Sw* ®<ï »
EX CONSENSU VENERANDÆ FACULT, PHIt«,
©/aei^r/o
t h i s i o l o g i c j
np.
S E N S U U M ,
q j m m P R Æ S I D EM. PETRO AURIVJLLIO
Græc. Ling. Prof, ordin. & S.S:r* T heol. Extraord.
Tublico bonorum txamini
Submittit
O L A U S
Wcrmclandaf*
In Audit. Guftaviano ad diemaüUt Septembri» A nno M. D G LXXVIL ' * jl * - i X '■* jt « ^ • ,s »T.
*
H O L M 1 JE,
Excudic N I C O L
aUS WANKIJF.
Typogt.Reg.
_ A dn& düm
fyverende & Amphffjmè !Vn*
Dn. Mag. E R L A I ^ D E
» K o s n a w /Per Vermelandiam, DaKam,tra&nmque Baha*
fenfem borealem Superincendens, & Ecclefiarum Ca- rolftadienfïs &Ki)lenfis Pallor nec non Confiltorii ibi
dem Praefes longe digniflime,Patrone magne R eve renter tofpiciende ac fummè de venerande.
N f c n o n
VenerandiConfiftoriiCarofftadtenfisadfeflbres
'Reverendi & ClariJJimi Viri.
D
n
. Mag. A N D R E A
H O P L A N D E R ,
Gymn.Carolft.S.S/* TheoULeftor
Promptiffi-m e, Paftor in (ftrflftVfl & m ulcarum Ecclefiarum Pras- pofîtegraviflîj^^itolim praeceptor Canfliraejita
nunc promotor perpetua reverentia colende
DN.Mag.J O H A N N E S
W A L M O E N I ,
In$|rffro<jfaPaftor meritiflime, & adjacentium
Ecclefiarum Præpofice accuraciflime, P ro m o co r, fau tor ut indubitaflimej ita quovis reverentiae titulo
aetatem colende.
Z)n.
Mag. H A Q U I N E
H E L L I C H l
Gymti.Carolft.Re&or attentiffime, 8c in
ttthMfiPaftorvigilantiffime,quondam præceptoraman- tifime j nunc vero fautor & promotor maxi
me reverende.
Z>N.
ERIGE ILBERGI,
In jtroppa & £4tlflffunl>a Paftor meritiflime,
Pacrue mi Cariffime & benefaöor fummoperé honorande.
T
Anta efl: gratia tantusque favor, quo m ecom ple- £ti foletis,ut nulla m ih ifufpicio fuboriri debeat, fore ut crimini vertatis mihi, quod qualifeunque hujus exercitii frontifpicium veflris exornare nom ini bus audeam. D eceret profe&ô, prseftita mihi benefi cia veftra, ii s, quibus par eft verborum encomiis cele brare ; verum quia officio iflo defungi nequit ingenii m ei tenuitas, præftare arbitror pio,illa,& religiofo filen- cio venerari, quam paupertate fermonis obfcurarc. Quare fepofito omni verborum apparatu, Vobis adm o dum reverendis & Clariffimisviris, ut mecaenatibus, promocoribus & fautoribus meis propenfiffimis, dif- putationem hancPhyfiologicam, partim in debitae Re- verentiæac grati animi fignum, partim etiam in ulteri orem promotionis, ncc non amoris fîneeri arque favo ris fpem reverenter dedico & offero.Valete,Favete.R. V. D. Obfervantist.
Ad
D
n
.
o l a u m
W e r m c la n d a m ,
Studio atque do&rina præftantiflimum JuVenena
d e Se n s i b u s accurate d iff e r e n t e m .
^ ^ E r u m
n a t u r a , atcfe in d o lt
r e lie
c o g n i-
\taleVamur fuperfiitione,non conturbamur igno
ratione
:
è qua if/a bombiles exßflunt fœpè fo r
•
muline s.
Quodfi cognita at
g
perfieEla non erit, v ix efi
ut judicia fenfuum tueare.Quicquid animo cernimus,id om*
ne oritur afenfibus :quos qui tollunt,nihilfe fciri,aut percipi
ajunt, ii, ne id quidem ipfum quod differunt feliciter ex pe»
diunt, fublata Vero rerum cognitione,*& /cientia>omnem &
Vita degenda
,
& rerumgerendarum rationem tolli necjje
e ß y ifu m tn
.
olim,quod nefcire non licet, maxima & g ra *
Vitatis,& ingemi gloria vins, omnino nihil/ciri, nihil per*
api poffe. In quam fententiamJoUicitè multo% cum appa»
rat u, ut auÜoreftM* T ullius
,
diffutat quidam Q h m
:
nego,inquit,/cire nosjciamus ne aliquid, an nihil(ciamus%
ne id ipfum quidem nefcire, aut /cire, / cire nos, nec omnino
f i t ne aliquid, an nihil fit. Idem % tenuiffe Socratem mul*
tis (ermonibus prfifcriptum efi
:
ita tamen, ut unum
exceperit, (cire fe, nihil/e fcire
:
nihil amplius* Qu* Via
•
to, é r Var lus,& m u ltip le x c o p io fu s tam fort affe muU
tis hbris perfecutus non effet
,
nifi & ipfe probaViffet. In
quem cenfum Veniat quo% Cbryfippus, qui fulcire putatur
porticumßoicorum
:
Veniant ï ? Çyrernh eafijolaper*
àpereaffirmantes, qua taSlu intimo[entiunt, ut dolorem
& Voluptatem
;
cum y quo quidque'colore, quofin o fit,
nefciant, tantum ^/entiant affici fe quodam modo
.
Q u tf
propter pernegant fieri poffe, utquvquam uUam rem af*
Jenfu fuo comprobet
.
N ec ahud exiflimaffe <Democr v
tum , Anaxagoram, Empedockm, omnefa pané Veteres,
qua fi Socratem adamantes }comperimus : mbil fcilicet [ci
ri aut percipi poffe d im e : anguftos fenfus
,
imbecillos anu
mos, brevia Vit<e curricula, in profundo demer/am effeVe •
ritatemy opinionibus & infiitutti cunila regi, nihil ve
ritati relinqui.
Quod tamen efl multo aliter : ut a tot
tantis que Viris fru fira , at g etiam injuriofi in numen ccc-
le fie fu/cepta videri debeat ea omnti diffutatio. N a m f i
ita quid quœjo, erit de facra Tbeologia ! quid de falma ju
risprudentia, Verafcilicet tnecfimu1 at a Tbilo/opbnia l q u ii
de phy/ice ? quid de Mathematice ! e quibus infallibilis
exfiftit Veritas y ea/cientia qua convelli ratione nonpoffit.
E t Vero, ut hic alia oppido multa tranfm it^am fi id confit-
f i t ÿ nibil fa rip o f i e , nibil percipi, quid artibus futurum
exifiimaverimus i quas & ip/as,quod utique confiat, abs
que fci entia effe nemo cum ratione dixerit. A n œquo animo
idferret ieufis,autfhidias, aut TolycletuSyautTarrafitis,
aut Apelles nibilje /cire :cum in his effet tanta fo k rtifi qu<ie
deremo inflexo
,
de collo columba, & id genus aliti contra
Veritatem,at£ judicium fenfuutn diffutantur,ea
,
ita exifli-
mo, imbictlla funt Valde, ac invalida
.
N o n enim ti Jum„
M axim a (cilicet vis eft tn/enfibus
,
judicium haud con•
temnendum}ß fanjfunt, ea
g
otnriia removentur
,
qua oh-
fia n t, ac impediunt. Ita fci? lumen m ut ariJœpe Volumus
& fitu s earum rerum
,
quas intuemur, & intervalla aut
contrahimus
,
aut diducimus ; multaque facimus ufy eo,
dum afreftus ipfe fidem faciat /uijudicii
.
Idg etiam f i t
in Vocibus i in odore
,
in f i pure <&rc.
Quam multa vident
piSlores in umbris & in eminentia quœ nos non Videmus ?
quam multa nos fugiunt in cantu , exaudiunt in eo genere
exercitatu
Quod fi de odoratu fa g u fta tu dicendum fit
,
in iis licet intelligentia Vitio/a fit , eîl quxdam tamen
.
Sed ut modum aliquem teneat haec mea quacunque ratio-
cinatio
,
non ultra progredior. T ib i Vero prœftantijft-
me
amice in primis dilefte
,
vehe
menter, etiam at que etiam gratulor felicitatem ingenii, in-
que ftudit
9doElrinarum egregios progreflus, gratulor
'tnduftriam in hoc tam ubere amploque
de fcnfibus
ar
gumento publice nobis approbatam
.
Deum immorta
lem Venerabundus precor atqite obtefinr, tibi, tuis que ho
ne f t i / f mis conatibus porro faveat ita, u t egregie coepta
,
/umrnaquetua laude haRenus continuata litterarum f l u
itafeliciter abfolvere Valeas
,
Vale
.
Up&l* 14 Junii 1*77»
JOH-Jur. Civ» Rom. Prof. Ord.
M
e m b r u m
P
r i u s
.
D cSenfium externorum natura ingenere.
T h e fis I.
Ufpicatiorem, ut nobis aperia
mus difputandi viam , m agnopere, è re noftra exi/lim am us effe fi ab initio pau ca de vocabulo fenfus præ libaverim us, ut eo prim um in te lle d o , inofFenfo pe de ad ipfius rei naturam pergere facilius poffimus. Senfuum itaque e x tern o ru m contem platio ab- folvitur juxta m o rem in Philofophia receptum , vel vocis vel rei exam ine. Prim um quod attin et, fenfus originem a fe n tien d o habet, quod etiam oftenditG ræ ca v o x atajti- 01? 0L7T0 r ä cLicrJdvojL&i, fentio aut res objedas fenfu perci pio, derivata. Ex quibus probabiliter collegi potefE, naturam fenfuum prim ario in a d io n e , fecundario v ero in quadam paflione confiftere. Et licet verbum fit a d i-
V iim ad u m q u e feTiendi ab anima per m odum ad io n is p ro v en ire in d ic a t, quoniam fub ea fenfus n o n minus ac n u tritio & au d io com prehenditur : tam en ex u fu loquen di Philofophico dicim ur pati quando fpecies fenfibilis fuo recipitur organo : quoniam objeda m ovent fenfus.
lis enim obje&oruro receptio paffio eft,fed quæ n o n in rei deftruttionem vergit : utique a&ionibus nonnullis m ulto nobilior ; verum in re i perfeßionem , h. e. ut term inis paulo magis Scholafticis hic uti licear, paftioilla n o n co r ruptiva, fed perfe&iva : fentire enim no n eft fim pliciter ab objedis pati, aut cum dolore aliquo affici ; led p o tius beneficio fenfuum in notitiam cognitioncm que rerum d u ci, ut quid cujufque naturæ repugnet,quidque co n v e niat, facilius judicari poffic_*.
T h. II. Q uantum ad varias Vocis acceptiones & fi- gnificationes, quibus, ab oratoribus expofttar i eile fo le t, f p e d a t, operæ pretium n o n arbitram ur in eas fingulas anxiè inquirere ; fed falcem breviter enum erare n o n n u l las eafque præcipuas præfenti inftituto m axim eiaccom - modatas fufficere pofte. Q uom odo i. fuplmicnr pro in- telligere, unde n o n raro fenfus pro ipfius intelle&us aftu accipi confvevir: verborum etiam fignificacio fenfus ap pellationem frequenti ufu habec,idque notione aftiva m a gis quam paffiva. Sæpc enim quæri folet, qnis fit fenfus verborum , quæ forcé præ manibus fune. Nec minus frequenter dicitur,hic eft verborum iftorum fenfus i.é.hæc verba hoc fignificant feu hunc g ig n u n t,e d u n t,e x h ib en t fenfum. 2. Interdum fumjjfiitur p ro ipfa anima fenfici- va. 3. Magis præterea Philofopice lo q u e n d o , mifto m ultiplici hujus vocis, apud oratores ufu. Sentire dici tu r ut & fenfus vel potentia vel a<ftu Potentia fentic, quod habet vim & facultatem fenticntis.anim æ ,ut quod audire poteft, quamvis a&u jam non audiar, fed d orm iat. A£tu vero fentire eft ipfa operatio fenfus, ut au d itio , quse fonum præfencera a u d it, quam fenfacionem nonnulli»,
quam-quamvis minus L atine appellant. 4. P ro peculiari qua dam Tendentis animæ potentia ab ipfa anim a ratione ope rationum form aliter diftin£ta, quo in fenfu dicuntur tres eflfepotentiae fenfitivæ: cognolcidva (continens fenfus tam interiores quam exteriores) A ppetitivaacL ocom o- tiva. Sed de his, habita ratione brevitatis,prolixius a- g e re n o n e ft noftri inftituti, quare in ultima fenfus accep tione acquiefcimus, qutfhujus tra&ationis, bono cum D eo, m ateria erit. Ovo/uailoÅoytct ita breviter prælibata.
Th. III. A d fenfus naturam proprius acceleran tes,^ ut in iisinoffenfo pede quodam odo procedere queamus, inanteceffum diffinitionem generalem , naturam & in dolem fenfuum , quam poterit plané & breviter expri m entem ponere neceffum arbitrati fumus, eaquetalis effe poteft.
Senfite eft facuit ai anima fenfitiva, qua animal per
organon objefîum ßnßhile apprehendit & cognofeit.
Th. IV. In qua definitione prim um fe offertgentu fe cundo differentia. Generis (ut logici docent) præci- puum munus eft offendere, qua in re, res definienda eflcn- tialitter com m unis eft aliis, quod hic vocabulum JW yuuos obit. Nam hoc anim a fenfidva cum vegetativa habet com m une, quod fuas operationes non peragat im m edia te, fed operam aliarum facultatum defidergt, quæ funt tres
ß n ß t i v a , appetitiv\&locomotiva* Sedcum duæ pofte- riorcs facultates, no n videntur exprimi vocabulo faculta tis fenfidvar, quæ tam en o m nino adeam fpcdlant, exifti- marunc nonnulli m ulto convenientius effe facultatem fenfidvam appellare anim alem , ut fub vocabulo faculta tis anim alis, om nes tres fenfitiva appeticiva & locom
va com prehenderentur. Nos vero gravitate autoritäre- que veterum Philofophorum inixi, vocabulum animae fenfiti væ lon go tem pore & ufu receptum retinendum ex- iftim am us,ncc aliud fubflituendum : quia praecipuas & n obiliores Tuas fu n d io n esp erfen fu sex eq u itu r, hinc fit ut ipfa quoque anim a,tanquam à pociori dicta fit fenficiva.
Th. V. A nim am h a n c , qua animal fenfit, appetit & locom ovetur, fubftantiam fpiritalem, fpecie ab anim a ve getativa in plantis & rationali in hom ine d iltin d a m effe dicim us.* Cui, qua propriam cflentiam,v is quædam n a turalis ineft penetrandi lingulas corporis organici partes inque eas agendi, digerendi & difponendi poteflatem ,pro ind ito primitus inffin&u habens ut per ea, quæ inde à p ri m o ortu confufa quidem deprehendrat,& ordine jam dif- pofuerat facilius fuum deinceps exequatur munus, totum - qjue corpus om nefque ejus partes inform et, Q uam ob caufam haut ineleganter potefl: ob fim ilitudinem flam mula? igniq; tenuiflim o com parari, qui om nia penetrat. N o n tn. cum GalTendo, ut ejus verba phyfica G otana lib.
6. cap. 5. c i t a t , eam efleflam ulam tenuiflim ique ignis Ipe-
ciem llatuere fullinemus. cum om nis materiae expersfit, neque capacitatibus & meatibus no n obftru&is egeat, in quibus talis ignis feu flama libertatem m otionis habear, ut ill'e ait: cum ipfa, fecundum proprias vires etiam folidi- o ra corporis m em bra fin ep o ris & cavitatibus penetret & pervadat, inque iis pro in d o le & natura propria agat o - m niaque in corp o re regat ordinetque ut m odo didum . fuit.
Th. VI. D icitur praeterea in definitione lènlum elle facultatem-animæ : fenfus p ro d it utique ab anim a velut
caufa efficiente. R efidet enim in, fpiritibus animalibus & ex cereb ro p er nervos ad unius cujufque fenfus org a n o n fe diffundit cocumque corpus pcrvaditybique habet ratio n em form æ & agentis. Q uodnam v e ro corporis o rg an o n f i t , in quo principaliter ag it, in ter Philofophos c o n tro v e rtitu r;m u lti ex peripateticis am p leß u n tu r A ri- ftotelis fententiam , ftatuentis co r prim um lenforium efle, M erito quidem princeps falutatur om nium p h ilo fo p h o - ru m A riftoteles ; fe d in h o c ap p la u fu m n o ftru m n o n o b - tipet, cum contrarium ab experientifim ism edicis,perfe~ ß io n e s crebras jam abunde d o ß i fimus, Galenus enim, lib 3 de locis affeßis cap. 4. & lib, 3. de caufis fym ptom a- tu m cap . 8. & cum eo ferè om nes m edici, afiignant cere b ro prim um fenforium : nam ex d iffeß io n e liq u id o co n - fpiciturom nes nervos proficifci à cerebro, qui fpiritus a- nimales tanquam per meatus & fimul anim am ipfam p e r to tu m corpus eique m inifteria fentiendi offerunt.
Th. VII. Q uare ex hoc fundam ento cognito & fup- p o fito , p ro noftra ffabilienda fententia ita argumentari pofiumus. i. U b ie ft principium & concurfus n e rv o ru m , ibi eff officina & origo fpirituum anim alium . Ae que in cerebro eft principium & concurfus nervorum o -
m nium , erg o in cerebro eft officina & origo fpirituum an i- m alum. M in o r p ro b atu r, quia in cerebro deprehen duntur feptem paria n e rv o ru m , veluti rivuli è fo n teex - currere^in varia corporis m em bra, quod ipfum oculariter ab experienriffim o D o ß o r e H offw enio ante aliquot: m enfes, fu b ip fo a ß u anatom ico dem o n ftratu m erat. 2;, U bieft principium fpirituum animalium , ibi eft principi* um fenfus » hi enim lenfus organa funt proxima & adæ
quaca, acque in cerebro eft principium fpiricuum anm ali- um E. in cerebro eft principium fenfus. 5. Q uodcunque male affeftum curbac fenfus, illud eft prim um fenforium acque cerebrum male affeftum curbac fenfus F.rgo cere brum eft prim um fenforium, m inor conftac : à læfo cere b ro oriuncur furor, delirium , amencia, q u æ cam en n o n oriuncur à corde male affe&o &c.
Th. VIII. Sic pro infticuci noftri racione attu m eft de genere, fequicur nunc différencia. Cujus ofticium eft, nacuram rei ( uc ex logicis icerum conftac ) incimam indicare, camque ab alns plenè & plané diftinguere. Ea hie fumicur ab objefto fenfuum & m odo fenciendi. O b- je&um ponim us fenfile feu rem fenfilem, vel uc alii lo qun- cur fenfibilem, quæ fenfu percipicur, eumque, fed p er fpe- ciesm ovec abftra&as: non enim nobis calisfovenda eft opinio, quafiipfæ fubftanciæ im m ediacèin fenfus noftros incurranc, fe n filia rw o n o n fubftanciam, fed fpeciem vel fimulachrum cancum aliquod àfe emiccunc, quod in p o - cenciam fenficivam agic eamque in aftum deducic.
Th. IX. Species aucem fpiricales, obje&um reale re-præfencances, vulgo incencionem vocancZabarel: lib. 1. devifucap.6. quia incelle&us hominis per eas in exquifi- tam rerum cognicionem cendic, incerprece dicmarc : in lo g : Proleg: cap. 3. Sicuc enim cera figilli imaginem absque com m unione ullius maceriæ recipic, five ferreum fie figillum five aureum : ica fenfus fuiobje&i fpecicm absque maceria fufeipie Arift : lib. 2. de an cap. 12. Q u o niam fi res ipfamec fecundum maceriam viderecur, effec in organo res ipfa. Sequerecur eciam hoc abfurdum, quod eadem re s, num ero effec plures res : quia à pluribus
vide-tu f : ideoqueconficivide-tur h in c n o n rem ipfàm ; fedfpeci- cm ejus fen fus percipere, objeßum hoc fem pereft fingu- lare aliquid, univerialia enim n o n cadunt fub fenfum £cal: E xerc: 298.Se&: 14 adeoque fingularia funtproprium obje&um fenfuum ,univerfalia tantum intellettui obvia funt. Q uod autem Arirt : dicit fentitur quidem fin- gulare; fed fenlus eft univerfalium lib 2. porterior: t, 106. id re d è exponit Zabarel: in com m entario irtius loci,
diflinguendo inter aci um fen t icndi & facultatemfenfus. flusJenticn d i, ver/aturfem per circa aliquid, quod determi natum eft a d locum tempus que i. e. fingulare aliquid. Sen tiendi facultas dicitur ejjc univerfalis/non quod in univerfa- le aliquod immediate fera tu r. C olor enim in univerfali n o n videtur j fed quo ad m odum determ inationis Nec enim vifus alligatus eft tantum ad unum coloris individu um , hujus utpote aut illius parietis vel vertis -, fed indiffe rens efi ad quem cunque co lo rem , in quem tamen n o n fertu r, nifi ut fingulariseft. T antum de objefto fequi- tur m odus fentiendi.
T h. X. U t autem clarius & evidentius nobis conrta- FC poflitd eiis,q u æ ad fenfionem feu aâio nem fentiendi p ertin en t, quinque requifita obfervatu digna funt. i.Ipfa. facultas fentiendi. i. O rganon feu inrtrum entum . 3.
Obie<rtum. 4. M edium inter organon & objeftum fenfi- bile interveniens. 5 Species feu imago, quæ objectum in ipfa facultate repræfentcr. D e quibus fingulis operæ pre tium arbitram ur paulo fufius agere ut inde verus fentiendi modus eliciatur.
Th. XI. Q uod ad prim um requifitum attinet,quod eftipfa facultas fentiendi. Sentire to ti fuppofico hom i
s
nis fcilicec Vel animalis fè&è attribui folet ; in q u o camefi principaliter anim a , m ediante fåcukace fenciénce, fenci- en d i ad u m exercet-. Quamvis itaque hom ini cribuatür quo d audiat, id camen fît mediante faculcate audiendi, quas eft ab anima : ipfa eft zwXtXiM fub ftancialis, qua corpus a- nim atum fenfibilis objedi extra fe pofitifpeciem p erci pit, quam etiam ob caufarn corpus m ortuum a d u illo fub- ftantiali feu anima fentiente privatum , ulterius n o n fentir.
Th. XII. Secundum requifitum, quo opus habet ani m a fentiens a d a d u m fentiendi exercendum eft o rg a n o n feu inftrum entum , quamvis enim anima fecundum luam eftentiam to ti c o rp o ripræfens fit, tam ennufquam (enti- onisalicujus A utor e ft, nifi ubi habet organon, & lic e te- adem animæ edentia, quæ eft in oculo & aure, fit etiam in pede ; tam en quia in pede, neque videndi neque audien di eft inftrum entum pes nec videt nec audit. Eft enim o rg an en corporis pars ita difp ofita, ut peream anim al o bjedum fenfibile poffit apprehendere E. G. auris eft o r ganon auditus#quia ita eft difpofita, ut in ea anim al obje d u m audibile fonum fcilicet poflit percipere.
Th. XIII. Eftque com m une & proprium* com m une eft quod om nibus fenfibus operam fuam confert & eft cerebrum . Proprium eft quod uni (enfui infervit quale organon oculus eft vifus, lingua guftus. Præterea fi orga n o n proprium ritè fundiortes fuas o b e a t,, habebit d eb i tam partium tem periem , nam quam vis hom o O culo in- ftrudus fit, fi tam en debita tem peries & difpofitio abeft, org an o n proprium vifus dici n o n poteft. D einde r e quiruntur ad organon fpiritus animales. Per fpiritum nihil aliud in telled ü m vo lu m u s, quam corpus
-m u -m perpetuo -m obile ex fanguine &a-mp; v a p o re genitum animæ operationibus înfervj/ens, Et eft vel vitalis v d animalis : ille in co rd e generatur, perque arterias in to tum corpus diftufus, illud quo ad lingulas partes calo* re fovet excitat & auget, eique quafi perfectionem tri- • buir. Animalis fpiricus eft nihil aliud quam ipfc vita
lis depuratus, adeoque ten u io r & à fordibus craffioribus melius in cerebro purgatus. H oc autem cerebrum c on coctione n o n efficit, quafi fpiritus concoquendo muta- retin an im ales,q u æ conco& io beneficio caloris fieri de b e t; fed cerebrum eft ferè frigidum, quare cx vitali ani m alem parat fpiritum purgando & caloris vehem enti am m oderando. I n e o tam en conveniunt hi fpiritus duo , quo d ficut fpiritus vitalis per arterias diffunditur in corpus aCtionefque vitæ exequitur : Ita fpiritus ani malis in cerebro elaboratus, per nervos Spargitur qua qua verfum , ut funCtiones animales obeat, & fiftatfc p ro x im u m inftrum entum fenfus& m otus. Q u am o b caufam fi cerebri ventriculi fanguine & phlegm ate one rantur, vel caput concuttitur paulo vehem entius, ani malis Spiritus in anguftias redigitur ventriculorum ce rebri, VofT: lib. 3. de o r g & progrès: idol, cap.21. T an dem erit etiam organon inftruCtum nerv o fenforio, qui inftar canalis Spiritum anim alem à cerebro acceptum defert adfenforium aurium, oculorum &c. Cujus ca- vitas adeo exigua eft, ut fit ina fpeCIabilis, quoniam Spi ritus animalis eft fubtiliftimus.
Th. XIV. H æ cde org an o & ejus requifitis diCta fu n to . Tertium fenfionfs requifitum nunc fe offert , nem pe objeftum : quod dupLcx eft vel per fe vel per accidens. A rift: lib. i. de an. cap.tf.t. 65. Senfileper
JO
fe eft, quo d no n intcrveniente alio, à fenfu petcipitur. E. G. Sonus (enfile per fe eft, quod non interveniente alio à fenfu percipitur. D ivid itu r iterum illud in com
m u n e & proprium . C om m une eft quod com m uni plurium fenfuum com prehenfione percipitur A rift ibi dem c.64. & funt quinque, cMotus ^ quies^fgura^ nume-
rtts & magnitudo, hæc enim non uno aliquo fenfu ; fed pluribus percipi poflunt : nam motu* & vifu & auditu ,
dr ta liu dr interdum etiam aliis fenfilous percipitur : Seal.
Exerc : 298. fee. 15. Proprium fenfile eft quod uno tan tum , fenlu com prehenditur, n ecu llo fenfu alio percipi p o teft. E. G. Lux & co lo r refp ed u vifus, fonus re- fp e d u auditus. Senftle per accidens quod per fe fen- (um non afffeit ; fed alcerius, cum quo copulatum & conjungium eft, beneficio, E. G. Si quem alba vefte i n dutum confpiciam , eum queD iaris filium eftejudicem , accidit huic albo, quod vifu percipitur, ut Diaris fit filius A rift. lib.2.dean cap. 6. c. 65.
Th.X V . Huic tertio fuccedit quartum requifi- tum veræ fenfionis, quod eft m edium inter o rganon & eb jed u m fenfibile, per quod res fenfilis ad aliquem fen- fum perfertur, ut inter vifum & corpus coloratum eft aer luce illuftratus Arift. lib. 2 d ean cap 7. 1 7^. Ad hoc m edium requiritur jufta& m oderata diftantia inter fenforium & fenfile,fi enim librum oculo im ponas, lire- ras haud percipies. N ec non fitus & motus conveniens : decipitur enim vifus, fi quid obicitur oculis, non fecun dum lineam red am . H oc m edium interdum eft à fen- ciente feparatum, interdum non. Sic V. G. in ter librum & oculum eft medium diverfum & feparatum ab h o m ing fenciente. Cum vero cadu percipiuntur qualita te«.
tes ta&iles, medium n o n e ftâ fe n tie n te feparatum , me dium en im eft vel cutis intercedens in ter qualitatem ta* d ile m & nervos tangentes, fim iliter in guftu, m edium eft caro linguæ fpongiofa & mollis, per quam fpecies la- p orum ad nervos guftantes deferuntur.
Th. XVI. Sequicur tandem quintum & ultim um veræ fenfionis requificum, q u o d eft fpecies fenfilis, cu jus m entionem fupra in Thefibus 8. & p. fecimus j fed quatenus eft ob jed u m (enfuum. Hic v. de ea agitur , quatenus eft requifitum ad fcnfionem veram m axime neceftarium . Eft åutem fpecies nihil aliud quam im a go feu fim ulachrum aliquod emanans ab o b je d o fenfi- bili & ad fenforium delatum fentiendi a å u m p ro vo cans.
Th. XVII. His om nibus ita præmiffis & p ro in - ftituti præfentis habitu explicatis , dicimus fenfionem hoc m o d o fieri. Obje&um quod â fenlu cognofci de b et ad o rg an o n fpeciem fui d e fe rt, quæ objedum re- p ræ fe n ta t, ea autem inftrudus fenlus, cognitionem rei elicit, feu o b jed u m c o g n o fc it, quæ cognitio cum fit a- d io im m anens, in e o in q u o o ritu rm a n e t.
Th. XVIII. Sufficiant hæc de o b jed o & m o d o fentiendi, fed cum crebram fecerimus fpecierum m en tio nem , haud in co n v en ien ter quæri poteft, an ejusmo di fpecies dentur ? licet mulci reperiantur partim Philo- fophi partim medici inter quos Galenus lib. 7. de decre tis H ypocratis. cap. 6 & n o n obfcurè Cartefius in diop. cap. 4 fe d 4«& feq. lua profitentur n o m in a , qui con ten d u n t npllas fpecies m erè repræfencativas vel cantum imagines inrencionales tanquam fentiendi adæquata in- ftrum enta, dari. Et varia argum enta p ro fua fententia
ï*
adftruenda ad d u cu n t, de quibus quia nunc agere n o n tempus eft nec anim us,ad a&um diftertationis refervan- da illa com m odius ducimus. Interim nulli dubitam us cum C onim bricenfibus cap. 6. de an- Scalig. Exerc. 298. K ippingio lib. 8- cap. 4. & multis aliis fequentibus argu m entis fuffulti, ftatuere fpecies fenfiles, citra m entis fi- d io n e m revera dari; quia 1. Siobjedum fenftbileàfen- fu percipiatur & cognofcatui) o p o rtet fenfus orgtfano fatis propinquum e fte , alias in potentiam agere ipfàm- que im m utare no n p o teft, nifi cum ipfaconjungatur: quia om nis a d io fit per co n cadum ,confertur Digbæus tra d . 1. de nat. cap. 15. i. 2. A t hoc fecundum p ro p riam eflentiam fieri non poteft, Ergo per aliud fenfui obicic & repræfcntat, & hoc nihil aliud eft quam fpecies fenfi- bilis, quæ veniens ab o b je d o , ipfum ferit fenfam . E. G. u t à vifu cognofcatur c o l o r , requiritur ut vifui fatis fit propinquus, id q u o d fit* cum in oculo recipitur imago- feu fpecies coloris. 2. N otitia hom inis femel v if i, jam v e ro abfentis in m em oria fenficiva perm anet ; fed hoc fieri nequaquam p o lle t, nifi aliqua ejus fimilitudo p e r m aneret in m em oria, qui internus fenfus eft, Ergo nega ri ïncernunciæ fpecies n o n pofiunc. 3 .Quia verno & arftivo te m p o re , c u m in pratis aut fub arb o re in um bra p ro je d i jacerrïus, facies & veftes folcnt pingi colore v i ridi : quia arborum folia de fe virorem in circumflan tem fpargunt aérem , qui in o b jed o adde n fatus refplen* det. 4. Quia fpecula non. folum proxim e jacentes res, Verum etiam procul rem o ta ob jed a repræfentanc ope fim ulachrorum ,. quæ funt accidens fpiricale vel fecun d u m alios intentionale. Im o video in fpeculo rem à acrgp exiftentem q u am tam en absque fpeculo videre
If jm poflibile, unde evidenter apparet, qu o d à tali o b je d o d eriv etu r ad fpeculum fpecies vifibilis, & m ediante fpe* culo reflexa in ifto videatur, £. E xperientiaedodi: fo-mus oculos lædi ab o b je d o vifibili fo etio re, u tin nive copiofa & flamma lacé diffufa, fed libec fcire unde h oc , nifi ex eo, quod fpeciem aliquam fui ad oculos emitte* re n t : cum om nis a d io naturalis fiat p er aliquem c o n -ta d u m .
Th. XIX. Quibus argum entis cum fit comproba* tum fpecies fenfiles dari, quibus o b jeda ad fenfum defe ru n tu r & reprælencantur. Quaeritur p o rro fint ne fpe cies illæ intentionales an materiales vel ut alii vocant: fpiricales ? Eft quæftio fane valdè intricata & difficilis explicatu, de qua etiam m agnaaucoricate judiciique a- crim onia Philofophi diverfas fovencopiniones. N os u t melius ad hanc quaefiionem refp o n d ere q u eam u s, p rim o om nium cum Senerto lib. 2. de K ypom n : cap. 4. de differentiis occultarum qualitatum , m agnam diffe rentiam effe in ter fpecies prim um intentionales & rea les, deinde inter qualitates m ateriales & fpiricales : nam illæ fuo fubjedo infunc & cum eo m o v en tu r, nec ab eo fune feparabiles F.. G. viriditas in arbore, c o lo r in vino. Spiritales vero à corpore, à quo oriun tu r in g rb e m re d a inflar radii d iffunduntur, n o n m o v en tu r « ra e re cui in- fu n t, u t viriditas ab arbore in parietem vel veftem im- miffa. Mulcæ earum etiam p e r folida corp o ra cranfe- u n t, ut ex fono apparer. Interim vires earum reru m à quibus fluunt, n o n p e rd u n t; fed fervant, quod videre eft in lum ine lucem repræ fentante.Secundum itaef; præ - m iflam hanc d iflin d io n e m , om nes fenfus externos praeter ta d u m affici qualitatibus fpiricalibus affirmamus* quo4’
q u o n iam n eq u ev ifu sn eq u eau d itu s, olfaftusvel gufius qualitates fenfiles percipiuntfubje&o inhærentes ; fed fëparatas, ut ut quædam harum fpecies no n ad fenforium deferantur & ingrediantur fine quadam m inim orum corpufculorum tranflatione, q u æ feh ah en tin fiar vehi culorum , quibus qualitates ad fenfbs deferuntur. C o n cluditur itaque quod folus ta&us fpecies m ateriales p er cipiat, quæ fuo objeflo infunt & cum eo m oventur. I- d eo objeda fenforio ta&us im m ediate adm ovenda, fi fenfario fiat.
Th. XX. Ad huc nobis incum bit exponere quan tum tribui fenfibus p o te fi, & an quis fine erroris m etu iis fidem habere potfiLj. Fuerunt quidam & præ fertim Epicurei qui tantum tribuerunt fenfibus,utputarent eos nos nunquam fallere : fenfuum nam qne nobilitate p er m oti , cum eorum minifierio viderent nos duci in c o gnitionem rerum haud vulgarium. Subfidium, quo hanc fuam opinionem confirm arunt, aufifunt dicere i- pfum A riftotelem ipfis fuppeditaffe, eo qvod dixerat,
2S{ihileJfö in intellectu quod antea non fu it infenfu. N e o terici nonnulli peccarunt in defe&u om nem fidem fen fibus derogando. T ertiao p in io media inter duas fu- p erio res, peripatetica efi, quæ om nin o vera : afierit e- n im hæc fenfus nec perpetuo nec »»«nunquam decipi, quam fententiam & nos ample&imur: & ut melius nobis in n o tefeat, notentur fequentia.i. Senfus circa proprium fbnftle fiib ratione com m uni confideratum ,nunquam errat, fed album percipit quatenus coloratu fonum acu tum tantum ut fonus efi, faporem dulcem ut fapor efi. H oc exinde confiat; quia nequit fieri ut potentia extra fui objefti metas excurrat.vifus n o n nfi vifibile percipere
po-poteft, nec auditus nifi Ionum. Circa tam en com m u nia fenfilia hoc m odo| decipi p o te ft/ fenfu^quod illud putet quielcere quod m ovetur. Et illud quod in m ul cas partes divi lum eft, farpe continuum & unum efle ju dicat. 2.Cirea fpecialem & particularem proprii objefti rationem fenfum decipi im poftibile n o n eft, & faepe cae ruleum è loco rem o to apparet. 5. D enique in applica tio n e tam proprii quam com m unis obje&i decipitur. Si res alba m ittens luam imaginem per vitrum ru b ru m , i* pfa etiam rubra apparet, tunc v ifu sn o n errat in c o lo re ; fed applicatione ejus, ru b ed in em , quæ in vitro c ft, rei
albæ attribuit. .
Th. XXI. Errores hi etiam evitari poliunt, fi im pedim enta om nia tam ex parte o rg a n i, quam aliunde pro v en ien tia rem oventur. U t a. hoc evinci pollit fen- fus praelertim circa propria fenfilia non errare, certae ad- ferendae lunt regulae, r. Inter fenforium & fen file certa, e rit diftantia. Si diftantia aeqvo major f it , fenfile aut prorlus non apparebit, aut apparebit aliter quam eft, ftel~ lae ob nimis longinquam d iftantiam , apparent m inores, quam in rei veritate funt. 2. Scnfile habebitju f l am quan tita te m , gutta aquae vix hume&at linguam. 1. Sen file habebit juftum pefitum. 4. In fenjatione erit mora ju fia v
m anus n o n laeditur calore ignis quae per flammam cirifli- m è trahitur. 5. Senfele excellens U dit fenforium, folem oculis diredtis intueri n o n p ollum us &c. 6. S e n forium debet ejjè fecundum naturam rette difeofitum, d e b e tn.efle vacuum ab objefto quod vult cognofcere,ait Arift- lib - 3. de an. cap. 5. febricitantibus om nia lu n t am ara, qui au rium tinnitu laborant no n bene audiuoc. 7, tJMedium
debet effe purum & ab alienis qualitatibus non im butum v
cur-turrim n o n videmus etiam (1 parum ab ea diftam us, cum oem pè aerem obfcurat nebula. Quibus o m nibus re tte obfervatis, n o n poteft falli fenfus in co g n o fcen d o ohje&o, prariem m p r o p r ia C o nf. o m n in o Cic. lib.4. q q Acad.
M
e m b r u mP
o s t e r i u s.
A r tic u h a T r im m de fenfuum ex tern o ru m n a t u
»r a in ffe c ie , & f r im o de Vifu
.Thefis
l
Bfoluta generali fenfuum natura , calamus nunc fefe ad eorundem fpecialem v e rtit e x plicationem . A vifu autem faciamus initium ,is tis nom inibus cenfetur nobilifiim us o m n iu m fenfuum certèex tern o ru m , idque haud im m erito 1. Ra- cione obje& i> quod efl 1. lu x , qua nullum reliquorum fenfuum o b jeàu m eft præ ftantius& nihil latius fe per naturam diffundit. 2. C o lo r cujus maxima eft diverfi- cas,quæi n çæteris fenfuum o bjettisvix tanta d eprehen di poteft 2. Refpe&u mirificae organi ftru&uræ. 3. O b præ ftantiflim um operandi m odum , nam uno m o m e n to five in inftanti percipit o b je tla , nec plus tem poris re quirit ad videnda rem o ta quam propinqua,uno eodem - que m om ent o vid en tu r ftellæ & quæ ante pedes funt. His de caufis hunccæteris praetulimus expendendum .
Tb. II. D efinitur a, vifus, quod fit fenfus ex ter nus, oculi beneficio lucem ^ c o lo r e m per medium pel- lucidura percipiens & cognofçe.os. H ic praecipue o r
ganon enim
9r*ä»»H> ob) ett u m , medium, vtßonU mo dut, conficte-
ran d a veniunt.
Th. III. O rg an o n vifus eft vel com m une vel pro* p riu m : com m une eft cerebrum deq u o fu p eriu sa& u m eft. P roprium eft oculus, cujus ftru d u ra tanta indu- ftria â natura eft adornaca, uc quem libet, merico in adm i ratio nem fui rapiat: tribus enim hum oribus& 6. tunicis confiât, quibus lingulis n a tu ra opifex proprium fuum adfignavit munus. Q uarum partium , pace tam en m e dico ru m cum naturam cum ftru&uram paulo penitius intueri, ut ab infticuco n o ftro no n alienum videtur , ita jucundum fore arbitram ur.
T h IV. Tunica prim a adnaca v o c atu r, multis v e nulis irrigua,conjungens oculum cum oflibus tum palpe bris. J o h A ntonides van d er L in den lib. XX. cap r. x parag : 16. A ltera cornea ( n o m en fortica eft à cornu, quia in anteriori parte , pellucet co rn u rafi ac polici in- lla r ) lævis eft, ne cum deformitate fpecies obje&orum , per eam ad recinam deferantur, q u o d om nino fo ret fi rugofa & afpera effet. Hæc intra fuam m em b ran am h u m o rem aqueum c o n cin e t, qui corneam cunicam di- ftendic, ne corruget & cranfmiccac fpecies ad hu m o rem cryftallinum & reciformem cunicam perperam . T ertia uvea dicitur, tota opaca eft & nigra, hæc obfcura reddic p en itp ria oculi, fuo nigrore, uc melius videamus, qu em adm odum videmus in camera melius depingi res quæ fo ris geruntur, fi obfcuratur & p ræ ter unicum aditum n o n concedatur,per exiguum foramen,vitro claufum, & albo p anno, ad debitum intervallum fpecies feu radii ingres- fi excipiantur. H uictunicæ, feneftella eft, quam alias lacini pupillam vocitare confvcvcrunc, quae dilatatur
Vel confirîngîtur, p ro u c quis lucida o b jeda vel obfeura intuetur. Vid. J oh. A ntonidem lib. 20. cap. i . Parag.
haec quoniam in fùndofita efi^nigricat.
* T h .V . Q uarta nom inatur aranea, n o n q u o d in - becillis, u t tela aranea, cum dura & fortis fit ; fed q u o d fubtilis inftar telæ araneæ & hum orem C ryftallinum p ro x im è am biens, qui fie appellatur quia C ryftalli five glaciei figuram habet, n o n tam en ita durus, fed q u o d pellucidus & om nis coloris expers fit. Q u in ta eft v i trea , quæ hum orem vitreum undique co ncludit ( à fi- m ilitudine v itrifie d id u s ) d e n iq u e fe o ffe rtfe x ta tu nica, quæ retiform is dicitur, n o n quod ut re te cancel lata fit, fed quo d habeat retis fim ilitudinem c o n tra d i. H u m o r enim Cryftallinus in p rim it retiform i colores, quos retinet repræ fentatque, om nes nam que fpecies fi ve radii pupillam penetrantes p e rv ad u n t om nes h u m o res oculi ufquedum v en erin t ad retiform cm ,quæ eos re- præfentat* Hæc fi rara, lum en cum d o lo re profundius p en etrat, denfa vero prohibet, ne altè fe in fin u y Jumen* Hæc tunica habetur p ro p ro p rio organo in quo vifio» fit.. Q uod etiam Jo h . A ntonides indicat d. L
T h VI. Ex h is, quæ jam calam o com prehenfà fim t de oculi firu d u ra , facile erit in te llc d u , fenforium v ifu sn o n efie igneum , u t quidam vo luere ; fed magis aqueum, alias quæfo ,, tres ifti m o d o refenfiti hum ores quid utilitatis haberent..
T h. VII. O bjedum vifionisabfque ambagibus prim arium lu x eft, n o n enim; idem eft fim pliciter lux & lum en. H oc nihil aliud efle videtur quam particulae lu cidae in m edium diaphanum difperfæ ; illa v ero efi qua- Hicas co rp o ri lucido inhaerens, & quia vifum term inat
©bje£tum vifionisftacuimus. Secundarium e f t cofor, qui ex fententia plurim orum eft qualitas ex certa p ro p o rtio ne diaphani & opaci v el lucis & um bræ, orca, aptitudi- nem habens vifum m ovendi.
T h. V III. Alii h o ru m colorum , juxta com m unem d iv ifio n e m , fune veri & a&u corporibus inhærentes a- deoque cum fubje&o cui infunt m obiles u t viriditas in gram ine. Alii apparentes & fluentes & n o n inhaeren tes neque cum fubje&o, in quo apparent m o v e n tu r, ut c o lo r irid is, & rubedo mappae tindae radiis candelae tranfm iflis per fcyphum vini rubri.
T h . IX. N o n vacat varias colorum fpecies enu m erare, m em inifle eorum qui m axim e inter fe diftant contenci^ut album & nigrum , hi ubi in ter fe m ifcentur, v ario ru m co lo rum fpecies efficiunt. In te r colores, v i ridis m axim è gratus eft, quare DEUS lapienti fua p ro v i dentia terrae (uperficiem viriditate veftivit & n o n n ig re dine,quae contriftat vifum , & lucem folarem affufam in- fofcat &*ex parte extinguic. N ec eam veftivit co lo re can d id o , qui fulgore oculos o ffen d eret; fed colore v i
rid i, qui eft ocu lo p ro p o rtio n a tu s, & fic oculum exhi la ra t,u t eum n o n offendat luce nec obfcuritate obfufeet. T h. X. M edium vifionis eft aer, aqua, vitrum & alia diaphana: fem per enim quod v id etu y n ag is opa cum eft quam m edium , per quod fpecies fenfiles feu ra dii ad vifum deferuntur & in eo objeftum repraefentant. P er vacuum nulla fit vifio, unde refte A riftotclem fecif- fc anim advertim us lib $ d e a n , t 74. qui co rre x it D e m ocritum d o cen tem , fi fpacium in ter coelum & terram vacuum effer poffe fe form icam in coelo videre, quod ta m en im poflibilc eft ; cum in ter fenforium & o b ieß u m
fen-MV
fenfibile nori intercedit m edium a liq n o d , quoveluci fubjefto canquam proxim o vehiculo Species excipiatur* & ad organon d eferatu r, fenfacio deficit. Ec quidem h oc argum ento, nullum accidens eft citra aliquod fubje- ö u m , & fpecies fenfilis eft accidens, Ergo n o n eft citra aliquod fubiedum .
Th. Xf. Præterea approbare q uorundam fencen- tiam ftacuencium potius m edium lum ine illuftrari debe re quam obje&um, non poftum us: nam fia ë r circa v i d en tem illuftratus fit, & c o lo r , qui fenfu percipiendus e ft, n o n eft illuminatus, vifio non fit. C o n tra vero fi objeftum five c o lo r fit illuminatus, & cocus aër tenebris obfcuracus, videbitur tam en objeftum , q u o d clarum eft, ex iis quæ no ftu confpiciuncur. Q uam ob caufàin m a gis requiri ut obje&um fit illum inatum , quam m edium cen femus.
Th. XlI.Ex iis,quæ rudi ha&enus m inerva tradita funt, d e org an o , o b je tto & m edio,non difficile erit,de m o d o vifionis judicare, qui breviter talis eft. Obje&um illu minatum,fpecies five radiosa fe,per m edium ad oculum em anare facit, eofque tunicæ reciculari im prim it, & ob- jettu m ibi, no n aliter ac in fpeculo repræfèncat.
Th. X III. D e hoc vifionis m odo, graviftima Tem p e r fuit concroverfia. A n fiat per em iftionem radiorum , an v ero per receptionem fpecierum. Platonici fentir tint oculos eiaculari radios vifuales, qui ab oculo fluunt, ad rem , quæ afpicitur. Et mulca p ro fu a fentendaad- ftruenda excogitarunt arg u m en ta, de quibus fi occafio ita ferat, dicendi locus erit fub ipfodifpucationisa<ftu. N o s inique dicimus m ulta huic fententiæ refragari. Nam I. û id procederet, quæ funt p ro p in q u a eidus viderenr
e o rre m o tis , n o n énim poteft ifta em iflio fieri abfque ! • tem p o ris aliqua m ora & m otus fuccefli va p ro g reflio n e :
ac receptio imaginis in oculo n o n requirit tem pus , fie p ro p e m o d u m in inflanti: quia im agines rerum re m o taru m n o n minus incum bunt oculo claufo^ quam a p er to . 2. R adii vifivi ab oculo egrefli vifionem facerent, & c e r te n o d u videri p o liu n t om n ia: quoniam radii à co rp o re lucido egrefli in terp o fitu m m edium illu m i n aren t. 3. Si radius vifivus extra oculum tenderet,neq; lux fo lis , neque can d o r nivium oculis noflris in c o m m o d a adferrent : quoniam illa quæ corru m pu n t fubjë- d u m aliquod, recipi debent intra illud fubjedum. Q ua- reP lato n ico ru m fententiam ut veritati repugnantem re i- c im u s,& c u m ZabaTella,Conim b. Senêrto & mulis aliis concludim us ad u m videndi p er receptionem fpecierum leu radiorum in oculo fieri.
Th. X lV .U ltim o tandem quæflio fatis elegans p au cis excutienda in medium prodit. Cur fcilicet oculisgern ir-
nisviàeaturres unurH oc acceptum ferunt nonnulli fpe-
ciebus vifibilibus, & fenfui com m uni, dicunt fpecies in oculorum centris co n g reg ari, & fenfum c o m m u n e m , de fenfibiiibus per oculorum nervos,ad eum delatis, ju dicare. Et quia unus eft, rem apprehendi duobus ocu lis indicat n o n geminam .Sed illa caufa pro vera non efl a-
g n o feen d a, cum habeamus procul dubio p ropiorem , à G aflendo, in phyfica G otana lib. 6. cap. 4. citato, alla tam . Ubi d ic it: cum o c u lo u tre q u e a p e rto aliquid in- fpicimus, alter duntaxat illud confpiciat vifione d ifiin - d a ,a d e o ut dum librum legentes, charadercs percur rim us, qu ed diflinda vifione f it, alterum folum ocu lu m , illius vc axem in eos dirigam us, p ro u t nunc huic
nunc i/ti oculo com m odiore ficu adm oventur. Q ua re credibile eft D eum peculiari confilio hom ini aliifq; animalibus binis profpcxifle oculis,uc altero è dextra,aU te ro à finiftra parce ab occurrentibus injuriis caverentur. Et fi forte alcerucer oculorum læderecur , altero falvo m a n e n te , tranfirec hac ratione om nis fpiricus anim alis ad integrum oculum , qui antea per nervos binos m u tu o (e incerfecances duobus com m unicabatur , ficquc poflec unus utriufque vices explere. Et cantum de vi/u.
A
r t i c u l u sS
e c u n d u s.
(Dr Auditu.T hefis L
R opter mulcas & infignes, quas fenfus auditus
diaccportvifum re&è collocatur ab A rift.lib .i. de (enf, c.
i.
E/t enim h o m o anim al 7n\flixbv,
ferm one utique al te r alteri fenfa anim i aperimus exponim ufque. Q uid enim pulchrius arcibus liberalibus, fcientia cam divina rum quam hum anarum rerum nos im buentibus, quæ u t plurim um facilius audiendo quam legendo addi/cun- cur. U nde non m oram ur exem pla nonnulla extra o r dinem co n tingentia, de quibus videri poceftpræ cera- lios D igbæusTraft: de nat.corp.cap.28. §. s.Th. II. D efinitur itaque auditus quod f i t fenfus externus , fonumper aerem v e laquam^ auris beneficio per-
cipiens. In hac definitione, ut in aliis fcnfibus occurrunt quacvor diligenti digna obfcrvacione. 1. Organon. 2. ob*
je ttu m . 5. CWedium. 4. CM0dus auditionis,
Tb. IIL O rganon Auditus, funt aures tam e x te r- «se» fonum à parte pofiica pulfum antrorfum , ne praeter v o le t excipientes, unde furdaftri ut melius audiant, ca vam auri m anum ad m ov en t Voffi de orig. &progrefT. idol, lib 3. cap. 27. Qjjam internæ , quæ fùmm o c o n textae funt artificio : in quibus nervi auditorii, meatus angufius & intortus, furfum ducens, Tym panum , tria o f- ficula,quæ funt m alleus,incus, & flapes, cochlea fiv e aër innatus deprehenduntur.
Th. IV . Quae partes fingulae diffindis funguntur officiis, angufius ille meatus , prohibet ne aërex terio r fubbito & confertim irrum pat lædatque m em branam hunc m eatum term inantem . Præ fiat etiam h o c , n e ingrefius pateat in fed is noxiis vel pulveri, aliisque noci vis facilis, fi v ero quid in^ciderit, decidit facile , qu ia hic m eatus efi obliquus & furfum ducit,ut noxia in aurem ingrefla facilius elim inentur.
T h. V. U bi hic meatus term inatur efi tenuis quar- dam m e m b ra n a inftar pellis in tym pano extenfa, undè ty m p an um dicitur ( c o n £ Digbæus tra d , de nat. corp. c. 28* § 4. ) cui foni extrinfecus advenientes illiduntur, te nuitate fua h o c præfiat, ut facilius fonus perci piatur, va lida quoque efi, ne vehem entiori aeris illifione franga tu r r ficca quoque ut interius fonum reddat majorem ? in quibus vero nimis cftcrafla, fu n tfu rd i, fi immundus ad h a n c m em branam adfluxerit h u m o r difficulter fonus percipitur.
T h . V I. M em b ran am hanc excipit alius m eatus qui aerem m natum continet. Hic aër motus ab e x te r- n o d ic itu r efform are foni im aginem , ut fonus percipi atur &: per ner v o s fenforios, m ediantibus fpiritibus a n
i-malibtis ad fenfum com m unem deferatur. Id au tem prae- ftare dicicur, cum ofliculis, quae concinet, cum c h o rd a cenui tym pano obcen/!a, tum m ufculo p erex ig u o .
Th. VII. O bjedum auditus eft fonus, qui m ihi a- liu d nihil videtur ede, quam motus quidam ra p id io r fra- & o aère excitatus. Sonus enim m aterialiter o ritu r ex fra d io n e Vel aeris vel aquae. Frangicur autem aer ex duorum corporum (olidorum collifione, ut (1 c o llid a n tu r malleus & cam pana, rumpicur aer, ex qua ru p tio n e
o ritu r fonus ifte & ad auditum deinceps perveniens, fen- fum afftcic, & de potentia in a d u m deducit, ut fonus in aere in n ato form aliter efficiatur. H oc ex em p lu m n o n univerfaliterincelligendum eft de o m n i fon o ,cu m m u lti m o d i dentur a lii, quibus fonus ucpote ex fra d u ra c o n tinui, conflidu nubium, ex varia aeris,etiam in te r c o rp o ra minus folida, refrad io n e, o ritu r. Sed particu lariter tan tu m de uficatiori. Plura apud C onim b, lib. z. de an-cap. 8 Quæft. i. A rt.r.
Th. VIII. Ad generationem foni majoris & diu turnioris m aterialiter confideraci, Sennercus ait cria r e quiri; nos vero quinque requifica neceflTaria e(Te p u ta mus i. Bebent corpora efje dura, ut (ibi invicem pofllnc
refiftere, aërem que interceptum fortiter ferire & expel lere. H inc fpongiæ & lanæ, fi concutiantur nullum e- dunc fonum , quia cum poris magnis multi fq; (int refer ta?, aêr percudusab iis excipitur, ut nulla fiat ejus fradio.
2. Vehementer collidi d eben t, alias aër n o n intercipitur & frangicur ; fed nullo fo n o edito,elabicur. $. Corpora
debent effeplana & cfuodamodo U vta \ quia Ci afpera & acu
ta (ùnt n o n frangunt aerem , fecundum magnas parces & totum firoul, fed dividunt & feparanc aerem in plurim as
par-parvas particulas. 4. Corpora debent ejfi concava & fi fie ri poteft pendula, ut trem o rem com modius concipiant. Phyf. contra& a Claubergii §. 1194. Q uo a^r interce ptus, fæpe frangitur : quoniam cum motus excitatus f i t , n o n po teft ftatrm exire ; fed intra cavitatem contentus hinc inde alliditur ut fonus fiat diuturnior. 5. Præter hæc duo co rp o ra fie afFc&a, ut jam diflum eft, requiri tu r, qu o d in ter illa folida concefla, intercipiatur & fran gatur. illud autem eft aer & aqua. D e aere haefitatio- ne opus n o n e f t , verum quod per aquam etiam audiri p o te ft,e x in d e conftat, quodpifees audiant. Conim b. iib .2 .d ean cap. 8. Quæft. 2. A rt. i .
Th. IX Sonus eft vel 1. a n im a to ru m , qui regu lariter vox d ic itu r, eftque nihil aliud quam varia aeris in fp iratio n eattra& i, ad arteriam afperam alii fio & re- fraà io . Vid. Vofi'. lib.3. cap. 17. Illa fi articulata fuerit v o c a tu r, ut plurim um fe rm o , oftendens conceptum m entis & p ro p o fitu m animi & fo li hom ini propriè tri butus. Si inarticulata, brutis eft propria, vel 2. inani m atorum , quod fi fonus corpus aliquod, ulterius ipfum dilatari prohibens, offendit, â quo evidenter repercut- titu rfit Echo fcilicet quando fonus, ad concava& m ajo- rem partem folida corpora im p in g it, & ab his reper- cuttitur, tanquam pila ad parietem im pada, vehem en te r & evidenter refilit. Integram Echo non rem ittit o- rationem , fed faltem ultim a verba,quia priores foni tu rban tu r â pofterioribus â tergo urgentibus.
T h.X . Q u o d v c ro a d foni vehiculum attin et,h o c eft, ad m edium, quo fonus five ejusfpecies ad auditum devehuntur, dicendum id elfe tum aerem , tum aquam , de aere quidem plana res eft, de aqua vero etiam conftac,
quodpifces in aquarum profundis au d ian t, tu m qura conceÆncur à ftrepitu accedentium j tum quia longius fugiunt â bom bardarum fonitu è navibus explofarura, urinatores certantur etiam quod audiant fub aquis Plin, iib. 10.70. Digbæus lib. cit. §.<*.
Th. XI. M odus audiendi talis e rt, foous â d u o rum corporum folidorum collifione o rtu s, & per m e dium lacus, auris cavitatem in trat , in qua form aliter
effe&um, nervus auditorius immediacè ad cerebrum de ferens, fenfui com m uni judicandum firtic*
A
r t i c u l u sT
e r t i u s.
!De odoratu feu olfaflu
.
Thcfis
U
Vifu & auditu nobilitate proxim us eft o d o ratus, qui eft fenfus ex tern u s, odores benefi cio procertuum m am illarium percipiens. H ic Icnfus in hom inibus debilis ; in brutis vero ut canibus cornicibus, vulturibus &c. mulco perfe&ior, q u ires longe diditas, inveftigarc poflunt, Arift. lib.2. de an. c. 9 . O d o ru m receptionis celeritate â brutis vincimur; fed illa differentium obje& orum dijudicatione fbperamus, Seal. F.xerc. 247.
Th. IL Ju xta m odum craftandi prius obfervatum , m o x hic conrtdefamus organon y in quo facultas o d o ran d i refidet, quod n o n nares, nec cerebrum neque os cribriform e ; fed (ut veri fimile eft) funt proccflus m am - tniliares, qui inter cerebrum & nares func,canquam o d o
rum exploratores. Ec cum intra calvariam fune, fit uc fine infpiracione,non percipiam us odores, attrahi enim d eb et tenuis m a te ria , o d o rum vehiculum , qua attra & a , m am m illares dilatantur ac veluci aperiuntur, poftea v e ro dim ittuntur & contrahuntur. H inc cum ab o d o re a b h o rrem u s, refpirationem inhibemus j cum v ero o - d o r gratus eft: ,• fpirando trahim us illu d , quod d e lc d a t Kipping, lib. 8* de Brutis cap. 12.
Th. III. Hujus (enfus objeftum eft o d o r , qui eft qualitas m ixti,ex ficco fapido cum hum ido, a calore per- m ifto & te m p e ra to , orca. In hac odo ru m defcripcio- ne, indicatur 1. fubjeftum feu materia, cui odores in- funt, quod n o n fune co rp o ra ftmplicia, fed m ixta, n o n camen om nia, cum lapides o d o re deftituantur. Arift. de fenfu & fenfili cap. 5. 2. Caufa efficiens o d o ru m eft calor, tam externus quam internus. C ertum enim eft calorem efle, qui h u m o rem fic attenuat & te m p e rat, a tq u ee x corp o re bene m aleve tem perato, bonum m a- lum ve elicit odorem , frigore enim congelatur o d o r,(x- pe etiam excinguitur tefte A riftotele m o d o citato loco. C alor co n tra n o n folum tem perat hum idum & ficcu m , unde tam iapor quam o d o r ; fed etiam laxat poros, ut o d o r prodeat foras.
T h.
1
V. M edium olfa&us oftendit voflius de ore. & p ro g re f idol. lib. $. cap. 30. duplex efle in ter num (eu a d n atu m , uc funt duo narium meatus : unde nifi aliud obfticeric, quibus nares funt porreßas olfa&u plus valent. Præterea bi narium meatus, partim refpi- racioni, fine qua vivere n o n poffumus, partim fordium , per eas fupernè defluentium , em un& ioni inferviunt. 2. Externum m edium eft duplex aér & aqua, illeculum eft fumidæ exhalationis, o d o re m d e fe ren tis,o d o r quidem immediacè n o n eft in aère, fed in e x h a la tio n e , qua m ediante p er aérem , tanquam m edium defertur* Hæc etiam odoribus penetrationem c o n ce d it, q u o d li- quet ex pifcibus odore,ad alim entum al
4
dtis,de his plura vid V ofl.d. loco & Digbaeus Tradi, i. N at. corp.c.27 §. 5.Th. V; M odus odorandi fit hunc in m odum i o d o res per aerem â re odorifera, m ediante exhalatione de- feruncur ad & per n a re s, ubi infpiratione ad proceflus m am illares,fpeciem odoris delatam ,nervi cereb ro c o m m unicant.
A
r t i c u l u sQ
u a r t u s.
D e G ußu
♦Thefisl.
Uc ufque commoditatis fenfus ( â plerifque ita didti) p ro m odulo ingenii & pr^ftitutæ brevi tatis ratione,declarati fuerunt : fequuntur ne-
Gußrn & tacites, qui om nibus animalibus ne- ceffario infunc,ucerqueenim eft fenfus alim enti, & cau- fa alim enti fentiendi potiffim um â natura conceffus, A rift.d efenfu & fen fil. cap. 1.
T h .I I Guftus eft fenfus externus linguæ opera fapores percipiens. T an tam Guflus & tadlus invicem habent co g n atio n em , u t illos, quidam confundant,
5
cGuftum fpeciem faltem effe tadlus ftatuant.Vid,Sennert. d e fe n f: lib. 7. cap. Verum m axim è errant. Difïè* runc utique 1. ofyctfo, Guftus enim percipit fap o res, ta&us
ra&us ex p lo rat qualitates ta&iles. i Organo, Guftus uni corp o ris m em bro nem pe linguæ ineft ; tattus ve ro p er to tum corpus diffunditur.
Th. III. O rg an o n guftus funt nervi guffatorii,qui ex tertia conjugatione feu focietate n erv o ru m è cerebro in palatum & linguæ tunicam derivantur. In cufpidc linquæ melius guftamuS, quam in ejus m edio vel radice: quia m ucro linguæ m o llio r eft, five carnem five n er vum attendas: habet etiam tantum hum oris,quantum fa tis eft ad percipiendum faporem , in terio r autem, faliva fæpefic abundat,ut ob h u m o rem nim ium fapor aliquid perdat, q u o d ipfum experientia nos docet.
Th. IV. O bjeftum guftus funt fapores, de quorum natura, nec libet ncc vacat jam prolixè ag ere , fed faltem hoc indicatum velim us, fapores efle qualitates corporis m ixti ab hum ido aqueo & ficco terreftri, vel potius fal - fa m ateria, per calorem cofta, ortas, deducentes guftum de p o ten tia ad aftum . Sapores fimplices præcipue à Philofophis num erantur feptem. i. Dulcis 2. Aci dus. 3. Aufterus. 4. Acerbus. 5” Salfus. 6 . Ama rus. 7. Acris feu acutus. Sennert. lib 7. cap. 7. è quo rum co m m ix tio n e alii vel oriuntur vel ad eos referri poffunc, adeoque alii extrem i alii interm edii lunt, judi ce Sperling, Inft. Phy fi lib. 5. cap. 5.
T h .V . M edium in guftatione no n datur. Sen- n e rt.d
1
. fed fapor ififtrum ento G uftus, fine alterius corporis in te rv e n tu , adm ovetur & fentitur. Internum tam en m edium o m n in o reperitur, quod nihil aliud e ft, quam tu n ic a , feu ut Sennert. loquitur, pellicula porofa > p er linguam expanfa, hum ore falivali m adefaüa,in hunc hum orem ab o b je åo diffunditur fapor perque eumJO
quam vehiculum devehitur in fungofam linguæ car n em ac nervos ejus guftatorios,aeque hinc eft,quodling ua arida n o n guftac res ficcas. Et hæc de Guftu.
A
r t i c u l u sQ
u i n t u s.
©e TaElu*
Thefis K
Equitur quintus fenfus ex terio r & dicitur ta- Ctus qui poftrcm o cenfetur lo co ,q u o n iam m a- ^ j ^ ^ x i m è e f t ignobilis, in quo natura quam m ini m um videtur*artisoftendere voluifle. A deo tam en neceflarius ut fine taCtu non pofllt animal ede, qu o d fi n e vifu, auditu, olfaCtu & guftu efle poceft, nam fublaco tattu tollitur vita & vix ad breve aliquod tem pus, non tam en fine maxima im perfectione,conftare poteft. A rid, i. de an cap. n. de Senf. cap. i. K ipping, lib. 8. cap. io.
Th. II. D efinitur taCtus quod fit fenfus externus, quo qualitates taCtiles percipimus, ut calidum, frigidum , durum , m olle, vifcofum , aridum &c.
Th. III. D e taCtu n o n leves concroverfiæ agitari fo len t & prim o quidem hæc. ^ f n t a t t u s fit unus nu
mero fenfiu? i.è. an unica, an verô plures tangendi fa
cultates fint ? de hoc difputatur, cum ab A ridocele tum à recentioribus. Cum enim reliqui fenfus externi fin- guli unicum tantum par pugnantium qualitatum p erci p ia n t, vifus album & nigrum , Auditus grave & acutum, guftus dulce & am arum , oifaCtus gratum & ingratum ; in raftu autem d n tp lu rcs rep u g n an ti« > u t calidum &
frigidum , ficcum, hum idum , grave,leve, durum , m olle, inferri videtur tangendi fcnfum n o n u n u m c fie , fed m ultiplicem A rift. lib. z. d e a n . cap. h. D e hoc d u b io , variæ ex tan t in terp retu m fententiæ , quorum n o n n u lli n o n erubefcunt ta&um in varias diftinguerc fpecies, ita ut alius ta&us fit caloris & frigoris, alius hu midi & ficci alius denique duri & mollis. &c. Sed e r ran t no n leviter, cum hæ fint qualitates prim æ m ateria liter tantum multiplices, form aliter vero convenientes : quia qualitates tangibiles habent unum m odum orga n o n im m u tan d i, quatenus in eo conveniunt, quod im m u tant com plexionem prim arum q u a lita tu m , quibu« anim al conftat, unde tattus tem peram enti dicitur. C on cludimus itaque revera unicum efte ta& um , cum quo ad org an o n tum quo ad facultatem ipfam. E ftcnim u- num tantum corporeum five m ateriale fènfori um per corpus to tu m ex ten fu m , quo utitur ta&us ad obje&a e- tiam diverfa percipienda , una quoque & fim plex tan gendi eft facultas feu potentia ta ä u s, quae per unum illud & univerfum fenforium fua efficacitate fe diffundit & om nia fua objefta apprehendit. Hæc ipfa obje&a,quia funt varia, propterea etiam varias & diferepantes fpeci es org ano im prim u n t, quas una eademq; facultas perci pit & cognofcit. F.t propterea opus n o n eft plures tan gendi potentias facere,eam ob caufam,quod plures & di- verfæ repugnanti« in i objeftis taffilibus inveniantur, nam ea ratione alii fenfus eftent plures, qui & ipfi plures h ab en t obje&orum contrarietates: tefteip fo A riftotele lib. i . de an. 1.108. Sic enim vifus p ra te r album & ni grum percipit & fplendidum & n on fplendidum . &c. Ec quem adm odum om nes hae contrarietates, ad unum
ali-aliquod com m ane genus reducuntur; ira quo q u e in ta&u om nes repugnantiæ, ad com m une aliq u o d red u cu n tu r genus, & nom inari poteft qualitas, quæ (equitur corpus quatenus eft corpus.
Th. IV. Sed dubium aliud fefe o ffe rt,a n ad ta&us (enfum etiam pertineat ille, quo fentimus aduftionem Vel vulnus, vel venereum pruritum ? Itaftatuendum : in aduftione enim moleftia eft â calore n im io , qui q ua litas eft ta&ilis. Et fatis liquet ta&u percipi divifionem continui. At in venereis titillatio eft, ab adblandientium cum qualitatum , tum fpirituum adpulfu, ftim uli nim i rum ifti funt â fpiritibus confertim ruentibus ad eas par ces, quas natura generationi deftinavit,m agnam que v o luptatem cientibus V o ff de orig. & progreftf. idol, lib,
3. cap. 21.
Th. V. Alii fenfus habent organon fuum pecu liare, quodnam vero & ubinam tangendi inftrumencum refideat, magna eft inter Philofophos diferepantia C on- ÿ liu m co n im b ricen fein lib . 2.dean. capn.Q uæ ft. 1.Enu m erat nonnullos P h ilo fo p h o s, qui verbis A riftotelis addu&i, ta&um in corde pofuere, alii carnem ta&us fen- forium exiftimarunt: alii adaequatum tattus organ o n fo- lum nervum putarent efte : alii cuti hoc tribuerunt.
Th. VI. Verum nos aliam fovemus opinionem , dicimufque neque ca£tus organon in folo corde, neque in uno aliquo corporis m em bro duntaxat confiftere. Q uod veritati congruum efte, experientia docet: Nam neque folo c o rd e , nec uno aliquo corporis m em bro tangimus. Q uoniam hic fenfus ad tuendam animalis v i tam & noxia declinanda, p e c u lia re r datus fit â natura : fpe&at enim ad eum percipere læftonem, qua prim arum
qua-qualitatum tem peram entum , quod m axim è vitam c o n cinet, diflfolvicur , necellum fuit eum n o n certæ alicui
co rp o ris parci addici. N ec (olam carnem neque m e m branam , neq, cutim ; fed nervos n e rv u lo (q ;n o n folos, v eru m fibris nervofis capillacim per totius corporis parces,etiam m inim as abundanter dilleminacis, conftan- ces, callus o rg ano n (latuimus. Omnem em mjenfttionem
fieri per nervos, cuilibet fenfui qua fi deftinatos cr eu jusque actioni appropriates, dubium debet ejfe nullum dicit Zeifold.
in not. a d jach æ u m lib .8 . cap.22. Iit. d. Itaque arbitram ur cuilibet parci corporis, quam vis exiguæ propeer fibras bas nervofas, per eam fic difieminacas, cadum in ede : licet offa ob cerreftrem c o n c re tio n e m , aliamque ejuf- m o d i ad fm tien d u m ineptitudinem tangendi vi ferè ca rere videancyc vid- collegium C onim bricenfe lib. 2. A n d . de an. cap. u. Quæff. 1.
T h . V II. O b jed u m cadus funtqualitatescadiles, uti calidum , frigidum , ficcum, hum idum ,grave, leve,du rum , m o lle, craflum ,tenue. O bjedum ad o rg an o n defer tu r p er fpecies m ateriales, ne objedum , quo ad fubffan ci am , ipium ingrediatur o rg an o n quod exinde probari, p o c eff, quoniam fi m anum igni adm oveas , fenties o - m n in o calorem aliquem in m anu tua,infinuantem fe p e r cutim & c arn em , qui ab effluviis ignis ortus eff, necp erit
calor ille , remoto quamvis igne, fe d aliquo tempore dura t ,
v e x a t que lafam partem corporis, donec effluvia illa quovis
modo expelluntur Kipping, lib. 8- cap. 10.
Th. VIII. NLedium cadus externum non habet fieceflarium, quamvis Ariftoceles lib.*.de an. c. ii3.aerem &aquam requirat: nam fi cadus non niff interventu aifiSVeUquac perciperetur, «adus n o n effet cadus, qui