D.
D.
D I S S E R T A T I O G R A D U A L I S ,DE
C O G N O S C E N D I S
E POËSÏ
MORIBUS
G E N T I U M ,
CUJUS
P A R T E M POSTERTOREM C O N S E N T . A M P L I S S . E A C U L T . P H I L O S O P H .IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSr,
PRÆSIDE
M
ag
. C A R O L O
AURIVILLIO,
PoësEos
P R O F E S S . R e g . e t Or d. S R . S. M.Æ QUÆ BONORUMCENSURÆ SUBM ITTIT
A K E B A R F O T H ,
OSTRO-GOTHUS.
I N A U D I T . G U S T A V I A N O D I E X V . J U N I I , A N N I M D C C L X IV .H. A . M. S.
Ü P S A L I Æ .
5
. vr.
A
t m o ru m non fingiilaria fed in univerfu m m o do efficta ex em p la fi Poetar p r o p o n u n t , fi æ v o o m n i eædem h o m in u m anim is facultates exti- terunt & m a n e b u n t , eo ru m d e m vitiorum , earum- d em virtutum adminiftræ, fique ultra naturæ præferi- ptum niti Poëfis ipfa interdixerit ; videntur m o r u m non nifi eædem aut certe fimillimae continuo recurlu- rae in Pocfi cujus d em u m c u m q u e x v i fp ecie s, nihil* q u e adeo aut parum eam futuram a p t a m , ut.discre ta fingulorum te m p o ru m indicia fuppeditet. Gra vis h æ c r e p r e h e n fio , nifi aequa vi ipfam tangeret Hi- floriam. Qijas v id it antiquior aetas easdem & videbit recentior, a n im o r u m , quoad his urantur in terris ho*> m i n e s , c o m m o t io n e s , n unc flagrantifïïmas, n u n c le . niores ; iidem inde orti & oriundi m o r e s , fi p er fe & generatim confiderentur. F uerunt e r u n tq u e , d um orbis fleterit, f t u p i d i , ig n a v i, foedifragi, alienarum rerum cupidi fuarum prodigi &c* htsque plus m in u s intermixti fapientes, fortes, tem p eran tes,h u m an itatis m em o re s & c. V e l p o tiu s, q u o d miferra j.ifbet n o fh i g e n e r i s , fatendum eft, poflq u am pravitati fem el fuc- • o b u e r a t , c o m m u n i ob ru tu m c l a d e , v ix alia m o ru m discrimina p otuifle animadverti in diverfis gen- tibus,diverfis te m p o r ib u s ,q u a m quas rarioris alicujus & ne hujus q u id em fatis u bique candidæ virtutiso-p inio attulerit. V eru m ta m en , q u em ad m od u m in v u l tibus h o m in u m , quam quam facies fp e fh ta c o n g r u ences fecu n d u m partes & fuit una eadem que & eric, d u m mortales v ix e r in t, infinita nihilom inus ludie va rietas, h o m in u m q u e nem ini non peculiare quidpiam & iu u m ineft; fic in g e r ite q u alib et, certus quidam, q u o d iftin g v a tu r , & natura veluti (labilitus ingenio r u m flexus dignofei ab his folec, qui perfpicaciores c e te r is , m erentur adeo ut illis præfint. H u ic d iffe rentia; , cujus varias initio caudas noffrum non eft n u n c e x p o n e r e , innumeri dein fe adjungere cafus & gyri potuerunt, q u os aut vicini habitus populi, aut interior civitatis m o d u s, litterarum in primis bona- ru m q u e cultus artium & hinc pendens fenfus N u m i nis pepererit, quibus<|ue fiat, ut non externo tantum c o l o r e , fed & m iro intervallo graduum ipfius b on i tatis & malitiæ, a fe invicem non diverlæ m odo g e n tes d id e n t , fed & una e a d em q u e, interjeflo te m p o r e , (ibi reddatur diffimilis. In his o m n ib u s , quae An gularium factorum ad menfuram expendit & per- feribie H i f f o r ia , tametfi non nifi m 3 ’ Sa« generarim verfari Poëfi conceditur , impedire tamen illud ne quaquam poterit* quin perfonas, quibus utatur, v e - ffiat ita atque inffruaf, ut nifi tempori g em iq u e non c o n g r u a n t , cujus mores carminis argum entum po- pofcerir. E x e m p lis, ut coepim us, conabimur, fi p o te, illuffrare. In Ariffophane merita Icilicet innum e rabilia P lu ri, quo nom ine ipfàs divitias loquentes in fcenam d uxit P oëta, hanc denique in fumrnam redi g u n tur :
T a dt 7rpocyuur a y j hcc as Hocvra. 7rpocrrercci' . , / ’ « V \ ' V
Movüÿrarôff y a f t; eu 7îclv7ûov kitioç
\ ro ro ' ~ 5 £> -v. Ï !/ t/
Ka< xav jcaxav k#/ aya^öjv, su igïj cr/.
Notitie omnia negotia p ro p te r te g eru n tu r ? Solus enim tu es omnium cauffa
h t malorum Ö* bonorum ; hoc probe fcias ita efje e). H u ic autem ut prim um acccfferic M olierinnus T a r - tu ffu s, q u em ne religionis qu id em & piefatis (im u- lata larva d e d e c u it, fe m o d o fu osq u e ditiores red d e r e t , m o x p a teb it, creverit ne vitium iflud, Iabenti- b u s tem poribus, an iisdem Temper Te carceribus pas- fu m fuerit obftringi. C om para, fi libu erit,T eren tia* n u m T h r a fo n a cu m gloriojo homine D eflo u ch ii, n e c m in u s rufticam ferociam fibique fere uni n o c e n te m arrogantiam ridebis in uno , q uam d elicatam , c o m ta m , im m enfam fatuitatem dedignaberis in a lte r o , perfidia infuper fetam & co n tem tio n e facratiüîmo- rum jurium ; cujus discrepantiæ nifi vera ea fit ra tio , quæ diverfis m oribus diverfæ g e n tis æ vique c o n tin e a tu r, difficile erit probabiliorem aliam fubfti- tuere. Garruli & importuni falutatoris v ix d ev ita n das ineptias, quas olim perftrinxit H oratius ./)> q u e. flus pariter nollro ferm one haud ita pridem efl lilu- Aris A u f t o r g ) i ac fi plane te eadem in utroque n on le g ere m o x f e n t i s , discriminis q u o q u e eam fi- m u l cauflam f e n t i e s , quod Romæ rlcer fcripferir an te bis mille circiter a n n o s , noftræ alter S to c k h o b miæ. V irgiiiano in carmine pius regnat Æ n e a s , pa ter fuæ g e n t is , fuperum voluntati addi& us ita, ut &
caris-é) Plut. V. i$r. (qu. f ) Sat. 1.
g ) Vitter-
hets Arhet. Tom. 1. p. 6j.
$ ) 2S ( 9
carifTîma qtiaevis alia p o ffpofu erit, in ipfos mitis h o r t e s , fortfffimus licet i d e m , nulliusque ced en s m etu p e r i c u l i , fidus fo c iis , h u m a n u s in o m n e s , publica de re unice follicitus. R ecu rru n t in H en riad e virtu tes eæ d em Gallici H e r ö is , fed tot differentes cauffis, & m o t ib u s , & effectis, qu ot in nupera gen te poffu- labat dispar religion is, l e g u m , artium virtu tu m q u e a d eo & vitio ru m cogitatio.
§- VII.
N e q u e enim fui honori nom inis infervirent, qui carmina fer ib u n t, aut Poëtæ a fuis haberentur, nifi carm ini m ores in fe r e r e n t, quales putent le&ores ad fua tem pora pertinere. H o s enim conciliare fibi fa- v e n tes ftu d e n t, his ejusm odi oblectam enta co m m in i- f c i, q u ib u s videantur amceni , effeque adeo poffînt ex parte quali d e m u m c u m q u e utiles. A tq u i n ec virtutibus m ultum informandis p r o m o v e b u n t, nifi eas d elig an t, quarum præ ceteris exiffimatione ducantur c i v e s , n ec arguendis vitiis fore fe op p ortu nos arbi tr a b u n tu r, nifi ea tetigerint m a x im e , qtiæ coram in tueri v u lg o detur. In H idovia D ram atic* Pvèfeos G al lica ubi m em oraverat F o n ten ellu s b ), Sæculo X V I . Parifiis aftas Tragcedias & Comcedias, in quibus t e m ere & perditiffime jurantes, c o n v ic ia n te s, pu gnis & fu ftibus fe excipientes perfonæ inducebantur, at- q u e in J o d e lli potiffimum dramate q u o d a m , cui no m en E u g e n i i , A bb atem e ff if t u m , haud uno fe tur piori flagitio , fine ulla verecundia, contam inantem , fu b ju n git : Voilà aßuremsnt (T étranges mœurs. Il ne
D 3 parole
paroit f a s ce fe n d a n t, que perfonne en a it été fcandaîb Je. Le Siecle de H enri II. ri éta it pas délicat fu r cet. te matière , il JaiJoit p rof c/Jim de tout le libertinage, d' autres Siècles diUunulent, cJ ju ig n o it au mépris de la v e r tu , celui des btenfeances. Si rogari jam pos- fet T a fîu s Italus , cur H ie ro fo ly m æ potius illultres H e r o a s , quam per orbem C hriflianum inclitos alios celebrandos fuU.-ferit, refp on d eret haud dubie, inter ceteras fe rationem hanc habuilTe , q u o d fua æ tate, in Italia (a lte m , nondum defierat g lo r io fu m p u ta ri, infidelibus, qui d ice ban tu r, fola S im ulante r elig io nis discrepantia, arm » inferre; fique n os hodie, qui legim u s , m iram ur Chriftianis im peratoribus tribu tas magicas a rtes, & ex his orta enorm ia p r o d ig ia , danda tamen venia Poëtæ , q u o d non exclulerit e- jusm odi , q u o ru m plena tu m E uropa rumoribus , quaeque & fieri p o f i e , & fæpe e v e n if îe , D ivini in- (lar d o g m a tis , credebantur fupcrftitiofic Icaliæ. ' A- perit a rgu m en tu m P ar adi f i p e rd iti M iltoniani, utpo- te fitum in re , per univerfu m g e n u s nollrum dit- fundente cafum mi ferri m um æ que ac D ivinæ m ile- ricordiæ admirandam potentiam , aperit inquam re g io n e m , in qua fertilifiimi audacia ingenii alas e x p li c e t , quaeque caliginofo veluti horrore & fublimi tri- ftitia haud male placear imaginandi follertiæ, qua e x cellere præfertim A q g li putantur. V i , um ita certe Voltairio / ) , qui & ip fe , a Sinenfibus u squ e repeti ta fabula , quam cothurno a p ta r e t, in T ra g o ed ia , cui titulus : P Orphelin de la C h in e, Sinenfium iicet
&
& T a ta r o r u m m ores potiffim um effient e x p in g e n d i, adeo tamen rcceffic a fingulis prop e, qaæ Sinicum, jam ante P e k i n g s a fh tm , drama exhibuerat, ut no v u m o m n in o condiderit, in q u o affe&us animorum, f e r m o n e s , & narratarum rerum feriem infle&eret ad fp eciem E u rop ei orbis m oribus non ubique repu g n a n tem . Scilicet conaturum fe nihil p ræ vidit, quod operae foret p retium , nifi in fcena fpe&andis virtuti bus viriisque dediffiet h a b it u m , quo probare fe illae pofient proximis L e& oribus , talia haec videri , ut d om efticis eejam exem plis confentirent. Im m o & A p o l o g is ubi dele&are pariter ac docere propo- fuerat fibi G e lle r tu s, vix ullum effinxit, cui five ma teriem five peculiarem flexum non dederint fuorum m o res c i v iu m , q u em ad m od u m m o x prima in parte, H i/I oria pilei A ), Seror precans / ) , Mendicus w ) y n e e x c ite m u s p lu r e s , fidem fecerint*
5. vir.
U t! autem efl certiffimum , in g e n tib u s, peni- tus barbaris, nulloque adhuc m oru m cultu mitigatis, nec artes humaniores ceteras, n ec Poëfîn vigere, ne du m in puicricrem florem adolefcere; fie non fallet eon;e£tura, qua e x déficiente Poë-feos fiudio & am o re in g e n te aliqua in fe r a m u s, parum adhuc profe ci iTe eam ad com m unis vitæ liberalius parandum de c u s , aut, mutata v ic e , n e g le c te humanitatis peenam p olitiori orbi hanc dedifle, ut fqualida d em e ig e re tur infeitia.
Ing€-k ) P ag. g . I) pag. gg. « ) pag.
- - Ingenuas didicijje fid e lite r artes Emollit m o res, nec fin it ejje fero s n).
Quoad continua laborabat Roma necelfitate five t u e n di armis five amplificandi rudioris a d h uc roboris, i g n o ta Poëfis jacuit; Græeîæ autem , quæ n u n c eft, fi n u l li nifi illepidi florent P o ë tæ ,m o r u m q u e inde auftcri- t a t e m , anim os hum iles & abje&os , multa in fu p e r no& c ridicularum o p in ion u m in v o lu to s fufipiceris , c o n firm a b u n t, qui coram eas oras vifitaru nt, n e c falfo te fufpicatum d o cebunt. L a te n t quidem f e p e cauffarum baud p a u c æ , quibus fia t, ut uni h o m i num plus inefle quam alteri videatur alacrioris i n d
olis , utque fecularia præfertim ingenia, qualia fere funt P oetica, fuo potius freculo, quam a lio , in m e dium p r o d e a n t , nec diffitendum , cfie eas c a u f ia s , pro vario discrimine tem p oru m ac g en tiu m , n on u - na eadem que ah origine repetendas. A ttam en felii- cior Poëca cxfiftet n u squam , nifi a dfuerint, quæ i n g en iu m fu fe ite n t, a c u a n t , perficiant, & nifi in v ita verint m ores familiares g e n t i, in qua Poëta e x lfite- rit. H o m eri prom tu m adeo & recenti veluti nat ta rse fidum in g e n iu m , qua educatum p u tem us fe lic io ris fortis providentia? Candori debetur vetuflioris ae v i , fimplicitati apparatus, q u o utebantur in vita o - mni etiam principes v i r i , n o n du m fucos do&æ v e
hementiae afFe&uum , fociatae fine fraude civiunn c onfenfioniin c o m m u n e propofitum , liberiori v i v e n di m o d o , quo fubefie rarius alter cogebatur a lter i, nifi meruiflet virtutibus obfequium , ceterisque quas
divear-11) Ovid, cx Ponto. U , ß . 4 7 .
d iv er fa m o lim G ræciam a vicinis g e n tib u s hand obfcu- re indicant. Graecum vero Latinus A u & o r Æ n eid o s, qvLim in partibus bene multis imitabatur ftndiofifli- m e , cur r e lin q u e n d u m (latuerit in c e te r is , inque dis- p o d tio n e tota univerfi P i è ’m a tis, & cur illo potifli-i m u m aevo, nec c i t i u s , nec tardius, ingenii carminis- q u e adulta maieftate em ic u e r it, intelligim us quadam ten u s , ut p rim u m eve& a Romani incrementis im p e r ii, in eleg a n tio rem a m p litu d in e m , m o ru m & v i v e n d i in R o m a n o p o p u lo c o n fv e tu d o ludratur, il-lataque A u g u d i trium phis , pacis aeque ac g l o r i æ , qualis v ix g e n ti ulli contigit alii, blandiffima pofleflio. N e q u e recentioribus tem poribus per E uropam often- d etu r u sq u a m g e n t i u m , fu m m is illis ju n gen du s Poè’- ta,nifi q u e m invenifle conflet inter fu os e o r u m q u e in m orib u s o c c a fio n e m , qua natura datas fibi animi d i vitias p r o m e r e t , politiflim aque gravitate carm inum exfererer.
§. VIII.
C olligatur e x em p lis, quibus ufi fu m us ha&enus, prte g en erib us Poëfeos ceteris fingularem v im adfer- re E p i c u m , A p o l o g i c u m , Dram aticum & Satiricum, ficubi g e n tiu m indagandi m ores & fecernendi fuerint- N e m p e in illis præfcrtim repræfentari a Poëtis per- fonas o p o r t e t , quarum ope carmini vitam & m ores indant non in te m p e d iv o s. E x quo m o x fequitur, ut princeps inter fingula Dramatico potidim um & Sati rico locus v in d ice tu r ido in n e g o t io , q v u m eoru m utrique p r o p r iu m chara&crem condituat hum anorum in o r u m imitatio & cenfura. Etfi e n im in Saturis uh
tra veritatis limites fæ pe exfiliunt lcrip to res, quibus indignatio verfu m f e c e r i t , q u o s inter non J u v e n a lem m odo, aut Perfium, aut H o r a tiu m , fed & ipfum referam us m oderatiffim um alias B o il e a v iu m , tamen rem anebunt in his fn n u m er a , quibus re& e nitantur p rudentes æ ftim atores, ubi t e m p o r a , quæ fingulos P oetarum iliorum tu le r u n t, varietate metiri m o r u m voluerint. N a m q u e accufata ab his crimina fi v e l m a x im e largirem ur au£ta non n u m qu am & onerata licentiori o d i o , in e o s , q u os præfentes anim o P o e tae fifiebant fibi inter fc r ib c n d u m , foret n ihilom inus valde tem erariu m , inania judicare c u n & a , quæ pu blice vituperarunt ita , ut fuis certe civ ib us in uni- v erfu m molefii aut m en d a ces non haberentur. Sed v e r o in carminibus etiam aliis cuius d em u m c u m q u e ordinis, fæpe, d u m m in im e exfp e& averit Le£k>r, in cidet in teflim onia, q u ib u s hujus illiusve gentis m o res liquido veluti in fp ecu lo vifendi offerantur. Q u is Horatianis in Odis S c y th a r u m defcriptam quæfivis- fet im a g ine m ? U ltro ob tu lit Poeta adeo luculentam , u t & Hiftoricorum nofiræ Patriæ accuratiffimus von D alinus non dubitaverit laudare & Svecanis infuper verfibus ex p o n er e o).
Campe fires melius Scytha ,
Quorum plauftra vagas r ite trahunt domos, V iv u n t, c ? rig id i Get a ;
Im m etata quibus jugera libéras fru g e s Ö" Cererem fe r u n t,
N ec cultura placet longior annua,
D efun• o') Tom. I. C. 2. p . 2 j.
35 ) 31 ( 3 5 D< fu n ä um q: t C la bovibu s
Æ quali recrea t forte v ic a r ia t. Illic matre carentibus
P r iv to ni s mulier tem perat innocens; Nec dotata r e g it virum
Conj' X , nec nitido f id i t adultero.
Dos
eft magna parentiumV irtu s Ö metuens alteriu s v i r i Certo foc lere caflrtas;
Et peccare n e fa s, au t pretium efl emori />). M e d io in rure apud V ir g iliu m elucet inquietae Ro- m æ verifiiraa effigies:
Illum (agricolam), non populi f a j ces, non purpura regum f l e x i t cf* infidos agitans discordia f r a tr e s ;
A u t conjurato defendens D acus ab HiflrOy Non res Romanæ perituraqu e r e g n a , ne que ille A u t doluit mtferans inopem, aut in vidit habenti. nec f e r r e a ju ra Infanumque f orum aut populi tabularia v id it. Sollicitant a lii remts fr e ta c<sca , ruunt que In f e r r u m , penetrant aulas t S limina regum. H ic p e tit excidiis u rbem , miferosque penates
U t gemma bibat Ö Sarran o indormiat oflro• Condit opes alius y defoffoque incubat auro.
H ic flupet attonitus r c f lr is , hunc plaufus hiantem P er cuneos , gemino tus enim , plcbisque patrumque
O r r ip n it s gaudent perfufi fangvine fra tru m , E xilioque domos cS dulcia limina mutant ;
A t que alio p a tria m quarntit fub Jble jacentem q). E t fi recentifiîma maluerir q u is p ia m , Helvetiae
gen-E 2 tis
tis pervidebit anim os & inHricuta , in carm ine, qu»o Poëm ata dedicavit am ico P oëtarum æque ac M e d i c o rum h o n o s , iliuftris von Huller :
D e r alten Scbw itz e r ta p fr e band H a t twib ein rauher mut h g e f ü h r e t , Ihr fin n v a r fla rk und u n g ezieret,
Und all tbr W itz w a r nur verßand. N t c h t , daff man um verachten J o ll,
D e r Freijheit S itz und Reich auf Erden Kan nicht an G eifl unfruchtbar w erd en , W er f r e i j d a rf denken , denket wohl. Kein , ihr im flah l erzogner finn Fand keinen R e iz an m indrer Ehre cSc.
$. VIII.
O m n iu m v e r o clarifiime elucet P cë fe o s ufus i n cog n o fcen d is m oribus carum g e n t i u m , quæ P o ëea s tulerunt ante H ifto r ic o s , v e l in q u ib u s , perditis H i - ftoricorum antiquifiimis m o n im e n tis , non nifi P o e mata ejusdem ævi hodie fuperfunt« E te n im noftra jam in t e r e f t , e x p e n d e r e , quid legi adhuc a nobis & examinari q u e a t, non d isq u ir e re , in g e n t e hac v e l illa, Poëfine, an profa oratione traditae Hiftorias c o m petat, ut nata altera ante alteram credatur; q v u m pro- faici H iflorici v el m u lto antiquiores P oeticis fi (latu- an tu r, at pcriiffe putentur ita, ut quid fcripferint , penitus nunc ig n o r e tu r , seque v a le a n t , ac fi nu i n quam collocaflent operam. V etufhe Græciæ eit p r i m u s H e r o d o tu s, cujus adhuc pleniores extant c o m mentarii; at q u a d r in g e n tis , & quod e x c u r r it, annis antecedunt H o m er ica & JHefiodea c a r m in a , quibus
-in fu p er co n t-in en tu r -innumerabilia, quorum n ec vofa n e c v eflig iu m in H iftorico. Q u is Poetam igitur urrunv q u e n on patulis amplefratur ulnis , agatque illis gra tias , q u o d ultra H e ro d o ti etjam tempora adfcenden- d o liceat G ræ corum m o res & fata contueri. V eru m q u o d d e G erm anis refert T a c i t u s r ) y unum apud i l los memoria annalium genus Juiffe carmina^ idem acci- difle g e n tib u s olim p lu r ib u s , non ignorant antiqoita- tu m ftudioft. N o ftris faltem majoribus ita fuit fo lem n e, P o ëfï miniftra antea&arum rerum Hiftoriam propa gare ad pofleros , ut ipfis in Profaicis feriptoribus illiu s m oris d ocu m en ta lucidifîîma ferventur. N o b is a u te m nec illud jam conceditur operofius p erfeq u i, n e c in gen te noftra, per faecula eu n d o fingula, often- dere , quid Septem trioni familiariftima ars ad m o res c o g n o fc e n d o s aevi cujuslibet c o n d u c a t , erit- q u e adeo utru m que relinquendum illis, qui peritio- res nobis & in f t r u ö io r e s , rem hand fane indignam
curatiori in d a g in e , S vecan i in honorem no m in is , rite ex p licen t.
r ) D e mor. G erm .