D I S S E R T A T I O A C A D E M I C A D E
D Y S E N T E R I A
I N N O S O C O M I O M I L I T A R I B R I N K E B E R G S K U L L E O B S E R V A T A A N N I S 1 3 0 8 E T 1 8 0 9 C U J U S P A R T E M P R I O R E M A P P R O B . E X P . F A C . M E D . U P S A L , P R Æ S I D EP E T R O A F Z E L I O
E Q U I T E R E G . O R D . D E S T E L L A P O L A R I M . D. P H . E T C H . M. R E I C H I R U R G I C Æ D I R E C T O R E S U P R E M O JCT M E D I C I N Æ T H S O R E T . E T P R A C T . P R O F E S S O R E R E G . E T O R D . R E G G . A C A D D . S C I E N T . E T P R O R E M I L I T . H O L M . S O C I E T T . R E G G . S C I E N T . U P S A L . E T M E D I C . E D I N B . A T Q U E S O C I E T T . H I S T . N A T U R , P A R I S . E T M E D I C . M O N S P E L . M E M B R O P R O G R A D U MEDICO P . P, A U C T O R B E N E D I C T U S K J E L L A N D E R P H I L . M A G . W E S T R O G O T H U S I N A U D I T » G U S T . D IE I V J U N I I MDCCCX H O R I S C O N S U E T I S U P S A L I Æ T Y P I S EDM A N N I A N I S•' ’ 1 ' * -: - ' ' , ' ■
D Y S E N T E R I A
I N NOSOCOMI O M I L I T A R I B R I N K E B E R G S K U L L E * O B S E R V A T A A N N I S X
8
O8
E T I8
O9
.Q u i epidemicorum noinine veniunt morbi , non t an tu m
i l l i s , quas eum ceteris communes h a b e n t , quarumque
causiam in iplo individuo æ g r o t o , ejus videlicet con- fti tutione, rationeque vivendi, tum ante eruptionem mo rbi , tum fub ejusdem initio et decurfu, medicamen- t is que adhibitis quæri o p o rt e t, fubjeéb funt variationibus; fed lingulis quoque vicibus, d u m , proh dolor! genus n ol tr u m affligunt, novam exhibent f o r m a m , q uæ qui dem aliquatenus e x anni horis , univerfaliori vivendi g e n e r e et fenfu, non minus ac e coelo tempelVateque de rivari et dijudicari, attamen non e x his unicis fufficien- t e r explicari poteft. Quidquid igitur fub ejusmodi perio do infelici obfervatu dignum fuerit vifum, omni cura in faftos A r t i s medendi r e f e r r e , Medici fan&isfimum Iit o po r t e t officium, q u o d , rite c u l t u m , ad horum m o r b o r u m folidatn cognitionem certisfime denique conferet, genuinatnque fic nobis præfcribet M et hodum tum indivi duorum c ur andor um tum ipfms Ëpi demiæ e vitandæ, mitigandæ et reffinguendæ; quum fcilicet et notas conflantes ab accidentalibus a bst rahe re , et accidentales fæpisfime obvenient es propius cognofcere, et denique illas, quæ Ëpi demiæ maxime f a v e r u n t , circuinlVantias t o l l e r e , q u æ q u e eandem infringere plurimum valuere, media adhibere didicerimus.
His ductus rationibus nec illas c r e d e r e m , qu as cir ca D yf e n t e r i a m , ad Nofocomium militare B r i n k t b e r g s - kulle medicum a g e n s , annis igo8 et 1809, annotavi ob ier vationes, q uasque jam loco Speciminis Academici, pro Gradu Medico mihi injuncti, in medium proferre d ecr ev i, omni deftitutas esfe inter Medicos pre ti o, im primis, quum Epidemia illius anni cum hujus Dyfenteria multum disfentiat. Unde et (pem fovere a u deo , quod , fi huic illi ve L ec t o r u m non ad ultimum us que unguem perductae vi derentur hæ o bfe rva tione s, conamini tamen huic juvenili nigrum non addet calculum, fi probe per penderit, quod in (cientia noftra fummum perfectionis fafligium n umqua m posfit attingi, quod v é r o finguli, quibus illuc t e n d i m u s , g ra du s haud indifferenter fint afpiciendi.
Poftquain j am p l u r e s , non minus noflr ati um, ac e x t e r o r u m , Med ic orum hunc morbum defcriptionibus, vel generalioribus, vel monographicis, depinxer int, in- de qu e idem nobis jam adeo innotuerit, u t S y m p t o m a t a ejusdem esfentialia neminem, vel paulluium in medicis ve rfa tum, fugiant, nec eidem in Manualibus Medicorum frequentisfimis defit locus (etfi non femper j uf t e) d e t e rminatus ; fupervacaneam duco generaliorem Dyfente- riæ defcriptionem. Nec minoris me re um facerem p r o lixitatis, pofitam etfi rem quodam modo illuftrantis, fi j a m , in limine hujus opellæ, o mnes diverfas de hoc ' morbo (ententias afferre vellem A u c t o r u m , quor um disfenfus, nifi egregie fallor, in g en er e or tum debet obfervatis S ymp t o m a ti b u s , q u æ esfentiam morbi haud conftituentia, eundem ita v e h em e n t e r fuere comitantia, e umque in æ g r o t u m habuere effect um, ut Medicus v ix p ot ue r it , quiu ipfa esfentialia d e c e rn e re t , q uæ v ero j a m
no-i no-ino-i - no-irno-il '
wovimus pro diverfitate individuorum, conflitutionis epi- d e m i c æ , methodi fanandi, aliarumque rerum circumflan t i u m , posfe maxime esfe diveria. Quare liceat mihi et h oc refpeftu brevitati fludere omnemque omittere re- cenfionem , donec demum ad ipfam de noftra Epidemia f erendam fententiam p er ve ner o, unumque vel alterum e x A uf to r u m fcriptis adferendum I. citandum esfe du x e r o Jocum.
Multo vero magis fcopo hujus opufculi congrua e sfe videtur expolitio hiflorica plurium r e r u m , quæ non p o tu e re non in hujus epidemiæ naturam non tnitius ac o rig inem, propagationem et funeftos effedlus quam ma x imam habere vim et efficaciam. E t forfan quidem hoc refpe&u omnium primo fummariarn præmitti opo rteret hiftoriam, quæ (latum alæ Copiarum noftrarnm Occi dentalium fi ni I t ræ inde ab initio belli, contra No rve- giam anno 1808 fuscepti, usque ad eruptionem Dyfen- t e ri æ effingeret; fed quum , quæ heic enummeranda es- f e nt , data fa&aque mihimet (atis cognita nec fint, nec esfe posfint, Jimitumque huic opellæ præfcriptorum memorent m e esfe o p o rt e a t, fequentia attulisfe fufficiat. :
Qui jam diu armis caflrisque adfueverat, miles in e o jam e r a t , ut indies debilitaretur. Debilitantia vero imprimis hæc er ant: Hora anni hiemalis ad vernam v e r g e n s , q u æ in feprentrionalibus regionibus non potefl non esfe valetudini infenfa, femperque fere tempeffatem nocivam comitem habet indisfolubiliter j u n g a m ; Alimenta parca vel inepta; Labores militares vix perferendi et perfi ciendi; Conamina fuccesfti deflituta ; Hinc animus fra&us ; Dein fubfequens otium, quo toto et animo et corpore fruebantur copiæ, a t , quod probe o b f e r v e s , in regione,
q u æ ne fuis quidem indigenis fufficientem p r æ be t pe n u m , et ubi in ceHulis ramis abietum unice l’tratis, hu- inidis, ad peftem usque excitandam multitudini homi num explet is, diem egerunt. Adhuc vero major im minebat calamitas. Scilicet, qui confcripti a d v e n e r u n t , milites novi, iisdemque expofiti fuere poteftatibus infir m a n ti bu s , vitæ caftt enfi operibusque militaribus prorfus infueti, officiis fuis non mfi aegro aninio atque depresfo fungebantur, labores et pericula lemper timentes, iner t e s , aliquando morofi; quod quidem haud mir um, quum non minus refpeétu quietis iaborisque. fomni vigilia- r u t n q u e , libertatis lervitutisque, ac alimentorum et veftiinentorum a confuetudinibus fibi adamatisfimis uno quafi faltu discedere cogerentur. E x quibus omnibus quum luculenter pateat, quod ipfe ftatus Copiarum noltrarum neceslario esfet morbor um malignorum caus- fa pi æ di spone ns , quodque allata debilitantia tantum non omnia in tubum inteftinnlem præcipue fuam e xfe rer ent vim , Dyfenteriæque adeo o p po r t un i t a t e m , de qua infra ulterius noftram adferemus lententia»), pa re rent , cete r i s , q uæ forfati heic esfent o b fe r v a n d a , ( ne magis hidoriam belli quam morbi epidemici in uno Nofocomio obfervati e x h i be r e, Satiramve potius quam Disfertatio- nein Academicam fcribere v i d e a r , ) filentio presfis, ad Nofocomium me confero, ubi hoftem invenio infeftisfr- mum Dyfenteriam.
Æ d e s publicæ ad Brirrkebergskulle, quæ adaptatae Nofocomium ejusdem nominis conftituerunt, quas vero haud aptisfimas fuisfe c r e d e r e m , jam Menfe Aprilis igc8 ægris recipiendis aperræ fuerunt. Illuc medio Julii ejusdem anni me adveniente, n ume ru s ibidem aegrotantium circiter ducentorum fuit. F e b r e s inter
mit-m i t t e n t e s , in quas plurimit-mi bis ferve reciderant, frequen ti >fitiiæ erant. Jam vero Diarrhoea frequentavit Nofo- c om imn et non ita multo poft adfuit quoque Dyfentetia. N o n illi tantum, qui, Febribus Intermittentibus, Scor- b n t o . Rheumatifmo, Vulneribusque gravioribus laboran t e s , diutius in Nofoeomiis fuerant commorati ficque de bilitati, alliciebantur Diarrhoea, quæ aut Colliquativæ f peciem præ le tulit, aut in Dyfenteriam maxime ma l ignam abiit; fed et plurimi iftornm , qui ex proximis caftris ad Nofofomium profct ibebantur, Diarrhoea labora b a n t , quam mox omnia Symptomata Dyfenteriæ funt infequuta, quem ad modum quoque haud pauci horum, q ui e Nofoeomiis ambulatoriis afportabantur , Diarrhoeam a u t Dyfenteriam querebantur.
A pud ex ercitum, qui ad fines verfus Norveeiam eaftra habebat, jam ineunte Menfe Augufti epidemice grasfabatur hic morbus, Nofocomiaque ambulatoria, hor reola puta ftabula et boviiia, lecftis, ftramentis ftragu* l is que inftruéta, brevi eo redigebantur, ut plures Dyfen- t ericorum e caftris quovis die advenientium capere non p osfent *■), Inde igitur ad Nofocomium permanens no- f trum transferendi erant, unde jam medio Augufti, o- m n e s cellæ, quæ non aliis repletæ ægrotis, aut illis, qui
ad
*) Ununa N o f o c o m i o r u m A m b u l a t o r i o r u m Forfam t d i f t u m , q o o d d. i. A u g . 18^8- ad B r i n k e b e r g s k u l l e t r a ns l a r um f u i t , fas e(t excipiam. E x viris ci r c i t e r c e n t u m null us t u m Dy fente ria l ab o r av i t , paucique d i a r r h o e a s f t V f t i , paueioresque poftea c o n t a g ;o in fe f t i fuere. In causfa
v e r o fuit p r i m o , q u o d ubi iftud N o f o c o mi u m aegror um n u m e r u m re- cVpisfet j u l t u m , p l u r i b u s , qui e Caftris Nof oc oi ni i sqoe Ambulat ori is c e t e r i s adv e n i r e n t , aegris null us praeberetur l o c u s , ficque Dyfent er i a e t fi j a m in caftris o r t a huc non p os f e t t r a n s f e r r i ; e t dein q u o d , p o f t q u a m ad Br i nUeber gs kul l e p e r v e n i s f e n t illi a e g r o t i , quibus nihil
ad Nofocomium ftipendia m e r e b a n t u r , adfignatæ e r a nt , a Dyfentericis occupabantur, qui fnb initio et progresfu morbi e x uno ad aliud Nofocomiorum Ambulatoriorum tr ans vecti, nullibi tam diu commmorati, ut fanari p o t u e r i n t , lub itinere carris incommodis quasfati, omni c ur a , ne dicam alimentis e t pot u, privati, non po tu ere non esfe fummo gradu debilitati, fpeCtaculumque prae bere horrendum. — Hi iniferi jam apud nos, ne epide- inia ad ceteros difflueret, fecretis recipiebantur ædibus, quæ brevi peftiferæ e t cenfebantur et erant. N a m prae t e r illam, quæ e x nimio affluxu c ontaf torum o r i r e t u r , anguftiam, incommoda quoque alia innumera indies a u g eb a nt ur , et quamvis de illis fæpisfime fierent admo nitiones petirionesque, haud removebantur . P u t o r e m loquor et immunditiem omnimodam, inevitabi!ekTi, defe- Ctumque (tragularum, linteorum aliorumque utenfilium, qui fæpe tantus fuit, ut licet j u xt a Conftitutiones Nolo- comii aegrotorum quis que, mo x ubi advenisfet, propriis e x u e r e t u r veftibus, lotisque i ndueretur linteis, haud tamen raro acciderit, u t p e r du as, t r e s pluresve fepti* matias fuis decumberent in veftibus milites, indufiaque lodices &c. ob penuriam intra menfem non mutarentur. Scilicet imposfibilia non e ra nt petenda. Q u æ etfi ita esf ent , nihilo tamen minus ægri hisce miferiæ fedibus era nt recipiendi, ubi Medici c ur a, q u æ tamen nunquam miracula, e t forfitan nihil, nifi præmisfis] praemittendis, efficiet, quidquid in Oeconomicis deficeret, fupplere
co-utenfilium fiuppellettilitmvqOe necesfariorum d efu it, certa ipfis adfigna. rentor a c eteris rem ota a t r i a , rpfique ab om ni cum dyfentericis ex clu derentur commc-rcio d o n ec m axim a pars illorum con valu isfet et n eces- fitate u rgente etiam h æ c atria recipiendis d y fen tericis confecrarentur.
c onaretur. Quum vero jam quoque defectus adesfet plu- r i u m necesfaiiorum medicaminum, e t, quæ e vicina adipifci potuimus Officina, nutiiero aegrorum, eisdem m or bi s implicitorum, majori baud fufficerent, exitus q uo qu e ille fuit, quem p*ovidere potuerit quisque, quod fcilicet epiuemia ex acerbaretu r, plurimique infectorum, citius tardius ve, doloribus minus majusve vexati, obie r i n t , pauci ad botram redierint valetudinem, et magna p a r s illorum, qui Dyfenteria liberarentur , Dianhoea ha» b i tua li, Anafarca, JVlarasmo aliisque afthenicis moi bis chronicis implicita fuerit, quibus hi miferi exhaufti aut naturae debitum reddiderint, aut officiis militaribus et for- fan quoque laboribus domefticis inepti domum fuerint ablegandi.
Mirum forfan plus uni Le&ori obveniat, me tam diu in tabula hacce gratiis carente depingenda fuisfe verfatum ; at, quum his ipfis haud jtitto atriori colore du- <
5
tis lineis causias quasdam epidemiæ noftræ expolitas funeftosque ejusdem effeCtus aliquatenus explicatos mi- h imet videre v id e ar , qu um que, quas jam circa ftatum Nofocomii noftri attuli, obfervariones in ipfa fyftematica h ujus Dyfenteriæ exp olition e, quam infra afferre ani m u s eft, epifodium conftituerent haud tolerandum, opti m u m me eisdem heic tribuisfe locum exiftimavi. Quod fi in his multus videar, id adfcribendum erit tum iplius materiæ dignitati, tum Senfui doloris, quo commilito n e s inifere pereuntes vidi, et gaudii, quo vitae mihi e Dyfenteria fervatæ adhuc memor fum nec umquara esfe delinam.Navita de ventis de tauris narrat arator
.
Enumerat miles vulnera, paßor oves.
Hisce præmisfis Epidemiæ noftræ propius acce d e n s , f y m p t o m a t a , quibus præcipue fuit infïgnis, decur- fum leviter adumbrans eniimmerabo, ejus foluminodo in antecesfu Ledtoretn m o n e n s , quod p a u c i , qui nullo alio impliciti fuerant mos bo, in primo jam D yf ent er iæ ftadio ad nos pe r v e n er i n t , quodque igitur prima ejusdem Sy m p t o m a t a baud ilia certitudine heic pos fint e x p o n i , u t nihil addi vel corrigi posfet.
D y f e n t e r i a a n n o i 8° 8
-Poft aliquot dierum adverfam valetudinem plerumque junétam Diarrhoeae una cum fenfu caloris ignei circa fplun- é teres a n i , q u æ imprimis hoc fenfu ingratislimo dejeétio- nibusque aquofis, luteis, frequentisfimis molelta fuit, d o lo es inteftinorum a u g e b a n t u r , exonei a t i o n e s q u e , u t frequentes ita m ol e h îs f im æ , mucum aquofum coloris rubentis p roduc ebant, Torminibusque et Te ne smi s vi x j am ullum temporis mo me nt um vacuum fuit. Deje&io- nes fubitæ interdum involuntariae. Dolor ante easdem p u ng e ns tolerabilior , poft eas vero ur en s haud t o le r an dus. Excoriatio circa A n um ad duos vel tres pollices inflammationi fuccesfit. O l o r e x cr e t o r u m prop i u s , putens. Senfus adverfæ valetudinis indies aiuftus. V i r e s q u e , dum requie numquatn frui posfet m i f e r , brevi imminutae; Cutis l ic ca , fcabra i Pulfus p a r v u s , mollis, debilis, f r eq u en s; Lingua jam pallens floccoque tecta albicante, jam rubens cruftaqne operta fubfu- fca. Appetitus cibi fere nullus, p otus v ero tanto m a jor. His fyrrptomatibus morbus per t r e s ad quinque feptemve dies cre vi t, dein vero eodem m o d o , illoque,
q u e m fie attigerat, vehementiae gradu tres ad oéto d ie s perrexit, diverfe p’o divertis tonftitutionibus aliis- q u e conditionibus. Quo lecundo fiadio peradto, aut corjvalefcere coepit æ g er, aut fubita adfuit mors, aut in alios ut jam obfervavi morbos, diarrhoea comitatos, D y Tenter ia transiit.
Apud illos, qui bonam recuperaverunt valetudinem, pofi: fextuui ad oftavum diem omnes mitigati dolores, ita ut non ulterius ægrum tota die le<ffo detineri opor t e re t. Cutis mollior, perfpiratio aufta, reduxque appe t i t u s cibi, dejedtiones minus frequentes, excrementaque j u f i æ propemodum confiftentiæ, lutei coloris, optatum h u n c at , proh dolor! rarum exitum prælagiebant. In moribundis vero figna obfervabantur, pofi mdjes anfios d olores , inflammationis intefiinorum violentisfima, fpasmi abdominis vix ac ne vix quidem folvendi, ex c re ta nigra, purulenta, moleculis mixta carnofis, quas e tunica intima, gangrænofe vel inflammatorie leparata, confiitisTe eo majore affirmare mihi videor jure, quum, u t jam monui, circa anum inflammationes excoriatio- n e sq u e haud raro erant confpiciendæ. Singultus, S y n anche cum voce rauca et pipiente, color faciei 1'ublivi- d u s , cutisque fere fquamofa Tunefti erant mortis nuntii quibus comitis inftar nonnumquam accesfit delirium. — A p u d illos, quorum Dyfenteria in diuturniorem et Tem p e r fere lethalem abiit Diarrhoeam, pofi binas hebdoma d a s, et quod excurrit, Symptomata quidem vehemen* tiora , tenesmi torminaque remisfionem patiebantur , a t , u t in erili imperfetfia, neque cutis mollior perfpirabt* lisque, neque cibi appetitus auctus fuit, nec vis dige rendi ullo fere modo excitari potuit, quare etiam
Ten-fini vires i m m i n u e b a n t u r , macie comitanfce, mort e infe- qiiente.
ExpoHro huic frequentisfime obvio Dyfenteriæ decurfui fequentes obfervationes addere liceat: P e r v o mitum aliquando, per dejeftionem vero fæpius lumbrici ejiciebantur. Afcaridum jufio majorum tantam copiam apud multos obfervavi, ut , æ g r o , præfertim fi jam in ultimo erat fi ad io, haud confcio, prodirent, ftra- tnque iisdem tegerentur. Qui febri intermittente labo r a v e r a n t , cesfante Dyfenteria in priorem fæpisfime reciderunt m or b u m , cui fi medela int ent abat ur , vix denuo evitabatur Diarrhoea. — Sic quoque illi , qui poft Dyfenteriam , Diarrhoea laborantes habituali, in Anafarcam inciderunt, per vices jam uno jam altero ho r u m malorum premebantur. Scorbuticis Dyfenteria eontaftis nullum re me di um, nulla falus. Hæmat uria pluries comitabatur Dyfenteriam. Plæmorrhoides vero coecas ilia auftas in uno t a n tu m , ut e t Prolapfurn ani femel ifti ortum debentem obfervare licuit. —
Q uæ fettione cadaverum o b f e rv a vi , Medicamen- taque adhibita quid v a l u e r i n t , hac occafione exponer e v e t a t angultia temporis pagellarumqne , quare et b æ c, etfi ad ipfam hiftoriam D y f e nt e ri æ , anno 1808 obferva- t æ , per ti ne re nt , et noftrain de illa Epicrisin, lit et Hi* ftoriam Dyfenteriæ anni 1809, interque ambas inftitu- tatn comparationem in alium differimus locum et diem.
