M
•D. D.
DE
D O L O R I B U S
SCHEDIASMA,
QUOD,CONS. NOB IL F ACU LT. MEDIC JE.
A D REG. A C AD. UPSAL.
PRÆSIDE
S A M U E L E
A U R I V I L L I O ,
M . D . M ED. REG. A N A T . ET MED. PRACT. PROF. REG. ET O R D , S . R. S M.
IN A U D CAROL. MIN. AD DIEM XVIII. JUNII,
ANNI MDCCLXV.
HORIS
A N T E
E T
POST
PRO GRADU D O C T O RIS
PVDLICÆ DISQUISITIONI OFFERT
E R I C U S 0 . R Y D B Æ C K ,
OSTROGOTHOS.
t= > £ = a i> szzst
mm
§• r.
olefliæ cujusvis fenfum, qui c o rp o ri vel fitiim negat quietum , vel liberum m e tu m , ammoque tran- qvillit3tem > folemne eft , n o mine ftgnihcare doloris, verbis q v o d fenfibus com m une o m n i
bus, haud quaquam rt\fle deferi- bendi. Suas tamen afflictiones ex primere homines folent, non ex magnitudine tantum m o do & gravita'e , fed ex indole etiam , cujus fiftere a iis im aginem c o n a n t u r , comparando cum vulgaribus variarum rerum effectibus, quarum agendi mouos fci- rru s , excitatos inde fenfus confufe percipimus.
Dolores ergo alii alios qveruntur: prementes, di- flendentes, tralientes, pungentes, lancinantes,rodentes, prurien tes, urentes , im m o tales, quibus nomina non inveniuntur. N o n inepte vero com prehendi omnes pos- funt binis generib us, obtuß doloris & acuti', q uo rum hic a ce rb io r, periflus ut plurimum affligit, calorisque fibi adjunctum habet incrementum ; ille arqualis magis
» ) 4 c æ
& continens, vel calet, vel diffufi frigoris inftar efi:, v e f re liqui corporis habet teporem Etiam vero ingrati illi fenfus maxime v a ria n t, ex natura partis, qvam occupant: in capite folo fentitur vertigo ; in p e c o r e anguflia vel com* prdTio fufFocans & anxia; in ventriculo naufea; in ab dom ine v a r i a , quibus vix quidem excogitari potefl fi- mile: qvas licet moleflias ad dolores vulgo non refe rant; ad iilos tamen pertinere om nino arbitramur, fi g e neraliter , ut explicuimus, iidem intelligantur.
§• w.
Senfum vero alterius alter non percipit, neque fci- re ergo certius interdum p o te fl, qvam anim um ejus, cujus non probavit fidem. Q vid fentiatur e n im , fimu- lare & diffimulare, callido ad id homini facile nonnun- qvam eft. O portet igitur certis dolorem ægroti cogno- lcere indiciis, ut fictum cum vero, in artis opprobrium , Medicus non confundat.
Difiimulationis pericula admonitus habeat fibi aegro tus: & profefto non m ultum luftando valebi. Q vam - qvam enim levia facile feruntur dolorum initia,ut ce lari bene poflint; qvam quam h o m in e s q u o q v e inventi funt animi adeo, vel conflantis, vel duri rigidiqve, q v o - ru m nec ora qvidem etiam acrior fenfus moverit, q v u m tegere ex re elle putaverint : vehementi nihilominus doiori quamvis obnitatur feverior patientia, fatigata ta m en citius feriusve fuccumbit. Tem perare fibi poterit Zenonis fapientior im itator, quamdiu mente conftite- rit, ut ne infanorum m ore in audaces erumpat overelas, hom ine indignas,neqve muliebres in p la n cu s: humani tatem tamen non exuet, fed metuens vitar,ore &: vultu cruciatus teflabitur, & efflagitabit opem*
Nempe dolore qvisqve turbatus fi permittit affii- pars five externa, five interna > fi t um om nem con tinue m utando explorat, ut inveniat, qui parti faveat
-S ( Î ( '£
tegrotæ; hùic enim qvietem qværit, & propterea fi m a- jus m e m b ru m , vel trunci portio, doleat immobilis fedct v e l jacet, partis etiam attactum timens. In vultu lin ul pingitur follicitudo & triftitia, maxime in oculis, ani m i præcipuis indicibus : de peBcre fufpiria ducuntur ac g e m itus: & lamentabilis prim um ac lubmifia vox,, ad m ajo rem mali fievitiem in clam oiem usqve attollitur.
Q v o ru m tamen om nium plurima a v u m fingere ar- tificiofa fraus poterit, fidere his folis aliqvando M edi cus no n poteft; m ulto minus fimplici qverela, qyalem v u lg o defidiofi homines proferre non erubefcunt. N o n fallent vero fomtii turbulenti, & vigilia, & puljus aucla celeritas ac freq v en tia, feepe etiam m agnitudo, ut manifefta adiit fe b ris, cum indivullis comitibus calore & fiti : fnftidiiwi pariter ciborutn, ad conlpicuam, in diu turno tic graviori m alo , emaciationem corporis. Sarpe iplà qvæ patitur pars m o rb u m prodit, tumore, calore, pullatione ab aliis percipienda, fpasmis, & contraftio- n e i varie nem pe p ro varietate partis.
§. III.
Præter recenlita vero, tot tam qve variis dolores fti- pantur fy m p to m a tib u s, tam vario decurrentibus , ut m o rb o r u m fpecics efficiant plures,ad unum minime de- fcribendas habitum. Q u u m in u n iv erlu m tamen dolorum in functione« corporis ceteras v im , harum in excitanT dos dolores efficaciam, proponere lubeat: ut breviter fim ul,& , quam potero, perfpicue fiat, ad caullamdolo ru m proximam m ox properare juvabit.
Q voniam in fènfu dolor politus cft , nervis illum proxim e infidere dubitari non potefl, qui foli lenfuum minifiri ita fiunt, ut mutationis fibi induclæ elfe dium ad medullam usqve encephali continuentt. N am qve claris- fime obfervationes & experimenta monfirarunt, parte n quam vis, vel iubtiliilime fentientem , reddi
m a m , lit p r i m n m , difie&is n e rv is, abrupta fuerit e- jus cum encephalo focietas. H inc non aliæ proptie dolent partes, qvam qua; n e rvo ru m fines fuo in tex tu recondunt. Q v am circa re m , a longis retro te m poribus , non parum licet , in iis qvæ ad hoc m o- mc itum re q v ire re n tu r, illuftrata Anatome, gravibus & Phytiologi & Medici implicati fuerunt erroribus, ex qvi- bus recentior dem um illos induftria e x ped iv it, fignum qvafi ad multiplicanda experimenta poftqvam luftuiit 111.
HaUerus. C om pertum elf, nervis in intima co m pofido ne abundare, & una promtiflime fentire, cutem uni- v erfam , ut proprii organum fenfusj & carnem mujculojam o m n e m , five cffibus infixam, live occultata in corpore
vifccra fo rm an te m , qvæ inter totus inteflinorum canalis eft; tum (ingularia vijcera & fenfuum organa: neqve nerois deftitui prorfus vifcera reliqua, alia tamen aliis magis, ut q v x d a m fenfu fere careant: n e rvoru m autem nihil in propria abfconditum ftru&ura offa habere, & cartila
gines , & tendines, & ligamenta, & fimplices me m ir ance x
feu majores, feu m in o res, & canales pariter cum (an- gv in is, tum lymphar, tum aliorum h u m o r u m , ad quo ru m alveos ex re fe x a & fic continuata cute nihil ac cedit ; quos v e ro hsr partes habere alicubi v id e an tu r,
nervos, eosdem penetrare t3ntum, aut folum attingere, d u m ad alias partes progrediuntur, q v e m ad m o d u m prae cipue m em branularum illum perreptant contextum , qui cuti mulculisqve interjacet, partesqve omnes c o n jungit. Ex m orbo rum autem obfervationibus & hifto- riis colligendum videtur; etfi nervi origo fola fenfum proxim e facit, com m unem nihilominus o m n iu m orig i n u m com plexum , feu fenforium c o m m u n e , dolorofe
n o n offici totum , nempe quod læfo ipfo diftin£fi nihil
fenfu fupereft. .
tua-•K > T ( &
tu a tü r, ai dolore maxime metuamus cuti, Sc m u f c u lo ru m carni, & inteffinis partibusqve generationi dicatb. N o n tarnen nihil timenctum elle ceteris, & vifcera pau cioribus animata nervis, & vel foli dentes, oftenduntr. n a m q v e ita affici poliunt partes etiam per fe infenfilcs,. u t , qui illis ipfis neqvaq vam inlervit, led prætereundo folum tangit, nervus dam num patiatur. Conffitit e t iam dudum , tradas & tenlas m embranas,,per fuam con tinuitatem propagato e ffe d u , diffitos fatis nervulos af ficere polle. Èt qvo d in dentibus accidere alïolet, pars ipla nervis per fe deffituta, non contingi interdum pot- eft, quin: rota m o v e a tu r, & fibi tantum m odo a n nexum nervum moveat. Im m o diffundere le m o rb o - fe crefcendo nervulos p o lle , prout luxuriantur fiepe ra m o fa va fa, vix poteft dubitari. Qvare etiam , in aegro tis qvæ occurrunt, phænomena m inim e docent diffin d e quæ partes proprie falutentur fenfiles,
§. IV.,
Qvalis autem in nervo contingat m u ta tio , dum fen- lu m excitat moleffum , in oblcnro tamdiu latet, qvam - diu nervi & llrud ura ignoratur prorfus, & ratio, q v r fanas exlequitur fundiones. Ex qvotidianis tamen o b ier vation i bus, tu m experimentis, difeitur evidentilîlmeîr n o n tenlione fola, qua nervus redditur longior, excita ri d o lo r e m , fed ffnnulo ttia m lubtiliffime pungente ,. vellicatione, conltridione, corrugatione, qualem foiritus chemici faciunt, igneis Hirnulis, & diverfiflimis a- liis. Non ruptura; ergo folum periculum hominem ex cruciat; lcd qvæ cunqve nervi mutatio in d e d ru d io - nem tendens; qvin mutatio fortalle non tam deftruens,. qvam inordinatos & inlolitos, aut m otus, aut m otuu m gradus, im p riire n c„
A.mutatione' autem nervi ad encephalum propaga? ta, b in i, ut in omni.fenfu alio fortiori, oriuntur
ffiis, proxime invicem occultiffima ratione juncti: alter in encephali ipfa fiructura,ad vicinas nervorum origi nes d if fu n d itu r , qua: com m unicatum m o tu m contraria
via ad mufculos varios deferunt, ut in motus illi exci tentur diverfos, partim ad doloris increm enta, partim contra ingrati lenius caullam, tanqvam tim endum contra hoflem : "alter in anima, qvæ fola proprie fentit,feu jun- d u m fibi corpus aliqva ratione afFeaum percipit. Pia- cenc lpfi, quce corporis congrua flru&uræ, lanas parti* um functiones non impediunt i difplicent qvæ fecus a- gunt : & faciles ad motus q v u m tota difpofita fit machi na , eo jmagis placent alia, alia difplicent, q v o magis aut pro m tam illam ad voluntatis judà obedientiam, aut nifus contrarios juverint. U tru m q v e autem, hoc eadem qvo d fæpen umero experimur, praedare res valet: levius enim afficiendo, molli animum lenit fenfu; autta v ero agen te vi creat moleftiam, im m o affior.e fua 11 perlevera- verit d iu tiu s, aut intentius egerit , patientiam vincit. Itaqvc non m irum aliter ab eadem re affici diverfos homines; & torqueri illis tenerum effieminatumqve A d o n in, quæ ferreum non m o v e n t Cyclopem.
Sic autem moleftis (enfibus quum conjuncta fit machina' tuiba, patet illis utiqve majoris minorisve nos m oneri periculi a corpore am ovendi, ut dolorem non m in u s, qvam fenfum qvemvis a liu m , vitæ cuflodem m erito reputemus. Naturæ vero pharm acum , fi cum
Sydenbatno dicemus, amariffimum certe cum eodem viro
appellemus; qvippe affligens hom inem dolor m o rb u m aliqvem non ipfe folvit; (alutarem tamen naturæ co natum comitari poteft, & præcipuus tunc ipfe morbus viribus naturce fibi medentis diflipari. Q v o incafu non fopiendus quidem eft,fed relinqvendus natura; non tam quia remedium ipfe eft, feci quia doloris caudam line dolore expellere natura neqvit ; qv od perpetuis ex em
-emplis parturientes difcunt feminæ. Verum longe fe-'
p i u s , etiam in ipfis illis exemplis, lævientes do lo resaufr frangere, aut faltem m itig ate, Medici opus & labor eft,- qui caudas idcirco iingulares, corpus anim um qve i n g r a
te afficientüs, fedulo in qvolibet occurrence ægroto in-
q viret.
5. v.
Qvæcunque dolorem afferunt, aut extrinfecus alia- b u n tu r adm oventurqve corpori, aut intus latent. Utra- qve multis adm odum modis a gu nt, q v o ru m aliqvot §. I. recenfuimus: rudioribus aliis, aliis fubti ioribus ; a- liis ex figura ladentium re ru m , atqve ea, qua corpori admota fuerunt, v i, mechanice intellegendis; aliis non nifi ex co m m u n i doloris ortu explicandis, q v u m pecu liari in m inim is particulis nocendi vi gaudeant. Evi- dentiores injuriæ plagx fu nt, vulnera qvæcunqve, con- tufiones, luxationes, trafturre, aräiores vinciura;,friåio- nes afperiores, ceteræ. N o n minus manifeffi effefius, fçd obfcurioris aflionis, funt ambuffiones, corrofiones* a liqvoribus chemicis , irritationes a cantharidibus , a fuccis & volatilibus particulis acribus vegetabilium, ac fimiles læfiones aliæ.
Q væ intus latentia moleffiam p a r iu n t, aut extrin fecus ad v en eru n t, aut intra corpus generata funt. A d tenfiones, preffiones, lacerationes, & fimi'es affiones ma- nifeffas re fe ru n tu r, fangvinis in vafa & vicinas partes v eh em en tior iff u s , ejus aliusqve humoris confluentis flagnantisqve premens fimul &-diflendens vis; flatuum in inteffinis expanfio ; canalium urinam vehentium & veiicaî, ex calculo inæqvali afperoqve attritus, rafura, difleiffio.
Subtiliora vero ad ftimulos referuntur, & motus
V o lu n ta ti c o n tr a r io s , q u o s fp a s m o s generali titu’o v o
cant. Illis particulæ intelliguntur, quæ proximo, ut c e
te-3K ) io (
tera, c o n t a i n , fed minutulis nervorum pu naulis m u ta tionem inducunt, aut pu ngendo, vellicando lacerando- q y e , qvem adm o dum externa mechanica fubtiliora, ut tenuifïimæ aciculæ vel cuitelfi apex, fpina, animalculi acutus denticulus vel aculeus ; autpropria in minimis hæ rente, neqve ergo nifi per experientiam cognofcen- da, vi. Ejusmodi (limuli in ventriculo & inteflinis præfèrtim occurrunt, ut deglutiti cum cibo & potu r u diores pulvifculi, vitrei , terreflres, metallici; ciborum ipforum particular acriores; illorum reliqviæ qua: noci vam contraxerunt qvalitatem ; humores inteftinales, bi- lioii, pancreatici, pariter corrupti ; verm es; venena de- glutita, & contagia rivulis hum orum inqvilinorum huc delata ; quæ qvidem omnia dum nervulorum fibras p ro xime c o n tin g u n t, fibras fimul mufculofàs irrita n t, & moleftas cie<nt contractiones, unde etiam pejus afficiun- tur nervi Sed alibi qu oqv e fubtiies (limuli fiepe adfunt: in urethra, urina, ex febrili calore, ex attracta e c i b o & potu acrimonia, ex applicatis cuti cantharidibus,immo (ola mora longiore, acrior ardensqve; & in eodem canale d enu dato, inflammato, exulcerato, urina minus acris, liquor feminalis corruptus, pus. In locis variis, finies & icnor, & materies variæ inuolis, arthritica, rheumacica, v e n e rea, fcorbutica, cancrofa.
Animi commotiones, dum motus excitant inordina tos & involuntarios, in fibris ad m o tu m factis quibus cunq ue, feu mufculorum offibus term inatorum , feu in- teflinorum , uteri, veficæ; nervos harum fibrarum pri m u m m o v e n t, & motæ fibræ interjectos nervos velli cant, fricant, incom m ode afficiunt: im m o (imiliter m o tus & cum motu dolores excitari polle videntur, in ner vis inter mulculofas fibras non imrrterfis: utroque au tem m odo orti fe immifeent fame doioribus ex (limulo oriundis, quippe q u i, ut m ox explicatum, & in nervos fiepe & in fibras fimul agit.
Omnia vero illa a remotioribus pendent caudis di- yerfis, foiitariis vel conjunctis: a e re , calore, frigore, v e n to j ingeftorum copia & vitiis; m otu corporis for tio ri, ffcxu violento, cafu, iffu; evacuationibus fup- f redis; contagio recepto; excitata ex his caudis febre; orta alicubi induratione; hum orum malæ indolis decu bitu , ceteris. Præccr quæ fingularem m erentur atten tionem dolores, quos natura ipia infert, fub primis fe- re ad vitam hominis formandam conatibus, dum foe tum exclufura mater pati motus cogitur dolorofos & cruciatus acerbidimos, quo ru m fibi li arccflivic partem, vitæ diarta? prægredæ erroribus, bona tamen pars fu- pered:, ad quam edam lanidima quarvw damnatam Ce experitur.
§. VI.
Q u i ex variis adeo caudis, variis in locis nafcun- tu r, dolores, in hoc m axim e, ut ceterae incommodita tes corporis, differunt, quod vel alia præcedant, aut 11- m ul exiftant, mala , quorum natura dolorem inferat, u t fociura fy m p to m a, primario m orb o fe adjungens, aut luperveniens^ vel princeps ipfe dolor lymptoma re liqua, ut cauda luos effeffus, fecum ncccdària conlecu- tior.e ferat. Vel primarium ergo dolor conftituit mor* b u m , vel fcc un darium feu fymptomaticam. Illo multum hic frequentior ed: hujus enim generis dolores funt, qvicunqve larfones comitantur externas, quarum tanta e d multitudo & varietas; pariterque interni longo a d m od um catalogo, qui ab aliis oriuntur m o rb is, ek cum illis m u tantur, in g ravefeun t, m ite fe u n t, ceflant. Fe bres intermittentes, inflammatoria? copicæ, exanthema- ticar, uno no m in e ,fe b re s, non capiti folum omnes fe* re, led multæ præterea peculiari cuidam parti , quæ in exanrhematicis cutis «d. aut cuti vicina, dolorem fa ciunt. £ t q v u m in binos febres aliquae diyifsc iint rr o r
b o s , quorum alfer alterius vel im perfeåa, vel peculiaris & fpecifica, ut dicunt, crifis fit; qui huic fe jungit d o lor, critici m erito nomen gerat. Etiam fcorbutici dolores &fiphilitici & cancrofijcum particularium do lo ru m n o n febri!ium magna p arte, a fuis qviqv e pendent m orbis primariis.
Scilicet in externis kefionibus, interrupta partiu m firmarum continuitas, quod princeps fy m p to m a , inde- q v e turbatus partium feparatarum vicinarum que fitus, cum earundem ut plurimum nudatione, h u m o ru m q v e effiuxu, ia peregrinarum acceflu re r u m , faciunt, ut fuo e fitu dimoti nervuli, lacerati, denudati, ex n o v a fede patiantur incom m oda, tendantur, prem antur, ftimulis applicemur, aëris exponantur a ttaftui, & tandem fan- gvinis ad inflammatum locum impulfi iffibus, qu i, to t quafi fpicula, nervulos continuo pungant*, unde p u l lans ille in inflammato loco dolor. A tque hoc u ltim o m em oratum febri omni , & inflammationi cuicunque com m une eft, acerbiflimumquc propterea facit d o lo rem , inflammatione partes occupante nervofas m u ltu m , ut mufculos cutem que, & nervofam m em branam cavi dentis, & firm lia loca alia. Itaque fangvine foio p er caudam primarii m orbi incitato, ad varia loca Angula res deferuntur fymptomaticorum dolorum cauflæ. Et paullo aliter dolorola fymptomata excitant humores a - cres& maligni, communi circulo, ad varias corporis le- de.% non delati folum , fed illis etiam infixi ita, ut v ic i nos nervos vel m ox afficiant, vel dem u m pofl vitia b a m partium ftriuAuram; unde ex m orbi primarii indo- . le dolores oriuntur chronici, vel fixi, vel vagi.
Oyoties vero p a rte m , cui dolor fymptomaticus hae ret infixus, nulla evidens caulla occupat, Sjmpalhicntn illum multi nominant, & merito diflingvunt a ceteris / -
diopathicis, qvorura^videns cauffiain p ro pinq vo eft. S y m
pa-& ) 13 C $
pathiam hujusmodi, feu confertum diffitarum partium do- lorofum , nervorum adfcribi folitumerat œ n ju n d io n ib u s, puas multa follicitudine indefeffi annotarunt Anatomici; qvac v e ro phaenomenis explicandis n o n fufficerent, nili partiu m ipfarum continentes nexus affe&ionem unius partis ner volae ad alteram deferrent: aut, quod praeci p u u m eft, unius nervi aftedio, ad ejus inencephalo o- riginem delata, m o tu m efficeret in proxima origine ci terius nervi.
§. VIT.
Ab hoc partium eonfenfu, per ramos nerv orum v i cin os, & præcipue quidem vicinas in encephalo origi nes, d oloris, qui primarium m orbu m facit, vis in reli- q v u m corpus pendet, atque decurfus. Ab internis ille o ritu r caulTis, qvæ lenfibus, dum corpori in lunt, p ro xime attingi neqveunt; & ex jam recenfitis causia ru m fpcciebus lunt , fed occultiores : ut inflam m a tio occultior in externis integumentis capitis, in vafculis d e n tis , circa nervulum alium ; congeftio g ra v io r circa reconditum qvempiam locum ; h u m o r pe culiaris & abfconditæ indolis, per corpus oberrans^ar- thriticus vel.alius; calculus alicujus canalis & receptacu li; fpina oflea m orbofe generata; & alia his fimilia plu ra: q v æ fingula non aliis fe produnt fymptomatibus, d o lore aut prioribus, aut magis urgentibus; dolorem pro- pteren adferunt , qvi primus fere ac folus medentis ad fe vertit anim um curamnve. in peculiari hic diftintfli alicujus nervi læflone conii flens, diffufo latius latiusqve
f
)er nervos alios m otu illo, qui nervis dum fen fu rado - orofum ferunt, inefl:, & fenfum pariter moleflum,in a- iiis paitibus Tat interdum diflantibus, excitare valet, Sc m otus fimul varios in partibus ad m otum factis. D e n tis d o ’or vehemens a nervulo dentali, per ramos proxi m os ter.tii rami paris q v in ri, & propinqvos ramos duraepor-portionis paris (èptimi di vagatus, dolore vexat to tu m la tus capitis, qvin fpasmis, in mobiliore femina, trahere $c convellere poteff os & faciem & cervicem & bradiia. Calculo uretberis excitatus dolor dolorem per lumbos & femora & crura diffundit, & m otibus ffpafficis ciet ven triculum & intefiina, unde cardiaigia, vom itus, tormina: q v in ipfius cordis afficit m otum , 6c febrem toto i n c o r pore excitat f dum patiens a nervo Jaffo tncephalus id, quo d patitur, ad origines usqve nervo ru m cordis defert. Sic qvæ in praecedenti §:o offenfà eff cauda, alias d o loris fit effectus, & febris a delore o ritu r fymptomatica.
Latiffime v ero a d o lo re , per explicatam partium fympathiara, oriunda mala /efe extendunt, q v u m a b d o minis potiorem p artem , facco peritonei inclufam, ille corripit. Q v u m ftimuli enim quivis, dolorum intellina- lium cauflæ, & in nervos a g a n t, & m ox etiam in fi bras mufculofas, non varia folum incom m od a inteffinis ipiis adferunt, choleras, diarrhoeas, & contraria his mala; led p r o m tius etiam ac vehementius ad partes alias fuis effeffibus pertinent : nec folum per o&avi paris u lti m o s furcuios, & ganglia ilia fe m iiu n a ria , atqve his
connexos trunculos anteriores fèu thoracicos nervi in- tercoftalis, encephalum m overe poliunt ; (ed propius per lumbare« ramos medullam fpinalem attingere. H inc illa graviffimorum ac terribilium m alorum connubia in variis colicæ fpcciebus. N on dilTimilis multum t a t i o eff uteri affeffi, inteffinis viciniffimi; q u i, minus quidem ipfe dolens, lu o ru m , quæ patitur, vitiorum efteffus cum nervis aliarum partium latiffime communicat.
Patet vero evidenter, per hanc, quæ corporis p a r tes jungit, nervofam c o m m u n io n e m , a primario q u o vis m o rb o , leu d o lo ro lo , leu alio, dolorum fympa- thieorum oriri polle feriem» fatis in excruciatum tegro- tt longam.
§. VIII.
D o lo ru m indolem in univerfum poftquam fefli- nanter contemplati fumus, generales illis occurrendi me- dendique regulas pari, ad quam cogimur, brevitate in- fpiciamus. Optime ad tria momenta accurati Celeberri- m iq u e Scriptores referunt om nem medentis circa dolo res operam. I. Ut caullàm , fi valuerit, rem oveat:
II. Ut in parte dolente cauflæ minuat effectum: III
U t affecti nervi pariter moderetur & compefcat actio n e m in encephalum , & inde continuatam ac diffufam v im , tam in nervorum fyftema, qvam in fentientem pro prie animam.
P rim u m , quod princeps fimui eft, varia reqvirit, ut varia cauda efh Qvæ extrinfecus lædit in oculos incurrit» & fui faltem mitigationem, manuaria medela poftulat. Q v u m intus vero iedet, Medici follicitabit fæpe perfpicaciam & lagacitatem. Sang vinis li vexave rit impetus; mittere illum , diluere, refrigerare, pro cir- cumffantiis convenit: fi alius humor, cum fangvine cir culum o b erran s,fuis ille, qvæ dentur, corrigendus reme diis.* fi colleffus hum or qvicunqve ftagnaverit, educen dus ille eft. Stimuli fi fuerint, expellendi e corpore funt, nihil cum obftiterit, via quidem breviflima ; e ventri culo, e. g. & furamo inteffino, fi recens ingefta, non corrodentia, officinam hanc torferint: vel obtundendi, involvendiqve diluentibus, mucdaginofis, oleolis, qvo- rum tanta vis ad vexata inteffina. F.x fpasmis Sz animi commotionibus ortum fi habuerint, antifpa: modicorum opportuna erit adminiftratio & fummi anodyni, opii.At- qveetiam poft fiiblatos ftimulos fortiores,quum remane re (æpe in mobiliffimis panibus videatur in motum qvafi clcillantem pronitas, eandem hæ c,ut compelcacur,po- ftuiat efficaciffimam certifTimamqv« medicinam.
Secundunr pariter pro caulfa: differt indole, atqve nun«
nunc fangvinis' imperat miffionem, q v o detumefcant & laxentur, qvse[ten(cc fuerunt, partes: nunc ea quæ e m o l liant & lubricent, qvo ru m tam ad externas partes m a gnus eft ufus, qvam ad inteftinorum alve i m , cui ex doloribus & conjungis motibus violentis b x c facile n o xa accidit, nt deradatur idum oblinens intus mucus, de- teraturqve intima tenuiflima tunica, in do lorum acer biora augmenta.
His binis præcipue infiflendo reflia doloribus itur obviam : & multa non opus efl mentis acie, ad perlpi* ciendum , quam fruflraneus fit conatus tollendi d o lo ris, quem præfens jugiter cauda perpetuo nutriverit. Nihilo tamen minus ejus fi urferit v ehem entia, non qvieta folum m om enta ægrotus flagitat; fed cavenda etiam pejora fymptomata, ex vehem enti dolore, latius, fi continuaverit, per encephalum & n e rv o ru m totum (y* flema divagaturo. Q yietem v ero conciliant proprie di- «fta anodyna, foporilera, (eu m r c c tic a , encephalum fi« mul & anim um qvafi demulcentia; qvæ inter princeps celebratur opium; & q u orum propinandorum h x c prim a lex, ut ne cauflæ taveant diuturniori in corpore c o m morationi ; quare etiam, quicunqve critici quid habuerit dolor,qualis arthriticus efl, circumfpecte efficacioribus his,
led fiepe momentaneis tantum , remediis tranandus efl.
