Dissertatio philosophica de deismo reipublicæ noxio, quam indultu ampliss. facult. philosoph. in regio, ad Salam, athenæo, publice et placide examinand. sistunt, auctor, stipendiarius Possiethianus Ericus Jon. Almquist ... atque respondens Samuel Godenius

E.

3

DISSERTATIO PHILOSOPHICA,

D

e

D E I S M O

R E I P U B L I C Æ

N O X I O,

I N D U L T U AMPLISS. F A C U L T . PHILOSOPH.

P

UBLICEET

PLACIDE

E

AUCTOR,

[ R I C U S

J O N .

A L M Q U IS T ,

a b

.

f i l

.

P H IL O S O P H IÆ M A G IST ER y

S A M U E L G Ü D E N I U S ,

WEST. M A N N VS.

IN A U D IT . CAROL. M AJ. D. XII MAJI

v

H. A.

U P S A L I Æ ,

BRUKS- P A T R O N E N

'

W id femla B ruk,

Adle och llbgagtade H E R R E N >

H

ek

, A N D E R S

BARCHÆUS,

t

B R U K S - P A T R O N E N

W id Bockhammars BRUK,

Adle och Hhgagiaåe H E R R E N,

ADOLPH SAM.

E D M A N ,

M I N E G Ü N S T IG E G Y N N A R B

J

wårde Mån vår Berg/lags h e d e r ,

Och mine (tore gynnare l

Tillåten at jag inför Eder

E tt vördnads offer får fram te,

Som ringhet har och klen förmåga \

Men blifver (tort af nit och låga,

Så låter E der Gunft uttyda,

A t jag a f Edra Namn et lån

H a r fö k t, dermed ett vårck at p r y d a ,

I hvars fôrtvar en lårofp2n

Mitt fuaga fnille tåncker göra,

Faft ovant nog at tungan föra.

E r godhet, fom jag fått erfara,

F ö r huilken oförtient et mål

J a g lyckan ågt at långe vara,

.

A f mig bör riffas uti ftål;

E r godhet billigt jag tilfkrifver

A t jag på vishets trappan klifver.

Så långe bloden i mig röres

J bandet mellan krop och fiål,

Af yördfamt nit jag fhdigt föres,

A t tråget fucka för Erc vål.

A t Himlen hår E r rikligt lone

Och fidft med evig fållhet kröne!

Ô n lk a r

Adle oeb Hb ga g t ade H ERRAR/

E dar

bämiuke tiemre

KYRKIOHERDEN

Vid Medåkers Förfamling i W ed m an lan d ,

V d/åbrevyrdige och 'H ^ v å lla y de H E R R E N 4

H

err

J. GODENIUS,

M in Hogtara de Karafle F A D E R /

G

3

M in Hogt ärade k a r c (le F A D E R S

Ly di rafle S o n,

ranrr t z v i

r —

*

••• '-<••• fli o

5-

I.

D eißnus eß nezdtio Providentia D ivi-

D ei exißentia verbis conceßa

4

—■ ■ _{*. IftliiU * * »v* i- -1 .«• \ i* ?» \ X |j}

ocabulum Deifmi Sec. XVI. ortnrti

atque Gallorum prtfciffae & Italo­

rum ufu tritum, toAötryjiXoy valde efj,

immo nonnunquam in contraria ad­

hibitum fignificatione ; . nam Athçi

hoc nomine,ceu honoratiori ctele&antur, contra au­

tem Atheifim oppugnatores, Dei (das five Thaiftas,

adpellat Bœlius, derivationis forte rationem habens, b)

A 2 nobis

a) _{Opera data eit ultimum. mcmc utum in ddinitio-}

ne additum, cum alias ip.fi Athei expltcitt fubirent no­ men Deiftarum ; _{quocirca ta n<enf obfervandum eft ,} D ei [mum Athei [im tmpha'ti fpecieni effe , & A theifm in P raäicum comitem habere. •

b)

fulat Cel. LOESCHER : praenot. 1. contra Deiftas, qbi tamen a nobis, in hujus vocis acceptione eft alienus,la•

tius illud fuuiens. r

& nulli amplius edent! Sed cum hoc

Optandum

potius, quam fperandum fit, atque præterea

Dei-

iinus, non folum in totam morum Philofop

hiam

inimicitias fpiret, verum prsçfèrtim eas in illi

s ca-

pitibus prodat, quibus publicis rebus p ro m o

v e n ­

dis eft intenta; hinc in illo errore debelland

o, o -

peram m erito,poni exidimaverim.

Conflabit et-

jam ita quodammodo, Theoreticam Philofop

hiam,

rion Scholæ folum infervire, verum ipfi vitæ

Civi-

lj, peltiferos eidem errores, Pra&icæ foientiæ

fop-

petiis latis, proflligando. ...

Brevitatem, in amplidima materia, n o n tam

adfe&atam, quam im pofitam , prolixiori, q u i

T ib i

folitus eft, B. L. fuppleas favore, levioribus au

tem,

quæ allata funt, humanitate addas pondus.

§ •

11

.

P ro vid e n tia 'D iv in a , e ß illa c u ra , quam

T)eus g erit rerum creatarum ♦

Abfolvitur Providentia Divina, Conjervatione

quae eft continuatio voluntatis Dei confoquentis,

dc

exillentia rerum creatarum ; Concurfu, qui efl fu

flen-

tatio virium agendi; 8z Gubernatione, quae eftd

irelfc

ètio aflionum & mediorum, ad finem ultimu

m, d)

Cor oli. P lu s requiritur a d Gubernationem ,

quam concurfum ; a d hunc vero p l u s , q

uam

a d confervationem ♦

$. IIL

a ) Receptiflima pariter ac veriflima eft tradita n o ­ tio Ptovidentiæ Divinae, neque Theologi, qui

7rçoyvd-$. III.

Veifm us efl rationi contrarius , /<*/« re/pcïïu Dei'y quam C reaturarum :

Efl: enim negatio Providentiae

Divinæ* ($. I.) Illavero e ftc u ra , quam Deus gerit

creaturarum . (§. II.) Hanc autem fi Deus depone­

r e t , aut non pofiet, aut nollet curare res creatas:

P riu s

omnipotentiae re p u g n a t, cujus obje&um ae­

que funt poftîbilia non m e ra , atque poflibilia mera;

(def. omnipotent.)

injurium eft in lapien­

dam & bonitatem Divinam:

, nam omnino

magis prom ovetur finis Divinus, manifeftatio infini­

tarum perfefHonum, per continuam adluofitatem,

quam fi aftionibus transeuntibus cefiaret:

,

nam prolixioris haud dubie voluntatis Divinæ do­

cum entum eft in C reaturas, illas continua fovere

cu ra , quam deferere, & cceco cafui, aut fato per­

mittere.

Eft ergo Deifmus rationi contrarius, re-

fpeQu Dei. Q. E. U. d)

B

Crea-cw ,

7

Creaturæ flint contingentes ; b) ergo non ma-

gis exiliere pofllint

quam

ergo ad ex i-

denciam earum continuandam, requiritur Conferva-

tio D ivina, (§. II.) cum autem Creaturæ p e r fe

non polïint continuare exidentiam, nedum vire:s a-

gendi (oorolbj.præced.) ergo illis ed necefîarius c:on-

curfus Divinus; (ibid.; Quæ.vero liia ope non retin-ere

valent exidentiam & vires fèmel concédas, miulto

m in u s, fua fponte, ad finem ultimum dirigi; ((Co­

roll cit.J ergo Gubernatione Divina creaturæ n o n

pofliint carere

ergo

fits &

g u b e r

-ex confideratione fapientiæ & bonitatis Divinæ infe;rre:

Mundum non videri annihilandum ; nam obtento tine D i­ v in o , per Creaturas quasdam in ten to , nihil obdat, <quo minus circa illas cedet confervatio D iv in a , qua céd a n ­ t e , earum cedat exidentia.

b) Contingentiam Mundi non diretde negant D e i-

fl<t proprie fic d i d i , neque negare p o flim t, fi veli ad

M ateriam , vel Formam mundi tantillum a tte n d er in t, licet contingentiam motus negent

7

p iu s, quos tamen vel fula motus definitio genuina re­ futat

c) Confervationem Divinam vocat Spinoza fa lc u ­

lam a Prophetis conficiam. Prseter Taure Ilum Philof(Oph. Altorfin. in lib. de Mundo, confervationem n egan tem , propter locutionem illam, qua datuiturcontinuata crea­ t i o , cum Gen. u . V . 2 , ut opinabatur, non concili.abi- le m , ttjam Poire tus fudi :e re primum voluntatis D iv i­ nae atdum, five creationem exidim avit, quos vero fatis confutant fupra allata.

d ) Gubernationi Divina» male etj m illi confidunt, qui tribuuntMundo,%>/V«tf/£ quoddam principium dire clivum:

gubernatio D iv in a,

( per demonft ) Tunt creaturis

neceffaria ; hæc vero jun£ta conftituunt Providen­

tiam Divinam (}. c it j ergo illa eft creaturis neces-

faria, ergo eam negans Deifmus, rationi eft contra­

rius

rcfpcCtu Creaturarum : Q. E. A.

Aft inftant, qui negant Prov identiam Divinam,

m u n d u m ita efîe creatum , ut non egeat Provido

N u m i n e ; verum hi, peffima philofophandi ratio­

ne, contendunt ejusmodi mundum exiftere, ante­

quam demonftraverint, quod (it poflîbilis, quod ad

Calendas fiet Græcas: M undus videlicet, in quo

ProvidentiaDivina effet, ut divitant,

eft

& intrinfece & extrinfece impoffibilis.

N am

fi m undus non egeret Providentia Divina, neque

egeret Divinaconfervatione; exifteret ergo eiusmo-

di m undus præter voluntatem Divinam. (§. II.; Sed

quod exiftit praeter voluntatem entis intelligentis,

qua talis, eft a b e o independens, ergo mundus es-

fe t

a Deo independens; ergo efiet ens neceffarium;

ergo entia quæ conflituunr m u n d u m , efient etjam

necefiaria; fed ab ipfis adverfariis conceduntur efîe

contingentia, (not. b j ergo efient fimul necefiaria

& contingentia , quod eft contradictorium; ergo e-

jusmodi mundus conflaret entibus contradictor iis,

ergo

Poflerius

etjam clariffime patet; Nam per de*

B 2

monft.

Quo Ipcttant , præter Animam Mundi Platonicorum &

Pythagoricorum, ArcbæusParacelfi & HeImontii, p r in ­ cipium H ylarc hicum M o r i, vita communis Campane llæ,

rriohfii

g u s, thdeptndens i fed hoc eft attributum Divinum:

attributa vero fimt incommunicabilia, ergo Deus

m u n d um independentem creare non potuit; ergo

cxtrttifece eil impoffibilis.

Hunc vero i£him evitaturi A ntagonize , d i­

cunt quidem mundum, qua ortum dependere a Deo,

& ita non ede Ens

fe, fed tamen per [e exiften*

tiam continuare, five per firmitatem quandam au t

vim intrinfecam, e) Sed haec lententia eo tamen re«

cidir,

e )Sententiae huic, quam præter Pomponatittm, fo- vetu n u s alterque Recentiorum, nihil roboris accedit ex ­ em plo Horologii, continuo Artificis fubfidionon egentis: Mundus enim in folidum a D eo dependet, & qua eflen- tiam & exifter.tiam; Horologium autem artifici tantum d eb et, quod in exiltente materia, & viribus naturæ in-- ftru&a, eas, convenienter legibus Mechanicis adplicet,* ad fpccialem effe&um producendum. Et tanto facilius h oc exemplum evertitur, quanto minus Horologium di­ ci poteft, absque omni extrinfeco fubfidio perfiftere, per­ p etuo mobili nondum , extra rempublicam Platonicam progrefio; Opinantur quidem nonnulli , ut præter W A L C H , in Lex. Phil, etjam C- CLARK, in difcourfe o f the being and attributes of God. T om . 11, p. i $. Si D e o placuifiet, originariam difeofitionem vel in toto m undo, vel ejus parte, qua cauflas necefiarias, fuffice- re potuifle, producendis effeiRibus dignis fapientia C rea­ toris 5 lalrem poffe banc fententiam , (by û very nite and abßratt re/ifoninq*) circumfpecta & abfirafta ratiocinatio­ n e conciliari cum efier.tia 8c attributis D ivin is, atque ipfa notione Providentiae. A ft, originaria ilia difpoßtio, aut continuaretur Deo volente, cint non ; Si p riu s, vult

8 »

)

3 (

c id ir, nid in aliud incidere velint abfurdum! Vis

enim continuatrix exidentiæ, aut (ica eric in eden­

tia', aut exidentia. Si in illa, tum Mundus ratio­

nem continuatæ exidentiæ haberet in edentia, un­

de ipfa exidenria determinaretur per edendam; er­

go m undus edet ens nccefforium, ergo independens.

E n Ï Camarinam rurfus motam. Pendeac itaque

hæc vis continuatrix ab exidentia. Sed cum exi-

dentia (It accidens primitivum contingentium f res-

ab illa pendula cedat, ea cedante; ergo d vis m un­

di continuatrix a£hi perm anebit, præfupponitur

continuatio exiflentia! ; hoc vero hypothedn evertit,

qua vis illa ftatuitnr principium continuatæ exiden-

tiæ mundanæ. Idem itaque erit & Principium St

Principiatum , quod contradictionem involvit.

Paucis adhuc Apogogice tantum contra Deis-

m u m a g e m u s , recenfentes periculoddimas confe-

q u e n tias, quarum longum Syrma pod fe trahit.

Theoreticis vero omidis, illæfolum PraCiicæ addu­

centur, quas node fi .turum juvabit negotium: Po-

fito itaque, quod Deifmus edet verus, & confequen-

ter Deus non curaret humana, infauda hæc con-

fe&ariornm triga, inde fequeretur:

I.

D e u m n o n c u r a r e , u tr u m c o la tu r

an n o n , a u t q u o fiat m o d o *

etjam corvini ätionem & exidentiæ & virium agendi crea­ turarum , c iic j quasilla ordinatio verfatur, voluntate confequenti, qua pofita, ponitur & confervatio & con-- curfus generalis : Si autem poftenus, fpeciem indepen' dentiæ inferret hæc difpofitio, & nullo pa&o cuin

Pro­

videntia pollet conciliari,

II.

D e u m n o n c u r a r e , u tr u m h o m i ­

n e s v irtu tib u s an vitus o p e r a m d e n t , n e -

q u e illas præ m iis, h x c p a n i s adficere.

11 f. D e u m n o n c u r a r e , u t r u m h o m i ­

n es focialiter v iv a n t , an in m u t u a fixv ia n t

v i lc e r a , a u t , u tr u m p o ft initas ( o c i e t a t e s ,

p a t f t a , e a q u e firm antia ju r a m en ta ler v e n r,

an v io le n t . / )

_______________________________ §. IV.

f)

St agir i tæ: 'EveV cctg

7

ly through a vanity o f Phi lofophi zing, have been tempted,

to embrace that opinion, without attending, whither it vould lead them ; ought not indeed to be direÙly Charged,

w ith all the con/equcnces of it. Videntur itaque Deiflæ dividendi in Craf/iores, qui non folum negant Providen­ tiam D ivin am , verum etjam omnia inde fluentia Poris- mata, fuo calculo probant; Et fubtihores, qui quidern

nçwTcv Deifmi \peu<$cs" fo v en t, aft omne m alum , quod in receflfu habeat, aut non v id en t, aut Litem non pro­ fitentur. Nobis autem , non tam errantes, quam erro­ rem (pedantibus, ni lio pado confequentiarii nota inuri porefl» propter ipfa, quee ex Deifmo deduximus eo n le- d a r ia , cum regulis bonæ conlequ’entiæ co n v en ien ter, a n egleda cauffa, merito concludatur ad negledum effec­ tum ; vel, qui non vult m edia, neque voluntate efficaci vult finem; A fl, prius enunciant Deiftae de D e o , ergo etjam pofferius. Hæc autem cogitationum portenta non adeo pulcra videntur, u t, qui ea vel parturiunt v ei

a-§. IV.

Respublica eft Jocietas m a xim a

,

inter lm ■

per ante s Q f U ve s m it a

,

ad promovendam f e ­

licitatem communem

.

In hoc vero fine obtinendo, maximi momen­

ti ju re reputatur:

I.

, animorum gluten, virtutis non fii-

pcrficiariæ, fed in ipfis medullis defixæ genitrix;

effranis licentiæ frænum ; totius compagis forcifii-

rniim vinculum; & quafi Delphicus gladius, tam

ad internas publicæ rei pelles, quam externos ho­

lles propulündos, plurimum faciens

lu n t, inde fupercilia attollant, fibique mirum placentes,. IplendidisTuperbiant nominibus, v. g. Efprits fo ris, quafi foli potentes ad perfpicendum verum , & ri lendum id , quod alii reiigiofe co lu n t, & De grues, quafi non ut re­ liq u i, tanquam grues, Itupidi, vide STO C K M A N : E- lucid. fub h. tit.

a) U t non ex omni ligno fingitur M ercurius, ita non ex omni religione, in publicam rem, eadem redun­ dat utilitas. Imprudentes itaque funr , qui Prudent um

falfo didlorum religionem fo v e n t, illique P olitici, nihil minus quam Politici, qui Religionem Politicam, verius Hybridum Monllrum , ex mixtura omniunQReljgionum narum, in deliciis habent* Cfr C. WERNSORF. de In- diff. Relig. & C . M. Mc zelii DifT de malo Io bff. in Re- pubfica. Quod vero ad ufum Religionis Politicum at­ tinet , in Scyllam incidit Bœlius, qui T om . IV. Refp.

c.

f i

, /

Rempubli-) itf (

II.

dum apurî cives vigent, R es­

publica etjarn floret: Vitia enim exedunt publicæ

rei

cam Atheorum , quam non darh neque dari p ofie, po- fculati loco adfumere liceret, nin pefiimæ cauffæ Pâtre- nus , idem B<elius, in penjées divers fur les comets, co n ­ tenderet: A t beiJmum non necejfario, ne que dtrecie duce­ re ad corruptionem morum, & confequetiter, ne que no­ xiam efje Keipuhlicds. A ft, quod Atheifaius fit peltis morum capitalis, & omnis mali in Republica fax atque tuba, fatis conllat exinde, quod, ut argute dicit P U F - END. jus & vis Atheis non differant, nifi fola litera- rum transpofitione ; quodque fatis patet, ex vivendi illo­ rum Cynofura , quam communi nomine exponit A th e o ­ rum Ocellus Spinoza, in Tra<ft. T h eo l, Polit, cap. XV[.

J u s natur ce cujus que hominis, non fana ratione, Jed cupi- ditate & potentia determinatur.

In Charybdim Inciderunt, ex antiquis Critias ex recen* tioribus Machiavellus,forte tamen excufandus,& ''Lolandus» qui omnem religionem Politicum cenfent artificium ; quo­ rum poliremus inOrio. Judaic, hanc impolturæ dicam et- jam Icribit AUJi. A lt errorem facile deprehenderit, qui co ­ gitaverit: Religionem elTe officium Civis in (en/u compofito,

hominis vero in Jenju divijo, adeo quidem, ut, fi vel ma­ xime m ig ry et extra Solis annique vias, <k extra omnem focietatem humanam, nihilominus teneretur religione, cum obligatio, qua creatori tenetur creatura, fit indi- fpenfabilis, dum hæc exiltit, Jd tamen faciles largimur, Politicam utilitatem , religionis Paganæ Architeétricein fu id e, quod per kiadott/xmccv præcipuarum gentium e* undo, facile elfet demonftratu.

D e cetero > non de nihilo dixim us, Religionem pondus habere, in fecuritate externa tuenda: Utrlque. enim mem bro, in Dilemm atico illo fortis militis

Sym-rci vifeera, virtus autem Amaltheum quafî cornu,

illius explendæ necelîîtati adfert: Hoc loquitur præ-

fentis temporis experientia,hoc loqvuntur præteri-

torum temporutn annales: Florebat Romana Res­

publica, quamdiu per templum virtutis, folus introi­

tus patebat, in templum honoris; ad:, poflquam ad

gloriæ apicem adfcendere licebat, fcala, vitiis, ve-

luti totidem gradibus conflanti, poftquam ad fum-

m u m in Republica fafligium, per cæ forum Civi­

um cadavera graflari moris erat, mox etiam erat

ingemifeeridum:

_{Fuit Roma, or­}

bis Domina. Eheu! fuit. Verbo: virtuti fere fimul,

atque Reipublicæ, ducla lunt funera.

III.

_{illæfus fèrvandus, fî farta te£la-}

que manebit Respublica: Ut enim in genere, cives bo­

nis moribus debent findere, ita in fpecie, fangvine vi­

perino magis fugere, quæ publico flatui fintadverfa.

Hic efl illa decempeda, qua metiri, iliaque amufns,ad

quam exigere non fa&a folum, fed di£la, incumbit

ci-C

vi.

bolo: A ut vincere,aut m ori, Religio momentum addit: Vincendi fiduciam auget fpes auxilii D ivini, moriendi metum tollit mors Purpurea , in flatione tuenda, pulcra. H oc optime perfpexerunt Paganarum religionum flato­ r e s , qui eas ita adcommorlarunt bellico ului , ut ilhs

M ilitares inde vocet MoJJhemius, in hifl. Chrift. p. I. §.

XXI.

mors,

) 'S C

vi. S une enim non panera,fn fé licet innoxia, quæ

pro raticne Retpublicæ generali, aut hujus vel illius

fpeciali,

licent, aiufalcem nonexpediuntr Hinc

&

auribus & lingva ita utendum , ut conflet,

Hinc nunquam ita

Ut demum

Hinc fepe animo repe­

tendum : qme

fttpra

* & fern per m e­

moria tenendum:

Sententia,

religioni

,

bonis

ribttr

&

datai publico

nom i n f e r t , e fl R e

i-pnbhcœ noxia.

** ^ -2.

§ ,

V.

Dcijmus efl Religioni in genere noxius ( f cuivis ejusdem fpeciei inim icus, Speciali/fime autem L ut her a* m inimici fim us.

Religio enim efl modus Deum co­

lendi ; ex Dcifmo autem (equitur/ Deum non cu­

rare, utrum colatur an non; (Coroll. Ï. Ç. III.) adeo-

que hominem, illum colentem,oleum & operam per­

dere, & itafupervacaneo Religionis exercitio fu per-

federe pofîe: Enî hypochefin

faventis-

fïmam a ) Si Religioni in genere exiciofîffimam.

Ulte-a ) Deiflne er Ulte-afflor es omnem K digiontm ludibrio ha­ b en t, cum ex impia eorum hypothefi , Deus ipfemet eam flocct faciat ; hi autem ad frrehqionanos D i reti Os

pertinent > qui primam occupant aciem infer holles Re­ ligionis , fin tres enim claflVs dividuntur.) De cetero, di&orum favetiifionariorum vfçiov oéyfucct Commercium in-er homines & Deum non dari, adeo refpondet ante expolitis Dciftarum d eliriis, ut v ix ovum ovo ftmilius.

U lteriu s: Cum ex

fequatur, Deum

non curare, utrum colatur an non, nedum an hoc ve|

ilio modo, colatur (Coroll, cit.) ergo conchas legerer,

qui certo Deum colendi modo fefe alligaret, a u t,

quod idem eft, certas rejigioni nomen daret; unde

clariITime patet, Deifmum patentiftîrnas valvas a*

perire

ccrtæ cujusvis Religionis

jurato horti, & ita, Religioni cuilibet in ipecie, inh

nïicum efte.

T a n d e m : Praeter

quod

pellem

& Religioni in genere, Sz cuilibet in fpecie inten­

tatam , non poffit non , ei jam

Lutheranæ moliri, par­

ticulares ipfi ad huc cum eodem funt inimicitias *

Pofito enim , ut eft caput

($. I. Def.)

Deum non curare humana, fruftra Religionem L

u-C

the-b ) Suthe-btiliores D eiftæ , eandem in negotio Religio­

nis,

cum

um more litigare, (es i ft ein katjen gezanke) C. Demo­ critus, in !child der v a rb e it, p 20. Sed quamdiu Deus eft unus Sc veritas una, tamdiu Religio Divina & vera non eh nifi

urra,

theranam, ceu Providentiæ'Divinæ fîngulare docu­

mentum fufpiceremus; cum tamen pracfentiflîmum

N u m e n , fapientiflîmo n n tu , Politicarum circum­

dandarum quandam veluti Condellationem,redaura-

tæ Religioni aufpicatifïïinam, etfccèrir. c) Quod ve­

ro initium Religionis repurgaræ, incident in tempus,

quaiî concatenatum, ex circumdantiisejus progres­

sai faventibus, aut cœco cafiii. nue inevitabili fato­

rum o rd in i, dolide attribuet Deida; ejusmodi au­

tem ignobiles natales, non poflunt non Religionem

dehonednre, & ineptam reddere, ad radices altio-

r e s , in Mortalium mentibus acendas.

Capiralia circa dogmata diiTidia, falcem in alie­

nam meffem immittere nolentes, taceamus, verbo

tantum monentes: Lutheranam fententiam, de Col­

latione fAngidrutus, qua, præ ceteris, illa, de datu

Civili, bene m eretur, divam confidere non pofîe

cum Deifmo ; ergo ille e d Lutheranæ Religioni ini-

imciflimus*

%.

VI.

Deijmus, cfl morum peflis maxime Capitalis:

M orum humanorum norma exa&idima, ed numi­

nis voluntas, p er legem manifedata: Acfioneshuic

conformes* titulo virtutis infigniuntur, eidem ve­

ro

ro difform es, vitiorum nomine diffamantur: V i r ­

tu s , quamvis ipfa fibi pulcerrima merces , magis

tamen pîacet, præmiis condecorata, Vitiorum au­

tem deformitas, Medufæ licet caput æmulata, non

tamen fàtis efficaces in animo aculeos relinquit} nili

ultrices pænæ,eos etiam in corpore inprimanr. Sunc

itaque præmia cos induftriæ, in bono committen­

do hebefeentis, ejusdem vero» male (ànæ, in vi­

tiis perpetrandis, aciem obtundunt pœnæ. Verbot

absque præmiis nec efficere potell Legislator, uc

virtutes eflforefcant, nec absque pcenis, ut vitia

tabefcant, fed horum iolia illarum enecabunt Tege­

tem.

Deifmus autem fingit, Deum fusque deque

habere , quomodo fuasa£liones obeat hom o, & in­

de neque virtutis fludium præmiis excitare, neque

pœnas, veltiti totidem obices, ponere irruentibus*

augmine fa&o, vitiis; (§. IIf. Corolf. II.) ergo nulla da­

tur Deifmo m orum capitalior peftis. a)

VIL

Deifmum toti Phiîofophiæ'Morali Cainarmam(movere;uii~ de de Deiftis refte C .C LA RK . l.cÀtp.20. W hatfoeverthings' are true y mhat/oever things are honcfl, ivhot/oever thing* are j t f i - - - the/e things they make the confiant ju b jttt o f their mockery and ahufe ridicule and raillery. Etenim fuis principiis convenienter Deiffa? ipfani Ig e m N atu­ rae , cum Archelao» Cf Carneader nudarum hco< poteff h there. Sa'tem Indifferenti f mus Pracftcus ccvTcpuToi? Ttoal (equitur ex Deifmo % publicae rei tanto,, funeftior* quanto minus ipfi ind.fferens efi y utrum C ives virtutes colant , an viciis obruantur Fruftra Bœliu* contrarium tuiturum, ad Epicurum p ro vocat, nam annabs literarii,, iiuer Epicurum & Epicureos? m onent diltingyencfuir;>ne*

§ . V i l .

D eifm u s fla tu m -publicum c u ju sv is c i v i ­

ta tis in rg e n e re , pm fertim v ero im p erii A io n -

arthici in /p e c ie , ?naxime U d i t :

Ad datum publicum in genere illæfum fervan-

d u m , praecipue requiritur, ut falva & non disrupta

maneant vincula illa moralia, quibus Imperantes &

cives mutuo conjunguntur; illis enim diffolutis, fpe-

cîem fcoparum diflolurarum præ fe fert.Respublica.

H a c vero vincula funt pacba, *id quæ Srmiora red­

denda, accedit juris jurandi Religio, Deum ulto­

rem violatae fidei & perjurii provocans.

Ex Deis-

mo autem (equitur, Deum non curare, utrum ho­

mines focialiter vivant, atque pafta & juramenta

fervent, an violent, ff. III. c o n f III.) ergo Deismuj

datum omnium Rerumpublicarum in genere lædir.

In datu Monarchio, Imperantibus ed evitanda

Tyrannis & civibus Monarchomacbia: duæ periculo-

{itfimæ fy rtes,ad quas plurimhridiffima

fra-que îelu.u

s

muJ

tun.

cum

non abludit

non

credit teneri, ad fervanda latro­

metu exorta.

fragia, coque funediora, cum non aqua fed fan g vis

omnia inundaverit. I

utrumque autem hocce ex>

eremum, Deismus praecipui fertur curfur

enim ell migratio limitum majeftatis, in perniciem

civium : Limites hi funt vei

, quos ipfa fi­

xit focietatis finis & indoles, in omni imperio, fit

Vel maxime Defpoticum; vel

y per capitti-

lationes, in regnis eleQivis, & leges fundamenta­

les, in fucceffivis pofîtiî Illos vero unofaltu tran-

filiet

, titpote , qui nullam focialitet

Vivendi agnofert obligationem,

HI. Coroll. IJf.)

& confèq ut Uter, quidquid ex ejusmodi obligatione

fluit, ludibrio habet; hos autem ferro facile fubver-

te t, urpote, qui convenienter fuis principiis (ibid.J

non majori hæfltatione, enfe, folvet illum, quo vin­

cula moralia eum condringunt, n o d u m , quam

Gordium folvit Alexander.

Ail quænam hirîc na*

fcatur civitati Ilias malorum, quivis facile videt: Ci­

vium & papaverum capita ejusdem erunt pretii

V otorum fumma erit , ut omnium colla concrefcant,

& uno poffint ifh i fieri. Verbo: non in annalibusf

tantum , fed publicarum rerum Theatris, fangvina-

rias per fort as agerent, flagella generis humani: 7

,

,

, ex orco per

Deifmum revocati. Si vero Imperantes in lcyllam,

in Charybdim non minus fenefiam, cives impellere

valet Deïfmusî

efl error, qui negat

Principem in terris tenere Dei immortalis N um en

& vices; qui fusqne deque habito paTo fi bjeftio-

niscivium , eum ejusque asio n es, judicio cujusvis

§ 2 3 ) ) 24 ( §22)

e trivio homuncionis, fubjicit; qui Aiiguflum ejus

caput, cum quovis mercenario & ignobili compa­

rat, atque facrum pe&us, nudum, telo nefarii cujus-

libet ficcarii exponit.

Horrenda haec f u n t, fed quæ

civis Déifia

non horrebit: Qui Deum negat curare

humana, nunquam concedet, illum quendam con-

flituifle, qui divinam inter homines perfonam g e­

rat ; Qui paftorum religionem ridet, fefe p a ftism i­

nime teneri, ad fafces Principi-fubmittendos, cre­

det: Qui juram entis, veluti talis, lu d it, juratam

Principi fccuritatem haud praeflabit: Atqui ita Déi­

fia (\oc. cit.) ergo. En! quot Deifmus monflra par­

turiat, fi radices egerit; quot folia Regalia vi vacua

redderet, quot fceptra Imperantium manibus vio­

lenter extorqueret; quot

3

mentes

£5

n u tr ir e t, feculorum fuortim

dedecora, & abominor dicere, Augufliffimorum

hominum carnifices atque laniones.

Deismus ergo, imperantibus & civibus, fp er

demonfi.) æque exitiofus, flatum Monarchicum ma­

xime laedit.

$. VIII.

Dei/mus efl Reipublicœ noxiur:

Efl enim negatio

Providentiae Divinae ($ I.) fivecuræ illius, quamDeus

gerit creaturarum (Ç. H j adeoque non rationi folum

contrarius, ($.111.) verum etjam inimicus Religioni,

(§ . V .)

Bonis moribus, (§. VI.) & flatui Publico.

($. VII.) Afl fëntentia, quæ his v im , etjam Reipu-

blicæ noxam infert; (Coroll. $. IV.) ergo Deifmus

e(t Reipublicæ noxius.

Corollarii] pariter ac Cornidis loco, ex di

dto*

rum hacce Synopfi colligere licet, Deifla

s non fo-

Inm , verum o m n es,'ip fo ru m culpæ adfi

nes, male

de Republica mereri. Edque hæc nota no

n iis tan­

tum inurenda, qui manifedaalunt m o ndra

, ut, qui

a corporum cœleflium vicibus, publicas v

iciflitudi-

nes credunt pendere, quafi iidem tempor

um atque

im periorum edent Redtores; aut, qui ne

fcio quos

fingunt G enios’E^XÄ^Ä^, fingularum gentiu

m Præ-

fides, fortisque egrum Arbitros.

N eque illi melius

calculos ponunt, qui benigniori aut finid

eriori fa­

torum o r d i n i , ïætas vel trides publicarum

rerum

facies acceptas ferunt; adeo, fingulis ut Reb

us publi­

cis, datæ efient Periodi, intra quascriftaser

igerent,

capita efferrent, ad majus raajusque fadig

ium ad-

fcenderent & apicem potentiæ pertingerent;

fed mox,

pro ea, qua volvuntur res mortalium, ve

luti Syfi-

pheum fax u m , condanti incondantia, e cul

mine ob­

tento, aut lubito lapfu ruerent,aut, paulatim

& qua-

fi per gradus, defcenderent, humi ferpere

nt, & tan­

dem , nid fata remiferint rig o rem , de curric

ulo pror-

fus deflecterent, fui tantum vedigia, in a

nnalibus

relinquentes.

A d, fata injude excidifRerumpubli-

carum rea peraguntur, cum ipfimet cives,

adverfæ

fortunæ Fabri fint & Architedti; neque

enim fa­

cilius culpam a fe libenter amoventi indoli

humanæ,

quam ejus invidiam in fata derivare, quæ

fari ne­

queunt.

V erum , fi non alio nomine edet vitupe­

randa hæc hypothefis, certe obelo notan

da, ceu

Reipublicæ noxia. E tenim , fi hæc clademq

uandam

-acciperet, & illa animos civium pervafiflet’ opinio,

inexorabilis neceflïtatis l e g e , ad interitum es­

tent damnati, neque foes, quæ fola miferis in P y ­

xide Pandoræ remanfîfîe fingitur, illis reflaret, fed

animum, omnem c u ra m , labefa&atam pu­

blicam rem reftituendi, abjicientes, finerent eam,,

abernaculo, fine rem is, in alto fluitare, inu­

tiliter tantum ingemifeentes :

•

rant,

E d praeterea, ut ex allatis condat, haec fenten*

tia, providae numinis curae inim ica, adeoque quo­

vis, ea & fpiritu communi fruente, indigna; digni­

univerfalis, quam cujuslibet humanae particularis,

vox Romani

:

fu r e unius diei ufu r am, in hoc mundo, n iß perfua- J um b aber e t, illum fubeffe regim ini