D I S S E R T A T I O T H E O L O G I C A Q U Æ S T IO N E M D E G E N E R E S C IE N D I T H E O L O G I C O T R A C T A N S . - »
CUJUS PARTEM PRIMAM
VENIA MAX. TEN. FACULT. THEOL. UPSAL. * *
PRÆSIDE
/
MAG-
CAROLO JON. A L M Q U I S T
S . s. T H E O L . L I C E N T . P R O F . R E G . ET ORD. KALSEN.
PRO CANDI DATURA THEOLOGICA
P. P.
M a g . C A R O L U S O L A V U S B J Ö R L I N G
A D R E G . G Y M N A S . G E VAL. ADJUNCTUS
IN AUDIT. GUSTAV. E»IE XIV JUNII MDCCCXXXIX. H. A. M. S.
U P S A L I A E
DE
GENERE SCIENDI THEOLOGICO
C h e n u s sciendi Theologicum tra c ta tu ris , necessarium nobis visum e s t, antequam ad rem accuratius definiendam et ex p lican d am p ro g r e d e re m u r, impedimenta e x p o n ere, quæ in
ipso ecclesiae L u th e ra n æ territorio scientific« perfectioni T h e ologiae viam praecluserunt. Q uam quam enim verum e st, ju stam horum im pedim entorum expositionem nec fieri posse, nec p robe intelligi, nisi quid sit scire et scientia prius in te lle x e ris, et hanc igitur rem omnium primo fuisse disce p t a n d a m , tamen , ne ea inducere et tra cta re v id e a m u r, quae
ad genus Theologicum minus pertineant, primo historicam , de q u a dixim us, expositionem instituere cogim ur, quae, ad calcem p e rd u c ta , docebit, cognitionem Religionis, quominus in justa mscientiæ form am a b ire t, ideo plerumque fuisse im pedi t a m , quod vera s c i e n t i a e n a tu ra et indoles parum fuit intelle
c t a , et hoc ipso nobis persuadebit, perspicuam et accura tam hujus rei cognitionem perquam esse necessariam, si ip s u m , quod suscepimus, argumentum cum usu quodam a tq u e successu tra c ta re velimus. T r ia igitur capita d isserta
tionis nostrae p onim us, quorum p r i m u m partem compre h e n d e t h isto ricam , s e c u n d u m fundamentum praebebit phi losophicum et t e r t i u m ipsum argum entum tractabit. Interea
fieri non p o te st, quin notiones, quæ in introductione hi storica o c c u rru n t, fundamento philosophico careant.
Systema Religionis nostræ neque argutiis quibusdam je junis su p erstru ctu m est neque notionibus, quas sola ratio
Caput primum
I n t r o d u c t i o H i s t o r i c a .suppeditat, sed vivae fidei, cujus rei veritatem L u th e ru s opti me nobis ratam jam facit. Hominem nempe gratuito justificari p ro p te r Jesurn Christum cum probe sibi persuasisset Lutherus, exinde etiam reformationem ecelesiæ exorsus est *). Ad vefitatem illam nec ratiocinando sibi viam m univit, nec eam ideo tantum agnovit, quod in Scriptura Sacra eam invene
r a t , sed quia viin quandam hujus veritatis et efficaciam ex pertus e st, quæ totam ipsius naturam penetravit; quocirca in explicatione sua vaticiniorum Zachariæ: ” G o tt’’, inquit, ”gleubt man nicht bis mans erfare 2).” Hanc nostram sen tentiam mentis ejus conditio et status, priusquam ad reformatio
nem suscipiendam excitabatur, optime probare videturj de qua re in Scholiis in Genesin dicit: ’’Si satan adoritur pa vidas conscientias hac tentatione (qua de praedestinatione sui ad salutem dubitent), m oriuntur illae in desperatione, sicut mihi propemodum accidisset, nisi Staupitius eâdem me laborantem liberasset. Staupitius his verbis me consolaba t u r : cu r istis speculationibus te crucias? Intuere vulnera
Christi et sanguinem pro te fusum. E x istis fulgebit prae destinatio 3).” Universum tenorem casuum atque
certami-1) D e r Gl aube w a r , w i e das P r i n c i p d e r R e f o r m a t i o n , so auch D a s j e n i g e , w a s L u t h e r s Beruf z u m R e f o r m a t o r begiiindete. T w e
sten, V o r l e s u n g e n ü b e r die D o g m . H a m b . 1829. E r s t e r Band, pag. 176.
2) D i e S c h r i f t e n L u t h . J h e n a 1570. I V T o m . fol. 238 a.
5) D i s s e r t a t i o T h e o l o g i c a de R a t i o n a l i s m o L u t h e r i a P ro f. L u n d v a l l , Ups. 1 8 2 9 , p. i 5. H a n e me n t i s a p u d ç u m c o n di t io
n e m o p t i m e P l a n c k i u s in historia sua de or t u et m u ta t io n i b u s d o c t r i n æ Protest, his verbis e x p o n i t : ”E s w a r schon d e m J ü n g l i ng ü b e r alles w i c h t i g , i n - d e r S a ch e seiner Seligkeit gewiss zu s e y n , u n d dies w a r d e r B e w e g g r u n d , W e l c h e r ihn von j e h e r a u f f o r d e r t e , W a h r h e i t überall zu s u c h e n , w o e r sie n u r v p r m u - t h e n k o n n t e ; a b e r dies w a r auch der G r u n d , der i h m jede W a h r h e i t , w e l c h e e r g e f u n d e n zu h aben g l a u b t e , so t h e u e r , d e r i h m
jede U e b e r z e u g u n g so W e r t h , u n d ihn selbst fähig m a c h t e al les d a r u m zu w a g e n und zu d ul den, weil j ed e W a h r h e i t f ü r i h n nicht n u r e i n g e b i l d e t e r Gewinn w a r , w i e sie es s o ns t f ü r den
num , quibus ad res divinas per fidem præcipue consideran das æstimandasque erectus est, a Planckio mernoriæ prodi tum invenim us 4;. Ita autem vi veritatis correptus ad Seri-*- p t u r a m Sacram, utpote fontem veritatis, ut ita dicam, objecti- v u m , adductus e s t, qua priorem experientiam probari vidit a tq u e augeri. P o stq u am enim anxietatem animi ejus se
d a v e ra t, tum dernum dubiis eum liberatum ad Scripturam S a c ram delegavit Staupitius 5). Itaque L u t h e r u s , intimo illo fidei testimonio sensuque d u ctu s, Biblia, u t ipsius Dei v e r b u m , firma quadam et inconcussa fiducia amplexus est; id q u o d stabile postea evasit fundamentum, cui subnixus omnes
d o c trin æ suæ hostes debellavit. Hinc etiam testimonio i n te r no Spiritus Sancti maximum tribuit momentum 6). Q uum v ero justificationem non nisi p ro p te r Jesum Christum homi n ib u s concedi tam intime sentiret et e x p e rire tu r, hæc ipsa res quam maxime eum impulit, ut impudentiae Tetzelii se-
s e o p p o n e re t 7) , et animum ei praebuit viam semel initam
tam fortiter continuandi, ut tota ipsius vita certamen facta sit, cujus omnes difficultates impedimentaque fides in Jesum C hristum devinceret. Sed factum est ista totius mentis ani— Forscher ist, der nur Befriedigung seiner Wissbegierde zum Zweck hat. Man sah es an dem feyerlichen Ernst, mit dem er immer von Glaubenslehren sprach, das es ihm unmöglich war, sie bloss als Gegenstände einer müssigen gelehrlen Untersuchung zu be
trachten, sondern dass er sie immer nach ihrer Beziehung auf ejas pi achtische Christenthum zu betrachten, und nach ihrem Ein fluss aut das Herz und die Beruhigung des Menschen zu schät zen gewohnt war.’’ Erster Band, Erst. Buch, p. 58. 4) ibidem, pag. 4q etc. 5) ibidem, p. 55.
6) Handbuch der Dogmatik v. Bretschneider, Erst. Band pag.’ 235, Not. i 56.
7) Invidia nempe nullo modo Lulherum contra Tezeiium excitavit. P l a n c k , Erst. Band, Erst. Buch, pag. 69 — E t W^a Ich, ttistor. und Theolog. Einleitung in die Relig. Streitigkeiten der
Evang. Luth. kirche. Jena 1753. Erst. Theil, p. 12 etc. — S e c k e n d o r f , Commentarius dt* Luthéranisme, Lib. j, pag. 23.
mique mutatione, quam fidei debuit, ut in rebus divinis cas cam omnino judicaret rationem humanam. Cum enim eam u t naturalem tantummodo consideraret ob eam que caussam gratiae o p p o n e re t, necesse fu it, ut auctoritatem eidem in r e bus divinis prorsus denegaret; unde in explicatione Geneseos hoc modo disserit: ’’Also muss der G laube alle Vernunfït, Sirin und Verstand mit Füssen tr e tte n , und alles was er sihet aus den Augen setzen, und nichts wollen wissen den
Gottes w ort. So lasst uns die Vernunfft und unser n atü r lich Liecht preisen, was ist es anders den Blindheit und Finsterniss! was kan es bessers, denn w id e r den Glauben und Gottes W o r t fechten 8) T a n ta nempe vi fides eum occupaverat t o t u m , u t , etiamsi gratia divina rationem illu- minasset, eandem tamen ab articulis fidei investigandis omni no arceret e t , omni supersedens disquisitione, qua ad s c i e n t i a m potuisset fides accoinodari, in verbis tantum m odo adquiesceret Salvatoris sui atque promissis 9). Quod qui dem in ratione ejus articulum fidei de T r in ita te tractandi optime elucet. Hanc nempe doctrinam contra omnes dubi tationes rationis ita defendit, ut eam fidei soli vindicaret 10).
8) Die Schrifften Luth. Jhena i574, Tom. IV, fol. 48. — i- tem in explicatione Epistolae i Petri, Tom. II, fol. 820 b.
q) In explicatione articuli secundi dicit: ”Also das man hie Weit von einander scheide Vernunfft und was menschliche W eis heit uns leren kan und was Göttliche Weisheit von Himmel offenbart.” Tom. VI, Jhena 1578, fol. 68 a, et alio loco in eodem libro: Denn wenn du es wilt urteilen, was darfLlu denn des Glaubens? wer da glaubet, der urteilet nicht, sondern lesset sich urteilen und gibt sich gefangen in eines ändern urteil.’’ ibid. fol.
65 a.
10) ’’Also solltu hie auch thun, obs gleich die Vernunfft nicht kan leiden das zwo Person ein Gott sind , das lautet eben
als wenn ich sagte, zwey sind nicht zwey, sondern zwey sind eins. Da hastu das W o r t und Vernunfft wider einander, noch soll sie da die Meisterschafft legen, sondern sagen, zwey sind eins ob
Q uod auteni hoc modo omnem de articulis fidei philosophi cam disquisitionem ab o m in aretu r, in caussa sine dubio fuit Pelagianisinus Scholasticorum et haud raro jejunus eorum inutilisque Aristotelismus, quorum idcirco stu d iu m , utpote e ra tio n e sola p rofectum , eâque impura et doctrinae fidei p e r p e ra m immixta, repudiavit. ”Si itaque”, inquit in resolutio
nibus de indulgentiis, ”per tantum tempus in tantis in g e niis permisit D eus, tantum nubis et tenebrarum dominari, quid ad h u c nobis ita secure placemus et non potius omnia n o stra suspecta habem us, ut Christus solus sit lu x , justitia, v e rita s, sapientia, omne bonum nostrum 1I).° E x his vero jam jam p a te t, L uth eru m firma ardentique fide, quae tameri scientificam quandam explicationem minime ad m itteret, in rebus divinis considerandis, u t sola norma usum esse et q u a si m oderatrice. Cujus rei cum nostra magnopere intersit et vitia perspicere et virtutes, ostendere nobis liceat, quomodo sese h a b e a n t hæ vel illa in dogmatis, a L u th e ro praecipue
explicitis, quæ de libero arbitrio agunt et Eucharistia. D og m a ta , quæ ad justificationem, p r o p te r Jesum solum hom i nibus concessam, proxime p e rtin e re n t, eum imprimis fuisse o c c u p a tu r a , sponte intelligitur. Omnium igitur primum do cuit , quam prava per se sit hum ana n atu ra et quomodo se se h abeat ad gratiam Dei justificantem. Q uæ in hac re e x plicanda disseruit, neque ex odio quodam adversus Erasm um fluxisse 12), neque tam ex studio scriptorum Augustini, quam ex interiori ipsius sensu et ex perientia, credere juvat. E - videntissime sententiam suam professus est in libro, qui d e
ich schon nicht sehe noch verstehe, sondern ich glaube es, wa- rumb ? umb des willen, der es oben herab gesagt hat.” ibid. fol,
65 b.
11) Opera Lutheri "Witteb. i 55o, Tom. I , fol. i 34. — item Die Sehr. Luth. Tom V, Jhena 1575, fol. 168 a — vide etiam Plan- ckium, Erst. Band, E r s t Buch, pag. 57, et I, 11, pag. 178.
s e r v o a r b i t r i o agit, ubi viin gratiae, omnia omnino r e g e n era n te m , qualem in intimis mentis suæ recessibus earm expertus sit, vivis coloribus pingit. Q u o vehementiora fin issent certamina p rio ra , eo majori cum efficacia novam pat- ceni, a Gratia divina profectam , apud eum sese manifestm- vit. Cum igitur sibi conscius esset, animam suam tandeim in D eo et p e r Jesum Christum a priori esse solutam peccai- torum culpa, quae in omnibus poenitentiae studiis spiriturm ejus validissimis catenis vinctum tenuisset 13), servitufemi, quam homo gratia d e stitu tu s, peccato praestat, mira descrii- psit eloquentia, et in Deo p e r Jesum omnia sua se h a b e r e sentiens, priorem animi conditionem ab omni parte depravai- tam judicavit et libertatem humanam prorsus denegavit. Aui-
diamus ipsum in libro de servo arbitrio : ” Ceterum e r ga D e u m , vel in r e b u s , quæ pertinent ad salutem vel dai-
mnationem, homo non habet liberum a rb itriu m , sed captii- v u s , subjectus et servus est, vel voluntatis Dei vel volum-
tatis Satanae ,4). Praevalentem Spiritus Divini vim, qu*æ animum p ro rsu s im m u ta v era t, e x p e r t u s , vitam divinam cuim necessitate quadam ineluctabili in animo suo nascentem spii- rantem que sensit, ardore fidei firmissimae correptus. Quaim quidem necessitatem eo modo en u n tiav it, quasi Deus fideltes ab aeterno prædestinasset ad salutem. Sed ipsum audiamms in libro illo contra E rasm um scripto disputantem : ’’E st hcoc imprimis necessarium nosse, quod D eus nihil præscit c o m - tingenter, sed quod omnia immutabili, aeterna infallibiliquie voluntate et praevidet et proponit et facit. H oc fulmine steir- n itu r et p ro te ritu r penitus liberum arbitrium 15)’*j et aliio loco: ” Ubi id p ro b a tu m f u e r i t , extra vires et consilia nostrra in solius opere Dei pendere salutein nostram , (quod infira in corpore disputationis spero me evicturum), nonne clare
sej-i 3) Dissertatio Theologica de Rationalismo Lutheri a Pro>f Lundvall, pag. i 4 et l 5. i*) De sérvo arbitrio liber i l l u
q u i t u r , dum D eus opere suo in nobis n o n adest, omnia esse mala, quæ facim us, et nos necessario o p e ra ri, quæ ni hil ad salutem valent? Si enim non nos, sed solus D eus
o p e r a t u r salutem in nobis, nihil ante opus ejus o p eram u r s a l u t a r e , velimus n o l i m u s 16)/* E x his aliisque ejusdem g e - Jieris enuntiationibus creditum e s t, L u th e r u m absolutam
q uandam praedestinationem docuisse et inevitabile fatum. Nos vero persuasi sum us, et qui hujus vitii eum accusarent, et .qui defenderent 17) , parum intellexisse, in quo scientiae co- gnitionisque loco et quasi statione v e rs a re tu r Lutherus. Ne- que enim placita quædam philosophica proposuit, quæ in f o r o , ut ita dicam, rationis humanae accusationi vel defensio ni locum praebeant, s e d , omnibus ejusmodi argumentis o -
missis atque evitatis, ea tantum m odo elocutus est, quæ in trinsecus per fidem et immediate fu e ra t expertus. In qui b u s jactura libertatis humanae minime princeps et praecipua res fuit, sed quod homo p ro p te r Christum solum justifica t u r 18) ; ita etiam prædestinationis doctrinam non nisi lit
auxiliarem quandam notionem amplexus e s t, quam cum praecipuo illo de justificatione dogmate necessarie con jun ctam esse existim avit, et sine qua hoc intimum vitæ suæ
i 6 ) i bi dem, pag. 62. 17) S e r k e n d o r f i i C o m m e n t a r i u s d« L u t h e r a n . L i b . I, pag. 3i a , — et W a l c h i i E i n l e i t u n g i n die R e
li gi oni s S t r e i t i g k e i t e n , E r s t . T h e i l , p ag. 63.
18) I p s u m a u d i a m u s in l i b r o d e s e r v o a r b i t r i o l o q u e n t e m : ” P r i m u m , D e u s c e r t e p r o m i s i t h u m i l i a t i s , id est d e p l o r a t i s e t d e s p e r a t i s g r a t i a m s u a m . H u m i l i a r i v e r o p e n i t u s no n pot est ho m o , d o n e c s c i a t , p r o r s u s e x t r a s u a s v i r e s , c o n s i l i a , s t u d i a , v o l u n t a t e m , o p e r a , o m n i n o e x a l t e r i u s a r b i t r i o , c o n s i l i o , v o l u n t a t e , o p e r e s u a m p e n d e r e s a l u t e m , n e m p e De i sol i us. S i q u i d e m , q u a m d i u p e r s v a s u s f u e r i t , ses e vel t a n t u l u m p o s s e p r o s a l u t e s u a , m a n e t in fiducia sui nec de se p e n i t u s d e s p e r a t . — Q u i v e r o ni hi l d u b i t a t , l o t u m in v o l u n t a t e Dei p e n d e r e , is p r o x i m u s est g r a t i æ . ” Pag. 5g. — vi de e t i a m P l a n c k i u m in h i s t o r i a d e o r t u et m u t a t i o n i b u s doctrinae P r o t e s t . ” Bloss d e s w e g e n — dies d a r f m a n o h n e B e d e n k e n b e h a u p t e n — bl oss d e s w e g e n h a t t e L u t h e r
sanctuarium obscuratum et profanatum iri putavit 19u). Hæc igitur dogm ata, quoi um L ntherus sæpe accusatus est, c u m i n aniino cum viva ipsius fide intime c obsererent, n e q u e pro lubitu inde divellere licet et separatim considerare, neque ita in te rp re ta ri, quasi eadem agnovisset cum om nibus, quæ, inde profecta, sano animo sensuique humano adversantur. Quæ sententia vel eo maxime p ro b a ri v id etu r, quod L u t h e - r u s , etsi omnes istas graves consequentias perspiceret et a - perte p ro fite re tu r, q u id ? quod saepius, dum testimonio ra
tionis humanae a tte n d e re t, tam i p s a s quam doctrinas, qui bus n ite re n tu r, pæne rejiceret, nullis tamen philosophicis argumentis hasce doctrinas refellere conatus est au t aciem carum r e t u n d e r e , sed rationi jiis omnino derogavit consilia D e i, utpote captum huma n um excedentia, sub limam Vo
candi. Nostrum enim esse dixit, hanc ipsam rationem fidei obedi« ntem praestare, e t , omni suspensa disquisitione, consi liis Dei revelatis adquiescere; qua de re in libro de servo
j e n e A u g u s t i n i s r h e T h e o r i e v o n d e m g ä n z l i c h e n U n v e r m ö g e n des m e n s c h l i c h e n W i l l e n s z u m G u t e n so h a s t i g a u l g e n o m m e n , u n d so h a r t n ä c k i g vei t h e i d i g t , w e i l er d a r i n di s t ä r k s t e B e s t ä t i g u n g d e r v o n i h m f ü r so w i c h t i g g e h a l t e n e n I d e e f a n d , dass G o t t b e y d e r B e s s e r u n g u n d ß e s e e l i g u n g eines M e n s c h e n alles al l ei n w i r k e . ’’ J V , I I I , 557. eL Prof. L u n d v a l l , in d i s s e r t a t i o n e s u a d e R a l i o n a - l i s mo L u t h e r i , pag. 2 2 , s u m m a m rei e L i b r o de s e r v o a r b i t r i o t r a c t a n s ita v e r b a iacit: ” q u i c u m q u e l i b e r u m a r b i t r i u m i n r e b u s s p i r i t u a l i b u s vel o m n i n o vel q u a d a m t e n u s t r i b u i t , is G r a t i a m D e i in C h r i s t o d a t a m f u n d i t u s t ol l i t , e o q u e o m n e m p o e n i l e n t i c o n s o l a t i o n e m , p e c c a n t i e m e n d a t i o n e m , d u b i t a n t i c e r t i t u d i n e m s a l u t i s ,
i nel uct abi l i c o n s e q u e n t i a praecl udi t . ” 1 9 ° ) 1° l i b r o de s e r v o a r b i t r i o de h a c r e ita l o q u i t u r : ” Hi s e n i m i gnorat i s n e q u e fides n e q u e u l l u s D e i cul t us c o n s i s t e r e p o t e s t . Si e n i m d u b i t a s , a u t c o n t e m n i s nos s e, q u o d D e u s o m n i a . n o n c o n t i n g e n t e r , sed necessa ri o et i m m u t a b i l i t e r p r æ s c i a l et v e l i t , q u o m o d o p o t e r i s ejus p r o m i s s i o n i b u s c r e d e r e , c e r t o f i dere ac n i t i ? pag. 5 à, et in pag. 54:” I t a q u e fides C h r i s t i a n a p r o r s u s e x t i n g u i t u r , p r o m i s s i o n e s De i e t u n i v e r s u m E v a n g e l i u m p e n i t u s c o r r u i t , si d o c e a m u r e t c r e d i m u s , n o n esse n o b i s s c i e n d a m p r æ s c i e n l i a m D e i necessari am. *’
arb ilrio -dicit: ” Verum quare Majestas divina vitium hoc vo lu n ta tis nostrae non tollit aut m utat in om nibus, cum non
&it in potestate hom inis, aut cur illud ei im p u tet, cum h o mo non possit eo c a r e r e , quaerere non licet, ac si multum quaeras nunquam tamen invenies , 9 6).” L u th e r u r a , u t su p ra d ix im u s, doctrinis illis de jactura libertatis humame et a b s o
luta quadam praedestinatione, per se consideratis, p aru m m o m enti tribu isse, vel eo p r o b a t u r , quod Melonchtonis in h a c r e m utata consilia facillime tu lit, simul ac sibi p e r s u a sisset, nullum inde periculum doctrinae de justificatione im m in e r e 20). L u th e r u s ig itu r, u t ex hac nostra expositione
p a t e t , doctrinam de gratia Dei et libertate humana fidei, u t fund am ento, nullis ratiocinationibus labefactando, su p e r s t r u x i t , et in hoc m eritum ejus praecipuum fui t ; sed su bli
mis illa necessitas, quæ in vita inest Deo per fidem conse c r a t a , quum non libere sponteque apud eum sese explicu is s e t, primam retinuit indolem, oinnia subjugantem omnibus-
que dom inantem ; id , quod vitium fuit, quo maxime labora vit L uth eru s. Q u a m rem in T h e o ria sacræ coenæ ulterius
probatam inveniemus. Prim um enim confessioni ecclesiae Ca tholicae adquiescens panem et vi num in corpus Christi et san guinem transm utari credit 2I); mox autem relicta priori s e n
-y . m j ---1 --- r — -
---19 b) S e c k e n d o r f ! i C o m m e n ' a n u s de L t r h e r a m s m o L i b e r J, pag. o i 5 , et al i o l oco L u t h e r u s i n q u i t : ’ S c i b c e t h o c o f f e ndi t q u a m m a x i m e s e n s u m i l l u m c u m r . u n e m seu r a t i o n e m n a t u r a l e m , q u o d D e u s m e r a v o l u n t a t e sua h o m i n e s d e s e r a t , i n d u r e t , d a m n e t . — H o c i n i q u u m , h o c c r u d e l e , h o c i n t o l e r a b i l e v i s u m est de D e o « e n t i r e , q u o offensi s u n t e t i a m tot et lenti viri. Et qui s n o n of f e n d e r e t u r ? E g o i ps e n o n s e m e l offensus s u m u s q u e ad p r o f u n d u m et a b y s s u m d e s p e r a t i o n i s , a n t e q u a m s c i r e m q u a m s a l u t a r i s
illa esset desp r at i o e t q u a m g r a t i æ p r o p i n q u a . ” L i b e r de s e r v o A r b i t r i o , pag: 208. — V i d e e t i a m I Ma n c k i u m , IT, I V , pag, 125, 127, 128 20) S e c k e n d o i f i i C o m m e n t a r i u s de L u t h . L i b . I l , p ag. J 0 7 . P l a n c k , I V , III , pag. 664 etc. i l e n c k e : Allg. G e s c h . d e r
C h r . K i r k e , I X , p. 76
2t) Planck, 1, II, pag. 219 not, 1.52. et Di? Sehr. L m b .T ^ m .
tentia omniquo alia auctoritate rejecta, ad ipsam inaugura tionis fo rm u lam sese totum adplicavit, quam etiam p er o - mnem vitam summa fide amplexus est et adversus u n u m q u e m que impetum defendit. Omni igitur disquisitione superse d e n s, huic f o r m u l æ , priusquam erupissent controversiæ, fi dem h a b u it, neque explicationem quandam ejusdem deside ravit. Itaque in Epistola sua de adorando S a c ra m e n to , an no M D X X III sc rip ta , dixit: *’W i r wollen und sollen einfei- tiglich an Christus W o r t e n bleiben, der wird uns nicht be- triegen 22)’’ In Epistola vero ad A rg entoratenses anno M D X X I V de re sacramentaria scripta, praeclarum tradidit testimonium dubiorum certarninum que, quae hanc ob rem su b ierat, quantoque cum successu sententiam illam Carolo- s t a d i i , corpus Christi et sanguinem in sacra coena non o- m nino adesse, adversus doctrinam Catholicorum de tra n su b - stantiatione adhibere potuisset, nisi verbis ipsius Salvatoris retentus fuisset atque lotus occupatus, sincere docuit 23).
Q u o d , cum de sacra coena dissereret, fides apud eum su p e r omnia v a le r e t, documento est imprimis libellus a d v e r sus prophetas coelestes anno M D X X V sc rip tu s, in q u o , dum sententiam Carolostadii carp it, ad formulam inaugurationis usque r e v e rtitu r 24). Nihilo tamen minus adversus C a ro - lostadium enixe contendentem, corpus et sanguinem Christi
in pane vinoque nullo modo inesse 25), jam in libello n u p e r rim e laudato praesentiam corporis Christi dogmatico q u o dam more defendere coactus est. Q uam seque certam e t indubitatam esse ostendit, ac natnræ in Christo divinæ hum anæ que conjunctionem, exemplum illud ignis ferrique laudatissimum in meliorem intelligentiam addens a6). Q u u m
22) Die Sehr. Luth. Tom. Il, fol. 201 b. a5) Seckendor- fii Commentarius, Lib. I, p. 5o5 , it. Planck, II, V, 227. 24) Die Sehr. Luth. Tom. III, fol.60, b, et Planck, II, V, 209. 25) Die Sehr. Luth. Tom. III, fol. 79, a. Planck, II, V, pag. 2i4.
a6) Die sehr. Luth. Tom. UI, fol. 79, b.
vero c o n tr a diceret C arolostadius, corpus Christi simul in coelo te r r a q u e adesse non posse, Christum ubique adesse
jam tu m adfirmavit 27). Haec detensio majorem in dies a r g um entorum apparatum accepit, quum Zvinglius, libello L u - theri n u p e r citato irritatus, dissertatione sua de v e r a e t f a l s a r e l i g i o n e 28), praesertim vero s u b s i d i o d e E u c h a r i s t i a 29) et denique R e s p o n s i o n e a d E p i s t o l a m B u g e n h a g i i 30) , nec non Oecolampadius libro d e g e n u i n a
v e r b o r u m D o m i n i e x p o s i t i o n e 31) eum adorirentur. V e ru m quidem est, L u t h e r u m , in primo adversus eos scri p to , nem pe p r a e f a m i n e l i b r i S y n g r a m m a , solummodo
m e th o d u m eorum Sacram Scripturam interpretandi vitupe r a r e e t ad v erb a Salvatoris proprio sensu intelligenda p r o
v o c a re 32) ; verum etiam est, eu ndem , cum Zvinglium im p u g n a r e t , sacramentum diffindentem, partesque ejus discri
mine justo longiori separantem , et hoc modo in statione, u t ita d icam , rationis omnia disparantis m an en tem, semper viribus præclaris a r d e n t i s s i m æ f i d e i munitum p ro d ire ; sed in concione sua de sacram ento et præsentia reali do
c trin am illam de corpore Christi ubique praesenti verbis a - liquot a d u m b r a t 33), quam in libello, v e r b a C h r i s t i , h o c e s t c o r p u s m e u m , m a r t e n t , inscripto et anno MD X X V II edito, a p e r te enuntiat. Non quasi adminiculis eguisset sen
tentiae s u æ — nam ipsi V erbum Dei satis erat — sed ut ad versariis suis modum ostenderet, quo possit in sacra coena corpus Christi adesse, ad ejusmodi explicationes sese accom modavit. Sed quum fidei plurimum tr ib u e re t, p aru m a u
ctoritatis in his argumentis inesse ra tu s , neque certam q u a n - dam agendi n o rm a m Deo præfinivisse sibi a rro g a v it, et
rnul-27) ibid. fob 87, a. 28) Planck, IT, V, 261. 29) ibidem,
pag. 265. 3o) ibidem, pag. 268. 5 i) ibid. pag. 270 et 275.
3 2 ) Die Sehr. Luth. Tom. I iJ, fol. 284 b; eodem modo etiam in
Epistola ad Reullingenses vid. Seckendorfii Commentarium, I^b. II, pag. 52. 35) Planck, II, V , pag. 525.
Ta
tas rei explicandae vias esse concessit præter e a m , quanti ipse esset ingressus; sibi vero V e rb u m Dei capi.it esse et explicationem naçeçyov aliquid minime necessarium 34). S«ed
etiam in his explicationibus ingenium hominis , omnia fidieJ tribuentis, manifestat L u th e ru s . Agnoscit e n im , corpus C h r i sti, utpote ad dextram Dei e le v a tu m , p e r omnipotentiaim divinam ubique adesse 35); eam vero ait omnipræsentiami sola fiele com prehendi posse; sed ipsum audiam us: ”W i e w erden w ir a b er gewis lieben H e r r n , das ein L e ib niich miige, durch G ottes G e w a lt, zugleich in Himmel und in Abendmal seyn: weil G ottes Gewalt kein Mas noch Zal luat, u n d solche Dinge t h u t , die kein Vernunfft begreiffen kam , sondern schlecht müssen gegleubt w erden. W a s G o tt s a g t , das kan e r th u n , weil E r denn hie sagt: Das ist mein L e i l b , so kan E r s wahrlich th u n und thuts 36}.M Q u o d o b jic e m n t adversarii corpus Christi in partes dissectum i r i , si in sacra c o n fia adesset, testimoniis ex Scriptura S acra desumtis corputs- que Christi b e a tu m , divinum e t p ro p te re a individuum es&se dem onstrantibus re fu ta v it, nec non sensibus suis per fideem excitatis, quibus ipse expertus e r a t , Dominum nostrum J/e- sum Christum sacra coena rite utentibus totum adesse 3:7). His cum responderet Zvinglius 38), genus illud cognoscendli, quod rationis est subtiliter distinguentis, iterum professus e?st. P ersonam enim Christi ex u n a tantum p a r te considérait, nempe quatenus illa duas comprehendit n a tu r a s , diversis q m a litatibus instructas, cui rei enixe adhaerens, nullam duaruim n a tu ra ru m veram conjunctionem adm ittit, sed alteram pomit juxta alteram exsistentem. Hinc verba Scripturae Sacrae pier alloeosin explicare aggressus est. Ita vero consideranti non pio~ t u i t n o n omnipraesentia corporis Christi absurda v id e ri39). Qu(od
cum refutare vellet L u t h e r u s , conlessiouem illam magnaiin 34) Die Sehr. Luth. Tom. II', fol. 54i. a, 543, 55o b . 555 b. 55) ibidem, 555 a. 56) ibid. 347 b, .Vi8 a,555 h, 575, b. 37) ibiid. 576 a. 08) Planck, II, VI, pag. 476. 09) ibidem, p. 48n.