D E O A U S P I C E ! ^
D I S P U T A T I O CIVILIS
I U S T I T I A
E T E J U S EFFECTU,
Q ^ U A MI n celeberrima, epuœ ad S alam eft, ±/lcadem ia cum c&nfinfu Q f approbatione amplifiimœ facultatis
Pbilofophicœ,
S U B P R Æ S I D I O
Dn.HENR.ICI AUSU
Græcæ Ling. Prof.ordinarii,& p.t.
Academiae M. Re&oris, Praeceptoris ac Fautoris fui plurimum obfervandi.
Publicce reîle Philofophantium cenfura Jubmittit
S.* R.* M .^
Alumnus
O L A U S P E T R I M O R Æ U S
O E l a n d u sIn Auditorio Gußaviano ad
Cio. I o c . L. III. horisconfuetis. U P S A L I Æ ,
Y r o m i i m .
Um id primo , varias inter- cogita --
>vr tiones temporum abfumptis quidem mo
ll
mentis, curæ mihi efle cxpit, ut ingenii aliquid fpeciminis qualecunque in publi cum proferrem ; remque ut utilillimam, fie eruditis acceptiflimam tradandi ani- mum incederet cupido: meditandi mihi plurim a, elegantia illa (*) verba tandem obvenere: Juftitiæ ineftfplcndor virtutis maximus, ex qua boni viri nominan tur : Cujus primum munus e ft, ut ne cui quis noceat : dein de ut com m u n ib u s pro communibus utatur : privatis autemu t fuis. Hujus omne complexus encomium Arift.(j8)quan- do vocat ytpctuçt}v Tuv àpC]w- Nihil minus huic humanis in re bus deeffe, quam fummæ frudum utilitatis exiftimamus. Namfolitario hom ini, atque in agro vitam degenti, opinio juftitiæ neceffaria eft, dicit Cie. (y ) Atque iis etiam, qui ven
dunt, emunt, conducunt, locant, contrahendisque impli cantur negotiis, fua confert opera : Cujus & tanta vis eft,ut ne illi quidem , qui maleficio & (celere pafcuntur,poflint abs que ulla particula iftius vitam agere. Propterea verum illud Poëtæ .(^)
Iuflit{a utilibus rectum prœponere [v a d et, Communes quefequi leges, injußaque nunquam
largiri [ociis.
Ad hæc inquit &Cic. (cjjuftitiam efle virtutem excellentifli- m am , fplendidiflimam,omnium reginam dominamque. Nec
non
non fundamentum perpetuae commendationis & famae, fine qua nihil poteft elfe laudabile, fine qua nulla focietas, nulla refp. nullus deniq; hominum coetus falvus confiftere: (Ç)Imù totius juftitiæ nulla major eft peftis, quam eorum , qui turn, dum maxime fallunt,id agunt,ut boni viri videntur. Eft igitur conjunäionis confervatrix humanae 8c publici boni & priva ti prometrix. (*i) Quis eft, qui non admiretur fplendorem pulchritudinemq; hujus ? Nam fole fplendidior, admirabi lior. Sol de diefolum : at hac noilu etiam fulget y fol oculis tan tum corporis : at hac oculis mentisprode fi. Sol diuturnafua prafen- tia obeß ,fuâque noilu abfentiâ prodeß. lußitia vero ab fens femper obefl, prafens femperprodefl. (öjAgefilaus aliquando ideo in terrogatus graviter refpondit : fortitudini nullum ejfe ufum nifi adfitpußitia. Si enim omnes effientqußi, nihil opus fore fortitudine. H inc piato: Nihil Deo finalius, quam homojußißimus. Nihil eâ melius, qua principatum inter virtutes tenet omnes, ornat, que earum chorum maxime. Et praeceptum univerfale eft: Quod tibi non vis fieri y alteri nefeceris : Ad quod Chriftus quoque monet. (*) Hac autem contempta tollitur rerumpub. anima, civitatum norm a, legum condendarum regula, 8c uno eodemque im petu ju ra , leges, focietates, regna ruunt cunfta. Eo nomine primum inter virtutes non immerito fibi vendicat locum, eft 8c reliquarum quafi caufa 8c fundamentum (aJ cujus ufu quam proximè ad Deum acceftu facimus.Fert igitur animus in praefentia hujus ampliflimae virtutis (juftitiae)naturam, pro rudi minerva, brevi ac fimplici dififertationi inclufam tra- fta re , eo ordine, cujus facilitatem exhibere poffimus. jufti- tiam reftc ut friamus, amemus, colamus, faxit Deus juftitia tlla maxima ! In cujus itaque nomine efto
T H E
-0 Hor.L. 5. c. i i «, i. (vj)Scal. Exerc. 907. SeCl.^.(ù)Piccolgrad. 4.C.+8. (1) Plut.in Apopb, Lacon, c. 17. (*) Luc. 6.v- 31» (A) Cic.de leg. C4p.i >
T H E S I S I.
N
Aturam juftitiae inveftigantes nihil à noftro inftituto fa- duri fimus alienum , fîejusftatim in limine differtatio- nis definitionem adfignemus.Nam effentia cujusvis rei com modius quam per dehnitionem indagari nequit, (/i) E t hoc tum facilioris M ethodi, tum ex praecepto. (i/) Omnis trad a- tio à ratione fufçepta à definitione proficifeitur, ut eo facilius intelligatur quid fit, dc qua re agatur,I l.Ovcfx.av>Å'j^civ feu nominis explicationem quod concer nit, dicimus à ju re ju ftü , à jufto juftitiam dcfcendere.Si vero non nomen fed realitatem fpedem us, jus tanquam effedum à juftitia deduci rede afferimus. Graece dicitur JiKcttoovvri h. e. fanditas vitae, à JV;cc&igv, quia (£) h. c. induo aequalea divifio eft. H ebr. vocatur p l^ a radice plXjuftificatur.
I I I . Rationem ambiguam, in voce aliàs abfolutè pofî- ta , praefeindit, quam capiti noftri Difcurfus prxfiximus, in- fcriptio. U nde liquet nobis in prxfens animum non effe de- Tuftitia agere, qux T heologicè, pro Juftitia Mofaica vel Kvangelica (verbacnim fecundum materiam fubfiratam intel- ligendafunt) fed qux philofophicè infertur. Idque non ge neraliter , quat: brutis attribuitur, (o) Non abufîvè pro aequa li diftributione p rx d x , qualis fraequenterin latronum genere deprehenditur. Neque fynonym icè, quat. pro officio de fundis exhibito, unde jufti dicuntur, qui mortuis jufta per^ folvunt,qux Ci c. (V)mens eft. Sed pro ea tantumjuftitia,quæ in communi hominum focietate cernitur, qua aptus reddi tu r hominis animus ad juftas adiones bona intentione, ac vo
luntate mentis perficiendas^ „
I V. Excipit haecce praemiffa ‘rpctypcaroMylct five realis, & fyO Ariß.L.i Meth.cap.j.L.i.Top.c.f- (y) Cic.de Finib. L.i.& L. i. off.
(!) Artfl.L.f.Etb. c. 4. (0) cÆha: L.i.Anim-C,$.& L.f,c. 39.</e Delph. & Leonib, {n) L.z.off.
& quidem generalis Juftitiæ definitio, quam Arifl. (fi Ex prim it. q dtKctvc&vvt} îçtiv lïtç r\ç izr&iXTiXM toùv iïixouuv eien,
a(p' Yi$$iKcLio7T ßaXcnui tcc S'ikcua. Huic addere p o teft,
cui p la c e t, definitiones (r) E t aliorum fano lenlu acceptas, le ti (Y) dicunt5quodlît conllans & perpetua voluntas luum cuique tribuendi. E contrario injuflitia ell habitu s,fecundum quem injuriam aliis faciunt & injufta volunt. (uJPer voca bulum habitus in definitione pofitum non proximum (liqui dem illud virtus conllituit) led remotum genus indicatur.
V . Partes hic haud incommode integrantes prius expli candae veniunt, quamdeipfius adibus agemus : Hi enim abs que illarum perceptione bene explicari nequeant. Quae duae, fi generatim loquam ur, funt, (Q) nempe facere bonum & decli
nare a malo. Ubi tamen bonum & malum non in ea amplitudi
ne fumantur,qua omnibus competit virtutibus: namqvirtutes
univerf? id commune habent, ut bonum reSlumque amplexantur, & malum effugiant : fed eo pado funt accipienda:, ut bonum fit
idem atque alteri debitum,malum vero idem quod alteri nox ium aut incommodum efl.
VLPartes deinde fubjedivac juft.funt communisfeu univer-
falis (3 propria feu particularis, ut ex dodrina ICtorum, (%) ÔC (\Jj) conflat. Nam quemadmodum clJikIcc communiter ac
cepta efl 'sPtyvofMcL pugnantia cum lege, (« j Singulariter vero
accepta vocatur àviroTtiç inaequalitas ôc vjAecvefya, plura haben di cupiditas î Ita quoque ju u itia univerfalis efl virtus, qua omnibus legibus humanae focietati neceffariis ad publicam focietatis ohfervationem obedientia praeliator: V elfic qua hominis dirigitur voluntas & appetitus ad obedientiam
prae-
llan-( f i L. f.E tb.c.i. llan-(<r) Vend.L.i.Etb.c.rS. Iuft.L.i-Tit.i.Arifl.Eth. C.z,
( t ) jure L. io. (u) Arift.L.f.Eth. C. i. & Gol.L.f.Eth,
C .i.(4>)D. Tbom.tn 2 2 .^ 7 9 . A rtic,i.(X)Ariß.L.f.Eth.C.i,L.$,Pol.
flandam, ut publica utilitas promoveatur & politica focie- tas inter cives confervetur.
V II. Hæc funfterfalis ) fi probè confideretur, non tam eft fpecies virtutis, qua ipfa virtus univerfa & tam late patet,, nec ab hac differt, nili quod non tam e ft virtus nuda & in fe confiderata, quam eadem in ufu & exercitio polita. (a.) Ne- que nilî t&> Aoyco ita quatenus ad alios refertur.(ß ) Vocat Jufti-
tiam limpliciter virtutem quat. eft habitus alicujus talis, & abfoluteconlideratur. ( y ) Cum autem ad alteram refpicit, Juftitia dicitur. Quo fenlu Cic. (2) eam expreflit iju ß itia f o ras fp e fta t & totam f e ad alienas utilitatesporrigit J J n d e Erip. ait. virum p tß u m nonjib iyfe d aliis videri ejfe n a tu m , illis fcilicet, q u i bus fu o cupitprodeffe officio. Quapropter eft virtus à fuis ob-
jeftis & effefhbus optima, ex fubjeäis vero difpolitionis dif- Ecilima. H u c pertinet vcrliculus ille Grxcus. ’zvbeiïixetioavvn ruÀÀijÇJ'vjv 'USCLO' CLQfXY] ÇT. Itaq; contraria injuftitia » ptpoç tçt Ttjç
xcwUç y fed univerfa vitiolîtas ôc impietas: quæ fecundum to
tam fuam latitudinem ( ut juftitia univerfalis ) in uno indi viduo limul elfe non poteft.-(e) nam vitiorum mutua contra- rietas id non permittit. Nequc tamen hoc impedit quo mi nus ifta ratio n e, omnibus vitiis oppleti, injufti dicantur, tan tum enim tum vitiorum intclligitur, quantum in unum ho minem cadit.
V III. Objeéhim juftiæ univerfalis eft t o JixaÏcv vo/u,ifxov,ju-
ftum & honcftum , quod ad normam legum exigitur & fan- citur. h. c. omnes vitæ aåiones quæ legibus confcntaneæ elle pofiunt : ut fortitudinem & c. exercere ad pub. tranquillita
tem. Legalis alias hæc nuncupatur juftitia : quæ à cateris vir tutibus realiter ; non dißingvitur quoad prtedicationem , penus enim eß de eßentia fp eciei, cujus definitio omnibus competit
fpe- cie-( t) Horn L .j.ltb .c .ii.n .f. cie-(/3) Artfi. L .f.E th.c.i, (y)Heil:L.f.Eth.c.
ciebus ; Sic igitur juftitia univerfalis nihil aliud erit nifi pro
bitas & innocentia , in genere lic difta. Per imperium ve
ro realiter differt, qnia eft habitus omnes alias virtutes ad commune bonum dirigens. Quilibet enim non fibi Joli, fed &
proximo & patrice at que J{eip. efl natus eidemque obligatus, tanquam communi omnium parenti, à cujus falute & confervatione falus & confervattopendetfinoulorum. Unde Eurip. dvayKouws t% e i tuc -T Ç / i ï o ç i p u v Ct7i u v m ç .
IX . Finis vero hujus non eft privatum fed publicum, non proprium fed commune civitatis bonum relpicere: quod obfervavit Zaleichus Locrentium Iegiflator filio & libi po tius alterum oculum erm voluit, quam autoritati legis à fe lata: quicquam derogetur.(Ç) Sc (y)
X . Accedit & alia, præter illam,quam habuimus, divi- liojuftitiæ in generalem & fpccialem. Priori modo juftitia eft congeries omnium virtutum & legum , quat. videlicet non refpedu alterius, fed fui ad omnes virtutes & leges accom modatur. Hinc qui tem peranter, qui fortiter, qui liberali- tervifam inftituit fuam, quique omnibus mandatis obedi- entiam prxftat perpetuo & conftanter, is nomen jufti mere tur. (Ô) Unde dicimus eum non femper effe juftum ( liquidem injuftiffimus quisque juftafarpè agere poteft) qui interdum juftè agit. Exemp. hujus rei confirmanda: miniftrant nobis
fatis multa varia: hiftoriarumle&iones. (<)
X I. Pofterion vero modo ( fpecialis juftitia) eft habitus quo homines idonei funt ea duntaxat velle & agere quat rc- fpe&u aliorum funt jufta & legibus confentanea« Haec ergo longe diverfa eft à generali ; quia ad alios, cum in pra:mio- rum, tum in poenarum diftnbutione, contm du, commutatio
ne ( P t Æ i u n . L.5. v a r . h i t t . (»?) V a l l . M a x . L . 6 . c . f . (0) L i e b . E t h . E x r . 13, D i f p - 13- (0C u r t . L . 8 . c . i.L 4 - c . i 0 . T a c . A n n a l . L i . c . 6 9 , V e U ,L .z .c a p , 1 1 4 . d e b e llo & L , i . ( . y 4 . s a l . d e b e llo C a t . E l o r . L . i . c . y .
n efefepotilFmum extendit: Hare vero è contra. Cbferrcn- d u m h ic e ft, quedfi cem^aratè accipitur lu ß itia minime negaripo- teß yquod quiserga altosju ß u s tantum nominatur : eß enim hic virtu tis ujus frequentior , evtatnUor , (plendidior, in animos cadens ge ner o f or es : interim tamen haud ab fu r dum eß dicere, quod quis f u i ipfius refpeftu aliquo modo ju ß u s eß.JSfam P aul. (x 'junumquemq, mo net > v a sfu u m poffidere in Jan üificationetâ honore, non in pajfone dejiderii.' E t idem (A) dicit Je corpus fuum caßigare & in fervi- tutem redigere*
X II. Diverfltatem ad harc juftitia: in lpecic lie dida po nimus duplicem I. Adive quat, eft norma St forma cuique quod fuum eft modum tribuendi praricribendo : hac ratione ad tria fefe accommodat generalia; Honeftè vivere, Alterum non laedere,Suum cuiq; tribuere, St hoc juftitia: proprius eft adus : quia in omnibus eft aliqua debiti redditio. 2. Paftîvè o b j e d o r u m r e f p c d u , q u ib u sjuftitia tribuitur, ut funt: Homi nes , Res, adiones. De quibus ex profefto IC ti tradant,ideo hic omittimus.
X III. Particularis juftitia eft, qua quis juftè fe habet circa bonum particulare alterius vel in diftribuendo, vel in comm utando, ut nec de externis bonis St fortuitis plus libi v endicat, St minus alteri relinquat, nec rurlus de malis mi nus ftbi,plus alteri, quam par eft St jure debetur, (/0 H inc duae pro adionum juftitiam dirigendarum diverfltaté^ pro fluunt fpecies omnino inter fe diftindae. (0 Una harum in
rwaTÅctxTDcy feu commutativa : Altera in JW^jj7tx»î feu diftri-
bu tiva occupatur.
X IV . juftitia diftributiva eft virtus, quaein diftributio- nc rerum externarum pro ratione dignitatis perfonarum,
bo-B norum
(x) I • Thef. c. 4. v. 4. p j Corinth.ç.v.i7. (pi) Coll.Conimb.Difp.y,
Lib.Eth.jQri .Art.i.Heid.Lib.Eth.part.i.de Iuß. (v) Arifi.L.f .Eth.C.i.
Tk o m .n .Q .6 1 .Art. i.Sot.L.3.g ß .A r. 1 .Greg, de Val.Difp^.Qj-Pag. I , Hun.Lib.Eth*Difp.y%
noram vel malorum praemiorum, & aequalitatis rerum fin- oulis fuum tribuuit fecundum proportionem Geometricam.
(?)
X V . Hic duo cum primis diftribuendi fefe offerunt mo di pro duplici civium & incolaram genere ( quorum aliqui b o n i, aliqui mali funt : His poena: illis præmia debentur ) Remunerans & puniens.(o)ln diftributionepræmiorum præ- fupponitur virtutis a<ftio, quanto enim exellentior eft virtus, tanto prarclarius fit premium. (vr) Et contra, quo quisque fceleratior e ft, eo majoribus & gravioribus poenis ac fuppli- ciis eft afficiendus (p)
X V I. Remunerans jubet honores, magiftratus, mune r a , beneficia, aliaque iftius generis fquae funt obje<fta circa qua: verfatur ) habita ratione dignitatis & meritorum fecun dum proportionem Geometricam difpenfarc. (?)
X V II. Puniens fimiliter nocentes, ut par eft fuppliciis & poenis non fecundum proportionem Geometricam ( nifi per accidens, quatenus perfonapoenam aut deliåum aggra vat vel elevat ) fed Arithmeticam afficit : Nam nemojuflepuni-
turxnifi illepunitur, ut lexprœcepit. (t) Sunt autem poenæ vel
pcLivz<r&ç, qua: delinquentes corrigunt: vel n juoe/cot, qu*\ parti
læfæ fatisfaciunt .* vel , qua: aliis exemplo funt*
( v ) Imaginemjufiitmpunitivœ depingit Cbryßppusformâ ac filo virgi
nali afpeilu vehementi & formidabili, luminibus oculorum acribus, ne que humilis fed reverende cujus dam trifiitice dignitate .Mitius qui
dem integræ fama: prarftantes, quam famofos, liberos, quam fervo.s puniri dicimus : Idque tum legibus approbatum, tum confvetudinereceptum eft.Et L9.ff.de poena, diferimen poe
narum
Q ) Vend.L.i.Eth.c.zy. Vtie. in Part.z.Phil.MoraLc.iq.Liebent.Exerc.i Ariß.L.f.Eth.c.6. (o) Coll.Cenim.Lib.Eth.Difp.q.Q^i .A.z.Heil.c-1-6. f.T th . (jr) Pr<tt.lib.Eth.Seä,i6. (p) Heil.L. f.E th.c.3. (r) Arifl* Z.y,{r) Arfi.L.f.Eth, (.^.Avar.L.^E th, (v) Gell,L,6.ç. 14.
naruiïi dicitur efie, nee omnes cadetn perna affici poffic : fed hoc n o n d e ju re ftriä o , fed fecundum juris tmeaietav accipi endum eft.
X V III. Proportio Geometrica ( quæ licet non proprie; per Metaphoram tamen ad res Ethicas transfertur, & di- ftributivæ accommodatur juftitiæ, ubi perfonarum dignitas, quibus intercedit diftributio & pretium rerum diftribuenda- ru m fp e ä etu r) dicitur , in qua non abfolute habetur ratio atqualifis rerum fed cum certo quodam rcfpe&u perfonarum,
& inftituitur comparatio numerorum per quandam fimi- litudinem & non per omnimodam squalitatem intervalloru. U t cum dico: ficutfehabct4 ad 8, ita y adio. Atqui 4 in 8 continentur bis, ergo etiam p, in 10. Ratio quidem jufti- tix ait Symmachus (x ) f er™ ft™per habenda eß : Jed circa nobiles
& probatas perfonas plus debet efje moderaminis, ut judicium perfpi- ciatur difcretioni*. V e r a m hoc non fit ob refpc&um perfons fed alia de caufa : qua forte non eadem prosrefis in illis, non idem finis,- pueri enim non ita atque virilis statis homines pu niuntur. In juftitia diftributiva non accipitur medium fecun dum squalitatem rei ad rem , fed fecundum proportionem rerum ad perfonas (40
X IX . Commutativajuftitia eft virtus qua quis re&e fe habet in commutationibus rerum & contra&ibus nullo habi to refpedu perfonarum, fuum cuique tribuendo fecundum proportionem Arit. quæ eft cequalitas differentiarum five fi- militudo exceffuum, cum numeri ita progrediuntur ut æqua- li inter fediftantia fint h. e. quantum primum fuperat fecun dus , tantum tertium fuperat quartus. (^)Competit hïec jufti tia omnibus absque ullo ftatus aut conditionis diferimine.
Is-B 2 raeii-(4>) Horn. L. Itb. ;.c . 11. ». y. (%) L. y. Epift. 40. (tf) Acci.L. 5.TJb.c.^.CollÇQH'ml.lth.DiJp'7.ÇJi'Arft'Z, («) Gutk^Lib.Eth. de luft J h . 23.
raelitis igitur praecepit Deus (a ) ne mir cede fun operarium e?e~ mmfraiiâarent , five popularis f i t , five peregrinus, fed antequam fol
occidat , fuam cuique mercedem folvant.
X X . Proportio tam Geometrica quam Arit. in utraque juftitia fcommutativa & diftributiva )eft duplex Popularis ôc
Exquifitior. i .Popularis,ficut Aritmethica proportio rationes negligit & tantum ad aequitatem diftantiae attendit : ltajufti- tia commntativaperfonarum non habet rationem, fed huic uni rei dat operam , ut fumma rerum aequalitas, v. g. mercis & pretii , eniciatur. 2. Exquifitior: damnum* lucrum & ' medium in contraftibus proportioniArit.praecifè rcfpondent. U t Geometrica proportio. 1. Popularis differentias negligit, & rationum aequalitatem exegit ; Ita juftitia diftributiva non res rebus neque perfonas perfonis aequat, fed rerum & perfo- narumconvenientiam effecit. 2. Exquifitior : ut Geometrica proportio quatvor ad minimum conftat terminis vel a<ft u vel potentia,v.g.2.^..6.item 2,4.8.16. itajuftum diftributivum verfatur circa res duas, & totidem perfonas, vel numero, vel fpede feu genere. In numeris 1. uterque confertur utrique, ut 2 ad 4.ita ; ad 6. Ratio duplex. 2.Conferuntur alterne, u t 2.ad ; .ita 4 ad 6 .E t$ . ex primo & tertio, fecundo & quarto, tota colliguntur , quae eandem proportionem habent cum prima. In perfonis & rebus eadem eft collatio.
XXI. O bjeåum commutativaejuftitiae funt
7u commutationes, permutationes rerum vel commercia,per- lolutiones & ipfi contra&us, operae enim âc pretii fumma de beat effe aequalitas. Hujus autem aequalitatis inevitabilis eft neceflitas. Cura enim per totam hominum focietatem fun dantur contra&us, qui dicuntur aéhis juftitiae commutativae, fiabsq; hac effet aequalitate exhaurirentur illi & ad inopiam
redigerentur,qui pauciora,quam oportet,caperent,ditefcerent
V. rapientes plura. Ejus efte&a fune,qtiæftusiine injuria, pax
fine difeordia, po!Te ilio proprii juris line invidia, (ß ) Nolite
facere aliquid iniquum in regula, in pondere, in m en fur a , in flate- raJtem(y)C ontradas vel iunt Voluntarii vel In v o lu ntarii^)
X X II. Contra&us voluntarii ( quando utrique eft ani mus commutandi aut contrahendi ) dicuntur bu q àpxyj w cruv-
d^oLy/xdrm txtuv tKxnoç quåprincipium commerciorum vo
luntarium eft , ut funt, i. Emptio. 2. V enditio, 3. Ufusfru- ftasrquo quidem dicitur quis jus habere vendendi ac fruendi rebus alicujus falva earum fubftantia;ut habetur flf. deufufr. & inft. eodem titulo, E. g. qui habet tifumfruclum agri, vel horti,
poteß non folum fruttum edere, fed etiam vendere, & agrum vel hor tum alteri locare. 4: Eft nudus ufus, quo quis habet ju s utendi
rebas alienis falva earum fubftantia, non tamen fruendi. I- taq u em in u sju riseftin u fa quana inufufru<ft.u Nam ille,cui tantum illis vefei licet, vel fua alere ar ment adi f t r aher e non poteft ; ut vendere fru&us aut agrum locare, Locatio eft acceptio rerum mobilium , quàs non folum reddere te netur is, cui fa&a eft locatio : Sed etiam pro ufu earum fatis- facere. 6.Condu&io eft acceptio rerum immobiliutn fub cer to pretio,quas etiam rcftifuere tenetur is , qui eas utendas ac cepit. 7. D epolitum , feu potius a<ftio deponendi, qua res tra d itu r alicui, non ad ufum, fed ad confervationem. S. Pi gnoris acceptio e ft, cum res traditur, non ad ufum fed cum obligatione rcftituendi, folutoeo, cujus gratia pignus acci pitur. 9.Fidejuftio eft, cum fit promiflio folvendi redden- dique aliquid pro alio, fi modo ille non folvat. 1 o . Promis- flo (implex eft, quam videlicet non antecedit petitio promifc Eonis. 11.Stipulatio eft promiflio alicujus precedents
pro-B 3 mis-( ß ) Levit.19 .? .;f . mis-(y) prav. 16.v. 1 r .Deut:%f.v, 13.14.1 f.P r o v ,n .v . 1.
misfîonis petitione. 1 2. T ran sad io efl concordia circa rem litigiofam,feu in qua lis prarcellit.Dcniq; pada omnia & con ventiones hue pertinent, omnesque contradusinnom inati: qualcs funt d o ut des.facio ut facias,d o ut facias racio ut des,
X X III. C ontradus inviti ( ubi commutatio fit una parte invita ) duplici in differentiafunt; vei clandeftini, qui fiunt nobis plane ignorantibus ; ut furtum , cades dolo fada. vel violenti, qui fiunt nobis lcientibus, fed prörfus nobis no lentibus ; ut carceres & vincula, rapinae, injuriofa, & con- tumeliofa verberatio.
X X IV . D iftindio deinceps commutativae & diftributi-
\ x oritur, i. A b o b jed o : illa enim circa res privatas com
mutandas : haec circa bona vel mala externa diftribuenda efl occupata. 2. Ab Annalogia feu proportione, in hae fervatur aequalitas Geomet. in illa autem Arit. 5. à perfonis, diftribu- tivam homines exercent pub. co m m u ta tiv a m 8c p r iv a ti. 4 . à
mediocritate , haec enim(commutativa ) medium r e i, altera medium rationis, attendit.
X X V . Potentiales juflitiæ ha: potiffimum flatuuntur partes. 1. Religio, 2. Pietas, 3. Obfervantia, 4. Veritas, q, Gratia, 6. Vindicatio, 7. Liberalitas, 8. Amicitia feu Affa bilitas, D . T h om .2.2.q. 80.art 1.
X X V I. Juftitiam commut. eandem efle cum Talione, cum proportione fumptâ, ponimus.Quia poenae delidis exa- d è debeant refpondere, quod in p a n a Talionis fieri folet. Undè definitur, quod non tantum delido praecifè m enfura, fed & modo congruit , feu per quod quis peccat, per idem punitor, juxtaverficulum Rhadamanthi, jufla malis hœc ad~
mijfo pro crimine pæna eß, ut quafecerunt, eadem patiantur £? ipfi1
Huic fententiæ non refigatur Ifiod (e) quod lege cautum efl, ut
oculus pro oculo cxcluàatur, non efl crudele. Valuit olim hoc jus
per
perleges Divinas, ut confiât (fi) Dens p ro dente, anima pro a~ n im a fa n g vis profangvine reddetur & effundetur.Quintiliani verba
(>?) refert ïfiodorus: Q uidaquius excogitari, quidjuffius potefp.gr a f fa tu s eft aii quis ferroiprabeat & ipfe cervicem .M i [cuit noxium virus',
refundetur in fu u m fa cin u s aut or em: 0 culos rapuit .effudit : reddat de-
f u a c a rita tefo la tu im .O b icvva tu x tamen hic Talionis diftindio: quæ vel nuda leufimplex eft, q u x i n neutra juftitix fpecie locum ob tin et, ut oftendit ex Arift.(ô) i .Non diftributivæ in qua enim propriè non datur hoc pro illo,fed id quod ante om- niü erat,lingulis tribuitur. Nec 2. Commutative congruit, fi par pari non ex Analogia, fed xquitate velit aliquis repende re , ut libra auri cum libra ferri permutari non licet. Vel Pro portionalis eft,quam in omni vita neçefiariam efie fatemur,ut lubditus principi tributa pendit, talio non fuerit tributum accipere, fed defeniionem expedarc. Talionem ideo nos vocam us, non c u m fimpliciter quis id patitur quod fecit, fed
illud quod ei refpondit aut aquale eft.yEqualitas enim utrius- que rei non quantitatis fed qualitatis & dignitatis fpedanda c f t . ( 0 Id em p a titu r quis quod f e c i t , f i idem d icatur, quidquid ra
tio n e afiim ationis tale e fi, hcet alias ratione natura & fu b fia n tia f u a , v e l etiam quantitatis Pbycica diffm ile f i t . Redditur in
terdum plané idemrfcd id eatenus tantum fit, quatenus res il- Ix etiam rationeæftimationis coincedunt: E. g. Nulla poteft efie alia xftimatio vitx hominis, redditur igitur anima pro- anima. In iis autem quxxftimari poffunt, futficit fi xquiva- lens perlolvatur. Hujus talionis utilitatem commendat ipfb* rerum ufus, propterea non modo in Rep. toleranda, verum etiam maximè obfervanda,modo privata exulet vindida, to- taque res xquo atqne prudenti permittatur judici.
X X V II.P au ca & hic dejuftitix effedu exponemus,à qua
ve-lut
(£) Levit.14.Dent iq .Ixo d .i.i.G en .j. (q) dedam.11. (0) Horn. L.
lut à matre ac fonte quopiam omnia/vulgariter loquendo,jura dim anant:Q uorum , licet non om nium , tamen plurimorum caufa exiftit injuria. ISUfi pejfimis, inquit y eßuffmisque moribus
viveretur, profefto opusferundis legibus nonfuij]et. (k) Unde il-,
lud : leges bonté ex malis moribus procreantur. M. Fort. Cato (A) teftatur. Quid legem licimam exitavit de 5 co jugeribus : mfi in
gens cupido agros continuando, ( f ) Leges egregias, exempla bone- fia apud bonos ob dehbla aliorum gigni. Pertinet & huc illud Arift.
(v)lexefi ubi injuria,
X X V III. V arix quidem apud auftores juris inveniuntur definitiones : fed nobis hac placet, jus eft fententia,quam vel Deus fua, vel princeps publica authoritate,ob civium falutem
tu lit, jubentem facienda, prohibentemque contraria (?) X X IX . Cum omnis lex a&ionum regula fit, qux fi ob liqua,& nomen& naturam fuam amittit. H ujusm odi f u i t F a ll. Flacc. qui turpifsimœ legis auHor dicitur. (0) E tia m fin e rationis f u l cro fo ro r es germanas in matrimonio admijerunt A thenienfes habere« (rr) Difcernendum eft interjusfim pliciter t & fecundum quid
fumptum .Illudfpecialinominejus civile feu politicum. H oc vero oeconomicum appellatur (ç)
X X X . Jus civile fnutiov ttcåitskovfalutis ÔC incolumitatis
civium libéré &xquo jure viventium vel proportione vel nu mero rationem habens, omnia ad fufiiçientem vitx fuften-
tationem fuppeditat neceffaria. Cujus duo funt membra Na- naturale & Pofitivum(o-)
X X X I. To cpvo-iKov N aturale, ut .Philofophi definiunt
cum Arift, (r) eft quod natura omnibus hominibus indidit, eo
(x) Macrob.L.y.Satur.c. 17. 4. (f*) Tac.L.$,Atinel.c.16.1.7. (v) L. f . c. 6. (I) Heid. Itb. Eth.part.i.de. jure Cic, L .i .d e legibus , (0) Veli. P ater.L.i.c.iq. (?r) Corn.Nepos in Pref.n.4. (ç) Artß.L.
co nomine ubique eandem vim obtinet, nec ab opinione pen- det.fvj fed veritate.(<p)Et omnes homines obligat cujufcun- que conditionis linr. (x ) E t iU°s etiam legibus humanis non lobftridos.Eft ratio(v|0 iummaâ natura iniita jubens ea quæ facienda funt : de qua ad hæ c(*j inquit, unus elh commu nis quali Magifter & imperator Deus, ille ell legis hujus in
ventor , difceptator & lator.
X X X II, Ex caulis quidem hic variæ nafcuntur quæftio- nes , fed fupervacui opens res e ft, ftudio diligenti multisque carum (quæ alias facile ex didis elicentur) copiam adlercre, cum brevitati ftudemus. Inter Naturæ legem ( circa quam nulla fitdifpenfatio. (et) i. Non hominis: difpenfare enimdvlege aliqua requirit fuperiorem eße e*. 2 .NecDeiiretreUare emm dicla non potefl, nec e(l Deus quafi homo ut mentiatur, aut filius hominis ut mutetur. Deinde patet y quia nihil potefl agere contraquflitiam fluam, ergo neque difpenfare depræceptis legis natura, quatenus funt talia. Equidem idfieri potefl} f i quidfub conditione tantum decernat, id, fublatâ illâ conditione y mutetur) ÔC ex difcurfu humano de- dudam hoc diferiminis intercedit, quod illa, velut immo bile fundamentum eft, prohibens eunda vitia indiferetè,cum perpetua omnium obligatione ,* hæc inftar conclulionis m o b ilise d , externa tantum vetens cum obfcquio paucorum. N ec per omnia verum elle dicimus naturalia eunda immuta bilia efle : quæ enim ratione formæ infunt mutari quidem non po liu n t, quæ vero ratione materiæ, illa certè mutantur. E t ita naturæpræccpta, in genere conliderata, idem femper fo- nant ; cum verô ad fpeciem defçenderimus & materiæ præ- ce’nti acccmmodarimus, mirum non eft, Il alii aliud vifum fiat. Ideo Cic. (ß) fie feribit, multa, quæ naturâ hone fla effle videntur y temporibus fiunt inhonefla, C
Fft-(v) Cic. h.d eleg ib . (4)) Gutfi l .i.Eth.Thef.16.de jure. (•%) Hom-
l.4. Eth. c.Ty. N.}6.(\J/J C /c.l.i. de legib.(t$)Cic. I.3. de II. (a) Mb* M. Pag.iD oä.Th.i.i.q.ioO ‘Mt.8, (ß)L.$.ojf.
X X X III.E ftq ne & hoc naturale vel primarium,ad quod cognolccndum vel exequendum ratio hum ana fertur per pri mam natura: inclinationem, quod etiam eodem c a p it ehe momento (a<ftu primo,licet non femper fecu n d o , ut in infan
tibus apparet) quo homincs:ut Deum efTe colendum , paren tes honorandos,liberos alendos.Et hoc eft quodfyjdicit Paul. Opus legis feriptum in cordibus noftris, in fcholis Phil, di-dam en re&x rationis, notitia principiorum prad, diferimen N honeflorum & turpium, vocatur. VeJ fecundarium ex jure na turali primario profluens apud populos recipitur omnes (& jus gentium appellaturjcujus lex eftdegati non funt violandi,
depolitum bona fide eft rcftituendum, naufragorum bona prardæ non funt exponenda.
X X X IV . Pofitivum autem jus, qua tale, non ipfam na turam, fed inftitutionem Magiftratus refta ratione fancitam fui agnofeit autorem , & ex conditione temporum pendet ,• Ideoque mutabile & & abrogari poteft 11 fenllm & non fre quenter fuerit,crebra enim & temeraria legum abrogatio im prudentiam legiflatoris arguit.
X X X V . ICtis jus hoc quoque vel publicum eft, (<^)quod ad ftatum Reip.fpeftat, vel privatum (non quod privata
autori-tate introduBum eftiomnes enim leges à magifiratu : fed ratione obje-8 i ) dicitur, quod immediate ad Ungulorum, mediate vero to
tius Reip. utilitatem applicatur.
X X X V I. A dhæc, v e leftju sftriâu m , quando lex five regula juris abfolucefine accommodatione ad circumflandas loli, tem poris, & perfonarum accipitur, dicitur aliàs -n àr
Xs/ßoJ'iacLiov, jus abfolutum, jusfuram um , item feriptum,
& hac ratione judex non debet efle ‘zr&ruorotinhf > led omnes îequaliter punire five nobiles, fiv e ex infima forte fint. Vel jus æquum eft juris ftri d i moderata temperies & ad circumflan das Cy) Rom. i . (<?) Tit, i , Inft. de )ufl, & )«r, §. ultimo
tias prardi&as accommodatio. Ideo Saul filium lonathan fecun
dum jur rigidum capite damnavit,fedpopuli interceßione ab folvitur. (i)
Sic Scipio [editionis crimen exercitui donavityquem jußim anus idem
ob facinus totum fere morti addixit.
XXX VIÏ. Oeconomicum jus eft focietas vitat eorum,
qui ejusdem funt domus, inflicuta ad generis propagationem & domefticorumfuftentationem [Q cujus fpccies tres coiv ftituit(»i) patris in filium à parente non feparatum: JtT7TCTi%ov herile, domini in fervum: y conjugale h. mariti in uxorem; quorum non eft jus fimpliciter didum fed xccrd fjLiToJpspcurfc naß’ ofMicdrtjm. In oeconomia enim locum
pro-f
>rie non habet injuria, quamvis injuria: locus videatur : il- ud tamen non quat. jure utuntur oeconomico, fed quat. ju ris civilis ejusque vel naturalis vel legitimi funt partici pes. E ft enim fervus in poteftate domini , unde Arift. in Pol. dicit, fer vum efie inftrumentum animatum, cujus ope ra dominus utitur. Filius vero eft pars patris fui, nemo libi injuriam infert ( Arift. loco.cit.c. 11 ) quat. fumitur pro bono in noftra poteftate pofito,contra vero omnino poteft.Eadem- que quoque fententia eft dc marito & uxore, qui ejusdem fe re libertatis funt.(c) l.Sam. c.i4.7.4^. (Ç) Stie.part.i.ph, moral, c .i4. (>j) Ar'tß. l.f.
Etb. c.6f.
Hifce pro ratione inftitutibreviter delineatis, fateor plané multa adiici pofle , qua:, temporis modum
cxcefiura, relinquimus, finem igitur aifputationis ponimus,exiftimantes fatius paucis idoneisLe-
âores contentos efte,quam multis minus necelfariis gravari.
E x c clßffimo] u flitU Çff ju ris D i r eElori fetn fer xterna f i t L A %) S .
lu s e r n doftr in a moribusque p rœ fta n ti,
D. OLAO PETRI MOR ÆO,
Oe l A N D O ) a m ico d ile& o , dejuftitiapu-
\ b licè difputanti.
T U gi ehüciACGvw] faöTtprnct, (pQtyPcLq* pivöa Apmoç : Yj yvuvaj x&Aiyiiv 7r&cyfi £çï hxcuov* <;H J'g JïKcucawt) fXipoTroôv xiipetç ocvïet cwctfJLvniç
Ka) 'srnteeiv *£?]**vy ttuvtgt cL^yyn.
Hœc pauca amici honoris ergb reliqui.
