha ud i nufi tat um a pud C i c e r o n e m h b. 1. fam. epift %, i n v e n i m u s . H i n c n o f t e r vel h a n c o b r a t i o n e m , vel q u o d I G r a e c o r u m , ut H e f
f e r r e t , C h r i f t u m n o m i n a t C h r e f t u m . vid. Hu e t . D e m . Ev.. pr op. 3.
§. to .
79
° ( 8 *
i ) Plura g e n t i l i u m d e C h r i f t o t e f t i m o n i a e x h i b e t T o b * Ec k a r du s c. 6. Q u i n & ipfos P a g a n o r u m D e o s , recfli-
us daemonas, C h r i f t u m , ad h u n c faltem m o d u m , ut e u m fupra c o m m u n e m m o r t a l i u m f o rt e m e v e h e r e n t , laudafTe, e t i a m P o r p h y r t u s , r el igioni s Chriftianae hio- ftis i nfe nl if li mus , c onfeflus eft apud Eufeb. D o m o n f l r - Ev. 1. j . p. 134.
5. III.
D
E origine mundi varia? licet, eæque vana?,
gentilium animos opiniones occupaverint, il
lum tamen aliquando ortum , adeoque a Deo c o n
ditum e d e , plerosque fenfiffe, ex fcriptis eorum
pronum eft colligere £ )•
N e c minus de m odo
creationis >j), atqne o rd in e, fecundum opera fex
dierum, de initio puta creationis &)f de tellure
vafta atque confula 1) , de toto orbe denfiftimis
tenebris immerfo>£), de Spiritu Dei aquis in cu m -
bente
A ) ,de luce p r im ig e n ia ^ ), & reliquis
v ) ,ea tradidere, ut clariftima mutuata? relationis Mo-
faicæ indicia demonftrenf. Etenim concefTo, quod
creationem mundi materialiter & in genere fpe-
<ftatam fuadeat fana ratio £ ) ; de fpecialibus tamen
circumHrantiis a Mofe, Scriptore Ssonvevw defcri-
ptis , aliter pronunciandum , utpote de quibus ra
tio fibi religa nihil quidquam (latuere valet 0 ).
U nde illos ultra, quam d e c e t , fapere adparet,
qui modum creationis vel per emanationem es-
fentia? divina? e x p lic a n t , vel falfas hypothefes
fingendo, eundem juxta leges motus fadlum eile
contendunt.
Mun-) g ( 7 1
2') M u n d u m r f oiXrjfcict, âict rfv tX ®ex ysnc&aj ttço-
voictv , revera providentia divina effeElum efft , pl u ri mi
g e n t i l i u m confeffi funt , q u o r u m t e f i i m o n i a d i l i g e n t e r c o l l e g e r u n t j o h . O v e n u s eeoAo y x p . Iib* i . c. 8. 5-4- Pec. Dan. Hue ti us Quarft. A l n e t . lib. i . c. y. T o b . P f a n n e r u s c. y. §. z .
9 ) D o d r i n a m H e b r a r o r u m h au d p a r u m r e d o l e t , q u o d d e m u n d o , p e r v e r b u m De i c o n d i t o , fabulati funt g e n t i l e s , five illud de V e r b o , u t T h e o l o g i s di ci tur ,
V m çd jix d , filio D e i , five de f e r m o n e v e l 7rgo<po{/%d
v e l ei'hct&tTto, capiatur. I n t e r alios v e r o Æ g y p t i i
Tov Jtjpuxqyov Xcyovj q u e m a d m o d u m Grarci vxv & àvè^ty
m u n d i e l f e & r i c e m praedicarunt. De A n a x a g o r a e n i m L a e r t i u s : Uç u t( & r f uA ij v x v e n é p j o t v . Primtu m ate
ria mentem p ra ß itu it. His fimilia de P y t h a g o r a , S o
c r a t e & P l a t o n e C l e m e n s Al ex an d. h b . y. S t r o m , ; a t q u e d e E p i c h a r m o , P a r m e n i d e , P r o c l o , N u -
m e m o , / d o t i n o a t q u e J a m b l i c h o p r o d i d i t Elias Sc hæd iu s d e Diis G e r m . Sy ng r. 1. c. 12. & G r o t i u s d. J. i , §. i(5. Sic D i o g e n e s Laert ius in v i t a Z e n o n i s d u o r e r u m ftatuens p r i n c i p i a , faci ens & p a t i e n s ; c u m h o c d e ma te ri a expofuifiet ; illius five tx m itfj© *
n o m i n e v e r b u m Dei i nte ll i gi t o t i d e m f e r e ve rb is i n d ic a t . Q u i b u s c o n f o n a t hoc Davidis : mrP "OT3
: o*ay V
d; nroi ltw
d w<9-) E g r e g i e a d m o d u m o b f e r v a r u n t e r u d i t i , q u o d feri- p t o r e s p a ga n i v o c a b u l u m arque ac Mofes fu-u m n i P I D de m fu-u n d i i ni ti o abfolfu-ute fu-u f fu-u r p e n t . U t / d a t o in T i m . quarf lionem m o v e t : n <T,e^ov rf dei 7*-
n v t a ç ctçxqv e%cov xdepicLv, ^ yeyovev ct7r àç y * ; Ç t i v c ç *'Ç<£a’P’ev(&J 3 an fempçr fu e rit fine ulio generationü i»*m
7 * °
tio , an genilus f i t ab altquo initio orfus. AtqUC apîfdi H e f i o d u m in T h e o g . e | c tg z fc i eflfe ab initio m undi. C o n f . C l e r i c i c o m m e n t . in G e n e f fol. 2* C o i . 1. * ) Q u a r n t e r r a m i n m m m Mofes n u n c u p a t , e a m P o e -
tac & P h r lo f op hi g e n t i l i u m Chaos, rudem indigeftam~
q u e molem y atque materiam informem di xere. Eft h o c
ill ud Chaos BoXtfpv, q u o d , ex P h o e n i c u m T h e o l o - g o r u m f e n t e n t i a , S a n c h o n i a t h o n pr inc ipium hujus u n i v e r f i , c o n ft i tu i t. Ex q u o r u m a l t e r u t r o Graecum q u o d H e b r a i c e n i P D r e d d i t u r , a t q u e a n t i q u i s , tefte F e f t o , Cohum d i c e b a t u r , ’ facile unius literae n v e l 3 m u t a t i o n e ad m u vel Tnin r e d u c it ur . l l n d e C h a o s illud Hefiodi m e m o r a t u m i n his:
Ex Egeßcg n {aîKcuva t i ’eytpovjo
,
ex Mofis v e r b i s a c c e p t u m a g n o f c u n t o m n e s .
x ) Ma ni fe ft um e f t , p e r etigcs. foQ uftj a'èrem tenebrofunt, %doç tçefiudsç , caliginem vefiertin am , q u o r u m m e n t i o
n e m facit P h o e n i c u m T h e o l o g i a , nihil a li ud refpici, q u a m v e r b a , licet p e r p e r a m a c c e p t a : m y T H i tem
: o n n b y I ^ n i cum Graecum n o n n u n
-q u a m e a n d e m f ig ni f i c a t i o n em h a b e a t , ac Hebraeum» 3 i y > de q u o videas CI. Bocharti Phal. & C a n . Iib. 1. c. 2. H in c T h a l e s orçoç ny owjvpteyoyy rt z-gongey tyi-
y e v e t y Vv£ fj rjp iç c i
j jJ
vv£, £<£*/,
p u ? q p é ç x irçcT tço r.Seife itanti itiidam , utrum prius faftum effet, nox an dies? Nox una prius d ie , reftondit. Vl d . Laê'rt i n T h a l . f)C Ar i ft op ha ne s a p u d L u c i a n u m in P h i l o p a t r :
xéceç ijy ufij yv^ , egt/3cç 71 ptihav ttçmtov kcci T
agja-ÇOÇ è v çù ç.
Atque inde fluxiflfe morem, tempora pernotftes
nu-meran-«S3 ) ° ( B*
71
m e r a n d i , ab Hebraeis a d alias g e n t e s p r o p a g a t u m , o bf e r v a t G r o t i u s lib, cit. p. m. 4 p. feq.
A) S a c ro n â n i D DTî!?N m i l r e f p o n d e n t p r o fa n a Trvtv. fXCt, 7TV0*I , tÇOLPJi i t e m 7TÅ0K?) JUfj(,7rÀïKtj , 7TÔ9l&*. Et
quia vo x J l S n i D p r o p r i e i n c u b i t u m avis fuper o v o fignificat; i d eo in l i m o , Graecis ^ ' r ,
Sc
<àJ ? , Hebraeis v e r o a n n d i f t o , a n i m a n t i a , ut i n o v o i i (Te, f e q ui t ur f e c u n d u m S a n c h o n i a t h o n e m . Q u o e t i a m t e n d e r e v i d e t u r o v u m i l l u d , q u o d , i n g e n t i s ma gn i t u d i n i s ab ï î e r c u l e p r o c r e a t u m , a t q u e i n c u b a n d o c o m p l e t u m , p e r ejus v i m , q ui illud pr oc re * a v e r a t , ex a d t r i t u rn duas p a r t e s , f r a f t u m , ex q u a r u m f u pe ri o ri c o e l u m , ex i n f e r i o r i t e r r a p r o d u & a e f t , ex g e n t i l i u m fabulis m e m o r a t A n a x a g o r a s O r a t , p r o Chr ift ia n, ft) U l t er i u s i n T h e o l o g i a / d i œ m c u m ad l u c e m f o l op r i o r e m , quae alias p r i m i g e n e a a d p e l l a t u r , radi x n e m p e & m a t e r folis poftea e x o r t i , a d l u d i t u r his v e r b i s : xa) fjcûr, tjfacç 7* xctt <rs\rtv*i, dçé»
çtç 7i tea) fjLiyzXct. E t luce lllußratus e t t limus , & Sol-) Ü L u n a , Ôf ßella t & aßra magna, Q u o d & aliis c o g n i t u m fuifle, ex. i d u t a r c h o & L a e r t i o , locis licer o b f e ur i or ib us d e c l a r a r e , c o n a t u r G r o t , in n o t . ad § , 16. lib. I.
v ) Q n x infuper de c œl i a r e l i q u o t el luri s c o r p o r e fe-
p a r a t i o n e , & , aquis in m a r e & f lumina c o ll e c t i s , t e r r a exficcata,. m o x h e r b i s a r b o r i b u s q u e a b u n d a n t e , n e c n o n de folis, lunae a t q u e f t el la rum c r e a t i o n e , e o r u m q n e ufu , de variis a n i m a n t i u m g e n e r i b u s , quibus a q u a s , a ër a & t e r r a m p r o v i d u s r e r u m g u b e r n a t o r i nf t r n xi t , d e q u e c o m p l e m e n t o c r e a t i o n i s , u t p o t e ex Mofe m u t u a t a , t r a d f d e n n t g e n ti l e s ,
-pl uri bus p e r f e q u i t u r T o b . P f a n n e r u s d. 1. p. m . i <5f. feq. i t e m G r o t , d, §.
g ) M u n d u m n e e exftitifTe ab a et er no , n e c ex m a t e r i a
f o r m a t u m D e o coaeva, fed ex n i h il o pr od ii lTe , a r g u m e n t i s fat validis ex r at i on is p e n u p e t i t i s , a d - ftruit ur. Et q u i d e m ex r e r u m c o n t i n g e n t i a h o c m o d o : Q u o d c u n q u e pot ef t elle & n o n e f f e , p o t e f t efTe Hc & a l i t e r , illud cft c o n t i n g e n s , q u o d c o n t i n g e n s , & n o n n e c e f l a r i u m , illud p e r fe n o n fub* fiftit , fed fufficientem determinatae fuac exiftentiae r a t i o n e m h a b e t ali unde. Q u i d q u i d a u t e m r a t i o n e m fufficientem fuæ exiftentiae in alio h a b e t , illud a fe i p f o , a d e o q u e & ab a e t e r n o , elTe n e q u i t , fed alius c u j u s cu nq u e opus fit o p o r t e t . A tq ui haec o m n i a i n m u n d u m q ua d r a n t ; e r g o ex n i h i l o p e r o m n i p o t e n t iam d i vi na m creatus eft. Ao r r o ex d e p e n d e n t i a » , p r o b a t u r . Q u o d c u n q u e e n i m paffive fe h a b e t , illud ab alio d e p e n d e t : m at e r i a t a l i s , e r g o . EfTe autem-, d e p e n d e n s , & t a m e n a e t e r n u m , co nr ra di cf ti on em ‘i n v ol vi t. vid. Cei. Bulfingeri Dilucid. Ph)\. § . 187- 1 9 4* feqq, H o l l m a n n i Inft / m e u m . §. i o p . 187 feqq. i t e m Uf. Phil. Le ibnit . in T h e o l . c. }.& Buddei Inft. T h e o l . D o g m . lib. 2. c. 1. §. i . & i .
0) Li c et m u n d i m a c h i n a m , qua f o r m a m & m a t e r i a m
a D e o p r o d u & a m e f i e , far^a rat i o (ic o m n e s c o n d o c e a t ; n o n t a m e n moàum , temptu & ordinem , q u o facftus f it , ftatim i ntelligit. N i m i r u m n o n c o n f i â t , n u m i m m e d i a t e Deus quaelibet c o r p o r a ex n i h i l o , & fi h o c , q u o m o d o , an v e r o quaedam ex aliis prae- exift ent ibus c o r p o r i b u s c o n f e c e r i t ? n u m u n i c o m o m e n t o , h o r a , vel die u n i c a , a n v e r o fuccefiive, & fi h o c , q u o o r d i n e o m n i a , q u i d ve p r i o r i , quid po ft er io ri l o c o , p r o d u x e r i t ? funt n a m q u e haec prae
>
° C
P * 7%t e r i t a , & c um f i e r en t â fola C r e a t o r i s libera v o l u n t a t e d e p e n d e b a n t ; a d c o q u e in his nof tr a r at i o carcutit. C o n f . H o l l m . 1. d- §. 191. I d qu e eft q u o d Pa ul us intendic Ebr. v i . 3. q u a n d o o-fari, i n q u it , voü-
fjLiv Kcflvflit&ai tüç diuvctç.
$. IV.
N
Eque paganis notitiam de angelis facile de
negabit, qui ad v o c e s , Damon, Genius &c.
in fcriptis illorum occurrentes, paullulum adten-
d e r it , quanquam ne Angelorum quidem nomen
ipfis omnino incognitum fuifle , funt qui exiftf-
m en tV ) .
Et ficut bonitate concreata quosdam
excidifle, ex facro codice difcimus; ita alios illo
rum malos per lapfum quendam f a & o s f ) , alios
bonos proborum hominum cuftodes, agnovere o-).
Unde quoque, juxta do&rinam Hebraeorum cui
libet genti & urbi proprios genios adfignabantT).
l m m o fingulos homines fic Deo commendatos p u
tabant, ut proprium quisqj angelum haberet cu*
ftodem v).
Utut jam horum co g n i ti o n em , vel
du&u rationis, vel per alias vias, qua partem fi-
bi adquifiverint, in illis tamen traditionem utramqj
fere paginam fecifle , eruditorum eft opinio 4>).
7r) A n g e l o r u m e xif tent ia m p a g a n i s , alio licet p l e r u m
q u e n o m i n e , c o g n i t a m fuifte, ne q u i d e m d u b i ta r e l icet. Hi nc i nt er v e t e r e s P b i l o f o p h o s pe rf pi cu e n o n m i n u s , q u a m c o p i o f e , de na tur a dae monum difie - r u it P l a t o ; qui ppe qui m e d i a m i n t e r D e o s & h o m i n e s , iftis i n f e r i o r e m , his v e r o f u p e r i o r e m d i g n i t a t e m
7 6 « g ) o f
t a t e m a t q u e n a t u r a m ipfis adfi gnat: n<w JJw iaujU now, i n q u i t , f*é]a£û èçt ris Qex tb m ù &n(]ïf , Omnie natura damonum inter mortales Deosque e ü media in corns» I m m o filiorum Dei t i t u l o , qui a pu d P l a t o n e m pr i - fcis l e g u m l a t o r i b u s t r i b u i t u r , a n g e l o s d e n o t a r i , c r e di t Marfilius Ficinus. vid. Plat, de LL. lib. p. fub p r in e . & ibi Marfil. Q u o d fi v e r u m , p u l c h r e c u m hi- f to r ia facra d e H i o b o c. i. v. 6. c. i . v. i. c o n v e n i t , u b i a n g e l i , filii Dei d i é l i , c o r a m D e o , in c o n c i l i o v e l u t c o n g r e g a t i , adfuilîe m e m o r a n t u r . S t o i c o s credidifle daemonas efie n a t ur a s quasdam a n i m o r u m f im il e s, n a r r a t P l u t a r c h u s de Plac. Phil. 1. i . c. 8. c o n f . La&ant. lib- i. c. 4. & 7. Q u i d de a n g e l i s Sc d æ m o m b u s c e n f u e r i n t Æ gy pt ii & Phcenices c oll igi - t u r ex fcriptis P o r p h y r i i a p u d Euf ebium lib. 4. c . t j * N e c his f o l u r n , fed & i n te g ri s Ch a ld a eo r um & P e r - f ar um g e n t i b u s daemonas cxif ter e perfuafum f u i t , vid. C y p r i a n u m d e idol. vanit. N e q u e R o m a n o r u m r e l ig i on ib u s c o n f e c r a t o s m a n e s, a li en os fuiffe a G e m i t five D a e m on i bu s , h o m i n i b u s nafcentibus a d d i t i s , fu* fpicari fas eft. Lares i t e m & L em ures, a p u d v e t e r e s R o m a n o s faa f a c r a , fuos dies f e f t o s , h a b u i f i e , quis n e f e i t ? vid. H u e t i u m d e hifce o m n i b u s fufe dis* f e r e n t e m Quaeft. Aln. lib. 2. cap. 4. § . 1.
ç ) N o n e a n d e m da emo n u m c o n d i t i o n e m , fed alios i l l o
r u m b o n o s , alios m al os efie , e ti am t r a d i d e r u n t pa* g a n i . Sic P h o e y l i d e s tx ç d y y ih x g Jcupovctg kuXuw )
t x ç y k v ’{Ivcti c ty z & x g U v j u v
, r«V
(jUv Q o ûAtfÇ
m j u f m£(>t<P1<T£V, angelos vocans dam ones, alios quidem ex bis ejje bonos, alias vero efie malos o flendit, ut h a b e t C l e m e n s Al ex. lib. f. S t r o m , p . d o p . I d e m de aliis teftatur Pl ut ar ch us de Of ir. & Ifide a t q u e C l e m e n s lib. cit. Ad lapfus a u t e m a n g e l o r u m i n t e r pa ga nosilluftran-* Ê
) O (
7 7
d a m f a m a m o b f er v at u di gni i m p r i m i s f e r a n t u r E m p e - p e d o c l i s verfiis» qui bus cx aethere i n p o n t u m d e c i - difle daemonas t & f c e l e r u m p œ n a s dediflfe c a n i t . U n d e , q ui verfus iftos r e t u l i t , P l u t a r c h u s , faX ctraç
& X£pvo7njeïç a Dits expulfos, t f caelo dejefto s, e o s ad-
p e ll a t. Alias Marfilius q u o q u e o b f e r v a t , P l a t o n e n u ab Æ g y p t i o r u m myft eri is haufifTe, J o v e m i m p u r i o r e s daemonas ad i n f e r o s detrufiflfe , qui & h o m i n e s f i m i l i t e r p r o viri bus ad i m a d e t o r q u e a n t ; & â P h e r e c y d e S y r o » m u l t o s a J o v e daemonas r e b e l l a f l c , &
q u i d e m f u b d u & u O p h ln io n c i Serpentini. vi d. Tob« Pf an- n e r u s c. 6 . § . 7.
r)
L o n g u m f o r e t i p f o r u m g e n t i l i u m t e f t i m o n i a h u c f a c i e n t i a c o m m e m o r a r e : u n u m a l t e r u m v e t a n t u m m o d o n o b i s delibafTe fufficiat. I m p r i m i s m u n i a A n g e l o r u m a t q u e officia c l a r e fatis e x p o n i t Diotima_* a p u d P l a t o n e m S o c r a t i quaerenti, quaenam vis da emo n u m naturae infit » r e f p o n d e n s : E ^^nvev y&<*-T &<*-T o fîp tV O V %07ç
72*
7TUÇ d v S ç Ù X u V yXÄt
CIV & ÇtoTT OlÇ7»
TÄ-ç c t f e u v t û v fx \v ràç Je q re iç x a t Sooictg, t m vJe
rccg€7n-
Tctfcetg i l tceti dpoißag t u i fy n u v , Interpretatur (S tra ji- eit hum ana ad Deos , divina a d homines ; horum quidem preces facrificia, illorum pracepta facrosque folemnety inftitutiones & ordinem. A t q u e P l u t a r c h u s de fat. q u i
t r i p l i c e m p r o v i d e n t i a m f t a t u e n s , t e r t i a m g e n i o r u m claflTem c o nf ti tu it , q u i c i r c a t e r r a t n c o l l o c a t i ,
Tnvuv finr c uf to de s & i nfpe dt ore s a d t i o n u m . N e c n o n , quae Hefiodus , de h o m i n i b u s q u i d e m a u r e i f e c u l i , at p o f t m o d u m i n D e o s five a n g e l o s t a n s f o r - m a t i s , f abul atus eft . Eçy. v. l t i . f e q . E o s qu e p r o b o r u m h o m i n u m a m o r e , m a l o r u m o d i o & v i n d i f t a fla g r a r e , adfer it Pl ato in E p i n o m , A d e o u t , judice T o b.
P f a n n e r o , ifta de [ mandati s c onfi lii squc D e i h o m i
7 8 « 8 ) ° ( B *
n i b u s e x p l i c a n d i s in m e d i u m p r o d u & a , A n g e l o r u m ; ad A b r a h a m u m , L o t h u m , H a g a r e m & J o fu a m m i f f o - r u m ; q uæ d e p r ec i b u s & facrificiis p i o r u m D e o c o m
m e n d a n d i s , Tobiae f e m o r i s ; quæ de b o n o r u m t u t e la a n g e l i s commiflTa, Davidis di-fto, & p o p u l i I f r a ë - litici y a t q; T o b i æ j u n i o r i s ; quæ d e n i q u e de o d i o i n i m p r o b o s a t q u e v i n d i f t a Æ g y p t i o r u m , I f r a ë l i t a r u m A f T y r i o r u m , gr avi c la de ab angeli s adfli&orum_> •» e xe mpl is p u l c h e r r i m e r e f p o n d e a n t , dic. c ap . § * p m-x ) H e b r æ o r u m t r a d i t i o n e m fuiiïe, e m-x G e n e f cap.4<5. t r .
d e d u f t a m * q u o d f ept ua gi nt a g e n t i b u s fingul os a n g e los De u s praefecerit * o b f e r v a t Bo ch ar tu s Phal. lib. c. 15. H e b r a i z a t h e i c P l a to in lib. Polit. & in C r i t * p r o p . p r in . Q u o e t i a m r ef pi ci ens alicubi S y m m a c h u s : V a rio s , ait? cuftodes urbibus mens divina d ijirib u it: u t Anima nafcentibus, ita populis fatales Genti divid u n tu r* • A t q u e hi nc fuam o r i g i n e m duxiffe m o r e m apud R o
m a n o s ex ur bi bu s obfeflis e v o c a n d i D e u m D e a m q u e * cujus fub p a t r o c i n i o eff et, ut r e l i t t a n e m p e ifta a d fe t r a n f i r e n t , n o n m in u s Rom ae , ac iftic d i g n u m . , l o c u m c u l t u m q u e r e c e p t u r i , m o n e t T o b . Pf an ne# rus § . 10.
o ) A d j u n f t o s effe fingulis h o m i n i b u s ad t u t e l a m prae-
f i d i u m q u e A n g e l o s , a p u d Judaeos p a ri t er ac p r o f a n o s „ p e r v u l g a t a fuit o p i n i o . Ut n o t e t Ch al ci di us in_, „ T i m . hujus b e n e f i c i i , t u t e l æ n e m p e a n g e l o r u m , „ n o b i s a D e o c o n c e f ï æ , t e f t e m effe c un d fa m Grac- „ c i a m , o m n e L a t i u m , o m n e m q u e Ba r ba ri am . H i n c a - p u d C i c e r o n e m de N. D. lib. 2. fub fin. Balbus o b f e r v a t , q u o d P o e t æ , m a x i m e H o m e r u s , Ulyffi, Dio-* m e d i , A g a m e m n o n i & Achilli c e r t o s D e o s m a l o r u m & d i f c n m i n u m a d fi g na v er i t. P a r i t e r de So cr at is G e n i o r es 'eft notiffirna, cujus id officium fuit* ut m o n e r e t , sae q u i d S o c r a t e s c o m i t c e r e t , & â q u o defiftere m e l i u s
