R O S I S S V E C A N I S
t e n t a m e n t e r t i u m, Q U O D C O N S . E X P . F A C . M E D . U P S . PROPONUNT A D A M U S A F Z E L I U S , ■ R H I L . E T M E D . D O C T . , B O T A N . D E M O N S T R A T O R , R E G . A C A D. S C I E N T . S T O C K H . , C Æ S A R , A C A D . N A T . C U R I O S . E R L A N G . , R E G . S O C . L O N D . , E T R E G . SOC. L I N N . L O N D . M E M B R U M , E T D A N I E L E P I C U S N Æ Z E N S T I P . R E G . , R E G . A C A D . S C I E N T . S T O C K H . ADSCRTPTU. S, B O T K N I E N S I S .IN AUDITORIO GUST. MAJ. DIE J t N I I MDCCCV*.
-H Ô Û Â D L A . F R U D O C T O R I N N' A N
U L L R I C A C H R I S T I N A
N O R B T M A N
î ô d d ,N O R D I N
\ ' ' *\ i t ’ ' y a f iv.ôrdnad,. flcyldlkap oclït tackfamhefc.
G R O S S H A N D L A R E N , H Ôg D L E
h e r r
.a n d e r s
:
1 m ig helga Er dessa b la d , N i å r min vå lg o ra r e , och j a g kan ej neka m itt hjerta den glådjen att fram båra denna ringa g å r d a f tacksamhet och erkånsla* åt> De n, f o r hvilkens sållhet j a g aldrig skall npphSra att. med tysta suc kar nedkalla Himmelens vålsignelfe..
E D E R ' .
IN S A C R A M R E G I A M M A J E S T A T E M s p e c t a t æ f i d e i v i r o, C E L E B E R R I M O A T Q U E E X P E R I E N T I S S I M O D O M I N O
DANIELI ERICO NÆZÉN
M E D . D O C T O R ! , P R O V I N C I Æ V E S T R O B O T H N I Æ M E D I C O O R D I N A R I O , N O S O C O M I I I B I D E M C HI R U R G O , R E G . C O L L . M E D I C I N E C N O N R E G . A C A D . S C I E N T . , R E G . A C A D . M U S I C E S S T O C K H O L M . , R E G . S O C I E T. P A T R I O T . S V E C . , R E G . S O C I E T . S C I E N T . E T E L E G H UM A N . L I T T E R . v G O T H O B U K G . E T (SOC. P R O C I V I S C I E N D I S M E M B R O .S A C R A T U M
esfe Vol ui t P I E T A S F I L I I .O r d i n e fextus eft O l a v u s R u d b e c k , F iliu s , fiii tem pori* p o ly h ifto r, qui jusfu R egis C a r o l i U n d e c i m i anno 1 695 Lapponiam adiit * eum in fin em , ut de animalibus & ftirpibus iftius regionis fub ard o fita: inquireret. Sed incendio Upfaliam anno 1 702 devorante, periit etiam hujus itineris frudus tantum non o m n is, præter pauca ea, quæ continet Laponiœ illufiratæ
p a r s p rim a & In d ex plan taru m Laponicarum. In illo opere,
quod tamen ultra Uplandiam non extenditur, variae quidem n o minantur Rofae, fed earum nulla ad caninam certo referri poteft. — Etenim primum ultimae duae funt fpecies valde diftindæ , de quibus in pofterum dicemus. — Deinde Cynosbatos & cy-
norrhordos altera C o r d quam fupra citavim us, ex mente
audoris fine dubio eft R . E glanteria o *) ; licet hanc non in- telled a m voluisfe putetur R u d b e c k i u s , quatenus e nom inibus in pagina oppofita fvecanis: N jupon & Runda njupon, quorum u- trumque huc videtur pertinere, neutrum in eam bene quadrat, primum fcilicet utpote nimis generale & alterum utpote cum form a frudus non congruum. — Tandem Cynosbatos pomifera
m a jo r, quam nofter v o n L i n n c in Floram Lapponicam & F lo rae Svecicae editionem primam ut fynonym um R. caninae infe* r u it, deinde vero exp unxit, pro villofa vel aliqua ei cognata potius haberi p osfet, quamvis tum verba fvtcana : Större
nju-pon , minus accommodata diceres , quam Runda njunju-pon. Haec
autem n o m in a, errore quodam fcriba: vel typothecac, fi permu tata esfe cogitare liceret, Rofas Rudbeckianas in Laponia illu- ftrata primas determinandi difficultas haud ‘parum inde minue retur.
E n i m v e r o neque m elius fe habet ejus R ofa fy lv e flris f o r t
odorato in ca rn ato, C. B . P . 9 quam in A d is Literariis Svcciae
B anni
o * ) Vid. Va l e r. Co r d. Annotationes in Diofcoridem, Cap. 124.
D e Cy n o s b a t o s i v e Cy n o r r h o d o. Edit. Co n r. Ge s n e r i, Ti-g u ri 156t F;o, p. 19, b.
anni 1 7 2 0 memorat. Praeterquam enim quod nondum pro certo fcim u s, an R ofa canina in Lapponia revera crefca t, quandoqai- dem neque b:s v o n LiNNe p * ) neque alii noflrates, qui port eum has Sveciae alpes florum causfa explorarunt, illa m , quoad ejus hucusque refcire p otuim us, ibi invenerunt, valde dubia in hoc lo c o ut in aliis bene m ultis eft fides boni C a s p a r i , quippe qui autftores. heic in unum coëgit fine dubio difcrepantes vel fal- tim confufe Joquentes. E tenim fi vel concesferim us, B r u n f e l - s i u m q * ) , L o n i c e r u m r* ), T a b e r n æ m o n t a n u m s * ) , & inpri-
m is B e s l e r u m t* ) Rofam intellexisfe vere caninam , & fam etfi T r a g u m , A n g u i l l a r a m , C æ s a l p i n u m , G e r a r d u m & C a m e r a r i i Epitom en nondum confulere lic u it, m ulti tamen reflant
e x
p*) ” V ix intra Lapponiæ fines lianc unquam l e g i , fed in adja c e n t i b u s regionibus quid em ; eum autem ab Archiatro R udbeckio in- ” ter plantas lapponicas recertfeatur, eandem & e g o Florie la p p o n icæ ”inferere volui,” Flor. Lapp. ed. I. p. i6o. n. 202. — q*j ’’C i n o s -
” b a t o n , aut Oxyacantha vocant Græci, quam nos Sentem Canis vo- ”ca mus. Fru tex eft major R u b o , & arborefcit. Folia habens M y r t o ”latiora. Spinas in virgis durisfimas. F lo rem candidum & fruftum ob - 'Nongum , cum maturuit ru b ic a n t e m , lanuginofis acinis r e f e r t u m , ” Herbar. Tom. 3. A rgent. 1539. F o. p. — r*) C y n o sb a to s D io -” fcoridis. D ie Blatter feynd breiter dann arn Myrtenbaum , w ird febr ” h o c h , und um die Aeft mit ftarcken krum men Dornen gantz voll b e s e t z t , die Blum if t , w i e an den F e l d r o f e n , w e i f s , fi-ine Butten la ng 3,w i e die O l i v e n , w e r d e n g a n tz r o t h , in n w e n d ig vo ller S te i n li n , m it ”Haar a u s g e f i i i l t , ” Kreuterb. Franck f. am Mayn 1598' F:o. S . 61. Ed. Ulm F':o. S. 113. Figura fi vera pesflma. — s * ) H eckro -f e n , Ro-fa -fylve-ftris, Kreuterb. Frandif. am Mayn 1625. E:o. 3:ter Buch, S. i?o. Defcriptio omnino n u lla , fed figura floribus c y m o f i s , germinibus o b l o n g i s , aculeis recurvis. — t * ) ” Rofa fylveftris odorata ”incarnato Pore. F o l i i s hortenfium Rofarum eft, fed m inorib us; cau- ”iis aculeis r i g i d i s , f i r m i s , aduncis oblidetur : flos fimplex carnei c o mioris, & quandoque ad dilutam rubedinem te ndens. Germ. W o lr i e c h e n - ” des Dornröslein.” H ort. Eyftet. Eyfl. 1613. F:o m ax 6;us, Ord. Çollefî, Plant, Vernal. Fol, 6. F igura admodum bona.
T .
ex e i s , quos c i t a v i t C . B a u h i n u s , nem pe P l i n i u i u* ) , Ge s- n e r u s x * j , C o r d u s y * ), M a t t h i o l u s z * ) , L o b e l i u s a a * ) ,
D o d o n æ u s b b * ) , D a l e c h a m p i u s c c * ) , C a m e r a r i u s , fl eju s
B 2 h o
r-u * ) Loqr-uitr-ur folr-um de vi Cynorrhodi ad morfr-us rabidi canis me d e n d os , H iß. Mund. Lib. 8■ Cap. 41. & Lib. 25. Cap. 8
• — x*) ”Ro- *ïæ fy l v e ß r e s, C ynosbati vel Cynorrhodi nomine veteribus dittæ, pas* ’Tim fepes vivas apud nos rep lent, ” Hort. Germ. itt eodem Libro cum
Co r d i Amiot. in Dio/cor. cet. Tigur. 1561. F:o. p. 276. b.
— y * ) ” D e ’’ Cï a o î b a t o s i v e Cy n o r h h o d o. — --- — Sunt tres aut qua
t t u o r ejus differendae: procerior una” cet. Annot. in Diofc. I. c♦ H æ c procerior erit R. canina, quia reliquae tres certisfime funt diverfæ. — z * ) D e Rofarum fylveftriutn adftringendi facultate locutus, ex T h e o p h r a s t o addit: ”S y lv eftres, inquit, rofæ domefticis afperiores tum
’’v i r g i s , tum foliis c o n flan t,” Comment, in Dio/cor. Venet. 1570. F:o. p. 148. n. 40. — a a * ; ” Eft — frequentisfimus Cynosbatos Rubi per- ”flmilis valde quam fpinofus fæpe arborefcit, & amplexum arborum ” accrefcit, florem & fruticem Rofæ fylveftris promens: ejus baccas “cornui aut cerafo pares & co n co lores, intus lanugine fr.rétas, pueri “efitabamus.” S tirp . Adverf. Antverp. 1576. F:o. p. 446
, — ”Sylve -”ftris R ofa, & Ca n i n a Ro s a o dorata, A dverf. pag. 146. R ofæ
“fylveftris & Caninae frufrus oblongi, cum teretes, tum orbiculati*’ c e t . , Obftrv. vel P ia n t./eu Stirp. H iß
. A n tv. 1576. F:o. p. 618• N o m in a A n g lic a ,• Germ anica, Gallica, Belgica, Hispanica, Italica ad plures fpecies pertinentia indifferenter praeponuntur. — b b*) Rofa f y l v e f t r is, Pempt. (Hifloriœ Stirpium Pemptades V I feu Libri 30.) A n tverp. 1583• F:o. p. zg6. , ubi non nifi figura adeft, esque aculeis quidem r e c u r v is, fed germinibus pedunculisque maxime hispidis. — c c * ) ”Aliud eft genus Rubi in quo Rofa nafcitur, inquit Plinius, Dio- “fcoridis owöafiocros, qui in fepibus cum Rubis aliis gignitur. Latine ” Rubus caninus is appellatur, aut Canirubus, Arabice Sent, Italice Rouo ”canino. Fruticem eum esfe putant nonnulli quem Galli
E nglanticr, ’& E glantier v o c a n t , id quod notæ a Diofcoride pofitæ teftantur” c e t . H iß. Gener. Plant. Lugd. 1586. F:o. Tom. I. p. 12t.
— ’’Rofa ” fylveftris quam Cynorrhodon a Plinio appellari diximus, foliis eft afpe- *’r is , acu leatis: rami furculique, ut in fativa fpinis horrent, fed graci- ”liores funt, foliaque multo minora : Rofæ ipfæ fimplices , ajbæ, aut in ” albo purpureae, inodorae quibus tandem fuccedunt capita rotunda, ut ”in fativa, rubra cum matura funt, in quibus femen lana opertum." /. c. p. 126. fq.
I »
hortum rcfpexeris d d * ), & tandem T h a l i u s ee*)*, qui Rofas vel plures in unum confuderunt, vel diverfas a canina defcripfe- r u n t, vel folo nom ine appellarunt, unde nih il certi erui queat. Quapropter etiam recentiores B otanici, qui R o fa m caninam m e morant, non om nes eamdem intellexerunt fp e c ie m , fubjuncflis li cet iisdem fyn on ym is C . B a u h i n i eorum que au & o ru m , quos jpfe laudat. Sic aliam defignavit C a r o l u s v o n L i n n c , aliam A l b e r t u s v o n H a l l e r f f * ) , aliam denique J o h a n n e s A n t o n i u s S c o p o l i g g * ) . — H inc facile co llig i p o te ft, iftum B a u - h i n u m ad dilucidandam Rofam caninam v eram , atque ad ex plorandam de fua Rudbeckii m entem, nihil o m n in o , quin p o tiu s ad reddendos nos de utraque m agis incertos m ultum con ferre.
Jo
d d *) ”Ro/a canina, xwofåoXov, vivis fepibus idonea. Invenitur & "” hæ c duplicato f l o r e , quæ pro Alabandica Plinii haberi queat,” H ort. Med. Francof. ad Moen. j^SS> 4-o. p. 146. — e e * ) *Cynorrhodos ”[eu Rofa Canina, v ir g is, fruttu ac foliis acule atis , fpongiolas profe- ” r e n s , W e i f s d o r n , vel riechende D orn,” Syl. Hercyn. Franc, ad Moen. 1588- 4‘*°* V- 3 5* — ’’Rofa foliis & fruftu rotundo le v ib us, caly- *'cis foliolis divitis. A ltior ett c o n g e n e r ib u s , d e c e m p e d a lis, valde fpi- ” n o f a , fpinis hamatis. Folia quina, & fep ten a , o v a ta , l e vi a , fubtus *’glauca. C a l y x , ut in h o r te n f ib u s, folio unico i n t e g r o , duobus ab •’uno latere lacinias emittentibus , duobus utrimque pinnatis. F lo s fva- ” v e o l e n s , ungue alb o, braftea cordata, varie incarnata, dilutiori, & "tinttiori. F ru ftu s m axim us, ex rotundo con ic us, gla b e r , rubensque/* Entim. Mellx. S tir p. Helvet. Indig. Gotting. 1742. F:o. T. I. p. 34 9.— g g * ) ” R o s a (canina) [ylveflris vu lgatior, flore odorato, C. B a u h » ''Pin. p. 483- r. Caules e r e f t i , a c u l e a t i , parum ramofi. Folia bi- *^juga, duplicato dentata. Pedunculi bif lo ri, triflori, quinqueflori in e a edem planta, non perpetuo glabri, quin potius rigidis villis fæpius ad a p e r t i . Fru&us ovatus & fubrotuntus in eadem planta, glaber & ad ”bafin villis raris adfp erfus,” Flor. Carniol. cd. 2. Vindob. J??2. 8:0. Tom. I. p. 352. n. 604.
J o h a n n e s L i n d e r , nobilitate infignitus L i n d e r s t o l p e , de R ofis Svecanis loquitur feprim us, de iis tarnen fo lis , quæ circa acidulas Sudermanniæ W iksbergenfes fpontc nafcuntur, quas que duas esfe d ic it, alteram nem pe Jlore rubro, fru d u rotundo, & alteram flore a lb o , fru d u o b lon go. Quarum ha:c noAra ca nina esfe quidem p o te fl, fed quia aliam habemus etiam fru d u
ob lo n g o floreque albo præditana, & de foliis utrum fint glabra an v illo fa , reticet a u d o r , idcirco quamnam heic fignificatam volu erit, nobis non liq u et, idque eo m in u s, quod Rofas ad aci dulas eas neque vivas ibi crefcentes neque in loco co lled a s fic- catasque nobis videre & examinare etiamnum contigit. Singula re tamen vid etu r, quod de hac fua Rofa narrat L i n d e r , duas nem pe e quinque ejus laciniis calycinis esfe utrimque appendi- culatas, duas utrimque integerrim as, & quintam uno tantum la tere appendiculatam , id quod verfibus expresfit hisce allegoricis:
Snnt f r a tr e s q u in i, fu b eodem tempore nati : B in i barbati y bini fine crine cre a ti;
U nus habet b a rb a m , f e d tantum dimidiatam h h*).
De R ofa A nglorum canina idem refert am icus quondam n o fle r , D o d o r W i t h e r i n g i i * ) , & de fua fy lv e fir i, quae canina noflra vid etu r, eamdem obfervationem facit Profesfor olim V in
-
dobo-h dobo-h * ) Q u o s verfus ab his ce :
Quini fu n t fr a tr e s in eodem tempore n ati.
Tres funt barbati, & duo funt barba absque creati, Unus de quinis non ejt barbatus ubique,
An t. Mu s. Br a s a v o l i in ejus E xam . Simpl. Medicam. Venet. 1545. g\o. p, 4 0 . emen datis fine dubio mutuatus eft Li n d e r. — i i * ) "CaL ” fe g m en ts 2 , furnished w ith l o n g teeth on both e d g e s , 2 w i t h o u t ”and th e 5*.th w it h teeth on o n e e d g e , " Arrang» o f B rit. P la n ts, E d. 3'.d, Birm ingh. 1796, g:o- V ol. 2\d, p. 46p,
d o b o n en fis, H e n r i c u s J. N . C r a n t z k k * ). Sed fim iie quod- dani de Rofa fua foliis frudhique rotundo læ vibus, quae noftra canina non e f t , memorat H a l l e r , ut fupra dixim us. Atque adeo, quum haec calycis fe dividendi ratio non uni proptl a , fed p l u ribus, faltim cognatione p ro x im is, com m unis deprehendatur I I e), argumentum inde petitum ad ftabiliendam fpeciem unam nihil om nino valet.
S e q u i t u r ocftavus, O l a v u s C e l s i u s , Pater, Scientia b o tanica litterisque orientalibus celebris ille , dum v ix it , Archipræ- pofitus U p falien ils, qui inter plantas in agris noftris fponte cre- fcentes quatuor Rofas enum erat, quarum prima & ultima fine dubio funt fpecies diftincftæ, & fecunda etiam esfe p o sfit, n e m pe qutedam e v illo fis , fed tertia pro varietate primæ potius ha benda videtur. De u ltim a, quae pom ifera m in o r, in pofterum loquem ur , atque ad prim am , qyjat Bauhiniana : R ofa fy lv e flr is vu lgaris f o r e odorato incarnato, indicatam, quod attinet, eam
ut fynonym um Rofic caninæ, & medias du as, nem pe fy lv e flre s
vulgares flore rubro flo re niveo, ut ejus varietates in Floræ
Sveciæ editione prima pofuit quidem nofter v o n LiNNe', fed poftea omnes tres exp lofit; idque ex noftra fententia eo majori jure, quod phrafis ifta B a u h i n i e Botanicorum feriptis exulnic deb et, utpote qutc nihil certi fubm iniftrat, fed m ultum confu- fionis creare p o te ft, ut m odo d em on ftravim u s, — & quod e R ofis, quæ circa Upfaliam nafcuntur, lylveftribus faltim duse
lpe-cies
kk*) ”Foliola calycina fere Temper duo indivifa, duo duobus lateri
b u s , unum uno laciniata S tirp. Aujlr. Ed. 2. Vienn. y-'.to. Fafc. a. p. 84. — 1 1*; Q u o d etiam indicat Profesfor S c h r e b e r , in chara&ere Rofæ gen cric o de Perianthii laciniis ita loquens : "in qui b u s d a m duce alterna: utrinque appendiculatæ , duce alice alternae utrin- ”que n u d t e ; quinta hinc tantum appendic ulata , ” Li n n. Gen. P iant, E i . 8:va. Sc h r e b. Franc, ad Moen. 8>vo, Vol. I. p.
cies proveniunt floribus pro re nata vel niveis vel plus minus ve lubris. Quaenam igitur flnt tres illa; Celflanas Rolas, nobis ad huc efl dubium , & fortasfis Temper manebit, quatenus foliorum non m em init, quae differentias notam praebent florum colore m ulto m eliorem .
T a n d e m falutare liceat gentis noflras magnum illud lum en, im m ortalem v o n L i n n c , qui de R efis Svecanis fcripfit nonus, & de his asque ac flirpibus aliis fibi noris ita fcripfit, ut ejus verba flnt tamquam lapis lyd iu s, quo aliorum feripta probentur. At- que adeo quidquid de Rofa canina in fuis libris fparfim memo rias p ro d id it, fyn o n ym a, deferiptiones, obfervationes, ufus, cet., om nia cenfeantur fatis digna, quas heic in unum collecfla ite rentur.
S y n o n y m a.
' : > ’ Rofa canina vulgo diefla, D o d o n . P em p t. p. i$"j. n. 6.
’R o f a f y l v e f l r i s v u l g a r i s f l o r e o d o r a t o i n c a r n a t o , B a u h . P in , p . 483. n. t . , C e l s . P la n t. U p f Cat, p . 5 0 . ( f e d i n A d i. L it. C f Sc. Sv. p . 38.) ’’R ofa f y l v e f l r i s a l b a c u m r u b o r e f o l i o g la b ro, B a u h H iß . T om . z . p . 43.
”C ynosbatos pomifera m ajor, R u d b . I t . U pl. p. 9. (num erata, fed in L a p . lllu ß . p . 11. typis expresfa.)
” ,
3
. R ofa fy lv eflris, vulgaris, llore rubro,C e l s . P la n t. U pf.
C at. p . 30.
”y . Rofa fy lv eflris, vulgaris, flore niveo, C e l s . /. & p . e.” Sua infuper propria fcripta, ut Flora Lapponieci, Florce Sve-
cice editio utraque, M ateria M edica, Specieruni Planta rum editio prima & H ortus Upfalienßs m m *), tibi ta
m en m m * ) Difs, Gemm. Arbor, in Amoen, Acati, Vol. 2. p, 21$, n.
men R o f» canin» nulla eft m e n tio , ab eo citata inve n im u s, non vero reliqua omnia.
D e f c r i p t i o.
’’F ru tex fpeciofisfim is floribus in fepibus , aculeis horrens, alti
tudinem viri vix fuperat.
”Caulis (aculeatus, D iff. Specif.) lævis; internodiis aculeis 2 al ternis (recurvis raris, FI. Svec. z.)
’’Gemmee oblongae, teretes, exftantes. Squamee 6 — 8 circiter,
alternas, im b ricat»; brevisfimas, fiibovatas, acum inat»; fubrotund», crasf», ob tu f»; oblongas, tenuiores, ferru- la t» ; ftipulaceo - petiolares.
* F o lia com poflta: flngula conduplicata; acutiuscula nuda. (F v-
liola utrinque glabra, FI. Su. 2.) •
*’P etio li inerm es, F l. L a p p . n n * ) , F l. Svec. i t t r ., M at. M ed.
i. & Spec. P la n t. 1 .; aculeati: aculeis recurvis, F L Su. 2. , S y /i. N a t. 10 i z . , Spec. P la n t. 2. & M a n t. P la n t. 2.
’'Stipulée 2 , dimidiato -pvatæ , extus ferru lat», adnatas, peiftflen-
tes. — 0 0 * ) ,
**BraStece 2 , oppofitas, ciliat». Pedunculi glabri. ’’Germ ina ovata , glabra. Calyces fem ipinnati. ’ P e ta la biloba, pallida five incarnata.
U f u s
n n * ) ” Rachis foliorum in hac (Rofa fpinoftsfima) fpinofa e f t , in •’antecedenti ( Ä . canina) non it em .” — 0 0 * ) Defcriptio Gemmarum, ”Foliorum & Stipularum in Amoen. Acad. Vol. z . y quam. in D ifs. ’’Gemm. A rb o r. , copiofior eft atque e m e n d a t a , ideoque eam to tam ”h e i c inferuimus,"
