Dissertatio academica de arte quam ... praeside ... M. Petro Aurivillio ... placido eruditorum examini publicè sistit Salomon I. Hofwerberg ... Ad diem [tomrum] Oct. Anno MDCLXXIV, in audit. veteri majori horis solitis.

i v - —

In

Nomine

Dei.

.j.jjf *} rV'4^"'4- ^ 1 J * E 4

Diflertatid

Academica

De

ARTE

JJ Quartij

Cumapprobaflec

AmplifTmns

Pfii-lofophorum

chorus in

Regia

&

illuftri

Sveonum Academia Upfähenfi

Trafidz^j

IM.

P

E

T R O

aurivillio

' ":n ₁₁

r

I

Log,&Metaph.Profe{T.Orilinano.

PlacidoEruditorum Examinipublicefftit

SALOMON

I.

Qoftotxbtts/

S. Th. Stud»

Ad diem oft.Anno M. DC LXXIV>

inAudit. VettfriMajorihorisfolitis.

STO CH'0 LM1 M, Excudebat, NICOLAUS wANKIJF. #

m-1

ii

1

ml

ReverendiJJitnoinChißopatriacDomino,

Da. M. PETRO

_STEÜCHIO,

Ecclefiarum Dei per Norlandias Occidenrales

Super mtendenti meriti(nmo,necnonconfiftoriiHer. noiandeniis_{Prasfidi,civitatisq;& proximé adjacenti}

-umParochiarum Pallori_{graviftimo,Moecenati iuofuo_}

rumque utbenigmflimo,itaomnioblervantia&

cultucetatemvenerando. üt&

VtrispLT\e\erendü, Ctarisfimis & Re\>erendüVonmit*

Dn. ZACHARIä; PLANTINO

InOjfcrbaalPaftonperq;boreales Jernptlandiastradlus

Pr_{a?pofitodigniffimo*}

Dn.M. NICOLAO PLANTINO In©ialfh?afc Paftori,r-eenon diftriclusAngermanmae

Borealis,Präs_{pofitovigilantiflimo,}

Dn. M. MATTHIAi STEUCHIO

Zn_{GymnafioHernodiano S. S.Theol.Leclori}

Prima-no& _{Confiftorij quodibidem eftadfeflori}

defideratiflimö.

Dn. _{JOHANNI KLOCKHOFVIO}

In, _{Jtftlj/Paftori fidelifliino,benefadtoripl.} honorando.

Dn. _{JOANNI SIGVARDI,}

Paftornn _{5>etgbené merito, Parenti}

meo charifllmo.

Dn. OLAO CLAUDII RAM,

Paftornn JXafroeitdexterniiio,avunculo &fautorimeocolendo.

NEC NON

ExordineEcclefiaftico, vins Venerabilibus&Huma*

nilftmisDn.affinibus,affinitateq;junäis in

Chnfto i'ratnbus&fautoribus

Salutem

_plurimam.

il Nimummeum non

absquefllicitu-/-1 dine

Jubüt

_{Viri, Revci}end

llime,

L _{pi. Reverendi, Reverendi&}

Ve-nerabiles Domini, memoriamultorum be-nefictorum quibm me

affecißis>

qua

femper

cumsiudioconjunclafuit,

eaßpojßcm ali

_quo ♦ mododemtrendi \ Verumcumvires

inperi-culo_{ßnt,adhuc infcimJüm quo}

_poti/ßmum

patto hoc faccre liceat.

Sed

hac

cogttansy licet_{probeJcirem officiamea}

_merit

_is

_njefirV

neutiquam

refondere

pojfe,

d

conatu ta¬

rnen me abßcrreri non fitm pdßfm , quid

dum bcnevolentiam _veßram , qua me

♦

omnesque bonarum artium

cuitores

profi-quifoletisjum

quoß

qua

vobis debeo

obßr-'vantiarnacßudiummtueor,veniam dabitis

fero,ß hacoccaßone

animigratitudwcmfil¬

tern declarem. Adce _{inprimu, Pater}

Reve-rendiflime, _{cujusinßgnem}

_{propenfsßmumtfc}

favorem multisvicibus

jatisfupcrß fim

ex-♦

pertm,rudern wrtofermonem.

Tibi

quan-tum debeo, ut volo _exprimerenon

pojfum.

Jßyumante annos

aliquot

me

ab hoc

Jacro

palladis

uexillofub

quojamiterum

mdito^re-'i vocarc

placuijfet

charisfimo

_meo

parenti,

_eo

^r

fine utatz AmpliflimePrsefu\S.

ordinesfc-terem, _{qttarnliberalltertunc}

Excepifii^ ipfi

latIs

_feto.

_{Tuprimus adS. officium quoja/n}

perOeigratiam _{fungor, vocafi.} Tu facras

manus_{tmpofüifii. Tufapisfirne}

toto illotem¬

pore^ quoinhoneflisfimis tuis adibus vitam

agerelicutt^confiho(fireprofuifii; Jbua

be-neficiautjunt _{amplisfimajta}omncm recogi-tanctirationem_{exccdunt,dignifq,}

verbis

vir-tut em tuam celebrare non_{finunt. Vos}

a,

viri _pl.

_{ReverendiDomini,Praspofit:ijPrze~}

clariflimeq; M.Steuchi, nonefl quodfine caufafaciurnefifeputetisquodnominavefira

ienuifcriptoprafigere

non dubitarim : ipfee-ntrn multoties recordor eor um

qua mihid

vobtspraflitafiunt. Si informatloncm

corifi-deravero,_{quacgoolimdijcipulus veflerfrue~}

barfuitillafdeIis,Sifavörts auram perfiexe-ro_{quam etiamnummihi}

adjptrare jentio,

fa-tcor me _{ingratitudinis culpa}

non uacare,fi

gratoanimomerita veßrapublica_hac

occa-f'onenon_{depraätccm.7andernfi(finomen}

vc-firumviri,quos terraahtifogea^Reverend i &_venerabiieSj

gratamemondcoluero^ non

förevobisingratum mihi blandior^prafrtim

quandoipfmetperpenäerevultts,menon

te-p.erarioa i:Uo

aujtfeafivore amoref

qui-bus

busmefemper complexieflis^ adaclum

hoc

fe-ciJje.Vefiraquofi^meritorumdocumentaJatis

multafunt^pracipuey? TuParens

chariffime

'

mihi_{cnmpellanduseffesferiefi longa}

percen-feripojfent coIlata beneficia: Verum quiad laudepropriavosalicnos cfjenovh pra

fl

atfi tempori parcamcogitemfii, quomodo

debitas

gratias vobisperjolvere queam. VideteErgo

» _omnes,

quosPatronos&fuutoresinpra

fen-tiamihiadopt_arevolui>quid vobis _retribua

probenefetis?munerareferre nonpoßum,nec habeo._{Accipite quafo,exiguu ingenumei}

fa-tü _{que indebitagratitudinis}

_{obfervantixfi}

monumetü^vobisfubmifre^reverenter

(jr offi¬

ciosenuncconfeer_o.Tuigitur

Revendiffime

Pater &_{Moecenasoptime,VosqyPatroni,}

Promotores,ch.Parens,fautoresq;cü&i

Je-renabeneu olafi\fufcipite

fröte

quod vobis

of¬

fero,mefijUtegregiecapiftis,_promovete,

di-hgiteJävete De Cetero^adDeumT.

O.M.pios

effundogemitus,

^TeReverendifTime

Pa¬

ter,_{vofq;omnes,Promotores,}

fautoresq;

honorandi, EcclcfixDei emclumento,mihi

o-mnibusfi.,boniscommodo (jrfrlatio

quamdiii-tisfimejervetfofritetfi,,

beetfi,.

■Hocvoveo_quinomfriflveftrafobmib_e,

Revärer& oiticio^écolo*

PRJEFATIO.

TRiä

fölet

agendi

Celeberrimus

principia

_philofopho-

conftituere

rum ordo, _quorumprimas

cenec

(p'jcns feu natura, fecundum Locum

oc-cupat{JLOL^tns feu Do&rina, ultimum fibi

Vcndicatoio-x^ai^ufus_{fiveexercitatio.}

5yy-tura_{certiffimavittedux eft,}

quam11 quis

fequeretur, å veritatis

_{felicitatisq;}

cramite vix _{unquamdeclinaret. funt enimingeniu} noftris,inquir, _{Eloquentije Parens,femwa}

innata virtutum_{\ quafi adolefcere}

Liceret,

ipfanosadbeatamvitam natura_perduceret.

Verum_{quia huic obicemponunc}

impedi-mencanon_{pauca,moribusq;}

&

opinioni-bus _{depravatis igniculiiilivirtutum}

fiepi-us _{reftingvuntur, aliam incedendi viam}

fubminifl:rat^r.r/£W döcirina, _H<ecutique

non

negligenda

_{eft,quialicetmulta bona}

laudeque digna faciat natura, accedente

tarnenArtis _{operatione, fieri nonmodo}

meliora, fedetiamli _{qute depravata} fue-rint,ea reftitui,emcndari_{atquecorrigipof}

funt, adaccuratum_{&prudensArtis} doftri-n^veexamen rcvocata. _{Qvumq; ad} vi-tam _tuendam

_pleraque

_dediflec

natura,

vixtarnenufui effepolTunt nifi_arte

juven-tur. Hac_{mediante reguntur Arte}

sedifkåtururbes,Eade_{quoq;omnibusreb*} aliis,vit£ecommuni fervientibus,

nifiau-xilio fuofubveniret,nullus_{fru£tus,nullaq;}

utilitasexiisredundareauc_{pcrcipipotuifi«}

fet. His tandem fuccurrit Exerntatio_&

animi&corporü.Qux.ucadprime effc

necef-faria, icaeciamucilitate non carec:Nifi

e-nim adartem_{ejusq; praceptaaccedac} re-rumufus&exercitium/ané_{parum aucni¬}

hilconferrec fcientiaArtis;vndénon raro

videmusjnihil_{quod egregium eft,} obtine-ripofleabiis, qui licet artem calleant, eå

tarnenfola_{contenti, ftudium& laborem}

derelinqvunt. Animo incfie quendam

cognitionis & fcientia amorem atq;

defi-derium3&adrescognofcendas naturale_q.

raptumnullusnondeprehendit: Sed quia hicnonfufficicad muniaobeundaexterna,

idcirco_{poftulatur qüoq; Exercitatio cor¬}

poris,quae

in a&um

externum

deducit

ea»

qua;ab

animo

prius excogitata

vel

prteme-ditatafuerunt.Quamobrem re&é_loquituc Scalig.Exercic.256,p.m

748.7r/fe-,inquir,

armavit hominrn

_{rtaturapr#ftdiU\}

_tngemo ad

ad mventioncm _{necejfariorum : Ser¬}

mone ad auxilium : manibus ad

perfe-Piicnemomniumeorum, _{qva vel ingenioex- \}

togitajjet, velJermone ab aliis didicijjct.

i-tem_{p.749.Man9veroaddita,propfereacjuod} inteliecl9_{duplexeß:3.d}

cognofcendumi&faci-endum}undefcientia&Ars:

&paulo port:,aic

rettlonem_{ejjc?nanumintelietim:Rationis}

o-f

rationem: Orationismanum. Manusn.jujfa

facit>jufa obediuntrationi: Ratio vk intel-leftitsefl. Haecprincipia quamvis intimonexu inftarcatenaecohsereant,_{fibique invicem faspé}

numerodefervianr, ob materia tarnen quam continent _{amplitudinem, peculiari fingula} tradi_{poflTunt expofitione. Quodcum}

egoco-gitarem,habita temporis rationeunum horum fpecimirrislocopublice edendum putavi. Inte¬

rimnöndubitodebenevolentia& favore tuo

B. L nec_{non,quasåtenui profe&a funt}

inge-niimodulojin_{meliorem partemexplicitum iri,} fpem certam mihi facio. Tandem ut conftet

ratio_{methodi,paucaaddarr» verba,conftat h®c}

dillertatioduobus _{membris. Prius jLxtis}

qua-iemctinqueexpoftttonetn habet. In pofteriori, quia >

lic commodumerat, mnnuüa_quavArtis &_natura

ftmilitudinem atfe difetenttarn monßr

abunt,tnvemen-tur. Tu veröcandide Le&or, _facquodtuum

cfle _{fölet, fa}ve& Valej t

v

MEMB.

I.

s.i.

N

_ipfo

_{difTertationis}

_limine

£Onftitucus,viriomihi non Veni

w^j£*Pcro>

^

communem

confvetu-dinem & ufu facis_|longo

/ecepturti

ordi-nem obfervem, juxca quem>

ab

accurata

nominum _{inqvificiöne}

_fieri

_fölet

Exordi-ura: haudincommodeigicur, in

prüfend

negotio eciam

attendi

meretuf

ipfa vocis

origo,qvandoqvidem

ex

hac,

teile

cele-berrimo Calov- (a) Vlurimum momenti

redundarejolet ad

invcfligationem

genuina

&_{proprio,ßgnificationis,}

_{Didtaolim fuic}

Ars^'dntiiris_agzrvis,h vir_{tut eam}

procul

dubioobcaufam, qvia cum viderent

vir-tutem qvå

generalem iliam

appellationé,

virn denotare} _eßieaeiam,

_{qvahtatem &}

A

operatio-(a) Iflfdipt.pliil,aeMcth.part.icThem<fimpl,p. ffi.728,

cperationem cujusq;rei, non dubitarunt_.,

qvin Artis vocabulum å virtute fuam ha¬

bere_{pofletdenominationem, fiqvidejTLs}

in hoc _{pundto libi invicemmanus}

porri-gunt. Aliisefl abAr£to->_{qvodarclisqvali,} anguflü & brevihus praceptis concLudatur.

Cujus fententitepatronum _{egit Lucianus,}

uc ex_{ejusartis definitione manifeflumefl.}

Aliialiter, _{qvorum opinionem, habica}

temporis ratione&inflituti, prarterire fa-tius _{efl qvam prolixis, nullaimpellento}

necef!itate,oflendereverbis. Et hse

deri-vationesfuonondeflitutte_{fundamenco,li¬}

cetnon _pari,a^qva

tarnen venire pofTunc

seflimatione. _Qvteautem noflro

inflitu-toconvenit, falvä tantorumvirorum

au-thoritate, in_{feqventi paragrapho}

explica-bitur.

II. Ab _{origine ad variam vocis} ufur-pationemdefcendo,quam pofl debitanij

inqvifitionemnonunamdeprehendo,fed

pro diverfitate obje&orum, vanam_j.

Nuncenimin^?/?^;w,nuncin malam

par-tem fumitur. T>onam Tibi vendicat ars,

quando ufurpaturi Ute& indifferenter ad

habitus tam_fleculatrvos

quampratticos,

o-peratwosdalios. hoc fcnfu

vocavicAriflo-teles

■

teles_{ßcientiasMathematicasartes(b)}

ipfam-queetiamMetaphyßcam. 2. Prohabitu

exe-renteaftionem,adextra_{termmatam^fcå}

0-putpoß ß non reiraquentem, utefi: faltacio. Qua^ _{fignificacio colligi potek ab eodera} loco» 3. Prohabitu pfßcicnte _opmaliquod

fcnßbus extemisexpofitum, cejjantc

opera-tione;_{qualesartes plertecp omnesillibera¬}

les funt. Hac_{fignificaciqne uticur}

prceno-minatus. _{(c) In malamveropartem}

quan-do fumitur, tunc denotat aßutiam, _quå

quisnonfacilé falli fed aliosfallere poceft; QucE tarnen fignificacio valde impropria efi:&conto rea. Totmodis_ufurpatum

in-venio vocabulumArcis _{apud magni} no-minis_{Philofophos &fcriptores, quorum}

alij> cuminterfeinvicem

di'fcrepent

acin diverfum abeanc, nunchane,nunc aliam

defendere folent _{acceptionem ; Ego ta¬}

rnen nemini horum fuam denegare _pofi

fumveritatem,

quandoquideminexpofi-tione _{hujus themacis, nonomnibusunum}

fuic _{objedum idemq; propofitum fed di¬}

verfum, _{pro cujus difcrimine fuoquoque}

fervire necefium habuerunc argumento:

Nosvero illam

fignificationem,quådici-, , ' A 2 tur

turArtern_{opus efßcerc, ample&imur,}

&e-am _{tanquam pociillmam noltroque} argu-mento maximé convenientem, _placido

. difgurfuiagcommodare conftituimus.

III, Reftat in vocis confideratione,

pt etiam termini tequipollentes

animad-yertantur,Ted_{quoniamhi(inquo rum}

ex-politione plusoperis forecquamucilicacis)

parumfaciunc ad prjefens infticutum,ideo

fpevenia;impetrand^,eosfponte omitto,

6cad rem _{ipfam, cujuscognofcendae opti¬} mummedium_{e(tdeßnitio, tranfitumfacio.}

IV*. Heec autem, ad cujus pra;fcri-ptum cell veritatis trutinam ac normam

cetera omnia examinanda veniuut* talis

efTepoteft,praeeuntenobisArift, (d)

e?iv'efy$ /jjctcc Aoyy ctAyffxs Tnivfajw, h.C.Ars

etthabituscumreciaratione

eßcßiym-

_Ge¬ nusefthabitus^_{idq; fatis comodé; Gumex}

communi habitus definitione, qu^å

Phi-lpTophis paflim tradkur, & nominapiru

quidem,Trancifco$varetz (e) Habitus, djr

cente > est quakt_asquadampermanens&.

ßabilis inßubjekto, perfcprimb

ordinata

ad

ppcrationem, nontribuensprimam

f-aculta-tem _{operandi,fid adjuvans &ßacilitans}

/7-lam

lam. Tumobfequentesrationcs : Quam

do naturahabituum animadvertitur, ne¬

moefi: qui ignorat,_cumeis

fic

effe

compa-ratum(loquorde

habitibus

acquifitis)

quod

natura nobifeum non connafcantur, fed crebro ufu & per longam rerum

indaga-tionem_{acquirantur; pari}

_modo

fe

habet

K-Ars, h<ec cum hominibus non nafeirur,

fed_{temporismoram}

_poftulat

_ac

_interval¬

lum, quo tandem

ajbfoluto,

pofl;

multos

exantlatoslabores, affiduumq; ufum

per,-fici _poteffatq;

_abfolvi.

_{Accedit &}

illud

quodin

confeflb eft

apud

nonnullos

Phi-lofophos, nullum

fcilicec eße

habitum

per-feffumin

homine

a natura

datum

,

fed

o-mnem_generari

perquofdam

adus,

qui.ad

habitum _producendum

_deftinati,

fe

invi-cem

proportionaliter

&

fervato

bono

on-dine_{excipiunc. Atque}

_{fic intuitu}

hujus

a£

fertiopis per

habitum

rede dehnitur

Ars>

quaqdoquidem&

htec

cumnaturanon

da-cur,fedutreliqui habitus

intelleduales

pa-raturDoclrina Experientia & Tempore, ut

docecAriffc. _{(f) Deindedico}Artem

eße

ha?

bitumcumreffarationeeffeclivum,

h.

e,

po-flulare redam & fanam rationem,

cujus

A_i

Leneficio &_{ipfe habitüs acquiritur, &}

ac-quifttus fua mania ritéobire_{poteft. Ubi}

cnim redta ratio noneft , ibi nulla Ars,

quia hxc re&am racionem _{prasfupponit,}

cujusdu<ftum_fequieamneceflü eft. Quam-obrem recté afteruitidem _{(g)cujus verba}

flchabent_{xfojuua ivi~)(yy\ e<dv,y\ti$}

k/jutid,Abyx

TTDimjjoi e«n. Sedcumin_fequentibus

oc-caftonem _{hujus rei declarandai} fubmini-ftrari videam ,

ftngula

huc pertinencia

membratim&ordinenunc _perfequemur.

V. _{Dijfcrentiam quod}

atcinec,

conft-ftit hfécvel maximé in eo , quodArs ftc

habitus_{Effetiivus^ qui}

non

dfm

indicacopus

ejus_{corporeum e(Je &materiate,}

utvultZa-barell. _(h)Tedejus

quoq;_{operationemperfi}

directum_{eße adaliudexequendum}

a

faculta-te_{fubordinatainßrumcntis}

c or_{poreis^utha¬}

betCalovius _{(i)Reliquiverohabitusnon} ita, Tedverfantur _{pleriquecirca}

contem-plationem,&vel folå_{theoriå vel motibus}

alijsinterniscontenti, perfeomnem_ope¬

rationemexternam_{relpuunt. Arsetiam}

prout ingenereejusconfiderationobis of¬

fertur , requirit materiam

externam, in

quam t«] lib.6. Eth.c.4- [h") lib.f.denat._Log.c.

p.m.ij*

quam fefe diffundit_{per adionem}

tranfe-untem, _{eamq;ut proprium&adaequatum}

objedumvelfubjedumagnofcit: Art

re-liquis habitibus hoc curaenoneft, Ted

ac-quiefcunc in rerum _{contemplatione , uc}

jam dicebatur, nec ullam cum operibus

excernis _{communicationem formaliter}

admittunc.

VI.

Arsmultiplicirationedividifo-let ab _{audoribus, Piatone, Ariftotele,}

Al-cinoo, Laercio, Ammonio, Ifidoro,

Hu-gone a fandovidore, Richardo,_Magno

Alberto, _{Augirftino, Eugubino, aliifque}

quosferie fatis

longa

_{recenfentDodores}

Conimbricenfes._{(k)Alii dividuntartesin}

Reales&Sermocinales. Alii inPractica*&

Contemplativa*. Alii inSaperlores&Infe¬

riores^d?c. Sedha? omnes_diviiiones,

no-(irx Artis naturam ac indolem non

red-dunt_{manifeftam, ideonon}

ufqueadeo

fu-mus folliciti de _fingularum

expoficione,

cum _{quia inftituto noftro non ferviunc,}

tum_{quiapromiflae brcvitati, fl}

earumcon-fiderationem _{ingredimur, nonfieret} fatis-Pra?cipuum tarnen & _{quod noftrum} eft,

paucisadumbrarenon_poenitebic. i. Non

poflumus illamprobaré, qüaartes

dicun-tur_{practica cumprimis}

_fenfu

Philofopho-rumConimbricenfium, _{qui ponunt artes}

pra&icas efle in duplici

difFerentia,

quaf-dam videlicet efTe&manere inipfo_ageri¬

te , nullam extra corpusoperationem

e-dentes; Aliasvero tranfiréin externarru

materiam, in_{cujus elaborationem} incum-bunc. 111$ _{adpellantur artes pra€lic$} a-gentes,quiacircaadhones; h$

efficientes,

quia circa effe&iones occupantur : H$c

enim divido _■ztoiViv & mänifefté

confundit. 2. Nec tarnen illa divido ab omni_{partedifplicet,qua}

_cfividuntur

_artes

in_{Superiores&Inferiores, feu}

_quod

_idenu

ed, inLiberales illiberales. Artes Libe¬

rale_{s{qu$ tamenappellatio minuspropria}

ed)ambitu fuo,omnes facultates fenfu

la-tiffimo _{comprehendunt, utpoté}

Theolo-giam,Jurisprudentiam,

Medicinarn

&

u-niveriåm _{Philofophiam : Stri&é autem} Grammaticam,Rhetoncam,_Logicam,

A-rithmeticam,Muficam,Geometriam &

A-ffcrönomiam_{compledtuntur. Qu$}

difci-plin$ideo nuncupantur artes

Liberales,

quiaanimum hominisexcolunt ingeniisq- A

liberalibusdigniorescenfencur.

illiberales

vero _{&quse (Iiis arcificibüs relinqvunrur,}

verfanturin_{opereut plurimum}

mercena-i rio &fervili3 quo corpusmaximé

exerce-cur, _{quales prsecipuce funt qux ab iifdem}

numerantur. _{(1) Agricultura->Venatoria^}

MilitaristFabrilts,_Chirurgia,TextoriayNau~

tica, _{quibus eciam alice infinite} propemo-dum addi_{poffunt. Etitaquidem illi: Ac}

potior videtur hxc

dividendi

ratio

(quam-quam hic mea non faciamquaeab aliisde

cujuslibet dignitate controvertuntur) qua

artiumliberaliurnnomine_{proprié venianc} illce qua;_{ab ingcnio adcuratiori} proficifcu-tur, _{majoremq;prxcteterisfpirant}

fubtili-tatéiquales Tunt_ArsCanendi,

Saltandi^ugi-| latuSt&c.lUiberalesvzvolünt_{quseab illisper}

operacrafliora_{difcernuntur,qua;q;}utinfe¬

rioremånaturalocum _{accepifle videntur,}

ita_{plerumq;minorecumdifficultace}

addi-fci _{deprehendutur;Tales eilep odunt}

Agri-culturat _{pfcatoria,nautica &aliar plurimae.} VII, Si autem _{quaefiverit quifpiam}

quodnamA&ionis& efFe&ionis fit

difcri-men? Quidam_{refpondentcumBenedi&o}

Pererio. _{(m)Actionerneße operationem,}

pofl

i B

quam (1) Locoproximc citato,Art.III.&p.m, 2%

quam nuüum_{exißitopus,ut omnesactiones}

morales'virtutum. _{Effecttonemvero effe}

opc-rationem _{relinquens aliquod}

opus: Velper

quamperßcitur_aliquodopus, quodexpleta

Jimtacfe

operationemanet&extat, ut

cerm-mus_{in exadßcationedomus.}

Juxtaquem

fenfum in _{confpeftueft, ica differre}

ttdm-<nv& utomnis _femper

inclu-dat _{, non viceverfä: Quod}

exem-plo ejufmodi illuftrarifolet. Quifecun- 1

dum _{leges & ad prafcriptum}

virtutum

moraiium_{vivit, illum agereextra} dubita-tionisaleameft. Quifortis elf, fortitér

a-git. _{Temperanspari} modo,fui officii

me-mor _temperantiam

exercet, _expetendo

veletiam_{fugiendovoluptates, &fic in}

cae-teris : _{Nihil tarnen fic}

agendo efficit,nec

ullum extra _{corpus fuum}

opus perficit.

Qui veroefficit, ille non tancum_agit,

o-perationesedendo intrinfecas, led&fini¬

ta a&ione

opus å fe operante _relinquiL,

diftinftum. Sedcumhisfacerenon

poflu-mus, _{quandoquidem verumdifcrimen}

te-tigiffe nonvidentur ; fed _majori

juream-ple&imurdiftin&ionem lllam _quam

afli-gnatArill:. lib.i._{Magn.Moral,c.35.}

(quam-,

vis nec _{ibi nobis omni}

pafto faciat

fatis)

pra-praetérquå

quod

alibi fatisclaré

_sycifytö

_&

mtwos

_{urgeatdifcrimen,utpote}

_(n)

fice-nimloquitur: er*£ßv JV e<ri7n>[v\Ji$jgu zof

&paulo poft. a>&v(wm._Aoyxefyssy

ax.&-M,\tc e<n171' _Aoya97d<$x1j5_e^ea?. I-tem.«Ti _L| "Gfdifa_{7T0lVlcn$, ÜTc tj}

'Ä _{Et pag. m. 500. oftendit cujus} propriumfit efficere,inquiens. «ni ttoiV

015 -sjl _{syoc^ ßTB^VjOw'ccyx)] TMV}

obö)5,iM * sy -5iaj5feivoq. DifFeruntaucé hoc

modo, _{quodnimirum 7P>lvi<n$ refpiciat}

fb-lummodo a&ionem_{externam,& ab}

even-cuasftimatur: _{syot^ verbnon tantumcir¬} caexterna_{occupatur,fedcumprimis}

con-dicionem_{appecicus &afFedumauchoris}

re-fpicit, ica quidemutha?c 11 bonaericetiam

å bono animo _{proficifci eam oporcebic:}

Illa vero contra , laudabilis elfe poteft,

modoartis_{regulas ricé}

obferventur,etiam-fi_{peffimo fuerit arcifexanimo.}

VIII. Videbimus nunc Artis

Origi-new>_ejuscfccaufam. _Qua?fi_ingenere fpefte-tur, åvcricatenonalienum_{eft, fldicamus}

eam eile naturam , in quantumhaec arci

Hernie fundamencum : Nifi enim _natura praeexifterec* nulla föret necunquam

ex-B» tare

tarepoiTetArs; quia hasc

prafupponit

in

fubje&o fuonaturalem

inclinationermquå

mediante operatur, eiq;nonfecus

inniti-

1

tur acdomus fuo fulcro. Siveropropius

intuemur_{caujamproximam,}

_{dicimus hanc}

naturanonpolfeadfcribi,_namin

fuperio-- ribus di&um eft_artemhominib9_non

con-nalci,quiautéfthabitus quiacquiritur

poft

j

multas rerum inquificiones & experimen-ta , itaortum fuum proximéeidem non

debet} fed_{Experienti*,quae}

_{intelleclum_i}

perfecta inftruit cognitione

habitumquc

abfolvit._{Superhacreeleganter}

_admodum

&feite_{feripferuntConimbricenfeSjqui in}

eounicé funt_{occupati, utevincant}

habi-tum artis _{comparari per}ufum &

exerci-

_i

tium, _{adeoq'; oftendunt}

_intelleöum

_polfe

acquirerefibi artespropriis

viribus

, pra- t eunte tarnen fenfuum

minifterio,obferva-cione & _{experientia. Quae fententia ut}

pondus aliquod habeat, fimili

defumpto

ex arte medica in _{ipfum declarant ,}

hoc

modo, _{(o) Teculiariter, inquiunt,}

experientiaartespeperijje. Utiquc

experi¬

mento _{compertumcsi. V.G.}

Rheubarbaru

_m

pur- ,

purgajfe

choleram $ocrati,Platoni,

Akibiadi

Caläa&aliis, Exhac_{objervationeis,dquo}

idnotatumesl,_{acquifivitunivcrfalem}

quan-damrationem, a c_Judiciumde

Rhcubarbaro,

quodfurget

choleram:'Tum

indead

forman-damartem ita_{pogrejjus efl; ijs,}

quicholerd

ahundan_t,adhibendumeflremediumad_eam

furgandam,Jed

Rheuvarbarum

furgat

chole¬

ram, igitur adhitcndum est ijs,

quicholerd

abundant. Inhocdi[curJuhabitus,_quiin

menterehcluseflex_{affenju illim}

pronuncia-ti : Rhcubariarum aahibendumcfl ijs, qui

alundant cholera, djciturArs; _qui

habit

_us

genitusfuitexantecedenteexferientia

quod

Rheubarbarum_{choleram pirgaret,}

_Pari

paf-fu ambulant etiam alia? artcs, in quibus

comparandis hmilitérevenit. Imprimis

neceflum habet is _{quieam invenire}

_vult,

experirinumquod intenditopus, hoc

vel

illomodo, his itidem vel aliis

inftrumen-tis, &c.moliri_{poflit, idque}nonfemel

tan-tum& unavice.fed _{pluribus. Cui}

affe.rtio-nicalculumaddit Arift. _{(p)quific : Ars}

tum _exiflit&_{comparatur, inquit, cumex}

multis _{experientia notionibus, unaqua}

_ad

unuverjumgenusaccommodatur, de

rebusß-R 3 -■

milibus_{naßiturperceptio. Teuere enimat}

fe

animopcrcipere,hocvelilludCallUy hoc

mor-bo_{laboranti, profuiffe,}

_&focrati

itemfe

ftn-gulisyuJuseJl&experientia.

Poftmodum

cum _principiorum

cognicionem perlpe-&am habeac ,

eligendus

eft ille operandi

modus , _quemrei producendaeinfervire

videt, &fic rändern ex_{obfervatione illa,}

quam perexperienciamhabet, inmento

generarurArcis habitus,

_fuumque

_forcitur

complemencum.

IX. _{DefineArtis rionnihil monebi-.}

mus.Eft hic_{duplex,i. ~Effecho>}

non enimeo

fineaddifciturArs_{aliqua, urinnuda}

con-templationeacquiefcat,fed_prascipuéur

a-liquidefficiacurquodneceftariumeft.Hinc 1 Zabarella. _{(q ) Artiumfinisyaic, noncsico~} gnitiofed effeclio, ßquamenim_cognitionem

hdbentyeamad_{effetlionem dirigunt:}

fatua

enim&_{puerilas opinio effetyfi quis. crederet}

eorumy_{qua anobis fieripoffunt,}

cognitionem

dnobis unquam _itaquariy

utinea_(ölaveli¬

mus_{conquiefcere,}

Etpoftea. _Tahumigitur

co_{gnitioanobisnon}

propter fe quaritur,fed ut modum_{faciendi fiu reclefaciendi}

cogno-j(centeSymeliuseafaciamus. 2. lltilitas. Eo 1

quoq;fineinventamefle Artem,non tan-tum uc defe&ibus humana?_vita?

fuccurra-cur,Ted eciamuc ex ea_{aliquaredundec}

uti-litas,nemononvidet. _Quaproptcr

cum

vidiflet_{Arift. omnia qua:abhac fiuntin}

u-tilitatem noftram_{cedere, plenoore}

face-tur._{(r)fåOD/MéJcL0ö$yjAcOlV}

iuv. h.e. Omnibus qua?_ab

artefiunt,utimur

quafinoßrigratia

fint. Imö ficutintota

re-rum naturanihil eil å Deo omnium bono¬ rum fönte ac natura? _{opifice condituiru»}

quod ufumaliquemnonpra?llat : ItaArs

qua? naturamvel_{juvat vel imicatur,} non

damnum fed fru&um& utilitacemadferc.

Quin & illudnotandum,_quodartes

quam-vis _{adpecantur propter alicujus vericatis}

cognitionem, _{quandoquidem &ha?c} per

fe amabiliseil, etiamliin aliam utilicacem

non_{vergeret, tarnenvelmaximé} ordina-curad opus_{aliquod, abfque}

cujus ucilitace

ufuque, parumaucnihil conferrecfcientia Areis.

X. Porro, ad demonllrandamArtis

fedemejufque fubjeclum>nosinvitat ordo. Communicer _{loquendo habet Ars fuum}

aomiciliumintoto_{homine, principalicer} vero Crj lib.a.Phyfcap,2.

Vero&_{proximé terminatur in}

_intelie&u,

quiabfolutéconfideratus fine omnieft

ha-bicu_{cumprimisperfe&o}

_{juxtaPhilofophü.}

(f)Purafz, potentia inordine rerum intelli-gendarum-t &tanquamtabula rafit. Acve¬

ro racione fcientiarum & habituum , qui

vel connati func vel _{poftea ipfi}

fuperve-niunc, alius eftconfideracionis; fic enimj

non convenic ei _{intelligere in porentia}

tantum,fedetiam a£tu_{ipfo. Hincnon} in-commodé diciturArcem efte habitum

in-telle&ualem, _{fiquidem hunc fibi}

intelle-&us_{comparac,adhibicärerumadcurata}

in-fpe<ftione& principiorum inveftigatione; poftquam> ex iumine naturali feu

fecun-dum facultatem _{intellio;endi,}O J _å natura

da-tam,_propriis a&ibus ad perfe&ionem

per-Venit. Stdutresintelleftu difficilis clarior

evadat, animadvertendum eft _quod

Phi-lofophus Zvaretzde habitibus in genere

loquitur. (t) Dicendumeslfålum ejje^

fcili-cet_{habitus,inviventibus intelieclualibw^å*}

proxime tantumcjfeinpotentilselicitivis

a-föuum_{immanentium-i&qua rationalesJunty} 'vel_{aliquo modo rationem participant. Et} mox. _{Subjeftumproximumquodfolumc[Je}

poßit

poßit poientia

elicitiva

artuum

immunen-tium,_probatur^ quia

äe ratione

habt

tus

eft,

utinctinet_potentiam

ipßtm

ad

operandumy

(ßhoc modo eamfacilemQ1promptam

red-dat. _{Ergonecejjeert,ut}

_{habttu-sßtproxime in.}

ipfametpotentia^ qua est

principium

eliciti-vum_{operationts :} Jßuia

mfieam

informet,

nee_{potesi eamincLinare, neq, m}

ulteriori

a-ciuprimoconßuuere. Ex

Iiis

manifeftum

eft Arcis _{propriam &}

_immediacam

_federn

efleincellcdum, _cujuspocenciam

habicus

ifte ad adum _{juvacacque promovec. Ec}

quod pramominacus

Philofophus

de

ha-bieibusin_genereponici

_{id perfvafum}

_nobis

habemus, in_fpeciede

_habicu

_Arcis,

_pofto

nonminus quamdebere

ufurpari

_acque

in-telligi.

XI. F.xhacoccafione_porro

inquiren-dum_{eft, quemodo generaripoßit Artis}

habt-tus inintelleciu-)_& poftquamacquificus

eft,

an_föLuseum ßbireßrvetintellertus, _anvero

etiam comrnunicct eum _corpori & membris

externis. Prius_{quodadtinec,utut}

_difficilis

fic lolvendonodus,hoecamen exera

dubi-tacionis aleam _{poficum eft,}

quodgenere-turhic habicus_{(ucfup.diximus)minifterio}

fenfuum& _{diligencirerum}

_{obferyacione;}

qui-quibusmediantibusintelle&usad_proprios

a£tus_{atqueconvenientemfpecierumufum} inclinatur. Sed il_{quis amplius qu^iiveric}

an_{reverå genereturin intelle&u}

talis

habi-tus, cum nonaliud dicat_{quampotentiam}

quasnaturalitéroperatur;_adeoq;per

con-iequens nihil _{poftulare nifi fpecies}

intelli-gibiles,quibus

tuto_{acquiefcere poffit.} Re-fpondeocumeodem (u) i.Habituminte

l-lectus_{perficiperactumcumadnovas}

conclu-fioncsextenditur3drnon_{generarituncalium} habitum: At *vero_{fecies inteäigibilés non}

funt per actus , fcdpotius ipfa fecies funt

principiaactuum. 2. _{Speelesintelligibilisnon}

requiriturexparte_potentiafcdexparte ob-jeSil, undeestfimpliciterneeejjariaadopera¬

tionernanontantumadmelius_{efje ficut}

ha-bitus. _{Ergopraterfeciesintelligibiles}

necef

farijfunt habitus inintelieStu, quijuvent

i-pjampotentiamexparteejusdr ada(fent

len-dum_{dr judieandufaciledr}

promptareddant. Deindé alterum membrum _{quod fpe&at,} neq;eil: hocminoris difficultatis. Non

de-funt namq;quiartishabitüetiam membris externis _{tribuunt, Variafabricantes}

argu¬ menta, _{quibus fe obtinere palmam}

vi&o-riar

rix_{opinantur>qua?nuncattingerenoniL}

cet , ca^teroquin praeter inftitutum

prc-fens crefcere_{incipiat exercicium. Obitér}

tarnen in prüfend hoc obfervare licet-*: Nempé, Artishabitumnonpofleproprié

refidereinmembrisexternis, tumquiahic

habitus_Operativus

_efl,

_{recipiturq; folurru}

inpotentiaElicitiva adusimmanentis, uc

fupra oftenfumeft, tumquiapotentiaquaj

ineft membris externis,mcreatlivanon re¬

ceptiva cH, ideoq;

habet fe inftar

minifte

&inftrumenci, _{cujuseflfuperioripotenti#}

inferiorem moventi, pernaturalem fub-ordinadonem, obedireac_parere. AddL musetiamhoc: Licetconcedamus difpo-fitionem_{quandam manere in corporo} poflArtis operationerna vix tarnen pro-babile efl locum habere illum inmem¬

bris, fed dicimusdifpofitionemillam effo

materialem quaeinmembrisperartis

exer-citium _{relinquitur , non vero habitum}

i-pfum. Hocveritaticonfentaneum eflTe o-flendit_{Thomas,(x)inquiens: Difoßtiones} ad_{oper4tiones^principaliter}

_effe

_in

animaße-cundario vero effe_po(fein _corpore,in_Quan¬ tum_{corpusdifponitur}

_{cßhabilitatur ad}

prom-C2

pte

ptc

defirviendum

operationibus anima. Ex his_{demq; &alijsquepaffim öfccurrunt,} fa-tis_{liquetartem profubje&o & propria}

fe-de, folum_{agnofcere intelle&um,cui}

inhe-rens_{perinferiores facultatesomnernope¬}

rationern_{edit, & membrisexternispro}

in-flrumentis_{ucitur, ficutpoftea dicecur.}

XII. Proximum eftur_agamusde_obje¬ cto, feumateria, circa_{quamver[dturArs:}

Exiftimamus vero hane non aliam _agno¬

fcere praxereamquepalpari manibufque

contre&ari_{potek, feuomnequod}

fadtibi-le ek. Hoc_{patetvel maximéex}

definitio-ne, nonproculafrontifpicio

hujusdifpu-tationis _allata, tumexcekimonio

fapien-tiffimi _{Philofophi, (y) confitentis Artem}

circa _{faciuram , &qua in faciendo pofitcL»}

Junt, verfari. Hocramenoblervatione eft

dignum, quod circa mareriamexternam,

nonfemper _{unoeodernq'; modo verfecur}

ars,fedeamfibivelomnino_{facit, velpre¬}

paratoperiqueidoneam reddit. Alia

ope-rifaciendo,_{quoutitur,pra*efh Alia}

deni-queoperi preeft, quod aliis utendum

tra-dit. _{Cujusdifcrimen annotavit} Ariftote-les. _(z)

_{l7&lS^7niii(nvcri™xvWwfv\riv,au,{tyj}

cLTthtö 1 (y) Arift.Tom. 2.num.4o.p.m.94J. (2) lib-j.Phyf>c.2.

cd _{votpy>vt Etinfra. ho<W ocj}

aai7715vA_{rf50ciywej.(dovciTE^oq^'n}

30U7715<77DtVTZ*/Ol5q .* F.tVlClffim i mox. _{åjy$,<p<ie&&a m a<V £ yvcödxTzx,«#}

^^77-^Vi-oi.

>1ofe C0STTDIKTI^I7715'jA>)5,

ExeiTl-plis declarari pocefl h^c fencencia.

Figu-lus vafa_{confe&urus, fic}verfacurcirca

ma-ceriam, uc eam _{imprimisfibifaccrc}

necefc-fumhabeac, _priufquam eam operi extru-endo idoneam_{approbac; facicquears}

figu-linalucum, ex_quo arcifexpofleaoperacur.

Sic flacuarius, flatuasex marmore

excifli-rusalicér circa fuum obje&um _occupacur.

Hicfibi maceriam nonfacic uc_{Sgulus, fed}

eamfolummodopreparat,cercamei fub-flraca? formam_{imprimendo. Superfunc} adhucaltaduaart_{es, qua?nonnullis} dicun-tur_{Imperantes. Harumunaopcribus}

faci-undis _{prseeft, qualis eflArsgubernandi:}

Ha?c_{imperac arciqu<enavima?dificac,pi}

x-fcribendo nimirum ei navis

magnirudi-nem&formam. Alteraoperibuspra?efl,

quaealiis ucenda cradit; qualis eflarsnaviu

conflruendarum _{quae ligna particulatittij}

dedolac&_{expolic: F.c hxcinfecandis}

li-gnisoccupacur,ejufq';opusarci

XIII. !Ex hisnondifficile erit

colligc-re _{quid de affeäiombm fic fenciendurru,}

quafqueTibiArs vendicat proprictates. Uc

vero_{requiriccercam,determinacam&fen- i}

filem_{maceriam, quam arcifex elaborabic,} vel circa quam fenfibilemexerit

operatio-nemnon inconveniens ed fidicam. _i. 0-mnem artis_{operationem proprio&jénfu}

com-muni>mcurrerein

fenfm

_{^ quod indu&ione}

omnium arcium haud difficulcér _pfobari

potefi:, fi modo artificiofa operatio vel

ar-cis_{operatiodici merebicur. Nemo enim}

immanentem & _{penicus infenfibilem} al-terius adum_{operationem artificiofamap¬}

pellaverit. Qvumq; Arsnon abfolvatur

nudaaliqua cognitione & no.titia (hxce-nimfolaremnonconficit) fed_efFedtionc;

idcircomaximé necefiarium eft, uc_ipfius

artis_{operatioin fenfusincurrat. 2.}

Poßula-re_inftrumenta

corporea,qua?arti inferviunc

ejufqueefie&ionempromo venc. Sinehis

namq; nemoarcifex fuum obire

poteftmu-nus, nec_{opusquodintendic ad finem}

per-ducere. E.G.Sutorcalceumconficerenon

poteft, nifi idoneisinfirumentisinftru&us

fit: SicScrinarius fineterebra, faberfine malleo&_{incude, nihilproficiunc; Sartor}

_I

icidem_abfque

_forcipe

_&acuVeftes

confue-re non_{poceft, & fimilicerin}

alijs, ficucne¬

mofine _{lingva canere,yel}

abfqué pedibus

faltare_poceft.

XIV. Ucautem denaturainftrumenti

conftet,

_{videbimusquid}

_{fic, &quodnanu}

ejus munus. _Inftrumentumcsiquod

ignobi-liori virt ute_agit,

quam ut perfepoß'it

effec-tlumatt_ingerevel

produccrcXXndtredte aic

Thomas, _{(a) Inftrumentum}

nunquam adhi-beriad_{caujandum tliquid, nifi}

perviammo~

> _{tus. Ec}

rac._{5.inquic. Inftrumentumesl}

mc*

diuminter

caujam principalem dr e(J'eciumy

ita ut _{efftcacia principalis}

agentis perveniat

ädejfeectummediamotioneinftrumenti.

Pra!-terea dum in _{hujus confideracione}

verfa-mur, cum in _{duplicidifferentiafic}

lnftru-mentum, unum_{quodConjunclum, alcerum}

quod SeparatumdicKur>

diligenter

adver-cendumeft, _{quodnamhorum arti}

confen-taneumeil. _{Egoveroexiftimo defendi}

pofleucramq;lententiam. Inftrumentum

conjun&um dicicur illud _juxca

Philofo-phum. (b) fehlodcsi umtum_aliquomodo-,

vel_{per contaälum, vel}

per_aliquam

prafecn-tiam>

(a) 2.Cont. Gent.cap.i, rat. 4. (b) ZyaretzTom.

tiam,velper_{aliquam unionem}

reatem^

_agen*

ti_{principallHocmodoper}

_inft

_rumenta aguntomnesarcifices, quando vel

ipfi

ma¬

ritim &_{mßrumento &operi}admovent; _uc

faber _{lignarius quicum domum}

_{adificat_*,}

manibus fecurim _{apprehendic, ligna}

fcin-dic,_{eaquedifponit: Parimodo qui}

_liceras

pingic, calamum pro fuo inftrumento

a-gnofcic, &c. Velquandoper

membra

proprij

corporis tanquam inßrumenta operantur,

qua? realiter &per unionem

pnncipali

a-genti femperconjundamanent:

Qualia_»

funtmanus, digici, pedes& _{cetera mem¬}

bra,qua?obdignicatem&

ufus

lacicudinem

inftrumenca _{primaria nuneupari}

meren-tur. _{Separatum autem}

hui

_c

oppoßt

_umerit,

quod nullo modo conjungitur agenti

princi¬

pal^ fed abeo

folum

dirigitur ad

operis

e£

fedionem: Qualicerevenitin

Archicedu-ra, ubiArchitedusaliquisingeniarius (eft

vox celeberrimi _{Calovij) ipfe non uticur}

fuamanu in_{opere, (edalijs urentibus}

can-tum _{pra?eft &} modum operandi

prarferi-bic. _{Utrumq;igiturinftrumeneumadope¬}

raariisdcfiderantur, tam _conjundum

quä

feparatum,licet notabiie incerfic difcrimé.

XV.Hinc

XV. Hincpro refpe&u inftrumen*

torum duplex eile poteftArtis

effeäus,

_in¬

ternusvidelicerScextemus. Internum

ad-pelloillum qui intracorpusmaner, ac

effi-cic_{fblummodovariamdiipofitionem}

fen-fibilem tarnen mcmbrorum&quandarru

habicudinem in _ipio operante,

quod

no«

faciunc_{reliquihabitus. V. G.}

_Qui

_arter« faltandicallet, ille in fe_ipfooperatur, re-linquendo

apcitudinem in

membris

fuis,

quam ante non

habuit

antequam

difcerec

faltatoriam artem. Externusvzzo

efti-pfumexternum &

feniibile

opus ,

quod

poft operationem

Artis

relinquitur.

Ta¬

lerneffe&um_produntomnes

_artifices,

_qui

eofineartes difcunt,inq; id

utiicé

incum-«

bunt,ut_{opera externa}

producantur

(alias!

incaftum laborarent) qua?ad vita?cum

e-molumentum, tumornamentumufui eilö

poiTunt.

XVI. _SupereftutT

_{ermini, qui}

_cumar¬

te _cognifconem

habent,

expendantur,

hi

funt,Artificiale,Artificiojum,Art

ißt

top

&c.

Artificialeeil illud cujus

Verität

ab

wt

eile

et

U dependet

human

o,

adeoej,

eil Ens

ab

arte

fa¬

ctum5 qualia entiaJunt

ornnfs

generis

(44,ßatudjpictur*, horologidy

Simili

fe-re _{modo eft cum illo}

quod dicitur

artifi-ciofum, fit eciam hoc _{abipfa arte, quasuc}

principium&primaradixfuumehe_quoad exiftentiam datomnibus _artefa&is;

Eve-pic tarnen_{faspe numero^ucad artis}

Opera¬

tionen! non_fufficiat,

quandoquidem

age^

requod _{artificiofum eft,}

non tantum in _j eos,_{quifanasfuncmentis,cadit,fcdetiarrLi} ineos_{qui infaniunc}

ufuque re&aerationis deftituuntur , imo irl furibundos &

ipfa_» quoq;bruta: Nemotarneneil_quifibi

per-fvadet,vel ha&enus_{perfyaderepotujc,}

ar-temineoscadere. _Tercius

veruterminus ab his_{prioribus aliam nobis}

confideratio-nem

_facej^iit;

Hase

enimvoxin fuo

forma-li_{confiderata, quam proximé artis}

natu-ram _{reprasfentat; nam}

qui agit artificio)e> illum necefle eft _{ipfa arteprasditum eile}

quique uc ufu re£tasrationis_valec,ica mu-nia fua rite obire_{poteft,fecundum}

regulas

quasabarte fibi pofitas_accepit.

XVII.

_Subjungam

_tandemea

quaecum

artepugnant, quas alias_{veniunt nomine*}

oppofitorum. E _regionearti opponuntur/#-fcitia>inert14,_{ignorantia, & quas id}

genus

alia.Hocmanifefiumcftexloco

Ariftote-Iis_{qui (c) inhunc modumloquitur. jf}

_Si

k-Te%v'lOL WwTiWifJUeTCLXoyX-vpiuJSs970^TZ5tMVé^

rz&i *70ovStyofidyov_ocM.&?5 i.z.inertiafive

infiitiacontra (inpriorib9putafermonem efledeÄrtis_{definitione)^r$//0*elfcum}

ra-tione_{falfafaciendiquidfiam quod aht}

erfe"

ri_{fotef. Intelligoaucé hicnon quarncunq;}

ignorantiam, & lllamqua?dicitur

afFe&a-ta,nam_{juxta haneevenirepoteft,ucetiam}

opcimus artifex malé& contra omneAr¬

tis _{prafcriptum operetur, fedfimplicem}

duntaxat& nudam illam , quåquisnulla

artis _{pracepta tenet, necquicquam} artifi-ciofé_{agerepoteft. Sed Iraccumperfe}

per-fpicua fint & clara,prolixius

Ékcuttere

non

éftnec_{otium,necanimus.}

(c] lib.6,Eth. cap«4.

MEMB.

II

§•

i-jP X

occafione

in fup.

inje&a fuic

mentio

•■-'natura, _{quam artis fundamentum efle}

diximus. _{Jamigiturnetoediumpariat Irac}

diflertatio _{legentibus, animusefi:, in hoc} membrononnulla _{addere, quaead lucem}

huju§ argumenei

fäciunt,&

pracipuépaucis

rnonffrare,_qua?fitincer_artem &:_naturam

conveniencia,tuminquibus_ucraque

diffi-deat , flquidemex harum

collatione

evi-dencior evadit_{utriufq; cognicio.}

11. PrimooccurricConventcntia.

Con-veniunt Ars& natura _{(i.) ineo} quodfuos

habeant limices,quos

tranfcendere

non

pofTuntj fedcerta

propriaq';

via'

incedunc.

Hoceil_{quodConimb. (d)}

foiztnm.Convc-munt, ajunc, quia_{natura opera}

procedunt,

fieuttoperaaria', idest, certa

prrficrtptione-,

ratis_{legibus, comppßte}

_&

_ordmate.

_{b. e..Ars}

pariter,&natura,non

excedunc

modum

ß-bi

_{prafcriprumTed ad}

_eundtm,

_qui

_cujqué

convenic,operantur.Natorp

ordinem

fer-vatßbiåDeopofitum;

Ars

iremopera

fua,

fecundum _{leges Ibas}

_perficir.

(2) Quod utraq; harum

A./

Awm

ßbi

fimi-lem_{producir. kerumii Ii. Skutbagensnatu¬}

rale_{effcci'UMprodrtcitfik}

eeghahft»-,

_a

cfimi-lemrationcforma-,_exqitaipfium

conßat:

It_a

artifiex opus efifingit

mteiltgjbtll forma

fil

ve

exemplart a feconceptoproport

ione

refijon-densf3)Quiaarobo principiain

generatio-ne alicujus _rei

ab

imperfe&ioribus

inci-piunt,

td] InComracBt.fup.PhyfkattiArift.lib»II, c#p,T.

piunc>

tenduntque

fenfim ad perfe&iora.

Éxemplis

praeclaris illuftratur hoc

,

loco

fupra cicato Ars

piff

oris,primo

fujceptum

opus leviter

adumbrat,

tum in

omnemcoio-rumvarietatempauUtimconformat,_actan¬

dem_{perficit: Et}

_Canendi

_ars

_Muficos,

prius-quamadrem

veniant,praludere

nonmhilju-,

bet. Naturaitem^_{exempli cauja, in}

effingen-do_foeto(quodin

_{caterisetiamfuo}

_modojer

_va¬

re confvevit) initio

rude

quidfine

membro-rum_dißinffione

exhibct, tumJenßm

expotit,

donecanimal_perfeffis

_{lineamentis in}

_de

_cen¬

tern(jedemßatotempore

abfolvat.

(4)

Pvx-cerea fi artem confideramus, prouc

nacu-ram imitatur,_magna

certé

eft

_earum

con-vcniencia. Videt enim_quifq';non

otiofus

univerfi_fpe£tator,

_{mulca ab}

_{arceexcogita«}

taeile, _{qua:rerumnacuram}

vivis

quafi

co-loribus referunt; fic videmus artenu

ex.natura effinxifTe, utpote (f)• Ex

um-bra_{piffuram, exantra}

_ades,

_ex

_{avium vo-"}

latuvela-,expifcium pinnis_{remos, ex}

cauda

gubernacuLum,

&c.

Hinc

eil,

quod

non

pauci artem alteram naturam

nuncupare

voluerunc,_alijnatura

/imiam,

nonnulli

ec-iamnaturaamulam appellarunt>.

quia

in

D ₅

plurimis rebusartcmvidebantadnaturam

propius accedere, iiliitandoq; ea fpiraro

qua? natura?_{ejufque indoliverépropria}

e-rant. Hucrefeir#merenturadmirandail¬ la operaZeuxis&

Åpellis

,

quorumindu-ftriam

_{plüresädmiränturqria}

_a?mulantur.

Zeuxesinfuaarte tamExcellens_fuit,ut

u-vas_{pingerepotuerit (g)}

adeoveritatere-(

prafentaid,eoutavesadvolarint. Itém

A-pelles: hic Alexandrum_Magnumfulmen

tc-nentern _{expreßit, it}

a ut digiti imitiere, & fulmenextratabulam_{effe viderettirs}t_antog,

operudffarna fucceffu , ut vulgo dicerent

duos _{effe Alexatidrös, unum}

Philippl

flium

'

nullis'viribus_{füperdbilem;alterüm}

opus Apel-Iis, nullaarte imitabilém. _{(<5)Tandern ineo}

manusfibi invicem _tradunc,

quodneq; na¬

tura_{nequéarsdeliberat. Naturam}

ino-pcrationibus fuis non adhibere

delibera-tionem,_{liquidoconftat,cumexdi£$rhiné}

re&a?_rationis, tumex

fuffragio

Cefeberri-mi Årifl:. _{qui lib.2f PhyE cap. g. de hacre}

pulchrédiflerft. QuodautemÄrsrion

de-liberet, in eo _{prsrcipuusvertitur}

contro-verfia? cardo: _{hoc tameqadftruere}

pöffu-*nuscum_praenominito

Phiiofopho.

vyj,

m,inquic,kü\m1gn. Sed_{animadvertendfi}

eft,noshiccumillonon

incelligere,quam-cunquearcem, & promifcué,

quandoqui-dem _{perpltirima? luritquaeinterdum}

deli-beranc, uc ars _medica, ars_{navigatoria,&c.}

Sed eas _{quce per cerca & ftacuca media}

fi-nem _{atemgune, uc hoc exponic Auchor}

i-ftiusfentenriac. _{(h)Taliseft Arsfaltandi &}

effingendilireras, nonenim follicicuseft

ui faltacucrumhoc _pocius

quamillo

rao-o _{pedem moveac, fed officio fuo}

defun-gicurproucab arteHiafalcaredidicic. III.

Deindéeabrevicacequafieripo-teft, A reis &naturs_differentias

monftrabi-mus. _{dijfcrunt autemhocmodo}

praecipué.

i.Ars non_gignicvcras

res_quemadmodum

natura, Tedformasrerum_{accidentalesfai¬}

rem , veriq; adeoimicatrices;hinc accidir

quod in ijsqu#abarte facta furie. (i) Non

res _{ipßquoad cjje}

proprium^ßdrerum

dun-taxat _{imagines fi oßenddnt.}

2.

Quoties-cunqueArs &natura adopus aliquoa

pro-ducendum _{confpirant, Artiseft nacuram}

juvare&perficereillud, _quodnatura

per-ficerenon_{poteft. Quamobremrefté}

afie-ruic (h] lib.J._{Eth.c. j.p.m,fl?. {15}

Ap*dC«ri»nb.lik.2,

rtiic_{Philofopus. (k) o\&i*n}

_)J

_M

e-WrtÅUCL_Y\<$V(Tl$kSl'VOilei

Ro-bur huic aflertioni facerc _potefl exem-plumlapicidje, qui dum

officio fuo

fungi-cunexcavando_{lapidem,exquoftatuam}

fa-bricaturuscft, _{ipfefecundumarccmffiam} perficitnacuram,i.e.

naturalem illam

rao-lem (Ive

_läpidem,

_{cuijamnovamformam}

inducic, quamanteaa&u

nonhabuk,

nec

unquamperfe habere potuiclapis.

Simili-térevenic inomnibus_{alijs artefa&is, natu¬}

ra_{femper regitur&}formatur,Ars_vero

ai-fponit,eaq; format,quaenatura

fiéri

neque-unt. _{?. Qua} confiderationem effe&us:

hicfi naturalisert, vim_quoq;agendi

natu-ralemfortitur, &convenitcum fuo

agen-tenonfolumrefpe&u formae(edetiam

ef-fentite, Siartificialis eft, convcnittantum

fecundum formam. E._{G. Homo generans}

hominem, &artifexftatuamfaciens: Prio¬ rimodo habet fe homo_{genituscumgeni¬}

tore,pofteriori modoquadrat _cum

artifi-ce res_aliquaartificialis. Ratio_e

videns eft

&_{plana. Quiacumnaturahominis}

genc-rantisextendat_{fe,per naturalem influxum}

ad-generatum,

ideonon

tantum parem

ei

eom-fcomunicat vim

_{agendi* Ted}

_etiam

_eflentisé"

fuas&formascumparcicipemfach. Sccus fic inrebusartificialibqg*has diffcruntå fud

agentecum quavirtucem

agendi

, turrrqua^ modum eflendi*&

_{quidemita;uralio}

_mo¬

doinfitarsinccMc&ui afriiieis,

alicerquo-quemateria?

fubftratx;*

4. Ars

inexcernis»

-&rerumfuperficiej_naturaveroin

internis

_v

elaborandisoccupatur;adeoque inccrnam

feiconfihutionemCurat. Hucfacit illud quodPlotinus.

(1)

EtAverrocs (m)

locuti

funt, Ars, _{inquiunt, externafupcrßcie?}

pracipueverßatur;

quia

videlicet

externam-faciem& elegantiam

fotijjimnm

affeBat^.

naturaveroinabditioribus elaborandtsim*

penfiusoccupatur,

&

qua

rebus magismeeffa*

riaac_{potiorismomenti}

_fint^effiat.

_{5. Ope¬}

ra,_quasnaturasfuam

debent

originem,func

plerumq;exfe

a&uofa S&nvdy

quxaucem

abartefiunt, nihiloperaripoflunc,_n«c

ul-lamhabentvimefficiendi, fine auxilio

na-turx,fedquafi ftolida&mortua

funt.

6.Re¬

rumnaturaliumomnes_partes&prirtcrpiai

ånaturaortumducunc,inrebusvero

afci-ficialibusnon icä; licet enim resipfa

dica-E cur

U) cap.I.lib. 8. Ennead.J. (tri{ Inparaphrxfifiu fit« ^