D .
/
DISSERTATIO ACADEMICA
DE
LINGVA
P O È T I C A ,
Qu a m,C O N SE N T . AMPLISS. FA C U L T, PHILOSOPH.
IN R EG IA A C A D E M IA U PSA LIENSI,Sub P R Æ S I D I O
M a g .
C A R O L I
AURIVILLII
Poes. PROFESS.
R e g . e t O r d .S. R. S. M.
A .Q U Æ B O N O R U M C E N S U R A-L A U R E N T I U S H A -L E N I U S ,
E n g e l b . F i l .
V P L A N D U S.
IN A U D IT. CAROL. MAJ. AD. D. II. DECEMB.
MDCCLVIII.
H ü R I S A N T E M E R ID IE M S O L IT IS.
S:Æ RiÆ M:TIS
MAGNÆ FIDEI VIRO,
P E R I L L U S
J R I
arque G E N E R O S IS S IM O D O M IN iO9
REGIÆ A U LÆ CANCELLARIO
E TD E S T E L L A POLARI COM M ENDATORI
SPLENDIDISSIMO,
MÆCENATI MAGNO,
vigil, inPatriæ tot grandia commoda, curas
„ s S Ä
Exerces.* d ign arT E titulisque .fide,,
M agne VIR, ingentes Lpondent cui fæcula laud
es,
Nunc Gcfthici felix fidus & orbis amor.
N ob ile dum peftus tot prenfant agmina reru
m,
Parvulus o ! capiat carmina noftra locus.
0 ! liceat nobis teneri documenta laboris
Pofle * fub aulpicio ponere prima T U O .
Aoni-S:Æ R:Æ M-.TIS
MAGNÆ FIDEI V1RO,
P E R I L L U S T R I atque G E N E R O S IS
D»o JOHANNI
GEORGIO
LILIENBERG,
GUBERNATORI PER UPLANDLAM
PRÆ CELLENTISSIMO,
■ % - : i
MÆCENATI MAGNO,
M
aecenas Gothicae decus indelebile gentis,
0 patriae columen , praefidiumque m eum .
Uplandis magno cupidis datus omine Du&or
Singula qui fan&is legibus aequa regis.
Ad T U A molitur fupplex altaria] grefTum
Saepe T U O di&us non levis ore cliens.
Da facilis veniam , p reco r, & me nomine tanto
N unc quoque permittas,queis trahor, aufafequi.
Aonias duidum praeluftri nomine Mufas
Protegis & reddi tempora prifca jubes.
Ardua q u i facri meditantur culm ina montis
S u fc ip is, ut poffint fortius ire facis.
N o n tamen haec animi fpes, hæc fiducia nobis
Ad T U A devexit limina culta pedem.
Gratia fola T U A e ft, Maecenas M axim e, votis
Quæ ftimulos addit, pellit 8c ampla metum.
Praeftitus audentem ducit favor ille Parenti,
Cujus & in natum portio parva cadat.
Si faveas cceptis, dabitur venientibus annis >
U t TIBI fortaiïis fe Patriaeque probent.
Haec modo T E vivum fpe&et matura triumphis,
T U Gothici fpe&es gaudia m ille foli.
Expleat aeternae praenuntia gloria famae
T U Patriae quidquid, quae vovet illa TIBI.
P E R IL L U S T R IS at que G E N ER O SISSIM I
NOMINIS T U I
Cultor & diem humillimus
ïn fublime vocor monitu praeeunte favoris,
Qui memori Temper pe&ore fixus adeft.
ïp fe colis Phoebum, colis & pia numina Mufas;
lpfo T E laudant otia tuta Duce.
T E memorant, Patriae quoties memoranda falutis
Copia, qua gaudent, mentem animumque fubit.
T U cun&as aurae camplefteris au&or amœnæ,
Qya refovente, (ibi quaeque beata placet.
N o s T U A dum canimus tam fplendida munera,
vocem
Indignam prohibent, qua celebrere, Deae.
Sed tamen & quondam nobis T U A dicere fafta
T in& a novi decoris robore lingva dabit.
Quae pia nunc ftudio flagranti vota frequentat;
T E Patriae incolumem fata fecunda vehant;
Olim, quot meritis totam devinxeris, aevi
Confcia venturi & fida miniftra canet.
P E R IL L U S T R IS atque GENEROSISSIMI
NOMINIS TUI
Cultor & client humillimus L a u r . E n g . H a l e n i u s .
rio orationis, profluens utrumque mutua le affinitate c o n . tingat necefle eft, vique reciproca impediat, ne quis in al te r u t r o , fem oto penitus a lte ro , quidpiam aggrediatur magnificentius. Seri tamen in fcriptoribus permultis quia accidere haud raro f o l e t , ut nunc fenfus pondere vacua verba offendant, fonora licet & maniferta fe ingerentia munditie a c ro tu n d ita te , nunc argum entum utile & fe cundum , quod luculentiflimarum abundat rerum ex e m plis, ftili difcerptum fermonisque inconcinna le v ita te , vel patientiffimis ledtoribus faftidium extorque at; pate bit i n d e , non feorfum modo confiderari poffe rationes , quibus utraque virtus illa fuccrefcit & e xc o l i t u r , fed effe utrique etiam propria quaedam ac veluti privata adjumen t a , quibus illuc p ro v e h a tu r, quo fumma vo cat pulcritu- do & fufpicienda omnibus decori audloritas. Quam- obrem haud perm ittente præfentis anguftia c o n a t u s , ut parili in urraque induflria verfem ur, quin & ju b e n te , quæ de rerum concitandis cogitatione im aginibus, finien dis, ordinandis vinciendisqne præcipit, Philofophica gra v itate, ut hujus relinquamus decreta m aturiori aliorum e x p ’icanda judicio ; Poétam modo jam infe q u e m u r, do nec pofojffe in carmine nusquam arg u a tur, quod elicien dis, pro natura argumenti & cauffarum moventium reli quarum , idoneis fenfibus, vitio quo demum cum que, of ficiat. Com pleélem ur, quæ huc referenda finr, nomine L ingvo Poeticae, quoniam a vernaculo huic vel illi genti idiomate loquendi non pendent, fed in Poétis omnis tem poris & n atio n is, qui fuis famam debent m e ritis, fimilia d e p re h e n d u n tu r, communeinque adeo chara&erem offe r u n t , quo haud jungi aliter illos c o n f lat, quam patrio
fermoni inhaerere vulgo folent ejusdem cives populi. Fa tendum q u id e m , ar&iorem fignificatum appellationi illi tribui ab A n to n io forte apud Ciceronem b) & nonnul
lis b} D e O rat. U b .
11
%lis hodie Criticis, quum peculiarem Poetis ftruendarum vo cu m confvetudinem indicant, una in parte Gramma tices exferentem fefe, quæ Syntaxis dicitur Nos v ero uhi extendimus usque eo, ut generatim inteJIigamus m o dum omnem o rationis, quo a fe exhibendas cogitationes PoCta term inat, quoque non vulgatiori tantum a licentia lo q u e n d i, fed & Profæ ipfius ab didtionis cognata laude f e c e rn itu r, nihil audemus aliud, quam ut uno eodemque titulo com prehendamus, quæ omni in carmine, quatenus voce fcriptove editur, e/Te una oportet. Fac enim , di- verfa fonare Epicum, Dramaticum , L y ricu m , Elegiacum &c. fmgulisque fuas effe, quas refpuat alter, verborum de licias , tum in Poetis non m in u s, quam in Profaicis, lo cum habere ftilum nunc fimplicem , nunc m ediocrem , nunc fublimem, haud differunt illi tamen inter fe, ac fi minus Poëtice loqueretur unus quam alter, fed eidem ob temperantes a rti, ejusdem veluri lingvæ diftribuunt ufu- ra m , pro difcrepante indigentia rerum fenfuumque, quos verbis expriment* 'Fe autem , L e d o r Benevole, quum rogam us, longo adeo fatigandos in circuitu ut fubleves benignitate T u a , non propterea modo petimus, quod ultro adfuturam pollicearis, fed & illa quod carere nos quidem n o n poflimus.
$. ir.
In fex partibus luflrkndis Tragoediae, quas pofult Ariftotelcs, ad Aé£iv ubi v en it, quartam ordine, Aêyu a it, ooaTieç 7rçcreçcy eiçrjrcu, A e eivtct rrjv iïiot ty[s cvopoc- alocs tç privé tocv, c rpy îtc\ roov éppérçoùv, ncp en) rôov Aoycav
ï%ei trjv KVTrjv Svvocptv, voco autem elocutionem, quemad
modum dt ci um eß ju p r a , figmficationem rer u m , quatenus vocibus p r o fe r tu r , cujus quidem eadem vis eß in verfu a t• que in pro fa c). Exiftimari in his poffet fcientiffimus ille Poëticarum a u d o r regularurn, præter metri vincula, alio
A 2 indicio
indicio nullo Poeticam a Profaica facundiam fejungere. Sed quia A t ' c u j u s m eminit, a peXoT.cdot non tantum» id eii verlificationc, a pvSu fabula y fàevt moribus, Siuvo'tx fentetitia diftingvit, verum etiam definit i t a , uti n u p e r e x i lio retulimus» aliud velle haud p o tu it, quam commit- ne illud, quod omnis habet eloquentia, Quintiliano judi ce d) quodque nec inferre tam en hic ce n fu it, ut in O ra tione omnino im itandi ß n t Poètce O ra to rib u s, a u t O rato res Poetis e). Q uocirca ut pateat diftindlius, quibus contineatur veluti finibus Poetica nobis dicfta L in q u a y ex peria m ur, quid Profam inter & Ligatam Eloquentiam di- fcriminis interfit, contemplari. Numerofam effe illam debere, fvavem , rerum fubnixam fulcris, decoram, m o vendis affe&ibus accommodatam , diffitetur nemo. V e rum tam en rrajori elegantia, copia, dulcedine, ro b o re, iftå fentientur omnia in verfu. Crebrioribus heic figu r i s , fulgentiori lumine fententiarum , denfiore agmine affe&uum , delicatiori verborum flexu cafuque inflat ora t i o , ubi mulcente pertentat obfequio, ut aures animos- que, in quos inciderit, conciliet fibi & devinciat. Profa oratione quaeritur, ut rationibus perfvadeat, u t audito rum leélorumve a fe alienet n e m in e m , ut mom enta r e rum infinuet verbis commodiflimis, ut jucunda p la ceat, efficax permoveat ; ligati artificio fermonis obtinebitur infuper, ut deleniet, quoad capere humanae mentes por- fint, ut fenfu potius rerum arripiar, quam inquirendi ope- rofiori officio, ut ar.irra^a potius præfentia pugnet imagi num , quam argumentorum nexu caufTarurnque c u n d a n - tlori ferie, ut venuflate detineat im itam enti, in quo naturalis confpiciatur n itor veritatis agnofeatur flarim ab omnibus. U nico in exemplo c o n tu e a m u r, quod nu da effingi com memoratione rei haud æque potefl. Sici liae faciem ubi recludet Plinius, in montium) ait miraculis ardet d) hiftinit, Orat. Lib. X cap. 2.
a r är t Æ tn a , noBibus feirper, tantoque aevo ionium mate r ia (afficit , nivalis bybernis temporibus, egeftumque ci- nerem pruinis operiens i Sævit intllo N o tu ra . exuflionem te rris denuntians f ) , & alio loco: Aio«/ Æ tn a , noBur-»/'/ m irus incendiis, crater ejus patet ambitu fladiorum X X , fa v illa
1
auv omini um t? Catanam usque pervenit fe rvens , f ragor vero ad Maronem & Gemellos colles g). Pul- cra h æ c , quia naturæ (imilia, & quia dare alia, ea in re, n o n decuiflet PhiJofophum, pro ratione operis, in quo naturae univerfe compendifacere hiftoriam inffitueraf. ÄÉ frigidus fere ubi hos tanfos ignes miratur L edtor, quamne incalefcet mox prseientis veluti ad flammas monffri, quamne haurire fe oculis, auribus, animo, immanitatem om nem portenti arbitrabitur, fi Virgilio fe perm iferit, apud q u e m ,
horrificis tonat Æ tna ru in is, Jnterdumque atram prorumpit ad Æ tbera nubem
*1 urbi ne fum antem piceo & candent e favilla, A tto llitq u e globos flammarum & fidera lambit ; Jnterdum Icopntos avuljaque vifcera montis E r tq it eru B a ns, liquefaBaque Jdxa fub auras Cum tremi tu glom erat, fundoque ex* fluat imo h ) P- Rem prorfus eamdem uterque narrat feriptor, & tamen num erus non m odo difpar auditur, vocumfyllabarumque diflributione haud fimili oriundus, fed & locutionum fin- gularum & affeduum , qui illis concitantur, ita differt p oteftas, ut Virgiliana in fabula grandibus coloribus di- tiffimæ p ld u ræ quod refpondeat, apud Philofophum vix quidquam inveniatur. Neque peribit diffimilitudo, fi quis in Profa quoque poni eadem verba, eamdem inferci ri copiam pofle percellentium fimulacmrum arguerit, at- que cernitur in Poëîa. N am uti recentes inter æque ac
A 3
vetu-f ) vetu-flivetu-ft. N a t, Lib. II. to6, g ) Lib. / / / . b ) /L n , Lib. III. y j i . Jq.
vetuftoî fcrîptores non défunt, qui Profam den*que In orationem Poëticæ venæ ubertafe n derivare omne n la b o ra v e rin t; ita evitare ilii n o n potuere, quin peritis cenforibus affeéhffe temere aliena v id e a n tu r, nec a d v e r t i s e fatis animum ad difpertita ftudia geminarum artium , quarum altera fvadendo efficiet, ne ulla co n tem natu r v e r ita s , altera fingendo in terced et, ne veritate in ulla feri' tia tu r, quod contemni poffit. Usque eo fe tu etur atque fuftinet communi ftabllit« fenfu differentia Poècicum i n te r ftilum & Profaicum, ut in illo quæ pulcra jud ican tu r ab o m n ib u s, intempeftiva in hoc & ridicula farpe vulgus ipfum non minus pronu n cie t, quam in verfu , metri licet nulli non obediente le g i, improbare foleat, fi quid Pro faicum ultra loquendi m orem n o n afiurgat. Scilicet tr i plici fere cultu incedit Profaicus. A u t Hiftoricus e f t, aut Philofophus, aut O rator. Hiftorico fola veritas, nul lius admixta peregrini coloris umbra, perfcribetur. A Philofopho tam rigido eadem ftudio fe rv a b itu r, ut caus- farum originibus, c a te n a , effeétibus dem onftrari ac m u niri necefte fit. O rato r perfpicuam & amabilem inducet vehentibus ratio n ib u s, quibus t a d i convi& lque omnium teneantur animi. Poëta, quorfum demum cumque argum en torum impulerit v i r i e t a s , e lingulis tribus illis decerpit nervos & injungit imaginibus» quas finxit ipfe & creavit, ■on ut fallat deludente apparatu fpe<ftaculi, fed u t veri tatem inftruat om nibus, five armis, five blanditiis, qui bus mortalium vel obnitentes vincat lenfus, illiusque fub imperium fle<ftendas voluntates pelliciat. Etfi igitur con venit in multis Poeticam inter lingvam & Vrofaieam , etfi in numeri advocanda fvavitate incuriofe neutra aut con- fufe verfatur, etfi affedtus utraque & concitat & guber
n a t ; eamdem etfi ad metam fertur utraque, ejusdemque proinde confors gloriæ excellit, fi quod fuum fuerit, quae que expleverit; tam en remanebit illud, quod erat offen dendum,
d e n d u m , follicitiori videlicet arte ftabilitum fervari n u m e ru m Poêcis, quam P rofdcis, tum fortius, opulen tiu s, amoenius frequentari dicendi genus, linguamque adeo Poëticam illis potifliraum duabus partibus coalefce- re. In numero primam operam locabimus> dein exci piet dicendi declarandum genus.
CAPUT PRIUS
DE
NUMERO POETICO.
§. III.Quia artium vetuftiffimarum una Poëfis eft, haud p e rm ittet inveftigantibus, ut origines, quibus trib u a tu r, remotiflimas definite latis conftituant. Prodit tam en n atura fua & vi præfertim, qua tot per moras tem porum, u t continua tradiaretur induftria, perfvafit, non primos ta n tu m au&ores obtinendum quidpiam fpe&afie, quod vulgari effici oratione haud seque liceat, fed & obtinuiffe illud cum his fingulos, qui inlecuti lunt, Poëtas veri no minis. Namque animi commotionibus, quarum utiliffi- ma nobis, magni quidem inftituto Creatoris fuppetit ne- ceffitas, limulae urgeri poft incunabula ftatim fui generis cceperant mortales j vix fuffeciffe putanda eft remiffior, quæ familiaribus enuntiandis fenfibus adhibebatur, loquen di confvetudo, fed eadem iliis varietate haud dubie , ea dem infolentia proruperunt verba, qua intus rapiebatur fervebatque animus. Quumque innocentiore adhuc serate univ e rfi, cui Poêfeos natales monumenta vindicant anti quitatis o m n ia, commotio animorum grandior alia & fre- quentior inflammari non potuit, quam æternl quæ nutri tur Domini celebrandis & expetendis beneficiis, illique fand L
ii-fan<ft!ffimo ofhcio non ge/lus modo compofitos congrii- entesque in corp o re jungi o p o rtu it, fed & canentis voci« promta m olim ina, fuo par propofito ars exftitit, q u æ d e - centiffimos aeque ac vivaciflimos affedtus imitatur concen tu & modulatione orationis indulgente ita auribus, ut a fedatiori in pro/a verborum fluxu libenter diflinguant. A c fi D iviniora hæc videantur forte initia, quam ut m e m orari fas fit, ubi cavere vel ipfi cupim us, n e noftra nobis nimis placeant, dabitur certe ab om nibus, vix diti ufos fermone recentis orbis incolas, quin d eprehen d e rin t, quam multiplicis & infinitæ varietatis capax (it v e r b o r u m , quæ humano formantur o r e , fonus & collo c a t io , quamque diverfos ad numeros aptari (e patiantur u t diverfa cogitata fenfaque animorum , quantum opus ubique fuerit, indicent ; tum poft inventam Mufi- c a m , fi quidem hcec Poetica junior non fu e rit, valde p ro n u m efle debuifie, ut quidquid pariebatur fvavitatis, menfura & junétione differentium fonorum in inftrum en- tis Muficis, transferretur flmiliter ad comparanda ac per ficienda cb leftam enta, quæ pro difcrepante fi tu atque o r dine v o c u m , in oratione, nu n c m a jo ra , nunc m in o ra , fentiuntur. Neque dubium eft ulli hodie, quin antiquio ri ætate m ortalium , quoad fuppetit illius apud Hifloricos m e m o ria , carminibus magnam partem illigatum fuerit quidquid transmitti ob eximios ufus ad pofteritatis cogni tionem m e re r e tu r , in religionis difciplina, in legum ta b u lis , in moralis doétrïnæ præceptis, in illuftrioribus principum virorum fatffis meritisque ; cujus inflituti vix ulla ratio cogitabitur, nifi commendaverit fe jam tum Poëfls , vocum (onorumque harmonia e a , quæ non auri bus modo illecebrarum plus objecerit, quam percipere in 1’rofa erant folitae, fed & recordanti animo confecution« ipfa atque habitu vo cum , poft certa intervalla idemtidem ré c u rre n te , opem tulerit ad facilius firmiusque retinenda
c a r m i n a , quam folutiori compage hærentia di<
5
îa alia, E t fi enim eidem forti obnoxia Poèfis fuit, qua laborare cog u n tu r artes nafcentes fingulæ , ut rem otior initio a polita elegantia abfuerit, quam fequentiurn dein exerci ta tio temporum Invexit, præfertim quum agendum hoc ( r a t ante umnia, ut rerum cogitationumque, quibus com m o ti affe&us fu rrexerant, congruenter his exponeretur facies & ambitus, tamen reliquias antiquiüimorum carmi- r u m cum Profa ejusdem ævi gentisque nemo conferet, q u in multo utrobique aliter fe affici aures judicent, com- probentque tetendiffc illuc ab ortu usque Poèfin, ut quod o pportunum maxime ad delegandum admittat oratio in verborum n e x u , ferie, fono, tanquam proprium fibi as- fereret» illudque decus, haud unicum licet, neceffarium tamen fervaret, quo differre, non injuria, a forore pute tur, Profa eloquentta. Nam qui Houdario de la Motte /) adffipulantur, e Profa quoque componi carmen pofle fin g e n ti, hoc elf refecanti omnia, quibus litare PoCfis auri bus in llituit, confundunt inicii rerum nom ina, dumque excutere ingrediuntur m ale, quod ajunt, honeffatum ar tis nomine fervile jugum , pulcherrimam fimul arti vir tutem detrahunt, fpoliantque divitiis, quibus ufa tamdiu» non fine jatffura pergravi caruerit. Appellaremus m etri nomine fvaviores modulos illos n u m e ri, quibus diffingvi a Profa carm en oportet, nifi vocem dudum fubtiliter adeo explicuiffet J. C. Scaliger A), ut extra Græcam Latinam- que Poëfin vfx habituram locum multi crediderint. libythm um vero ficubi quispiam vocaverit , tamquam commodiori ad rem fignificandam titulo, eo fumat fenfu, quo habet Ariltoteles, quando 7T«r, ait, ;V oïç terebri pirçüTcu KivY]<rei omnis rhythmus definitam höbet motus men!uram l) , & de ^xlçofjiev dW to yvouçifxov xy}re-B rccypboy
i) Conj. De Voltaire in pr<ef. ad Oedip* k) De art. Port. L ib. IL C. IL
# ) t o ( £
rocy/uevov dç&fxov i%en> v&f xtveTv y pais rerocypsvo&s , r h y thmo gaudem us, quod notum & conßttntum Dabeat nume rum , nosque moveat certo ordine m ).
§. IV.
Poftquam vero Poêfi hoc datum fuerat negotii, u t quoad fieri pofTet, blandiretur auribus, & acciderat quo q u e, ut peculiari ac domeftico loquendi idiomire gens quceque afTvevifiet, confequens e r a t , ut ftimulante artis ftu d io , regulis hæc fu b lere tu r, variantibus pro receptæ, gentes apud fjngulas, loquelse ufu atque fabrica. Cujus variationis caufTas veras atque genuinas quum fatemur percenferi a nobis non p o fie , nullas tamen fuifTe om n i n o negabunt Philofophi, eoque vel folo argum ento r e p rim ent maledicos accufatores humaniorum litte ra ru m , quoties nihil in his fe invenifie ja d itan t feveriori dignum c u r a , aut quod vocum ultra fterilem notandarum ju n - gendarumque operam annitatur. Etenim in miranda illa difcrepantia Iingvarum , & quod huic in primis debetur, diffimili j»entium judicio, de eo, quod harmonicum in qua que & pulcrum cenfendum fit, tot promicant humani dotes ingenii, tot concurrunt varietatum fontes, tam contrario rum implicantur vires cafuum , ut in explanandis fingu- &s, diftinguendis & quo exftiterunt quique ftatuendis o r dine , habeant acutiffima ingenia, qrnbus fe fatis fuper- q u e , nec inutili usquam induftria, exerceant« Quæ O rientem principio tenuerunt gentes, qualicumque inci- forum periodorumque conformatione & refpondentibus modis videntur in PocTi adquievifie. Græcos & Latinos accuratior in pronuntiando ponderatio fyllabarum meti ri verfus docuit quantitate Cingularum, difponenda fpa- tiis , nunc longioribus, nunc brevioribus, prout occa/io ftruendi carminis grandior vel levior, jucundior vel fri- ftior, publice vel privatim initio tulerat. Europæis
g?n-tibus
tlbus & cultioribus fere hoc tempore inter Afiaticas a ) rediens in definentibus fimiliter verfibus fe probavit fo- n u s , quern rhythmum appellanti mutafa fignificatione Graecae v o c is , ita quidem , ut in reliquo corpore verfus, n u m erari tantummodo fyllabas non nulla: voluerint, alice fpeciem quamdam metri juxta fervarint, produtfa in vo cibus fy llab a, quae tonum habeat, ceteris reputatis bre vibus aut communibus. In quo difcrimine vergentium eodem c o n a tu u m , efTet operae pretium lnftitura aequa com paratione ex q u irere, cuinam genti præ ceteris feli cior fuccefius faverit. Nobis vero obiter modo nctandum Illud fu it, ut liceret inde colligere, quæ noltro inftituto a rd iu s conveniunt, tr im u m eft, non lequi fiatim* u t patria lingva quando utitur P o é ta , tamquam ingratum & parum num erofum rejiciat quidplam, hanc unatn ob caus iam , quod in lingva gentis alius, crédita: harmoniae non confentiat. Nam fi dlverfa ex origine utraque procrevit lin g v a , fieri omnino p o tu it, ut in una fvavitatis opinio nem confvetudini alicui quæ pepererunt occafiones non contemnendae, in altera haud fimiles exftiterint; quin & in Profa fi perpulcra seftimantur m u lta, quae tamen in Poéfi ejusdem lingvæ, venuftatis parum & leporis reti nent, quidni putandum eodem jure, fore ut in mechanifmo Poëtico r e d e placuerit genti uni, quod in fua lingva, haud fciente minus judicio, damnet alia. Fuerunt Critici, qui finales diélos rhythmos Europaea e Poëfi exterminan dos d ecre v erin t, barbaros fclllcef, & nefcio quid non meritos convicii, aliam ob culpam nullam, quam quod Ro m e aut A thenis frequentari non contigerat. At vero ipfis licet in Graecis & Latinis Hexametris, Pentametris, Iam bis, & generibus ceteris, neceflitas certi pedis, nunc in
B 2 u ltim a ,
n) D e Arabibus vid. S. Cleric, de Pro fi Arab. cap. 22. De Per fis Cf lu r c is F. Memtifk. Gram♦ p. ifij.fq* D e Sinis S, Fourmont. Granu Ling, Sin.
p.
3 j8 . Jq.u lth n a , nu n c etiam in penultima reg io n e , quidquid de m um iicentJæ toleretur in præcedentibus, ex eadem fca- turigine fluxerit haud d u b ie , e qua rhythm os haufere gentes haud vetuftæ minus alloe o) 5 demus tamen tantis- p e r , ignotas fuiffe Graecanicis & Latinis Mufis illas in extrem is verfuum confonantias. Quid hinc redundabit
crim in is? Subeffene ratio poterit œque ju fla , cur a rg u tum refonent Europæo in Parnaffo, ac fuit illa valida , ob quam non admifit Græcus & Latinus? E l io , abeffe forte poffe Anglico e ca rm in e , u t voluit Comes R ofco- menfis p ) , & ipfo opere m onftrare conati funt M iltonus, G lo v e ru s aliique * concedatur Italis» fi poftulaverint acri us , ut iisdem fe in verfu n o n ubique adftringant. N u m vitiofæ propterea o n erav e rin t altius enitentem fpiritum in Poéta Sveco , G a llo , aut ceteris? Proxim um e f t, in juria non v a c a re , fi peregrinae e Poéfi lingvæ in tru d a tu r vernaculæ contra leges n u m e ru s , vel Itquidiflimus p u ta tus in illa auribusque acceptiflimus. C o n tin etu r hoc du- dum in primo, eodemque proinde fundo nititur. Si Sve- canæ lingvæ inimicæ funt regulæ , quibus fyllabarum quantitates dijudicarunt veteres G ræ ci aut L a tin i , quis feret injungentem has nihilominus & præfcribentem no- ftris hominibus ? A u t fi publici guftus explorandi caufTa in Argo Svecano propofitum fpeclmen:
Ach bur lycklig år den J o m a j ver Iden fbrglhm d r. q ) im ita to rem , quod feiamus, concitaverit n e m ine m , p ro pterea quod Svecanæ au res, alio dudum adfvetæ n u m e r o , folutiori illo parum ju v e n tu r , quis vanus adeo effet f u tu ru s , ut intra noflræ tamen pomœria Poëfeos hunc po- tiffimum recipiendum fcifcat, ea unice motus ratione,
quod 0) Confs Bat t eux Cours de bell, le tt. exerc. fu r /V- qlog. p. q. 10.
p) E(]ai on Pranjl. Ver] i />. n o . verf'.Gall* Pr ocher eau* q )
N:o
X I I .quod pulcriorem Gallica iingva non protulerit ? le rtiw n f i t , quibus demum cumque regulis
5
oëtica artificia lin-gvæ alicujus ufus alligaverit, operam ubique dandam Poë- tæ effe, ut quoad licuerit, artis quam minimum appareat. Cum artibus om nibus, quae quidquid pulcri in re quali b e t cenferi poffit fedabuntur& elimabunt, commune hoc h ab et Poëfis, ut tum maxime vim exferat, ubi naturalis (im plicitatis, veritatis, decoris quam integerrimus fufei- te t u r fenfus. Simulae coadum quidpiam, aut fuperfluum, au t fuo non hærens loco fe prodiderit, ne in numero quidem hoc ferent aures, quæ obledari velint, non elu di , aut obrui. Peceant ig itu r, qui raeras paronomafias crepant* qui rhythmos in verfuum non fine modo po n u n t, fed in medio etiam inculcant atque cumulant, tum qui fimlliter fonantes repetunt fæpius,aut per integrum c a rm e n , nifi temporis forte fallendi cauffa, nec ferio, quispiam experiri velit, ejusmodi lufibus obfequentem fe quousque lingva quædam præbeat. Neque enim plus ve- ræ harmoniæ oriri auribus tali e ftrepitu allidentium fe in vicem fonorum p o terit, quam gratiae creabunt oculis, in fecures, aras, cruces, ova, pyramides &c. conftipati v erfu s, fpecfandum efferentes nihil, præ teridquod fin- xiffe illepide , naturæ negledo modo , audores depre henduntur,
§. V.
Namque artis quod fummum fuerit, tum demum in Poèfi præffabit num erus, fi rebus, de quibus agatur, va riis aptetur ita, ut fono ipfo & dudu vocum ad habilitas natura lingularum differentias accedat quam proxime. Fiet h o c , fi tardius & quafi impeditius trahantur verba, ubi res duræ » triftes, immanes fignificandæ fuerint, fa cili contra & expedito ferantur tram ite, ubi levitatis, celeritatis, gaudii, felicioris eventus &c. fefe fcena pan- derit,- fi afperitatcm & horrorem rei imitetur gravium
& difficilium r ig o r fonorum in vocibus, quae fine eo p ro - nunciari n e q u e u n t , blande contra & molliufcule fluant, quæ hujus generi* adducent imagines ; fi p ræ ru p ta , fuc- cifa , im plicita, langventia, grandia a u d ia n tu r, quoties genetrices h o ru m commotiones in animis expingendae fuerint j fi cetera denique te n ean tu r artis m y f t e r ia , qui bus initiari red:e o p o t t e t , antequam fentiri fatis & æfti- mari poflint. Nam in univerfum q u id e m , cur nobilioris fine fenfu voluptatis hcec talia non capiantur auribus, n e m o e lf, fuse mentis vel tantillum confciu s, quin m ox intellig at, quemadmodum nec H o m e ru m legit umquam ullus, fubfecutus advertentis animi peritiori induflria, quin principem eum in hac parte po€ricæ virtutis u ltr o agnoverit. Fateri illud coguntur adverfarii vel infeflis- fimi ) urgente ac celebrante flabili confenfione omniuni om n in o temporum. Quid rapidius volubiliusque verfibus :
'Oici r çcüïot ÎWtto*, f 7Ti^cc/jievci 7reïïloio
Kçcci7Tvc6 fJLCik ev&oc K&j evSco y à è (p lß ec rS c ci
?'),
quibus equorum pernicifiimorum auditur curfus ? Quid v en to ru m ad repratfentandos fibilos frem entesque ilrido- res aptiu* fortiusque illo:
iqlcc iïe c-Çïv
T Çi%Scc r e H&j rsTÇOtxScc oièaxiaev ts ccvs^cio S)? N e u tro certe loco dignas invenire laudes aut Roliinus t ) p o t u i t , aut Battevxius
u).
apud quos plura legantur huc p e rtin e n tia , fi cui grave fuerit ipfi fe P o ë tæ d a r e , abun danti ubique exemplis paribus. Huic fecundus Virgilius, cujusQua-r ) lliad. E. 222. 22j. s) Odyfj. I. jo j i .
t ) M aniere d’etud. les D. lett. T.
1
, 407. /</• u ) U K cit. ïo m . IV . p. ijo* fq%Quadrupedante putrem fonitu quatit ungula campum x ), Una Eurus que Nor us que ruunt creber que procellis A fr ic u s - - - y ),
- - ln[equitur cumulo proruptus aqua: mons z), e t alia innumerabilia, quæ diligentiflirnus interpretum n o ta v it piflim De la C erda, Homerici plena funt ingenii, quia defcriptarum rerum aptiflime cernulantur virn & im petum . Nec male fe habitos querantur Graeci & L atini reliqui, fi majori intervallo, in hoc potftlci qui dem num eri fervando fummo decore, poft binos, Home r u m & Virgilium fejungi fmgulos judicaverimus, quam quam & illorum plurimi lucidtflima obtulerunt documen ta haud infeliciter impenfa? artis. Apud Graecos enim , quibus ampliorem in numero ftruendo libertatem indulfe- ra t flexilis lingvæ copia, non magis quam feverioribus in L a tin is, multa pars regularum de elidendis vocalibus, de cœ fura, He dacflylo in quinta regione hexametri, de bifyllabo in fine pentametri & horum fimilibus, ceflifle loco deprehenduntur, quoties rebus ipfis attemperandi nu m eri fuprema lex julTerat 5 ita ut hanc intuitus haudqua- quam fit Joh. Petr. Lotichius a), ubi Catullo præfertim & P ropertio to rtu ofa, afpera, licentiofa haud pauca ob j i c it , quos naturæ tamen fe exemplis adjunxifie plerum que c o n fla t, nec plus tribuifie arti, quam necefie e ra t, u t ifla n non defererent. Statius vero & Claudianus, qui nusquam non ambitlofi fe<ftatorcs fonantiorum modu lorum «quali fere murmure decurrunt, hanc pofteritati pœnam dederunt profufæ artis, ut fatigent le<ftores con tinua pompa num erorum , qui fuhjecflarum ad rerum di- ffributi fimilitudinetn multo futuri fvaviores, hoc efl, potentiores fuiflent. Arnue G ræco forte & Latiali fer- inoni quamquam datum fuerat præ aliis, ut arti fe mori geros tanîum non ubique pr&berent, vix tamen ulla erit lin g v a
x ) Æ n. V f IF. çq6. y) U h F. % $6. z ) Ibidem, w f. u ) E r omul/. C ritic• Cap.
V.
Cf V IILlingva tam barbara, quin accedente cultu atque ftudio u tentium , t r a n a r i fe patiatur , quemadmodum veræ obtinendæ in Poëli pulcritudinis ratio ilia poftulat. N o n regice m odo Principi Aurelianenfi, Henrietta: Annse, ob Poëtici num eri feliciflîmam cum exhibenda imagine con- fpirationem perplacuit Boileauii illud :
- la MoleJJe opprejjee D ans fa bouc be à ce mot fe n t la langve ci lacée, E t Uijje de parler, fuccombant fous l* ' f or t s
Soupire, et end les b r a s , fe r m e P oeil S ’ f endort b) , fed & Gallicæ lingvæ quo fe usque diffuderit intelligen tia, mirifice detinebit om nes, fiquidem auribus non mi nus quam animo fentiendum offerat, quidquid homini a c cidere neceffe fit, fatifcenti ita præ m ollitie,ut fomno gra
vis fenfim dilabatur c). Æquara vim habet praeceptum, quod dedit idem de paufa in dimidio verfus A lexandrini, quoque Poëticus n u m e ru s , illo in verfus genere, potlfJi- m um c o n tin e tu r , quippe quod legi nequ it, nifi ut aures
ftatim tangantur eodem illo quod præ cipitur:
Q ue toujours dans vos v e r s , le (ens coupant les mots Su/pende P hemißiche , en m arque le repos d ).
In patria Poëfi n o f tr a , hujusmodi deliciarum rarior huc usque proventus exftitit* Laudandus ta m e n , u t qui m a xime , verfus in Poem ate Svanfka Friheten •*
H a r qret en M or fi n [on, der erret e tt barn fin Far o'), utpote qui m e r i s conffans m onofyllabis, vitjofis alias, rei heic fummam trlftitiam non defcribit nudis verbis, fed fono ipfo verborum & fmgultiente veluti lamento in au res ingerit. Q uin & fequitur ex iis, quæ de Poëtico n u m e r o , fenfibus ipfis rerum accommodando, difputavi- m u s , u t quemadmodum veterum in Elegiis, cum Penta
metro b ) Le lutrin. Cant. II. ver f. u lt.
r) Conf. D ’ O livet Prof. F rançoif A r t , V, jf.
7
. d ) L art. PoH* toy, io6\ e) Cant.1
. v e r f u lt.m e tro fere definit periodus, fie Europæa in Poë/Î com- p le ta m , quoad fieri poflit, fententiam unusquisque verfus, graviorifaltem in carm ine, exhibeat, nec dimidia in par t e fententiæ definat verfus præcedens, incipiat a refidua is qui proxim e ex ceperit, quod enjamber Galli vocant > nos nulla voce propria appellare in vernacula polTumus, quia vitium effe pauci huc usque noftrum animadverterunt.
$. Vf.
Q uoniam v e ro in Potffi affeétus animi informandi funt v erbis, quæ amputare fæpe, invertere, nec vulga ri ubique ferle proferre folent illi, qui affedibus m oven t u r , quia numeri quoque ftudiofior e ritP o ëta, quam in Profa neceffe fit, vix adigi poterit, ut nexu fe involvat & conffru&ione eadem penitus, qua feruntur Profaici. C om probant id exemplis innumeris Graeci & Latini, apud quos ubi maxima a Profaicis diferepantia Poeticarum pe riodorum cernitur in Lyricis & Choris theatralibus, m inor in Epicis & T rag icis, ininima in Elegiacis, Epi- ftolis, Dida&icis, C om icis, Paftoralibus, ratio iftius rei omnis in promtu e r it, fi cogitentur, quae nuper diéta fu n t, & r&fpiciatur propofitum, quod in diverfis Poèma- tum generibus diverfum effe auâorlbus oportet. T um in Latinis follemne erat, ut Graecos imitando, horum e fontibus n o n rerum modo fpecles, fed & dicendi formas traducerent in carmina, quæ hanc ob cauffam tinéta Græ- cifmis m ulto recedebant longius a profaicæ dicionis lege, quam accidi fiet fo rte, fi Latinis unice e collibus Poëti- cos necefie fuilTet flores legere. Credimus jure merito- qu e, Poetico illo privilegio nec Graecos nec Latinos ufos fuiffe a lite r, ac concedebat utriusque interior Itrudtura Itngvae, exfpedlandique poftulabant vera ePoëfi frudlus; de fingulis vero fingulorum Poëtarum locis, quæ fufpl- cionem alicui movere poffent animofioris licentiæ, tam quam e tripode ftatuere, effet temerarium, dum mortua
tra-utra que lingva ex illis nunc hauritur folisj, de quibus , re&ene an fecus fecerint, rogatur fententia. Iu E u ro paeis c o n tra lingvis nequaquam licebunt o m n i a , quæ in fuis aufi lunt, hac quidem in p a rte , veteres, quum his m a gno com m odo effent in fine vocum flexiones, quibus ita term inabantur earum poteffates, ut multiplici licet tran- fpofitæ m o d o , fenfum tamen turbaturae obfcuritatis m e tuendum nihil offerren t; quod Europæis lingv's, in qui bus cafus n om inum , tempora ac perfonæ verborum dl- fcriminantur plerumque, ante pofitis particulis & verbis diffis auxiliaribus, multo eveniret aliter. A tq u e in Gal lica quidem quo usque locus inverfionibus, quas v o c an t , dandus fit, acute difputat Battevxius f ) ; in noflra ad arbitrium fere modulantis divagatum fuifle haud incele bris offendat Eurelius:
l y w o rk a tt intet D iu r in under M anans J a te , Ut bf ver finas dbd ock bortgång g r a ta kan : U l f , I t g e r , fa* jon, B iö rn , ja alla ba fit t lå te r
Men tå ra r fålla det g å r Skiåligbeten an : E j någon mer ån d e, [om gå upånda råte
Kan va t na ögat fit t når bi ert at fiår i b r a n n y M ed tå ra r a tt gå om F örnuftets fbrfia Söner
V et vilda hopen ej g )
in quibus transpofita praeter naturalem ordinem vocabu la, hodie pariter nihil allatura fore in vcrfum inficeti, nos quidem non fpoponderim us, tametfi fatemur ju xta , ffriftiores heic limites nequidquam poffe conftitui, donec intelligentium v iro ru m , quæ nunc fervet m axim e, dili gentia ad genuinam formam & verarum originum præ- fcriptum revindta fuerit lingvse noftrce univerfa compages. Generarim interea te n e a tu r, ficubi orituræ in extricando fçnfu caliginis vel minima fubfit form ido, numquam
im- mutan-j O Lib* cit.
7
om,11
. L ettres fu r l’inverfictif
mutandum in verfu naturalem vocum ordinem, vetante fermonis omnis fei iptionisque fupremo fine; dein circum ductos locutionum anfraftus, quibus haud raro fuperbit Profa, in verfu multum tracturos langvoris, quippe qui bus turbarentur dandi verfibus termini <St implicaretur Le- é t o r , concitandus ubique, ut ultra tendat; nec porro, quod faciendum elf PhiloGphis , interferendas femper conjungentes & feparantes particulas; nec denique ullam ita transponendam vocem , ut'analogiam & puritatem lingvæ illius gentis, cui fcribit Puéta, inficiat macula.
§• v u .
Sed vero latius patet hoc ultimum. Neque enim in locandis modo vocibus, fed & omni in opere, quo fe exercuerit Poëta, ut ledturos obledlet, removeat, fas e ft, quidquid Grammaticae obniti perfe&ioni pofTit. Quem enim non offendet, accuratius examinantem ea, quibus occupari velit, fi noiuifTe Poëtam per vituperandam ne- gligentiam, aut non potuilTe, Grammaticos evitare folce- cifmos intellexerit ? Cuinam probabitur carmen mendis fcatens, quæ ne vulgari quidem tulerint in confvetudine reéte loquentes? Frulfra erit omnino, quoties fua culpa m e ru e rit, æquum fcientem apud Lectorem damnantes calculos. O ccurrunt, fatemur, haud pauca in Græcorum Latinorumque celebratiflimis, quorum dare rationes ho die non pofTumus, nili cogente metro pofita, præter fvetnm analogiam , dixerimus , quæque fingula Europæis fimiliter in lingvis politior nemo imitanda puter. Sed quia ægrius ifta non acceperunt judices accuratiffimi, iis dem adhuc lingvis urentes vernaculis , honorificentius erit nobis temperaffe judicio, quum in arcem rei ut im m ittam ur, prohibeat temporum, quibus viyente adhuc
flore
eminebat lingva utraque, manca & lacunis interrupta memoria. Suffecerit, neceffe efle, fiquidem ipfa labi fatlsfaciet Poèfis, ut minuatur obledlatio procreanda
carm ine, eadem menfura, qua peccatum Grammaticae fuerit co n tra normam præfcriptionis, neque adeo m ir u m fore fi recentiores inter populos, patriae poëfeos R udio- fiflimi cultores Galli habeant C ritic o s , qui notari pofie non nulla opinentur ipfis in Corneliis & R acin b , G r a m maticae accurationis coram tribunali œgrius excufanda.*) Enim vero m om enti nullius fere videbuntur ifta, fimulac comparata fuerint cum nævis & deformitatibus, quibus vernacula Poëfis noftra deturpata ja c u it, hac in p a r t e , per plura fæcula. In cauffa fuit illiberalius diu habita ipfa iingva, ex quo fa&um eft, ut analogicum quid effet, quid m in u s, dubitarent multi, parum referre exiltimarent plu rimi. Ac felices adeo quamquam efle occepimus, ut de cere denique liberam gentem totque nutritam artibus aliis, fu« curam lin g v æ , fummi inter nos viri p ro f ite a n tu r, Impedit nihilominus prætermiffæ anteaélo æv o fedulitatis fenfus, quo minus fcribl adhuc poflit, dum in dies magis magisque lingvæ noftræ crefcit & augetur copia atque elegantia, quod venturae «tatis provocaturum plaufusfpe- remus. Sed tamen impedire nequaquam p o teri t, quin fu g ia n tu r, tam manifeito vitio quæ labo ra n t, ut barbarifml palam & anomaliæ fecum trahant indicia. Q uæ numeri pluralis & (ingularis tollunt differentias, quæ temporum perlonarurnque diferetas in verbis turbant fo rm as, quae dura torquent contra& ione, apocope, paragoge, quae Pronominum propria munia non fatis diffingvunt, hisque fimilia alia, comparata ita fu n t, ut longioris, opinam ur, difquifitionis fine ope m ox judicari poffint. O m ittem us d icere, quot modis periclitetur G ram m a tica, ubi agitur v u l g o , ut fyllabis verfuum in ultimis rh y th mi concinant. Nam Racino b ) licet concedendum fit omnino, œque peccare in Europæa Poëfi, qui male refpondentes rhyth- moscomminifcuntur, atque in G ræ ca & Latina offendunt
quantita-*) Ccvf. D ’Olivet. not. Qram, in ïrog* liacin. b ) R tjle x . lo m . 111. p. 160%
quantitatum incuriofi -, non ridiculus tamen error minus e r i t , Grammaticam lædere, ut rhythm i non diffonent, quam fi mente ita alienus effet quispiam , ut pulcre fe ornatum veftitu arbitraretur, quem invito furreptum do m ino , hoc tamen infpedante non vereatur induere,
CAPUT POSTERIUS
D E
POETICO DICENDI GENERE,
§. VIII.T ralatitium eft, a findendo nomen Poêfin accepifTe, tanquam a rte m , quæ ipfa fibi enarrandarum rerum mo m enta & colores pariat, dumque fpedanda exhibet, non tam ea, quæ re ipfa exftitere aut exfiftunt, quam quæ in cidere probabili ratione queant, commlnifcatur univer- fam faciem mirabilis fcenæ, compofitisque in fpeciem ad o riatur machinis. Quod cmni quidem in genere poë- m a tu m quamvis locum non inveniat aequaliter, qvum na turam haud raro argumenti, & rerum, quibus illud conti n e t u r, veram feriem , Poëtæ fimplici ftudio fequantur, ta m en in dicendi m o d o , quo fenfus varii audientium legen- tium ve in anirnos inftiliandi fuerint, regnat ita, ut nifi ef- fidus ille fit & adornatus, prout imitandi hi concitandi- que poltulenf, indignum mox Pcëtse titulo au d o rem pa tefaciat. Qvum enim origini fuæ & propofito, quo fertur Poèfis o m n is , hoc debet, ut obledare conetur, id e lt, com motiones eas excitet animis, fine quibus dulce nihil aut amcenum fentiunt, orationis quoque vim fingulis ita inftruat in carminibus, necefle e f t , ut efficacifiima opes ipfa exferatfuas, nec dimittat usquam, nifi permoverit, quoad rei patiatur indoles. Non capiant modo animos
car-c a rm in a , fed & car-captos pofiideant, non car-convincar-cant m o . do fenfu veritatis , (ed & pulcherrimæ admiratione (imi- litudlnis, qua exprefla illa coram c e r n i tu r , feriant ac p er cellant. Eft h o c , quod Divines cognom ine lingues P o e ticam honeftavit apud v eteres , efi id e m , quo confurgit inaxime entbufiafmus, Poetis proprius , cujusque faculta tem , ars fola, præceptorum vel acutiflirua r o g a tio n e , haud fatis umquam paraverit, nifi naturalis prsef.t copia & alacritas in g e n ii, quæ liberaliori contentione in v e n ia t, difponat, dijudicet, verbis induat quidquid veri pulcri- que, per naturam aut vitæ confvetudinem , fubfit rebus, ma« ximaque ad movendos animos v irtute, fingulis in argu m e n tis , excellat. Sed tamen ad eos, qui Poéticæ gloriae tetigiffe apicem reefie ju d ic a n tu r, fi accefierimus propius, ut c o n tu e a m u r, quibus potiffimum adminiculis, tantum decus carmini intulerint, ad tr ia in univerfum capita r e dibunt, quæ dicendi quidem in modo notari poffint. P r t- mum e f t , ultra vulgi in loquendo humilem negligentiam eniti e o s , & fiudere, ut novitatis gratia nunc te g atu r in o r a t i o n e , quod rerum Interdum defit pretio a c p o n d e ri, nunc patefiat, quidquid in his foli anim advertunt lapientes. N o n quod novas temere procudifie voces deprehendan t u r , damnata dudum ab H oratio /) licentia» q u æ q u e g e n te in omni Poétam dedecuerit æque, ac Ronfardo olim Gallo nocuit apud pofieros» fed quod iis abfiinuerint, quæ vulgi frequentiori fordefeere ufu ccepiflfent, mul tis con tra indulferint, quæ nec nova licet nec peregrina plebejo tamen ori çflent minus familiaria, tum quod v a riante ingenio locutiones circumegerint ita, ut novae pu tari polTent» quamvis vocibus confiè ren t, per fe dum fpc<fiabantur, uftatifiimis. Vefperam ubi dicet Virgilius,
- j a m , a i t , Jummma procul villarum culmina fu m a n t M ajor es que cadunt altis de montibus umbres > k )
a ra-i) D e a r t. Poët.
v,
46. f q . k ) Eclog.1
. g j.- a ra tra jugo referunt fujpenfa juvenci E t loi crefcentes decedens duplicat umbras l)*
Nendi femineam folcrtiam ubi memorabit Ovidius , data
p e nja tra h erem ) vocat, mollire lanas «), non finere lanas
efje rudes o), levi pollice ver fare teretem fu fum p) &c. Quo rum fingula ingenio deberi arbitramur fingentis Poétæ, five primi Virgilius & Ovidius dixerunt, five ex Poëta alio haufit u te rq u e , aut alteruter. Vulgi certe e triviis provenifTe quemadmodum nemo crediderit, fie in floren tibus hodie per Europam linguis fatis compertum efl, Poe tarum celebratiflimos fuæ laudis magnam partem acceptam referre curto/æ illi, quam in Horatio laudat Petronius fe lic ita ti conditarum locutionum non vulgarium, la beau té de r expr eßt on Galli appellant, uti e Cornelio & Raci- n o patre, petitis exemplis, hujus offendit filius r) & ve- nuftiflimæ hanc maxime ob cauflam La Fontainii com- ii onffrant fabulæ. N ecfcimus, an contemnenda penitus ratione utantur, qui hinc inferunt, patria in lingua opor tere ft Ilum exerceri, fi quis daturus Poéma fuerit, quod venturis probetur fæculis, fiquidem in mortua aut per egrin a, tenfari fine folcecifmi formidine vix poffint aiia, quam quæ dida antea & inventa exflent apud eos, e quibus lingua difeitur 5 in vernacula autem , qui peritus fatis hujus fuerit, & ingenio valuerit, idoneusipfe futu rus & a u d o r & judex fit elegantiæ, qua recens enite- fcere præ ceteris, in didione quidem, conetur. Alte- rums cui reguiæ vim dederunt Poéfæ quivis probatiflimi, obtinebitur, quoties in re quacumque exprimenda verbis u tim u r, illa potiflmum ex parte fpedandam eam offeren tibus , quæ ad menfl ram argumenti, quod texitur, ad af- fe d u m illum , qui ciebitur, illum ad locum & veluti
car- di-/) EcIoq. Ii. 66. (7 m ) Heroid. Ep. III. n )ib id . 70
oj E p. L 7 f , p) Metam. VI. 22.
dinem r e l , quo hic & nunc a g itu r, congruat m a x im e , promtiflimoque & pleniflimo fenfu attingat quidquid fen- tiendum r e d e fuerit, M a lh e rb iu m , qui fuos i n t e r , te lle Boileauio ,
D ' un mot m is en fa place enfeiqtia le pouvoir / ) , n o n fequamur modo* fed & id fludeamus p ariter, u t quum plura vocabula, locutiones plures, quibus res u na eademque exponi poflit, haud æqualem aut Ipeclem r e i , aut copiam circum dantium form arum contineant fingulæ, deligantur illæ, quæ plus ceteris fignificent, quæ valere plus poflint, ea in com page, quam defideret præfens ha- Ditus carminis. U bi querenti apud Medeam n a tric i :
N ib il fuperefl opt bus e ta n tis t i b i,
m ox illa fuggerit: Medea fuperefl t ) , nem o, o p in a m u r, n o n fvaviflime perm otus fatebitur, poni nihil potuifle fu- p e r b iu s , ferocius atque adeo convenientius in perlonam e a m , quae loqui fingitur. Pro Medea fubflitue vocem a- lia m , eqo f up er fu m , meus mihi animus fuperefl, mea po te n tia , me<e v ir e s , a r te s , languebit protinus oratio & di- ftafeit haud minus ab illa, cui indul/it Seneca»quam ab hoc diflat C o rnelius, ubi perfimili in Gallica fabula fuum m o i, eodem in articulo r e r u m , Medeæ tribuit. In ore Dido n is , metuentis abitum diledli principis & præfentem eum increpantis y omnium quæ audiri p o tu iflent, eft fortiffi- m um mene fu q i s ? u ) quippe quod Didonis & regias o- pes, & merita in exfulem» & am orem in H eroa, & fidem in m aritum , & h u ju s , fi a b i re t, fcelus, & commoda quae de- fereret, & pericula, quibus fe defertamque objiceret, in
te rp re tatu r adeo efficaciter, ut æque oppleri his omni bus rogatum Æ neam o p o r tu e r it, atque cumulantur jam noflris fenfibus, qui iflud legimus. Evander autem quan tus cern itu r, quam evettu s p e ritu r is fupra curas homi num ,
f ) U art. Poet
.
Cant* I. i j j , t ) Senet. Med. 166
.
nuîtf, ubi Æoeam pauperis fub tedi apurl fe im lu d u ru san- guftias, Herculi quamvis habitatas olim, Heroum fortif- fimo,
A u d e , ait, hojpes, contemnere opes te quoque di quum Finne Deo *■'. - - - -
Principem alloquitur, feptem per annos qui maxima pe ricula terra marique ferre modice invidtaque fuperarecon- Itantia animi didicerat, qui oraculo non uno ad fumma quaevis inter homines ducebatur, qui nihil non audere jam diu fuerat folitus, & tamen novo porro audendi ve- luti conatu illi opus effe indicat, ut non offenderetur dé ficiente , regia in fede, fplendore & grandioris apparatu lautitiæ.
Contemnere opes , hoc e ft, carere illis æquo a- n im o , nec veræ in iliis felicitatis partem ullam ponere fi adfuerint, adeo difficilem effe virtutem do cet, adeo propriam e o ru m , qui Divinæ ad perfectionis fimilitudi- nem c o n tendunt, ut ne in forciflimo quidem viro adtu- ram radices fp eraret, nifi vulgarium opinionum auden- tlor hic fregiffet tyrannidem, nifi Divina libentius quam humana cogitaffet. le rttu m , quo ie dignofeendos fum- mi præbent Poêtae, figuris continetur orationis, quas vo c a n t, id eft modis loquendi illis, quos naturalis fug- gerit fervor animi, fimulac majori minorlve accendi im petu contigerit. Hi quot fint & quales, vel propterea non dicemus, quod & nomine quemque & ufu humani tatis Itudiofi fatis fuperque diltinguant, tum ilii pariter fentiant hominum & fermone frequentent, qui ne nomi na quidem umquam audivere. Politi autem uhi res ipfa non im pediverit, aut popofcerit, quantum n erv orum & quafi vitæ inferant in carmina, patebit, five lamentantem A ndromachen audiverimus apud Homerum:
E x lc ç , èyco ôvçrjvcç • Irj ccçx ysivo fM ^ u ivy
&C. y),
five indignantem Junonem Virgilii:D
quid
*0
/Eu. V III. $64.- - * quid me a It a filent i a cogis
Rumpere?
&
obductum verbis vulgare dolorem? &c.z ) ,
five magno animo redarguentem P otierum in H enriade:O ui, P rince,
-.Je tous eßime a ffe z , pour ofer contre vous,
Vous adrejjer ma vo ix pour laFrance & pour nous & c .a \ five carm en denique quod demum cum que Poëtæ, qui pul- criori ufus in g e n io , artis vereri praecepta non intermifit. N am (i quis non m i r e t u r , potuifie a PoCtis, grandibus illis in orationibus, quas allegavimus» concitatiffimoruin h o m i n u m , figuratae didtionis vim om nem in t e n d i, n e g et vero , plus quam in ornatiori Profa admittendam «fle, ficubi aut narrandum modo quidquam aut docen d u m (impliciter carmine f u e r it, refutabitur quattuor ftatim pri mis verfibus Virgiliani o p e ris , quod G eorgica perfequitur, re m adeo humilem , ut per fe quidem confiderata, infima ultra vulgi ftudia , videatur nihil polliceri.
Q u id , a i t , fa c ia t U t as fe g et es, quo fidere terram V e r te re , M ecœ nas, ulmis que adjungere vites Conveniat y quae cura boum , quis cultus habendo S it pecori, a t que apibus quanta experientia parcisy H inc ca irre incipiam.
fn his l<etœ fegetes ad fenfum illius voluptatis rev o ca n t animum» qua afficitur, ubi maturefeentem cernit in agris copiam proventus eodem veluti agitari ludo, quo m ens ipfa (ibi placere fo le t, circumdante ftimulanteque laetitia ; illud vertere te rra m dum occulit quidquid depreffioris la boris & fere Inquinantis fubefle o p ortet arationi ceteris- que huic c o n ju n g is ruricolarum operibus, id juxta, quodl praecipuum in his mom entum tr a d i t, explicat; fid eris autem fulgor ubi in te rf e ritu r, adeo tolluntur hum o quae cumque in hac agenda fu n t, ut cœleftis ad motum orbis conformari v i d e a n t u r , inque focietatem venire decoris,
quo»
quo p e r naturam ille em inet; adiunfîœ vites ulmis fpecio- lo colore deducunt intuentes ab e o , quod venuftiffimum om nis habetj vineti ambitus, ad cogitanda præfidia il
la & lenimenta vitae, quae caftiori quovis ex foedere, hu- manæ conjunction! oriuntur { cura boum abfciffa brevita te fpeCtatori inoram intercipit, ne fubfiftendo offendat quod gratum minus incidat, quin ut difcutiatur m o x , fi quid incidiffet, cultus voce, elegantioris cujusvis ftudil interm ifcente n o tio n e m , rei per fe haud fplendidæ tam quam velum obducitur, comtum certe nec injucundum ; apes denique, quas experientia docuit parfimoniam, hu jus laudem virtutis extollunt ita, ut quum cæco non fer ri inftinCtu, fed repetitis experimentis hincque duCto cer to confilio, n a rre n tu r, cupiditatem moveant legentibus, u t fedulae illius gentis familiarem rem omnem examinent & perdifcant accuratius. Scilicet crebrce heic elucent & variae figura», quæ affeCtus animi fufcitant, non æque graves quidem & violentos, ac funt illi, qui promicant in locis aliis, five Virgilii , five Poetarum cultiorum reli quorum , led ingenuos tamen & vividos i t a , ut Sau- fxccçcv Illud & »jdu, mirandum & fv a v e , quod Epicæ præfer- tim Poëfi dum vindicat Ariftoteles £ ) , omni fimul inefi- fe debere carm ini, propria licet cujusque temperatum differentia, & ipfe innuit & carminis omnis natura c o n docet.
§. IX.
Neque enim neceffe e f t , ut eodem ubique tenore a- gatur o r a tio , per pogmata fingula, aut poèmatis unius cu jusque ab initio, ad finem usque. Quin ne ferendum qui dem illu d , aut a vitio alienum, ars ipfa p ro n u n tiat,
quum natura difcretos rerum typos nusquam dimitti ab oculis j u b e t , ingenioque, prout exigant diverfitatum ex em pla, nu n c laxandas habenas efTe, nunc premendas.
D £ In
I n tranquilliori lentiorique fcena turbas oratione pingere & pugnantium affeéhjum mutua certamina , aut tenui in r e grandifonas p eriodos, am pullas, fesquipedaiia verba c o m p o rtare, haud abfonum foret m inus, quam in re ab undante magnis inlolitisque m o t ib u s , loqui abjeéte, nec carmini quidquam c o n c re d e re , prceter id quod affe&us necefTarios omnino & uitro fe offerentes diffimulet. Ob« leélabit Poëta imitatione naturalis pulcritudinis, quam v erb o ru m ope fentiendam dederit. Illi ergo fe adjungat in omnibus quam ftudiofiflîme j illa prout differat gradu, fp e c ie , am bitu, p retio , intervallo p erfonarum , locorum t e m p o ru m , di&ionis quoque in carmine vim infle&at; ab" illa fi difcefferit p lu s, m inus, naufeam m ovebit intelli- gen tlb u s, nunc graviorem nunc leviorem , femper into le rabilem , quanto demum cumque eludere aufit n u m e ri, c o lo ru m , ornatus impendio. Si aflfe&ata novitate phra- fium usque eo incefferit falfo di&us P o e ta , ut n o n vul gi modo aures c o n te m n a t, fed ere&ioribus quoque ob- fcurus ingeniis, ne ab his quidem capi pofiit j fi quod in G o n g o r a , Hifpano P o ëta, culpat Werenfelfius c), corni pedis e vijceribus cibas e x tr a x e r it, ubi lac equinum biben dum dabit, aut pennatis mortibus permiferit cet hera fibi vindicare ubi volantes in aère fagittas m o n ftrab it, aut his fimilia intorferit alia , ignorantiam prodet artis & te meritatem judicii. Immo vero, quod fe maluifTe idem nar rat W erenfelfius d), malurflemus nos quoque, ut Profer» pinæ raptum perfecuturus Claudianus, infandum Plutonis fa c in u s , crudeles horrendi raptoris m anus, duri/fima brachia, quce Jo vis filiam , unicum Cereris delicium, Deam perpetua luce dignam , ne quidquam patrem matremque implorantem corripuerunt, comprthenfamque per immanes {pecus ad ceternas Jecum tenebras tra xeru n t r ceciniflet
p otius, quam
Jn-c) D iffert. de meteor. O rat. pag. Cif. operum edit. B a f 17iS* d) lbid. pag. 61 z .
In fe rn i raptoris equos, efflat aque curru Sidera
1
ecnario, caligantes que profundje Junonis tbalawos - - - e)yIn quibus ipfa Proferpina, primaria heic perfona , nusquam confpicitur, tum cetera, quæ maximum fabuiæ momentum conciliant, defiderantur adeo, utLatinum qui vertit,Gal lus praeponenda cenfuerit :
J e chante les ardeurs du prince de Cocyte, Ses foupirs enflammez, fes amoureuse tranfports E t le f a t a l himen de la Reine des m orts,
antequam Claudiani fe daret vefligiis & pergeret porro : J e chante les cour fier s &c. /) .
Tragœdias quisquis legerit, Senecae tribui vulgo folitas, & nutrices in iliis audiverit fervosque haud magnifice mi nus loquentes, monentes, differentes, quam Fleroas i- pfo s& Heroidas, vix a fe impetrabit, quin opponat tam incogitantis Poëtæ haud interruptae granditati Horatium, cujus ex fen tentia,
In tererit multum Divusne loquatur, an Heros, M a tum stie fe n ex, an adhuc florente iuventa F e rv id u s, an matrona potens, an fedula n utrix, M ercatorne vagus, cult orne virentis agelli,
Colchus, an A jjyrius, Thebis nutritus, an Argis g}. Flguræ autem orationis in univerfum omnes, uti conci tatiori loquentis animo debent originem, ita putidæ e- ru n t & infulfæ, quotiescumque vel intruduntur, ubi affeftui nulli locus fit, vel ftipantur & acuuntur fortius fegnius- u e , quam requirat affetfus, qUem res ipfa pepererlt Ac continuis quidem M etaphors oneratum carmen ænigma e r i t , non Pcëfts, præfertim quum haud pauca tum deni que moveant fortiffime, qcum dicuntur proprie; quod fieri nccefle eft in rebus madme fublimibus & in
affe-D 3
tfi-e) De rapt. Pro ferp. K /. 2. /.
flibus Imitandis, qui p r a t e r unam fe pe alteramque v o - cem ,plures non co n ce d u n t cb extremam violentiam. In metaphoris ergo non ta ntum , ftd & comparationibus in ce te ris , quæ pluribus explicantur verbis, in exclarr ationibu?, interrogationibus, apoftrophis &c. tum in epithetis, q u i bus maxime fulcitur PoCfis, ftligendis, locandisque , id v ereatur ubique hujus ftudiofus, ne alterutram in partem inclinet nim ium , (ive déficiente didtionis ornatu atque i m p e t u , five redundante inaniter. M ittendorfium fu giat , au&orem gratulationis, quam Holmienfem dixit ip le , & Chriftinæ Reginæ dicavit laudibus, verfificato- rem ficciflimum, fed feminecem f e r e , ubi H olm iam , fe dern ipfam fuæ Heroidi* alloquitur:
l e adßipulante ergo m entis m editata licebit P roferre in m edium , rebus conformia diE la, Quo connexa f l u a n t , non confufa, ordine certo : Q uin tuus aß en fu s Jucceflus profperitatem
P r o m ittit, dubium fequor , bis opus aggredior que: Reginam cxcelfa m , verfn refonante canoro
E xa lta re modis concinnis , inclyta g e fla ,
Urbs celebrata y tib i calamo linquaque m i niß r ans y Qiieis concepta prius tu a reddens edito verba h). A d eo heic frigent miferabiliter & jejuna funt fingula , ut n e i n Profa quidem, cui 7tx&os aliquid fuberit, excufari poflent. Altera in parte agmen ducat M artianus Capel la , qui poft flagrantem hanc & enixam invocationem :
l u , quem pfallent em th a la m is, quem m atre Camena Progenitum perbibent, copula fa c r a D e u m ; Semina qui arcanis (tringens pugnantia vinclis
Complexuque (aero difjona nexa fo v e s ;
N am que elemenda ligas vicib u s, mundumque m a r ita t A tq u e auram mentis corporibus Jocias ;
Fœde• g ) paq.j). operis fp lendi de im p refi in fo lio . R ig je IÔp2,
fœ d erc complicité fub quo natura ju g a tu r, Sexus conciliat
&
Jubamore
fidem, O Hymenæe decem &c. - - b )repetitasque alias bene m u lta s , Grammaticalium denique praeceptorum farraginem & minuta artium nonnullaium compendia exfcrlpturum nem o credidtfiet,nifi qui exordio ceteraque in limine pompa deceptus fentire porro inter le gendum occipiat,quam diflimilia hiatui illi fuo promifior tu lerit. A b utroque fe vitio immunem præftabit, qui profecerit tantum, ut Homericae Virgilianseque le&ionis frudusfentiat« Etfi enim ad res ipfasquod attinet, pauciflima uterque Poëta continet, quibus re&iora & magis profutura aliis ex fcripto- ribus non liceat, noftris præfertim hominibus, elicere f etfi Europaeis quoque auribus probari haud poflunt ver naculas in linguas prefiius translata multa , quae belle ni hilominus & decenter fluunt in Homeri Graeca, Latina Virgilii origine * tamen fi dicendi in modo retflricem il lam temperantiam expenderim us, qua nihil permittitur verbis praeter i d , quod rerum vel nainutiflima ex parte decorum fit m axim e, quadret optime, fenfus concitet 1K quidiflimos, accidet haud dubie, ut quo plus examinetur uterque hoc confilio > eo uberius admirandam explicatu rus quoque fit uterque pulcherrimi fecunditatem eloquii, diflributam fummo judicio*
5 . X.
Enim vero rivuli affluere quotquot poflînt Pcéticæ in dicendo venuflatis, ex unico illo ultimoque fonte p ro iiliu n t, e quo particularium in re quavis momento rum cohors tanta arcefiitur, quanta ad rem agnofcendam dilucide fortiterque fentiendam opus ubique fuerit. Ima ginandi, quam Philofophl appellant, facultate quoties uti m u r , utimur autem omni in affedu anim i, nudum rei fceletum n o n verfamus co g itatione, fed veftitam eam &
vigentem co n tu em u r omnibus illis particularibus acci dentibus, quibus talis conftituitur, qualem compledi fo- lenius fenfibus. T u m oritur hoc in n egotio folleri adeo apud animum agilitas, u t fimulac unum e x pluribus illis, prfcfertim fi notabilius fit & ad fenfus opportunum ma gis quam c e te ra , cogitanti recurrerit, m ox adfint jun- d i m cetera & adgrediantur, nunc violentius, nunc feda- t i u s , prout clariori obfcuriorive turba inftiterint. Affe- d u s ergo fi com m ovebit carmine Poéta,imitabitur verbis & adducet in confpedum fingula Illa 9 quæ uno eoderr- que obtutu veluti com prehendit a n im u s, in re quavis o b v ia , dum hujus fortiori aliquo fenfu invaditur. Idem agat, quod in vicinia habitantis artis alterius faciunt m agiftri, ubi exercitato in tabula penicillo naturam re rum ufurpandam præbebunt oculis. His tum non fatis hab e tu r, primas duxifle lineas, ichnographiam vocant, artis licet haud minus illis fubfit, quam Ontologieis & abftradis notionibus Philofophi, fed addant neceffe eft (itus, geftus, v u ltu s, nexus, co lores, quin & umbras p a rite r, ut exprefio in fimulacro, eorum omnino nihil de- fiderent o c u li, quæ fore ut videant, polliceatur r e d e i- maginantis animi judicium. A c Poeta quidem, cui non corporum modo externas aflequi fpecies ars concedit, Pi- d o r ib u s fere unice propofitum , fed & animis in noftris variationum innumerabilium o rtu s , congreffus, pugnas, fequelas, quoad produnt fe ipf« atque exferunt, verbis reprsefentare, adornet ita o ratio n em , ita plenam & divi tem exhibeat, ut particularia illa , quorum ju n d is mani pulis capiuntur maxime & attrahuntur fenfus animi, n o n lateant, fed eadem adulentur multitudine & præ- fe n tla , qua veris agunt in affedibus. Homerum evolva m u s, nec pluribus inhærendum erit verfibus, quin fen- tiamus fta tim , quorfum ducat, quem im peret affedum ; Intereffe nobis Hlico videbimur ipli*
