De rosis Svecanis tentamen decimum, quod cons. exp. Fac. Med. Ups. proponunt Adamus Afzelius, ... et Petrus Hemm. Odhner, Vestrogothus. in audit. Gustaviano, die XII Dec. MDCCCX.

H

R O S I S S V E C A N I S

COXS. EXP. FXC. MED. UPS.

P R O P O N U N T

AD AMDS

_A

P H I L . KT M E D . DOCT. , BOT AN. DE_{M O N S T R A T O R , REG. AC AD»} S C I E N T . S TO C KH. , REG- SOC. SCIENT_{. U P S . , C Æ S A R. A C A D .}

N A T . C U R I O S . E R L A N G . , REG. SOC. _{L O N D . , E T REG,} S OC. L I N N . LO ND. M E M B R U M ,

E T

P E T R U S HEMM. O D H N E R ,

v

I N A U D I T . G U S TAV IANO, DIE XII DEC. M_' DCCCX. , ' *■»«. *

4

P R O S T E N h o gÂr e v ô r d i g e o c h _{h ô g l a r d e} h e k r

J O N A S O D H N E R

TBOMSSEN

N ä s t G u d vördar ja g i E der mine störste Välgörare. _{E d e r till­} h ö r s S le d e s , m e d den h e ligaste rättighet, denna fö_{rsta offen te lig a} för säkran o m min vördnad och tacksamhet. Jag ka_{n e j , j a g för­} s ö k e r e j , Föräldrar, att prisa Eder g od h et; jag vä_{lsignar den sä} lä n g e j a g lefv er. _{M in n e t a f Edra lärdomar, Edra efterdöm en,} o c h v i s s h e te n att hafva fo lg t d e m , skola i alla _{sk iften skänka} m itt hjerta d en gladaste tillfredsställelse. Under _{bön till den} A l i g o d e , att E d e r b on ing mätte vara fredens _{o c h s ä l l h e t e n s ,} sk a ll det för m i g blifva den största ära, att, gen_{o m kä rlek för} S a n n in g o c h D y g d , göra m ig värdig namnet af

D e B ä ste Föräldrars

L y d i g a s t e S o n P E H R HEMMING.

Rofa fp in o ß sß m a , caule petiolisque aculeatis, calycis foliolis indivifis, Li n n. Spec. P la n t, E d . i. Toni. i. p . 491., F lor. Svec. E d. 2. p . 171. n. 442.*.

Rofa fp in o ß sß m a , germinibus ovatis glabris, pedunculis caulc petiolisque aculeatisfimis, Li n n, Sijß. N a t. E d . 10. Tom .

2, p . 1062., Spec. P la n t. E d . 2. T om . 1. p . 703, R o f a fp in o ß sß m a , g e r m i n i b u s g l o b o f i s g l a b r i s , p e d u n c u l i s h i s p i d i s , c a u l e p e t i o l i s q u e a c u i e a t i s f i m i s , L i n n . S y ß . N a t. E d . 12. Tom . 2. p . 3 4 8 . , S y ß . F e g e t. E d . /?. M u r r . p . 3 9 4 * , h) ; — R e t z . F lor. Scand. P r o d r . E d . i. p . 9 5 ., E d . 2. p . 120.; — H o f f b . F a x t - R i k . U p l. 2. s. IJ8. och j . s. 240.

Qui de Rofa hac nofirate fcripferunt vel fcn’pfisfe credun* t u r , hi funt Autflores,, quos hatflenus infpicere licuit, om nes. Tam etfi nom ine e o d e m , ut ajunt, tr iv ia li eam appellarunt p l u ­ r im i, eaindem tamen fpeciem non fingulos cogitasfe, ex ac cu ­ ratiore elucebit eorum reccnfione, ad quam nunc a g g ted ia m u r, ut folem us, agendam , ab iliis , qui antiquiores funt, exorfuri.

In t e r hos primus eminet O l a u s Ru d b e c k i u s, Pater, vir ille m agnus, qui ut in aliis fcientiis bene multis variisque artibus, ita in re herbaria fua astate exeelluit Stirpes e n i m , quas fignificatas voluit, una a l t e r a v e nota difiinxit pletum que

àdeo certa, ut de iis dubitandi locus vix remaneat; quum e

con-k ) C a r o l t a L i N N e S y f le m x V e g e t a b i li u m , E d . i j : a , accesfio - n ib u s e t e m e n d a tio n ib u s n o v is f i m i s , m a n u p e r i ll u f i r t s A u d io r is J c r i- p t i s , a d o r n a ta a J o a n n e A n d r e a M u r r a y D . e tc . , G o t t in g , e t G o th . i p ? 4 . 810. — H a n c e d i t i o n e m i d e o h e i c l a u d a m u s , q u o d c c r r e

-f t i o n e s e t a dd ita m e nta c o n t i n e t ip-fius v o n L i N N é , e t q u od e a m o b c ausf am ut hujus libri A u & o r r e v e r a ill e confide rari p o t e f t , v id . P ra e

contrario non folum ejus aequales, verum etiam, qui eum ad

tempora usque nofiratis v o n L i N N e _{longa ferie fequuntur, Bo­}

tanicorum plerique, plantas defignandas, cumulatis indifferenter fîc didis fy n o n y m is, tenebris tam crasfis obduxerunt, ut quas- nam intellexerint, faspenumero dicere nequeat vel follertisfimus earum invefiigator. — Ille autein heic epitheta colorem odo- remque fp ed an tia, aeque ac nomen fvecanum : Neglikrofer, fuas Rofae appofire tribuendo, eam adeo discriminavit, ut quin fit R . cinuamomea illa apud nos vulgatisfima, nemo dubitaverit. N om inatur quidem in Appendice Catalogi P la n ta rim , Horto

U pfalienß adnexa, fed fine vocabulo cariophyllaceo et fine lit­

tera r , quas eam esfe vernaculam et in agris nofiris inter annos 1 6 6 6 et 1685 repertam, indicat.

Or d i n e _{fecundus efi Br o m e-l i u s}

, qui vero, quum praster nom en Svecanum: L ilia Nuponebujka, de fuo nihil addidit, non nifi e f y n o n y m is , quas citat, judicari poteft, quasque funt:fc

I

Rofa fylveftris pomifera, Pe n. et Lo b. _{A d v e rf. p. 4 4 6 .,* i ) ,}

D a l e c h . _{H iß . P la n t. P . i. p . 127.° fig . dextr. kJ.}

C ynorrhodi fpecies, T h a l. _{H ercyn, p . yy. 0 I),}

H 2 _Rofa

*) N o v a S tir p iu m A d v e r f a r i a , au ffo rib u s P e t r o P e n a e t M a t - t h i a d e L o b e l , _{M e d i c i s , A n tv e r p ic e , 1 5 7 6 . F :o.}

Hujus S t i r p iu m

H ifto ric e p leru m que adnexa inveniuntur. — k) H ifio ria g en era lis P lan > t a r u m , P . / . e t 2 . L u g d . 1 3 8 6 . F :o. C o n jundâ M o l i n æ i e t D a l e - c h a m p i i _{o p e r a c o n q u ifita , duobus con tinetur voluminibus. — /) S y l­} v a H e r c y n ia , f iv e C a ta lo g u s P la n ta r u m /p o n te nafcentium in m onti­ b u s , e t lo cis v ic in is H e r cynice , quir re fp ic it S a x o n ia m , confcriptus f i n g u ta r i ftu d io a _{J o a n n e T h a l i o ,}

M e d ic o N o r th u f a n o , F ra n cof . a d M o e n u m , 1 5 8 8 • 4 :0 . C o n jun dim cum _{J o a c h . C a m e r a r i i H o r t o} M e d ic o et P h ilo fo p h ic o , ejusque ^fconibus editus eft, et in contextu

R o f a a r v i n a , T a b e r n . K reu t erblich, y .te r Buch. e d . F ran ckß S. ijo . f lg . in f ., fe d e d . utr, B a f. S. 1496. C. f . i n ) .

R o f a f y l v . p o m i f e r a m i n o r , Ba u h. P in . p . 4X4. n. 16. n).

Ho r u m au d or u m primi Pe n a et d e Lo b e l d e fua Rofa

adferunt hsec : ”Inter Sylveflres non pofiremae venuflatis alia ” Angliae perquam familiaris, et Esglantinæ cognatior: fruticat ” pum illa, bicubito non altior, fed inodora: folio m in o r e , ct ’’pereleganti : Mespilo Araniæ non dispari: p o m o donata minore ''m u lto , colore vividiore, rubello ftibpuniceo, per Auguflum "maturo: flos Rofze fylveflris e f l/' — N u lla m aliam his verbis deflgnari Rofam quam p im p in e llfo tia m , Li n n. eo certius c f l , quod tum heic in margine tum a Gallo d e Lo b e l in Stirpiu m

Obfervationibus p ), ubi A d v e rfa ria citantur, vocatur D unen R o fe n p ) ,

qu a s

n i) N e u w v o llk o m m e n tlic h K r e u t e r b u c h , m it Jehonen u n d k iin ß li- chen F i g u r e n , a lle r G e w ä c h s d e r B ä u m e n , S ta u d e n u n d K r ä u t e r n c e t . — — d u r c h J a c o b u m T h e o d q k u m T a b p n æ m o k t a n ü m d e r A r t z n e y D o i ï o r e m , c e t . — j e t z t — m it f o n d e r m F le ifs g e m e h re t d u r c h C a s p . B a u h t n u m , c e t . — F ra n c k f. a m M a y n 1 6 2 5 . F :o . — E d i t . 2:da N e w v o llk o m m e n lic h K r a u t e r - B u c h , c e t . — — w id e r u mb — v e r m e h r e t — d u r c h H i e r o n . B a u h i n u m , c e t . — B a f e l 1 6 6 4 . F n . — E d . 3 :tia N e u v o llk o m m e n K r å u t e r - B u c h , c e t . >— — — z u m d r i t t e n m a l a u f s f l e i f s i g ft ü h t r f e h t n , c e t — B a fe l 1 6 $ ? . F:o. — w) Citatur q u id e m a B r o m e l i o e t ia m R o fa p i m p i n e l l a , G e r . H ifl. P l . A n g l . S e d q u n m U p f a li æ h u n c librum n o n h a b e a m u s , e u m q u e i d e o n o n c o n f u l e r e l i c u e r i t , t a m e n fi e x n o m i n e j u d i c e m u s , Rofa hic m e m o r a t a e rit p im p in e llif o lia . — o ) S i c in c o n t e x t u v o c a t u r h ic l i b e r , fed titu lu s illi eft : P la n ta r u m f t u S t i r p i u m H if lo r ia M a t t h i æ d e L o b e l

I n f u l a n i . A n t v e r p . i j f ô . F :o. — p ) R o s a f y lv e f l r i s p o m if e r a . A d - v e r f . p a g . 4 4 6 . B e lg . £ ) u t u n Siofcn. p . 6 t $ . — QuJe h e i c i n v e n itu r f i g u r a , « o d e m inferipta n o m i u e , o p e r i L o b e l i a n o : P la n ta r u m f t u

^ u a s de Rofis disferens Do d o n æ u s _{q j fie deferibit : ’’Nonam}

’’nofiri D uynrooskens vocitant, id efi Rofam _{Dunenfem; ab} v ipfis in marino littore arenofis collibus, quos _{vulgo D m jnen} ’’nominant.

Sunt etiam qui Pim perntlle-rooskens nuncupant. ' ’R ofam pampinulam dixeris, a fimilitudine _{nempe hu)us fru-} "ticis fo lio r u m , cum foliis minoris Pampinulse, _{qux aiio no-} "m ine Sanguiforba et Pimpinella vocatur.’’ — H_{ase adeo per-} fpicua fu nt, ut qui ea rite perpenderit, de _{fpecie dubitaie} queat nem o.

#

A n Batavum D_{a l e c h a m p quod}

attinet, nihil omnino fe c it, nifi verba P e n æ _{exfciibendo et figuram Lobelianam}

a d ­

dendo inverfim paullumque luperne mutilatam. — _{Sed T ha l i u s ,} quas fupra attulimus, novis argumentis egregie _{confirmat, di­} c e n d o: ” C ynorrhodi fpecies in Broccenbergo nafce_{ns, rarior i»-} ” ventu, fr u d u nigro, non oblongo, fed rotundo_{, cerafi magni­} t u d i n e , continente femina pauciora quam reliqua_{e fpecies, du-} ”p lo tamen grandiora ac lormæ quodammodo _{granorum vitis.} v «Rofa pomifera Lobelii, vel campefiris odorata _{in Pannonicis} ” C lufii, Nofiris a foliorum figura Pimptmcllenrofslin )'*

T a b f._{r n æ m o n t a n u s}

figuram exhibet a Lobelibna d i v ^ r f a m ,

quippe cujus non tantum caules ramulique aculeis _{funt confperfi,} fed

Stirpium £Ycones, Antv. 1581- 4 ’o. obi. Tom. 2- p. 211. _{i n f e r t a e f t , —}

« a d e m q u e , l i c e t inverfa e t aliquantum mut_{i l a t a , in D a l e c h a m p i i}

B i-

H o ria P la n ta r u m e x h i b e t u r . H æ _{t r e s f i g u r a e , fi}

a c u l e i s inftru- f t a e e s f e n t , R. p imp i ne ll i fo liam haud male _{r e p r a e f e n t a r e n t , e t v el iis} c a r e n t e s , q u a n t u m v i d e m u s , non aliam me_{l i u s e x p r i m e r e dicantur. —}

qj F lo r . H ijlo r, _{td, 2;da. A nt, 136p, 8:0.} p . 103.

66

Y

fed quae tota ctiam R ofam e villofis aliquam potius quam, pimpinellifoliam repraefentare videtur. D e ea folum refert , quod ubique fit vu lgaris, et cuicumque adeo n ota, ut nuiia defcriptione egeat. Addit t a m e n , in lo c is , ubi crefcit, odor em fentiri gratum.

Si de B a u h i n o tandem quæfiveris, quum de fua R o fa

tantum dicit: '’Hanc Lobelius fpinis carentem, at Tabernas- "montanus fpinoLm pingit: utramque h a b e m u s n o n reflant, e quibus mentem ejus nofcam us, nili aliata f y n o n y m a , et hire eadem funt quas apud B r o m e l i u m , prærereaque R ofa fijlv e flric

p o m ife ra , L o b . O ferv. p . 61$. f i g . d e x tr a , quam eaindem e s f e

ac D alecham pianam , et licet aculeis dedituram de cetero R . pimpinellifoliae minime absimilem dici p o s fe , fupra monuim us.

I t a q u e fi qute nunc commentati fum us, vera fu n t, inde

fequitur, P e n a m , L o b e l i u m , D a l e c h a mp i u m et , T ha l i u m n o n

aliam Rofam quam pim pin ellifoliam , male tamen fine aculeis depitdam , et T a b e R n / e m o n t a n u m aliquam fortasfis villofaru m '

voluisfe indicatam. — Defcribit quidem P e n a fu ani R ofam in­ odoram , et T h a l i u s fuam cum campedri odorata C l u s i i

comparat. Sed haec differentia, 11 u lla , eo minoris e d m o ­ m enti, quod pro caeli c o n d itio n e , foli natura et diei tempore^ cet. in multis fpeciebus odorem variare novimus.

Qu a m n a m vero Rofam intellexerint Ba u h i n u s

e t Br o-

m e l i u s, non adeo condat. Neuter tamen de pimpinellifolia

cogitare potuerit, ille i d e o , quod eam locutione hac : R ofa cam-

ob causfam, quod circa 'Gothoburgum ceriisfime non _crefcit fua fponte} «arque «adeo reprehendendi funt ambo, quia hujus R o f e fy nonym a alii loco inferenda hcic immifcuerunr. —

S e d _{e contrario multum v i d e t u r}

prob abile, et Ba u h i n u m et

Er o m e l i u m cum T _{a b e r n æ m o n t a n o}

quamdam e villofis

11

Se q u i t u r fertius Ol a v u s Ru d b e c k i u s, _{Filius, qui inter}

R ofas, quarum meminit, quatuor, hanc iplain a nobis allatam tam bene diAinxit , ut de fpecie nemini fit dubium. Vocatur fcilicet minor, ejus fruEtus globofus minimus, et hic fvecice:

f m d trinna ni up o n , qux n o æ fingulæ in noflram _cinnamo-

nieain optime quadrant. _{Eli enim frutex parvus, praefertiin} in locis patulis atque ventofis, et frutAus fert Rofarum Sveca- narutn omnium minimos.

Au c t o r _{quartus t A Li n d e r,}

de cujus t a m e n _{Rofa adhuc}

nihil extricare potuimus, nedum ad quamnam divifionem _per­ tineat , certo dixerimus. _{Etenim inter agreAes nofiras et ca­}

ninas et villofas et cinnaniomens funt, quæ frucAum habent ro­ tundum , quasque omnes, faltim duas poAeriores, circa acidu­ las Wiksbergenfes nafci credimus. _{Neque adjuncAa vocabula:}

Cynosbatos et C ynorrhodos, ad fpeciem, quam cogitaverit, a ceteris

r ) Rofa e j u s _{pomifera major, p. 484.}

p r o _{villo/a L. q u i d e m} h a b e t u r , f ed q u o m i n u s f i t, i m p e diunt r a t i o n e s , quas _{i nfra e x p o n e m u s .}

A o __ _

O ÿ -»C yir-f ■■• ■■■

cticris dignofcendam aliquid facient, quum C o r d u s s

),

E glan teria L. prima, — tertia nobis incognita efl R . campe-

f i r i s repens a lb a, C a s p . B a u h . , q u a m ut fy n o n y m u m R.

arvenßs perperam citat Profesfor W i l l d e n o w , — et quarta de­

nique videtur esfe aliqua ex villofis.

Qui de noBra Rofa quintus fcripfit Ol a v u s Ce l s i u s, ver­

bis Buuhinianis nihil quidem addit, fed quoniam in plantis circa Upfaliam fponte crefcentibus occupatus efl enumerandis, et praeter caninam vel caninas, quas feparatim n o m in a t , non nili Rofas cinnamomeas et villofas in vicinitate noBra habemus vulgares, certum e B , unam ex his et probabiliter cum Ba u* HiNO quamdam villofam denotare eum voluisfe.

H o s quinque Bofanicos excipit eorum Princeps, immortalis

v o n L i N N e , qui de Rofa fpin oßsßm a in fuis feriptis varia fpar-

inn attulit, utpote f y n o n y m a , deferiptiones, obfervationes, cet. Quse tametfi eum non semper et ubiqua eamdem cogitasfe vel

a d manum habuisfe fp eciem , fatis indicant, ad hancce tamen a d e o controverfam melius nofcendam plurimum conferre depre­

hendentur. Haec igitur'om nia , iteratis ipfius verbis, in unum c o iie d a heic repetere non folum u t ile , fed necesfarium judica­ mus.

S y n o

-s ) A n n o t, in D i o s c o r i d e m , De Cy n o s b a t o s i v e Cy n o r r h o-