% o Q_F.F. Q. S.'I.D T. 0. M. Ex e r c i t i u m Ac a d e m i c u m, D e . ,
W A L D E N S I B U S ,
g U O D ,Divina Adipirante G ratia,
Cum Suffragio Ampliffmm lacuit.
Philo-fopbicœ tn Regia Academia TJpfalienß,
P R Æ S 1 D E ,
VI RO
Amphßimo
'a
Dm. L A U R E N T I O
A R R H E N 1 0 ,
Hift.
P r o f e s s .
Reg.
&
Ordin.
Publico placidoque examinißibjicit
S t i p e n d i a r i u s R e g i u s ,
DANIEL RYDMAN
O S T R O G
ln Audit. Gultav. Majori die vm Julii
A n n o M D C C X X V II I.
R o m ante meridiem /olitis.
UP S A L I Æ)
S :
æR :
æM :
t i sM A G N Æ F I D E I V I R O ,
R E V E R E N D I S S I M O
PATRI
a cD O M IN O ,
D n .
t o r s t a n o
RU D E E N ,
S.S. Theologiæ
D
o c t o r iCeleber-rim o , Diœcefecs Lincopienfis
Ep i s c o p oEmi-
nentisfim o, C onfiltoni
Pr a e s i d iGravisfimo^
Gymnafii Scholarum que per Diœ cefîn
' Ep h o r o
A ccuratisiim o,
M Æ C E N A T I M A X I M O ,
Irum forfan I I BI , R E V E R E N D IS^
SI A I E P Æ l E R y
'V idebitur, quotdpagellas bafee, leves Q f wcomtasî,
M O M I N I cI V O R E V E R E N D IS S IM O
dictare audeam.
Per um benevolentia T V A plante
Jtngm-finguUris, cum in omnes literar um ac fa era feien-,
tia cultores, tum in primis in me a lio s^, quos
genuit Ojlro-Gothia, me allicit. Hac, inquam,
me ßimulat cert unique fa c it, Ç
1 E eo, quo foies,
ammo GT vultu, hoc eß benigno £ff blando, hoc
meum leve exercitium fufcepturum.
U)t vero f i -
lita favoris H U I aura in poßerum me fubleves,
enixe rogo. D E U S Ter Optimus Adaximus C
IE ,
R E R E R E N D IS S IM E P H I ER, qui jam in f i
nium vergis , in annos bene multos vegetum pra •
ßet ac incolumem
5G f gravisfimi muneris ad-
minißratione tandem depofita> immarcefiibili glo
ria corona m fulgentisfimo cœhtum choro redimiat J
Sic precor GT precabor femper
REVERENDISSIMI NOMINIS
T U I
cultor ’& cliens devotiflimus,
D n .
D A N I ELI
L Ü N D I O ,
S.S. T h e o l . D O C T O R l & P R O F E S S O R I Celeberri- m o , Confiftorii A D S E S S O R l G r a v i f l i m o , in Upfal.
A n tiq . P A S T O R I V i g il a n c id im o , vicinique di' ftri&us P R Æ P O S 1 T O longe dignilFuro,
T A T R O N O & P R O M O T O R I Optimo.
I Gnofcas
3qm fiy audacia mea, quod N om en
■* T u u m Maxime Reverendum huic levisßmo
ßpecimini prafigere ß m aufm. Scilicet, exiß im ave
xerim ing)'at i notam me v ix effugere pojje , ß inul
ta , qua mihi praßitißi beneficia, ßlentio involve
rem , Cf debitas quafi nefcirem reddere gratias.
Sinas itaque hoc munufculum, grata devotaon men
tis effe indicium y Gf nt mihi porro favere pergasy
humillime rogo«, sîà DEZ) A I nunquam non fe
rias fupplicesquefundam preces, jubeat T e, M a
xime Reverende D om ine D o d to r, ob Tjelum
orthodoxa religionis infucatum ac indefeffum, inter
tot piis omnibus ec cie fi a tumultus anxios, diu Jal
vum £ f felicem fupereffe.
Maxime Reverendi Nom inis T ui
• i cultor brtmillimuf
V I R O
simplisßmo atqtte Celeberrimo,
D
n
L A U R E N T I O
A R R H E N I O ,
Hiftor.
P R O F E S S O R I Reg. & Ord. in alma hac A ca d em ia ,*PATRO N O &* PROMOTORt Propenjtjftmo, Optimo.
S
I T u a , Ce le b e rri m e Domine Profeflbr, in mequotidiana, ab eo usque tempore, quo T i b i p r i mum innotui, poftem recenfere colhta beneficia , effent /ane longe uberrima, maxima. Me enim, quum omni fe* re jfie <&* auxilio in (ludiis emergendi efjem de/litutus, in Domum T u a m benigne excepitli, fovifti, aluifii,
ÿrœterea beneficentiis multifariam Tibi ob(lridi(Jtmum me reddidi f t i, in hunc diem reddis. Ut vero poTthac fis te que benigno in me animo ; & patiaris banc, quam»
vis jejunam, opellam perpetue gratiarum adionis & ob-
fe rv a m ie ejje documentum, fubmtffe oro. Meum efl e r it, quoties mentorum T u o r u m in me recordor , re cordor autem f a p i / J i m e recordabor femper, toties devo to pedore p h (J M vbteftari, velit T e T uosque, pott de- Jideratum annorum numerum, felici jit me transadum , ut
œterna fufc/pere tabernacula.
Amplisfimi atque Celeberrimi N om inis T u i
cultor obperv.mtiffirfjtut
Dn. M AG NO LEHN BERG,
Ecclefiarum, quæ W im m ariæ & in ^3cIdtltC
D E O colliguntur, A N T I S T I T I meririfiimo, ut & adjacentis contr aéïus P R Æ P O S
1
T O a d c u r a t t f l i m o ,E V E R G E T Æ O p t i m o , multis nominibus nullo non t e m p o re fufpiciendoo
V I R O
Plurimum Reverendo £5* Qlarisßmo,
Dn. J O N Æ H A L L B E R G ,
PASTORI in 25df)If)ettt optim e m erito , q u o -
cu nq ue h o n o r is ge n e r e n u n q u a m non deve ner and o.
y O b i s . PR O M O TO R ES. EV ERG ETÆ .E T .
Perplurimis. Mihi. Præftitis. Beneficiis.
Primitias. In. Perpetuo, V enerabundæ. Et.
Soliti, Favoris. Et. Benignitatis. Cum . A r
tatis. Salutisque. Apprecatione. Confecro.
Admod.
Re
tuitor D A N I E L
V I R O
Admodum
Reverendoatque
Dn. Mag. SAMUELI REUSELIQ,
PA STO R I in £ofta & 2oft<vJf)ammar
meri-ti sf im o, vicinique diftri&us P R Æ P O S I T O vigilan- ti s f i m o , ut F A U T O R I fingulari, ita q uov is
obfervantia? g e n e r e ætatem pro# lequendo,
V I R O
Plurimum Reverendo & CUrisfimo>
Dn. JOHANNI RYDBOHM,
PA STO RI in llfn a fidelistimo, o b confimgui-
ni tatem mihi c a r if l i m o , quovis hono re Temper colendo.
FAUTORES. Optimi* Honoratislimi. Pra.
Hafce. Q ualescunque. Studiorum . M eorum .
Gratæ. Mentis. Arrham. Nec. N on. Spem,
dentisfima. Omnigenæ. Ac. Perennis. Felici*
Et* Do.
ClariJJ.
Nominum
Veß
indefeffiu
L. B.
Hbes hic, L. B., Hifloriam tt?dt-
denfium ea, qua fieri potuit, bre
vitate ac fide elaboratam. Fateor
me quidem m ulta, qua ad hanc ipfam materiam,
ulterius illußrandam, pertinent, o£ defe&um fubm
fidiorum praternfje, wWta
f t p enumero ex
iis, qua fuerunt ad manus,
w/w/j arEtos
conclufiffe cancellos. Hoc tamen certum efi, quod
Hifioncos optimos ac certisfimos, <poj invenire
potui in hoc argumento,
intricato, fecutus
fim . Ferum Fe, L .E . ,
oro
& obtefior,
tenu fiimum laborem
aquibo-mque conjulas,
omnibus,
minus bene
fapiant y nteve polita fin t, mihi aquus, hoc e ß ,
interpres, //or enim gratius nihil efi,
quod mihi facere posfis.
A xj
M E M B R I P R I M I
S U M M A R I U M .
De W aldenfibus in genere, & in fpecic*
§. I Originem Waldenfium, variis variorum fenten- tiis allatis, non plane certam e[fe fta tu it.
§. II. Etymologiam nominis Waldenfutm ponderat.
$. I ll. Fontem vocis W aldi, ejusque qualitates fidit. J. Unde an/am naÜus f i t Waldus difcedendi ab ec*
clefia Romana, d ic it, diverjasque de vocatio* ne ejus ad docendum fententias affert.
§. V ISIumerolisItmam Waldenfium nominum partem perjjjicit.
§, VI. Quid de Albigenjibus tenendum f i t , docet.
U m Hiftoriæ W aldenlium
t r a d a n d æ i m m o r a b i m u r ,o m n i um primo or igin em eorum pen- fitare, necellum efTe a rbitr am ur. Ha n c fcriptores varie nar rant. Non nul li eam a te m po ribus an- ti qu iffimis, autA poftolorum,aut Conftantini Magni, repeten dam elle memorant. De his hunc in m o d u m loquitur Reinerus : Aliqui dicunt%
quod feCta Le oni ft arum duraverit a tempore Sylveftri, aliqui a tempore Ap oft olor um a). Wa ld enf es ipfi luam orig in em ad o r tu m Papatus retu le ru n t, fi his verbis Pilichdor ffii, ut vend itantur, c r e d a m u s: Pu ft annos
trecentos a Conftantmo furrexit quidam e regione Waldis, Petrus nominatus , qui viam paupertatis docuit, a quo fe • fta JValdeifis eft exorta b). Alii, aliam ingredientes
v i a m , initium quidem illorum ad exortum Pontifi ca t u s , vel tem pus lequens, relatum eunt, fedVal- d o n i . ut qui longe poft o rtu m duxerit, auctorita tem denegant. H i , eos in convallibus Pcd^monta- nis aliisque confediUe, & absqj ulla a Papis d e p e n d en t i a, Evan gelium fimplh iter profeffos effe,literis m a n d a n t ; arcp haec variis MSS. ac m o n u m e n tis,quæ penes ipfos f u e r u n t , firmari ajunt c). Sententia__»
a u te m
a) Lrb contr. h<sret cap 4. b) Fragment ex Traft, contr. 'Paiip de Lugd. c) Anton. Leger bift Lb. 1. cap. 2.
(P'ottFr. ^irciclDß Sltrch^inb^cr^tftor Th.
2,
S. §. 6, Spanhem. Hift, Eccles.p. 1202. it. 1472.1473. é r 1596.
ü ) o C l J a ut em vulgatiflîma communiflimaqjj eo r um e f t , q u i , p r o x im io r a noftris t e m p o r a refpiciendo , feculum^ poft riatum du o d e c im u m p ro ge nui no illorum o r tu s ter mino habent. Mirus vero ille, qui d e p r e h e n d i t u r , fcriptorum diflenfus, h æ r e n t e m - certe le & o re m relinquit. Quid ergo d i c e n d u m - ? Caufla? ab om ni parte poflunt afferri. P ro illis t am en qui circa feculum d u o d ec im u m pedem figunt, licet a n n u s fit i n c e r tu s , cauflæ, non fpernendæ, pugnare v id en tu r. N a m hoc leculo infigne fumfifle i n c r e m e n t u m , ev in cu nt congregationes publica?, D e o co n f ec ra tæ , quas terra? Tolofana? & provincia? N a r - bonenfis dynafta? circa a n n u m ejusdem L X admi- ler u n tr / j. Hu ic quo qu e a c c e d i t , quo d n u s q u a m ante hoc fe c u l u m , eos nom in ati m da mn at o s fuifle, inveniamus»
§. IL
P
R o g r e d i m u r nunc ad originationem nominis W a l - denfium e x p e n d e n d a m , circa qu am varias vario# r û fen ten tia so b fe rv ab im u s. W ei sm an n us ci ta tP il ic h - d o r ff i u m , ceu qui imm edi ate & fine refpeétu h a b i to ad P et rum W a l d e n f e m , ab urbe W a l d e n n o m e n hocce deduxit* quod tamen apud e u n d e m non a p paret e). Idem quo que aliorum me ntionem facit,qui cuidam W a l d o , Berengarii Andegavenfisdifcipulo, partialem nominis or igi n em a t t r i b u u n t / ) . A t ha?c narratio pauciflimis gaudet fautoribus. F o rte isfuit, quem Berengarii æqualem Uflerius v o c a t ^ ) . Alii aA z voce
d ) Boxhorn. Hist. Univ ad ami. 1159 p. 709. e) Weism. Hift.Eccl tom .i.p 911. Pi lie hd- lib contr. Wald, cap. 1 . /) le. g ) D eC britt. Eccles. Iuccejf.£rßat. cap. 8. $. 7.
4
M ) o c mvoce G e r m a n i c a ® o ( D / i n quae loca fefe contuliffe p u t a n t , W a ld e n f i u m no m en d er iv an d u m efle c o n t e n d u n t b), Alii a voce Italica Valdefi Valdcfios feu Valdenfes d e d u c u n t , & occafionem denominationis fubmimftrafle valles, quas i n h a b i t a r u n t , ut fupra d i x i m u s , t o r r m e m o r a n t i ) . Inde videtur E b r a r d u s Berhumenfis Vallenfës eos voc afl e, eoque ficdiâotf v o l ü 'f l e , quod in valle l a c r y m a r u m manferint k). Sic q u o q u e Bernhar dus Valdenfes derivat a valle.» denfa , quad qui denfis e r r o r u m tenebris ef l en ti n v o l u t i / ) . N a m licet h i , a n ta g o n if tæ W a l d e n f i u m a c e r r i m i , in nominis derivatione ad (latum e o r u m m i l e r u m & d of lr in am aliud m t , infimul tam en g e n u i n a m nominis ratione m fpirare videntur. Qu i fiipra n o m in a t u m P e t r u m , c o g n o m e n t o W a l d u m , p r i m n m antefignanum c o n i l i t u u n t , lidem q u o q u e n o m in is originem ei afhgnant : qui au te m ab hoc or ig i n em repetere non a m a n t ; illum ta m e n m a g n o h o m i n u m n u m e r o n o m en de dide per hibent m )%.
§. IIL
O
M n e s , quos nobis videre licui t, fcriptores W a l - du m civem & m er ca to re m L n g d u n e n le m in—» Gallia fuiffe narr, n t ; ita vero appellatum a regione,, five op pi do, W a l d i s a u t W a l d e n , in Marchia Galliae (i to , unde erat o r i u n d u s , Pilichdorffius d cC e n tu r i - atores Magdeburgenles m e m o ri æ p r od u nt n). Ce»t e r u m
h) Spatrbem l. c. p • 1596. 7) ld. ibid. k ) Antibares*
c. 2 5. / ) Pnef. T ra d contr Vallenr. m) IPeism p 8 ?7*
9 r i. Morn & My fler, iritqart p 528. w) Lib* conir, bœ-
SS ) o ( » I f e r u m a l i u d illius nom in is e t y m o n Jo ha nn es Maffo*
n u s his verbis tradit: Petrus , cui cognomen Valdo, na-t
tus fuit in v ic o , qui prifco nomine, poftea mutato, ditius eB Vaudram.eo quod populari lingua Valdocogmmußrelur o).
Sed q u i c q u i d (it, variæ appellationes, hinc dedu&ae, paflim o c c u r r u n t . Illæ funt W a l d e s , W a l d u s * W a l d i u s . Valdenfius, feu Valdentius & W aldenfis. H u n c fuiffe locupletem cun&i ferun t; u t r u m ve r o l it er at us f u e r i t , an illiceratus , diverfe n a r r a t u r ^ . Q u i d a m e u m idiotam appellant; quid am l it er ar u m valde g n a r u m fuifle d i c u n t , Theologiae faltemScho- lafticæ notitia , quæ turn ma gni fuit, remota. H i n c alii ve rfi o ne m q u an da m facræ fcripturæ in lin gu am v e r n a c u l a m ipfi t rib uun t ; alii i t e ru m hanc ipfam p e r alios v e r t i curaffe ajunt p)t N o s ei ad m i n i m u m al iq uan tul um cognitionis l it e r a r u m , (uffragantfc_> R e i n e r o , acUcribere n o n v e r e m u r q).
§. rv.
Ä
N f a m , quæ p r im u m Wald enf i viam aperuit e f e r m e n t o Papiftico em erg end i, aliosque eadem de re am i c e a d m o ne nd i * Rein er ius Sachonus hifce i n n u i t : cum cives majores pariter ejjent in Lugduno, contigit quendam ex\ eis mori jubilo coram eis. Unde qui- dam inter eos tantum fuit territu s. quod ft at im magnum thejaurum pauperibus erogavit ; & ex hoc maxima mul titudo pauperum ad eum confluxit, quos ipje docuit habere
A 3
volun-o') Pr<ef. in /jla u contr Vald p ) W eh m p . 911- 912. Magd Cent. f i\ cap. 8 /. 18 5-'* it p 120*5 / 45. 50. Ca talog. L U l/er/t p. »499. A Timaiu H d l. lib- *>. adantu.
é k ) o ( m
voluntariam paupertatem &• ejfe imitatores Chrifli <&r Apofioloritm r ). Ceteri his a d d u n t , occafïonem ei præbuiiïe Antiftitum & Cleri a v e r b o D E t alienifli- m a m do&rinam , vi ta m q u e impurifiTimam, per quas, t a n q u a m cauiïas m in im e fallaces, multitudinem Pa- pifticam fuifle fedu&am , inque tenebris longe fpis- fiflimis oberraffe v i d i t j ) . Si autem refpiciamus v o c at io ne m ejus ad do&oris <
3
c contionatoris m u n u s o b e u n d u m , alii ad hoc ipfum fuo fpiritu inflatum accefliiïe dicunt ; alii Dei fpiritu aélum docuifle a u t u m a n t , inque eo corruptiflimo feculo,miferrimoq$ ecclefiæ flatu* vocationem caritatis habuiiïe j u d i ca nt t). A t hanc l i t e m , q u u m noftri non fir, ad f o r u m fuum r e m itt im us .§. V.
H
lfccï fie præmiflïs, haud inconfultum forte videb i t u r , diverfa W af den flu m nomina recenfere, rec enf it or um qu e obfcuriora explicare ; præfertimu. q u u m opera hæc nonnihil lucis fubftratæ materiei polliceatur. Sunt au tem illa, fi accurate loquam ur, q u a d r u pl ic ia , quæ p ar tim a ducibus <3
c d o t i o r i b u s , p ar t im a locis, quæ i n c o l u e r u n t, partim a vita_j, q u a m e g e r u n t , par tim etjam ex acerrimis adver- fariorum cr im inationibus fortiti funt. A p r o p a g a to ribus do&rinæ pr æt er n o m e n , a Waldo acceptum,Arnoldiftœ ab A r n o l d o ; Speroniftœ a Sperono ; Jofe- p h iflt, Jofepbini <
3
c c o r r u p t e lu/epmi a Jofepho ; Loi•; » lardi
r ) l proxime cit. s) Boxhorn. Hiß. Univ. a d asm. 1159. p yoS.Spanhem p 155)5. M&gd cent, 11 .cap 8 /• 50. feq.
K ) o C K
7
ford/ a L o l l a r d o , do &ore An g l o , di<fti funt //). A locis , in quibu s h a b i t a r u n t , appellati funt Albigenfes ab o p p i d o Albi ; o Aginnenfes ab A g i n n o , u r b e O c c i - taniæ ; Lombardia L o m b a r d i a ; Transmontani, qui ultra Alpes eranr ; 'Bulgaria Bulgaria; & Bohemia B o h e m i a u). A vita vocati funt Paffkgim &* Pafla-
g ie rije u Paffagerii, hoc eft, viatores, dçœ]âf]sç, aut
fixa fede deftiruti; Texerant & Textores, ab ufu t e x e n d i ; Z bbatati, Inzabbatati, Sabbat at i , Infabba* ta// Xabatati.Xubatenfes. velXabbatatenjes <& Cbabatati,
Capatativel Capatenjes a zabbata & per piPidbeaiv lite-
r a r u m fabbata, vel fabata, xabata vel x a b b a t a t a , & cha bat a vel c h a p a t a , quæ fuit genus calceamenti, Hispanis vulgo zapato, fapato & capato di<ftum , ita _ fi g n a t u m & fa<ftum , ut a fuis cogno fc ere ntu r *•). Aliqui quidem non du b it an t, quin omnia , quæ ha* b u er in t n o m i n a , inimica & calumniofa m en te ipfis fu er i n t irnpofira; maxime vero calumniofe exifti- m a n t eos di&os fuifte Apofiolicos, Gnofiicos, Adami
ta s, Manich£os, Cataphrygas, Gynicos & Arianos g ). Sic erjam no men Infabbathatonim illis impofitum efle c e n l e t u r ; vel e o , quod dies teftos, Dominica e x cepta,
/0
Tbuctn. lib. 5\ p m. 457. Sagittar. Introd. in Hi it.Ledes. Tom \ p 473 &fec] it Tom. 2 p 3*34- «) Id Sac
gilt. T .i.p . 4-3. -Jean Paul Verrius 1. B i.D. 3 C. Ha/?.
Balthas.Lyd.i £t oc( ûîq en é g i .
*) Baltbas. Lyd p 68 *>7. Eckbert. Serm. t. contr. Cat bar.
Grets. Prœlog. in Triad. Script contr. wald. cap. 2 .Ebrard. contr. Vallens, cap. 25 U[fer. p 108 y'l P err.l.c .L yd p .jq .
«
K ) fl C 86
cepta, im p ro b ar in t & re je c e ri n t ; vel , quod in Sab* barho colendo eos Iudaizare purarint 2). Quin & videre licet vocatos fuifle fures, latrones, ////wi, £//* r « , vejpertiliones, noâuas, ranas venenofas, vulpes
du lofas, curiofos, mendaces, fur dos , illi ter at os , f lu i-
rex , afin os , fervo s nequam, Antichrifli difcipulos &
prœcurjores, avaros & fratres uxoris Loth, immundosf timidos y miferosy infen fatos , mendicos, ec ckfiam m a lignantium y rebelles fid e i, ever/ores domus DEI y hypo j crita s, T h an fatos y Balachitas, ‘BalaamitaSy Chainarclsy
id e f t , canes y Publicanos &■ diabolos y ut t a c e a m u s c e t e r a , quæ u n q u am fere fingi poffunt fcommata «). Infigniti f u er u n t & aliis appellationibus, de quibus, ad quam claflem referendæ fint, non ce r t o confiât. Ejus mo di funt : Pauperes Lugdunenfes, feu de Lugdnt
m y quia L u g d u n o eje<fii, j a & u r a m b o n o r u m fece
r u n t &). Leonini y Leoniftœ & Leonen je s y five a L e
one III. i m p e r a t o r e , qui imagines e templis fuftu* li t ; five, u t alii m a l u n t , ab urbe L u g d u n o , quæ Gallis L y o n , & G e r m a n i s L e o n , vulgo v o c i t a t u r e ) .
Vicardiy feu P iccardiy a u t a P i ca r d ia , Galliæ pro-,
vincia ; aut im p er it e ac perverfe a B e g a r d o ; a u t , quod quidam plus aman t, ab abfoleto v oca bu lo
Prr-2) Perr. Ic . VJfer. l e . Natal. Alex. H ift.Eccl.Tom.6'
c. 4. Arr/c. 15.
5
* *• Pilichd. cap. 8, 26. Eb^ard. Antt* hœrej. acflp.3 ad cap.2 6 W er ner. fafcic-temp Ætat. 6.Sym- ploor.Campeg.in lib. deurb. Lugd.p. 4 Boxhorn.p 717 Luc. Tudens. Prétf. adv erf, Albi g & alibi paffim.b) Boxhorn p .711. &ag/rr. lo m - 1 /> 473. r) p.716 Gretjer. Pro- leg. contr.Seä.W ald c. 2. Mtcreth titfi. Lcd.p*48 t
M o k ? 9 cArdy q u o d te x t o re m denotat d ) . C a z a r i, Cazcuriy
Catari & C a th a rri, G e r m . / S û j û t / jLtyCt / Äcttec & Äitffyar/ vel a G az ar o , j a m n o m in a to L e o n e i m p e r a t o r e , q u e m m a x i m o p e r e Papiftæ pravae d o d r i n æ & facrilegii in fi m u l a r u n t ; vel a G a z a re in S l a v o n i a ; v e l a lo co , Gazere d i d o , pr ope T o l o * fam ; vel a c a t o , animali notiflimo ,• vel a catha, quae v o x f ec un dum explicationem Alani f luxu m fignifi- c a t ; vel potius forfan p e r m u t a t i o n e m literarum_», feu p e r d e t r a d i e n e m aut additionem li ter æ , a C a- thar is e). Pata rïn i, P aterini &• P atrin i, five a loco P a t a r i a , aut P at ar a, urbe Dalmatiae; five a patien do , q u a n d o q u i d e m ubique paterentur; five eo, quod t a n t u m p atr em , p r im a m Divinitatis per fon am, c o l e r e n t / ) . Turlupini y feu a fpecie herbæ aconiti, q u a m d i x e r u n t to ra m , cujus fucci venenofi ufus in illinendis fagittis, q u u m v e n a r e n t u r l u p o s , n o n n u l lis fuit; feu, qu o d loc a, a confortio h o m i n u m r e m o t a , ut pot e fpeluncas & tefqua, l u p o r u m r e c e ptacula ac domicilia tem p o re perfe cut ion um inhabi t a v e r i n t ^ ; . H x c p i u r i m a , non Temper & ubique
W al de nt ib u s indita f u e r u n t , n o m i n a ; nec om n ia illis vere c o m p e t u n t , Ted partim a d o d r i n a eo r u m deg ene rantibus, par tim aliis fedariis, in te r quos vi«
B x e r u n t ,
d ) Boxhorn, p . y n . Sagit t. Tom. p. 4 7 4 . e) Thu•
an. I c. Baltbas. Lyd p 98 69,72. Grets. Proleg. inScript. contr. J e fi.W a id c. 2. CJffer. p. 113, 114, 116. Eckhert. Serm. 5. adv.Cathar.p. 91. / ) Grets. Proleg in Script.
contr. Se fi. W a ld c. 3. Baron, aci aim. 117 y.Uffer.p, 119.
'NaialAlex. /. c p. 49 5. f f j Baltbas Lyd.p.yo /eq. M icrtL
1« S ) O ( Ä
x ë r u n t , u t infra videbimus. In v e n iu n tu r & a l i a , qu æ ipfis adf cri b u nt u r, n o m i n a , q u o r u m ca ta lo g u m fcientes & volentes praetermittimus.
§. y VL
/
A
N Albigenfes i Tolofani h ær et ic i a Pontificiis(a^pius n u n c u p a t i , qui & Albigeorum & Albi- enfium nomina o b t i n u e r u n t , iidem fuerintac W a l - denfes, inter quosdam Hiftoricos recentiores difce- p ta tu r. Secundum invet er ata m, & longo ufu r e c e p ta m fententiam , Papiftæ Walden fes & Albigenfes u n o s eosdemque faciunt. Sunt t a m e n , qui hos h æ- ret ico s, Manichæos & Arianos fine difcrimine; illos v e r o t a n t u m m o d o Schifmaticos fuifle cenfeant.Fert etjam opinio p l e r o r u m ^ Proteftantium , qui a g m e n lcriptorum Pontificiorum f equ unt ur, nullam i n t e r e eos admittendam efle differentiam. U n d e q u i c q u i d e r r o r u m uni vel alteri parti Papicolæ a t t r i b u u n t o , iner is calumniis hi a n n u m e r a r e folent. V e r u m iis, q u i ex occafione m o n u m e n t o r u m ætatis W ald e n fi- u m rem p e r p e n d e r u n t , iflhæc fententia non tricis care re vi l af u it ; q u a p r o p t e r adcurate in hoc a r g u m e n t u m inquifitum eft. Huic operam navavit P h i lippus L i m b o r c h i u s , qui in fua Hiftoria Inquifitio* nis concedit q u i d e m , aliqualem d o g m a t u m rit u - u m q u e convenientiam u t r o r u m q u e exftitifle ; a t t a m e n pr opter p r æ v a l e n t e m , quam fe deprehendiffe f a t e t u r , diverfitatem , a p e r tu m Walden fes in te r & Albigenfes conftituit difcrimen. Aliqui i t e r u m , o- m n i u m fententiis in e x a m e n voc atis, p r o b a n t Al- bigeniium nomine Manichaeos, A r ia n o s, aliosque
$ ) O ( SS I t
v a r i o s venifïe h æ r e t i c o s , qui in Gallia Aquitanica, N a r b o n e n f i , Italia & alibi (edes h ab u e ru n t: at hoc fimu l ce r to certius eQ ef tat u u nt, fub eodem Albigen- i i u m n o m i n e eos m a x i m e fuifte c om prehenfo s, qui p l a n e easdem c u m Walde nfibus do&rinæ (ententi- as f o v e r u n t ; i m m o v e ro eosdem luiiïe ; ob c o m m u n e a ut em n o m e n , & olim, & n u n c , vel ex igno* r a n t i a , vel ex m a l i t i a , vel ex incuria innoxios c u m n o x i i s confufos g ). Quæ qu id em f e n te n tia , q u a n t u m ex probationibus ra tio ni bu sq j, quas ad d u c u n t, c a p e r e poflumus , (alvis aliorum judiciis , nobis le- d h f l i m a n o n m in u s ac convenientiflima videtur^ . Alb igenfibus a n n u m e r a n t u r Petrobru/iani, a Petro
‘B ruiho, feu de Bruis, facerdote quo dam G a llo , ita
d i & i , & ab ejus difcipulo Henrico , Henriciani h). E o r u m au te m o pi n io n e m , qui Albigenles ab his an* te W a l d e n f e s o r t u m traxiiïe v o lu n t, tamdiu in c e r t a m efTe, ac m a n e r e , q u am diu v e r u m i g n o r a tu r ^ t e m p u s , quo W al de nf es orti (Int, exiftimamus.
M E M B R I S E C U N D I
S U M M A R I U M .
D e W aldenfium pu rorum d o & rin a , difci^
plina & m oribus.
§. Primaria Walden [tum Dogmata thetica} in compendi
um miflay exhibet.
B 2 J . J / .
g ) UJJer. l c. cap. 10. Ç. 14. M arian. Prœf. in Lib. Luc. Tu dem. adv. Albtg. b) Perrin. H iß. Älbig. 1. B. 1. C.
§., II Polemica pr&c'tpua cum Romana eccleßa enumerat.
I l l Quadam fine fundamento Waldenfibus adfcripta ‘ x . • profert.
§. /F. Ecclefiam Waldenfiitm oh conform'd at em dofirinay Ecclefiarum Proteli antium formam reprafèntaJTe,
Sitit.
{• F Iniquitatem Htftoricorum Pontificiorum in W a l-
den (es refert ac monftrat.
§. F/. Cauffas propagationis dodrinee Waldenfium ad- j ' ducit.
§. F //. Difciplinam moret que W aldenfium breviter en a n
r a t, (ÿ* calumniatoribus contradicit,
5
. I.>
R op er am u s jam ad e a , qua; do&rinam m o re s que W al d en f iu m concernur.t, adumbranda, ag E t prius quidem de do &rina, poftea de difci- ^ plina & moribus age ndu m erit. Q u o d a d d o - «ftrinam attinet, D e u m effe ineiïentia u n u m , & per- fonis t r i n u m , d o c u er u n t a). Om nes & fmgulos facri codicis libros admittendos ; canonicisquefolis, utpote omnia ad falutem requifita complete c o n t i nentib us, adquiefcendum b). Symbola fub n o m i nibus Apoftolico & Athanafiano , ut verbo D e i c o n gr u a , approbanda c). U nic um hu m a n ig e n erisR e - d c m t o r e m , D e i æ t e r n u m , & Ma riæ , illibatævir-g inis
a) Perr t .
7
?. r. D. 4. cap. p. 14 H iß.W ald. it. cap. 12. Conf. W ald. 2. art, b) Ibid. cap. 12. Magd. Cent,1 2. p, 120 6. Cat a I. Tefi. Verity lib. 15 ,p i y c o art. f,
2. It p. 1505. Kein. cap. 3, 5. Dryf. 12.
'ss o æ r n g i r n i s , in t em po re n a t a m filium , JEfum C h r i f t u m ; prc opt er q u e m credentes fèlvandos d). D uo facra- m c e n t a , Ba pt is mu m & Sacram C œ n a m , Tub utjraque fpeecie pro om nibus inftirutam e) P u r u m DEÏ ve r - b u i m fe&antes & audientes ecclefiam veram e(Te_«: ei claves a Chrifto traditas: illam debere lupos fu- g a i r e , paftores v o c a r e , vocem illorum au d i r e , & ab» ipfis Sacramenta accipere {). Duas ta nt um effe vizas, u n a m ele&orum ad coelum, alteram damn a- t o i r u m ad infernum £ ) .
$.
ii.
D
i x e r u n t R o m a n a m ecclefiam non ede C h r i f t i , fed m a l i g n a n t i u m , & Babylonicam m er etr ice m , in Apocalypfi Joh ann is delineatam. Presbyterii orrdines, m agn æ befiiæ notas b). Pontifici, capiti er rro ru m , i m m o Antichrifto , ejusque Epif cop is, utrpote q u i v e r b u m DEI minoris» q uam Patrum Con* cilliorumque dogmata & Decreta ducebant, & erro - re»s t e t e r ri m o s d e fe n d e b a n t , non ob t e m p e r a n d u m /) . P i ri m a t u m Papæ fuper omnes Ecclefias & Politias,ceu
d ) Id. Ibid. art. 2. it. cap. 12. art. 8. it. 1. &3 D. 1. cafp. Catal Te ft. Vent. I. c. art. 5. it. p. 1529. Num. 6. Niatal. Alex. H. E. Tom. 6. cap. 4. art. 10. Ç. 3, 4. e) MUgd. Cent. 12. p. 1206,1207. / ) Catal. Te ft. Ter it. p ,
15501. art. 15. g ) Pilicbd. cap. 21. Contr. W ald. Bernard.
Trraä. contr. PaUens. & Arian. c. 10. b) Thttan, Hi ft. B 5. p. m. 4^6. i) Bernard, T rad, contr. Vallens. &*
A ir i an- cap. i , 2, 3 ,T e r r. Hiß. W ald. & Alb ig. 1. B. 3 D . c, i . p . n o .
H 16 0 H
ceu u t r u m q u e g l a d iu m , nullum e(Te oportere k ). Sacrarum literarum le&ionem & cognitionem ede o mni bus injun&am,liberam ac necedariam /). Divi na Oracula eundem effe<dum habete in fermone p a t r i o t e Latino. O rationemLatinamLaicis non prodef- fe. T r a n d u b d a n tia tio n em in facra Cœna nullam da. ri m). Graves poenitentias,hominibus non ede impo nendas, ad ex em plum Chridi. N e m inem ad fidem 'ede cog end um. Ecclefiam errade , matrimonium Clericis prohibendo. Sacerdotes & Monachos de bere potius uxores ducere, quam impudicitiæ for nace combur i, aut fcortari n). Signum crucis n u l lius ede momenti. Miracula, quæ fieri putantur San- é lo r u m meritis , deliramenta dasmonum ede o), Praelatorum ornamenta ede contra morem Apodo- loru m. Clericos, in d ar Apoftolorum, podediones no n habituros. D eci m as , ad m o re m Ecclefiæ Pri mit iv st, non ede dandas ft). Quemvis bonum Lai* c u m ede iaeerdotem. Omnes e x orcifm os, & in a nes baptifmi ceremonias, rejiciendas. Coemeterio; r u m ufum i n a n e m , quædus cauda repertum. Pul-
p
fatio-r fl,- \\ v ^. ^ û ' -V., ’ .V'i'V.
. I’) Catalog, Te ft. Verit, p, 1500. art, 8. /) Magd. I. c.
p 1206. n 50. m ) Rein. I. c. Natal, Alex. I. c. §, %.
P err. Hifl. Albig, 1. B. 1. cap.p. 3. art. 6. «) R ein. I.
c. Natal. Alex. I. c. §. 3. lob. & 11. it. §. 2. Epifl. Petr. Cluniae. 0) Lbrard. Antibaref, cap. 17. ind. errorf Ipald. Biblioth. Patr, Tom. IV. n. 28. p ) Rein. I. e. £ • Ward: cap. 10.
n
) o r
m
r
s
(atiojn em Cam pan ar um nihili efTe q). T r a d i t i o n e s , v i t a i m Monafticam, con feflionem auricularem, con* f i r m i a t i o n e m , un&ionis e x t r e m æ f ac ram ent um & or d ii n i s , miffas in g en er e, & p r o m o r t u i s in fpecie, Indiuîgentias, fe fta S an & or um , cultum im a g i n u m & S a n u S o r u m , e o r u m q u e r e l iq u i a r u m translationes 3c cam o ni za ti on es , jejunia ad cer tos dies adftri&a, dif- cr ir m en cib or um , confecrationes c r e a t u r a r u m , p e r e g r i n a t i o n e s , fub fpe meriti fufceptas, ignem pu r - gatcor ium, tonfuram Clericalem, & q u æ c u n q u e f u n t reliiqua h u j u s m o d i , efie h u m a n a s inventiones 8c c o r m m e n t a , a d e o q u e , ut vaua & per niciofa, plane exffiirpanda ac refpuenda r).
§. III.
VVjVAldenfes officia ecclefiaftica inania duxifle,qui*
W dam dicunt. Ho c au t e m fi intellexeris de iis offiiciis, quibus ecclefia necefTario opus h a b e t , er» rabiis. N e c o m n in o ,f i Vfferio cr ed am u s, de facerdo* turm m a l o r u m minifterio poteft intelligi s). N o n veiritate niti im pr o ba ti o n em Pædobaptifmi , quae
illis
iq') R ein. lt c. Bernard* contr. Vallen f. & A r i• cap.
4 I P w . llifl. Wald. end. Alb ig* 3, B. 3. D. 4. cap. Qonf. W ald.j ab Æn ea Sylt v. edit I hfl. "Bohem. cap.
Ebtert. Senn. t. contr. Catbar. r ) Natal. Alex. I. c.
'3. 4. P er r. H fl. W ald. & Albig. 3. B 3. D* 2. 3.
cap. Er meng. Opufl. contr. bœre. cap. 17. Ehr ard. Anti- hte ire (.cap. n . <&• 12, Bernard. TraSt. contr. Vallens <&* A ria n , cap. 10. P e r r - t . B. 1. D . 6 cap. p . 27- id. H iß.
W 'ald. end. AIb/g. 1. B. 3. D. p. t i o . j) De Chrifhan.
17
m o millis îm pt itatur , idem aflerit Uflerius t). N o n errat* f e , uti d i c it u r, in Sacra Ccena, Confeflïo, quas h a b e t u r in Hiftoria Bohemica, ab Ænea Silvio allata, & F ech tius teftantur u). Qui obfequium, quod mai giftratui d e b e tu r, & honorem ei denegafle g a r ri un t, cal um ni an tur x). Non conjugium damnarunt; n o n o m n e j u r a m e n tu m prohibuerunt; non certas pr eca ti on um formulas, a u txxTcx toçyjtov in S c r i p t u ra exiftentes, aut ibidem fundatas, rejecerunt; non Scholas, A c a d e m ias & ftudia, ceu meram vanitatem, r e p u t a r u n t ; non cantum ecclefiæ, altaria, templa e o r u m q u e (upelle&ilem improbarunt : ut vero abufus, Juperftitio & idololatria amoverentur, etjam atque etjam conten derunt y).
$. IV.
H
lftorici Proteftantium dicunt quidem hofce no- ftros a do&rinæ erroribus non tuifle im m unes; u t r u m vero ifti errores femper , & ubique , om ni bus fuerint æque c o m m unes , aliqui dubitant. Fi dei F u n d a m e n tu m penes iplos femper manfiiïe (al vu m ex Dan nh avero refert W eismannus z ). C umhuc
t) Id. ibid. u) cap 3$. Fecht. Vhilocal. Sacr. p m.
203. Cojjf Natal. Alex H/ft. Eccl. Torn. 6. p. 500. § 8.
x ) Sleidan. Comment de ft at. Rehg & R eiptibli. lib. 16. fol. m. 2 19. y) Perr. Urft. W ald i, B. i. D. 13. c. p.
50. art. 9. id. ibtd. 2. 3. 2. B i- D 4. cap• p- 93. art.
6. Cat al. Tef l. Vent. p. 15; 2 4. Icopis W aid. ex Coup. eor.
a Luth. edit. Conf. Kein, cap 3 W ehm. H. E. Tom. 1 .p*
S > 0 ( gg
h o c puîcre c o n c o r d a t e l o g i u m , Wa We nf ib us alias infenfiflîmi , (æpius citati R e i n e r i , dicentis: Leor
niftœ bene omnia de DEO credu n t, & omnes articulos, qui in Symbolo (Apoftolico) continentur a). Ge rhar*
d u s , laudatifiimus inter noftrates T h e o l o g u s , dicit W a l d e n f i u m d o g m a t a , fi m o d o r e £ e explicentur , S cr ipt u ri s Sacris ex afle effe conformia; e r ro r e s vero deteflabiles, qui t u m a f u pe rio ru m feculorum, t u m fui te m p o ri s ftripforibus iisdem a t t r i b u u n t u r , efle vanos ac falfos; & hoc ipfum ex ipforum adverfario- r u m f c r i p t i s & W a l d e n f i u m A&is facili ne go ti o pos* fe d em o n f tr ar i b). Megalander nof ter L u t h e r u s ,
leäa W didendum ConfeQiotte, grattas pro tanta luce egit, fibique & illis gratulatus e ß y quod definitio tum inter i flit io fuß) ici on is , qua invicem beer et ici videbantur , fa tii fuit prope, & redutii ftwul in unum ovile , fiib unum illum paß or em & Epifcopum animarum noßrarum , qui eß beneditius in fecula c). Quin & ,p r æ t e r hos teftes, alii e P r o t e f t a n t i b u s , æque ac Pontificiis , t u r m a - tim veluti fefe o f f e r u n t , q u i o m r e s u n o o r e faten t ur Ecclefiam W a l d e n f i u m Ecclefiarum P ro tef tan - tium præbuiiïe t y p u m d). Imprimis te fti m on iu m Jefuitæ Gretferi huc transfcribere m e r e t u r : Argu•
gum enta, inquit* eorum, qui anteatiis annis fcripferunt
C in
a) contr. h der et. cap. 4. b) Epist. Dedicat, ad ConfefJ. Cathol Tom. 1 . c) Boxhorn. Hiß. Univ. ad ann. 1 15 9 . p. 7 11. d) Fecbt. Pbtloc Sacr.p. m. 2 02,2 0 ?. W eism. tom.u
p 918. Spanh.hifl. eccles.p 176 6,1767,1771 Perr. i.B.
i D. 6 cap. biti .W ald, P opimer, hiß. Franc, lib. i. fol 7,
Tbitan. h ß. Ib. 5. p. m. 46^. A h n an . Pr de f. ad hb. Luc* Tud. contr, Albig.
i s » ) ' , o ( ■ K
in Waldum & W aide nfe t. inWiclephum & ILiclephi affe ctas , in Iluffum & Hu/fitas , Lu t ber um quoque Lu th er anos , Calvinum <£r Calvini anos feriunt ; cum poti/fi ma perverjorumdogmatum{fxz vocat nucleum d odrinæ
eœleftis ) qrtibus mortalium animos fafcinant, ex peffi-
kntibus W a ld i, W iclephi & Hu(Ji mammis fuxerint e).
$. V.
H
lftorici P o n t i f i : i o r u m , ut plurimum e x a n i m o hoftili & confufione cum hæreticis, fpurciffima noftris dogma ta adhæiiiïe narrant. Q u o au te m fu nd am ent o id ipfum f i a t , hoc modo facile collige# r e licet. Inter L X X ledas» quae in ecclefia R o m a na fu er u nt , (uo t e m p o re tantum fuperfnifle Mani chaeorum, A r i a n o r u m , Runca riorum & Leonifta- r u m , teftatur R e i n e r u s j ) W aid en je s, feu Leoniftae, ait Pilichdorfifius, reprobant, immo naufeant Runcair io s, Begardos, Luciferi ano s & alios diverfos, ( c i
1
i c e t - five Manichaeos & A ria n o s, five quosvis a fe dege , nerantes ftolones. De "Waldenfium d o d r i n a prb m u m agit R ein erus, poftmodum de Runcariis, Pa- terinis , feu L u c if e r ia n is , aliisque diverfis. Hos v e r o ab om inandas, & a Waldenfibus alienas fen- tentias fovifTe, cuivis, verba ipfius legenti, p a te tg). Qui autem i n i m icantur, & fubdole rem contra no< flros agu nt, c o m m u n i t e r omnes, a Reinero recen» fitos, W aldenfes v o cando, nimis in eos injurii funt.Inter > e 'i Epift. Dedicat. Gretfer. adAbbat Mona ft. Salerni t. Ord.
Ci ft. in lib. ad Triad. Script, contr.feft. W ald, f ) cap. 4. ff ) co n tr.W afd cap. 12. conf Grets. Prolog. adTriad. Script. contr. fed. W ald, cap. 2.add. Ußer. I. c, cap. 8 p. 1 16, 117. g ) cap. 6.
m .) c* c m t *
I n te r hos em in et certe G r e t f e r u s , qui qua fide v a r io s ev ulg avi t fcriptores , Natalis Alexander, licet iple Poncificius, ingenue fate tur h)- Con ce dim us q u i d e m , illum Alexandrum h au d iniqu um fe præbe- r e .voluifte j u d i c e m , q v u m int er puros & i m p u r o s W a l d e n f e s diftinguat, at m e n te m R e i n e r i n o n a (• i e c u t u s fuifte videtur /). N a m q u e in hoc eft ei
c o n t r a r i u s , quod R unc ar io s Walde nf ibu s a n n u m e r e r . Sic contra Pilichdorffium e f t , quod L uc i- fe ri an is , qui alias Paterini d i c u n t u r , locum inter h o s adfcribat, N e c fatis co n g r u u m eft, p r op te r ali- q u a le m faltem convenientiam omnes ce ter os, q u o r u m m e n t i o n e m f a c i t , waldenfes efte dicendos. Sufficiat certe dixifte, ex infcitia, vel malitia f a d u m efte, ut u b i cu nq u e aliqui errores aut f u e r i n t , aut p u l l u l a v e r i n t , waldenfibus ibi h a b i t a n t i b u s , licet vel m a x i m e inn o cu is, fint adfcripti
k).
Quand$ enim repurgatio Ecclefi£ corrupt£ a probis jufcepta fu it, femper improbi illis mixti bonum facinus fufpeftum vel excfum reddidere, ut a parte e o r u m loquitur R e c h e n -ber gius /). Atque hæc procul dubio eft caufla, c u r G r e rl e r u s dicat : Waiden (i um feâa nibil aliud erat,quam
vanarum /eftarum colluvies fcediffima : quocirca non im merito jam ab hac , jam ab alia nomen Jortitur m) .
C 2 §. VI.
h) Hift. Eccl. tom. 6. §. ç. W eism.p. 909. i\l. c. k) Bal- tbas. Lyd. p. 76.Catal.Teft Terit. p. 152 5.Uffer.cap. 8-$ 26. Thuan.hb.^.p.m .4 5 7 . l)Hift.Eccl.Period \<cap \ f e f t .u .
p.m. -90. conf. Wetsm tom. i.p. 919. m) Grets. Prolog, 'm Jriad fcnpt, contr. fett, W ala, cap. 1.
*0 gg ) O (
5
. VI.Q
U o d do & rin am fuam longe lafeque diflemina* verint W a l d e n l e s , ejtis rei cauiïas Hiftorici v a rias afterunr. In primis ponunt Antiftitum C i t r i q u e Po ntificiorum Sacrarum L i t e r a r u m negl ig enr iam ac i m p er it ia m , vit amque fceleribus c o n t a m i n a t a m . U n d e , q v u m p r æ d i c a r e n t , conciones e o r u m m e ris Hiftoriis, fabellis & do &rims h o m i n u m plenae Fuerunt, waldenfibus vero tantam verbi Divini cui* t u r a m innocentisque vitæ ftudium t r i b u u n t , u t , li* cet fententias eo r u m m in us probarenc advcrfarii in do&rina , diu ta m en p r o p te r ingenii a c r i m o n i a m in r e b u s , quæ ad religionem fp e&abant, tolerati f in t , & amati Deinde, qu icquid d o c u e r u n t , facris oraculis c o n f i r m a r u n t , iis unice adhæferunr, e o r u m q u e veritatis inveniendas tam avidi f u e r u n t , u t n o n m o d o ex Eeclefia Orientali, v e r u m erjam alias u n d e c u n q u e co gn it io ne m fibi acquifiverint 0). T a n t a Scripturae Sacrae pr o m ti tu di ne pollebant, u t r ef er at u r de ruftico q u o d a m , quod Lb ru m J o b i de v e i b o ad v e r b u m re ci tar e potuerit. N a r r a t u r & de aliis, qui to tu m N o v u m T e f t a m e n t u m pe r fr & e fciverunt. Adhæ c , p r æ t e r facerdjtes o r d i n a r i o s , o m n e s f e r e , cujusctmque offici», fexus & a t a t i s , e g e r u n t do flores. Pumice d ifp ut ar u nt , p o p u l u m ad folemnet difputationes co n v o c a r u n t, inque foris, campis & tt Ais praedicarunt: L a t i t a r u n t etj bm fre q u en t an d o t em p l a, conciones au f c u l t a n d o , effe-' vc ' ' ■ ’ „ r v „ >li 1 4 ' r e n d o ») Cat ah l e d Verit, 2^. '6) Id. p. 1^29, n ' 7; 'Rein C 5. Skid. Com. de f t atu Reltg. & Reif uh Lib. id. fol. 217.
* ) © ( » * . *1 r e n d o , confirendo & co>mmunicando. Ad q n æ - ftiones hoftium r ar o d i r e d e refpon deru nt. N o n p a u c i illis fu eru nt p a t r o n i , paraftatæ & affeclæ. E t ■ d e m u m adeo fefe p r o p a g a r u n t , ut nulla pæne ftie* r i t t e r r a , in qua non fedes habu erin t p ).
5 ' VU.
P
Ofcit ja m ordinis r a t i o , ut de difciplina & m o r i bus W a l d e n l i u m nonnulla aga rru s. Q u a n t u m in his ipfis e r a t , co n fu et u d i n ib u s Ecclefiæ Romana?, î n Scriptura non fundatis , fpretis & r e j e d i s difci- p b n a m & r ro r e s ad ftatuni Ecclefiæ Primitivas in Ecclefia (ua redige bant q). Paftores nomine Barbas h b u e r u n t , qui a n t e q u a m ad minifterium funt ad- m i f l i , t t f H r r o n i o bono p ro bat i, Evangeliis S. M a t t h ä i & J o h a n n i s , Epiftolis canonicis ' & magna,* parte P ia lm o fu m Davidls, librorum Salomonis & P r o p h e t a r u m m e m o r i t e r recitatis, precibus & im- pofitione m a n u u m ordinati funt. Hi quotannis ad fy no du m g e n e r a l e m , de rebus neceflariis, quæ ad E e d e t l a m pertinebant, a d u r i con vener unt. His ve- fies & alimenta fumtibus c o m m u n ib u s t r i b u e r u n t ^ . In p e c c a t u m no to riu m lapfos, officioque interdi- d o s , e focietate fua excluferunt r). L e v e s pecca» for s c o r r e x e r u n t , & gr av es e x c o m m u n i c a r u n t j) . Lib er os fuos decen ter educarunt t). Conjugium-, absque p a r e n t u m confenfu inire nefas du xe ru n t «).C % Æ g r o
-p) Catal. TeH Ver it. p. 1507,150s. Rem. cap 7 q) Rein. cap. 5. r ) Rerr. H ttt wald. 1. B i .D 9 ,10 cap. it. HiH. W a lk cnO ad /ilbig. 2. B. 3, D*i* 4- cap /) id î prox.Ô, cap 5. 6. t) Id. ib d cap. 3. n) Id. ibid cap.
7-** SS ) ° c 8
^ g r o t o s vifitarunt, de neceffariis a dm o nuerunt & confolati funt. Popinas & cauponas, ebrietatis vi- t i o ru m q u e cau da, fcholas dæmonii vocarunt x ). Ch or ea s procefliones diabolorum nom inarunt ac d id vaf eru nt, dicentes per illas to tum decalogutru violari y). In fumma m o re s eorum delcribitReine- r u s : S u n t, i n q u i t , in motibus compofiti & modefli:fu-
perbiam in vefiibus non habent ; quia nec pretiofis, nec multum abjedis utuntur. Negotiationes non habent ( quod
t a m e n abfolute v e r u m non e ft) propter mendacia,& ju •
ram enta, & fraudes vitandas ; fed tantum vivunt de labore, ut opifices. D ivitias non multiplicant. Jed ne ceffariis Jutit contenti ; cafli etjam funt & temperati in cibo & potu: ad tabernas non eu n t, nec ad choreas .nec ad alias vanitates. Ab ira Je cohibent. Semper operan • tur , difcunt vel docent, Cavent a feu r r Hit a te , detradio - n e, verborum levitate , mendacio <£r juramento : nec dicunt vere vel certe, <&* fimtlia, hœc reputant ju ramenta. E t alibi idem dicit : Hos magnam habuijfe fpeciem pietatis, coram hominibus juße vixi (Je z ). Q u a
p r o p te r etjam Claudius Seyfellus, Epifcopus T a u r i - “ nenfis, illos p ro bos, in teg ro s, innocentes, in co n- “ verfatione irreprehenfibiles, & præceptorum Dei “ fedulos obfervatores fuiiïe profitetur a). Quum-# v er o hi hanc m o r u m integritatem penes adverfari- os non d e p r e h e n derent, eos palam reprehenderunt, dicendo omnia vitia & peccata in Ecclefia R o m an a eile$ P a p a m , Epifcopos & Clerum plenos fuper- b i a , avaritia & invidia b). Idcirco horrenda illa_*
fiagi-x ) là. cap. 8 . y ) Id. cap. 9. 2;) cap. 7. & 4. à) Lib• coutr. Walà. fol. 9. edit, 1520. b j Catalog. Tefl, Her it. p. 1514
B ) 0 (
3
Bf ï a g i t i a , apud îcriptores ob via, & Waldenfibus ad- fc ri p c a , aut meris calum niis, a u t f e f tis , in t e r quas v i x e r u n t , potiffimum imputanda efTe, exiftimat M o r n æ u s aliique c).
M E M B R I T E R T I I
S U M M A R I U M .
D e P e r f e c u t i o n i b u s W a l d e n f ï u m ,
1. Caujfam impulfivam perfecutionum Waldenfium tradit.
5 . IL De procejju initiali, au floribus, adjutoribus
wediisperfecutiomim, ut & differfione Halden • (tum gener atim loquitur.
IIL Spec ia tim de perfecutionibus Albigenßum quam brevi jim e agit.
§. IV De perfecutionibus Walden (mm in Delphin atu.
§. V. De perfecutionibus in Provincia. §. J
7
. De perfecutionibus in Pedemontio. §, VII. De perfecutionibus in Calabria.§. VIII. De perfecutionibus in Germania <& Anglia. Ç. IX Jnjuflum & immanem Inquifitorum procefjum in
Waidenfei indicat, é r Difjertatiotiem finit.
I*
A
N t e q u a m perfecutiones waldenfium , feor- fim perfpiciendas, a g g r e d i a m u r , ea, qua? prius confideranda l u n t , narrabimus. Si quarras , cur waldenfes perfecutiones pafft f u e r i n t , illud certe ex iis, quae de doiftrina eoruna vi ta qu e inculpata diximus , (acis fuperque conftare
U
K »> 0 ( BE
p u t a m u s . ’ P r o p te r e a eu im nocentiflimi o m n i u m h ae r et ic i , qui u n q u a m f u e r u n t , habiti funt. Hoc indica t j u d i c i u m R e i n e r i , de illis l a t u m , quando» dici t: inter omnes jefias, qua adhuc funt, vel fuerunt„
non efl perniciojtor Ecclefia, quam Leoni ft arum a). Hoc
q u o q u e c o m p r o b a t P a p a r i m , e o r u m q u e c o m p l i c u m , o d i u m m a x i m u m , quod u r a cum no f tr o r um i n n o centia clariflima, q u æ e x f t a n t , H i f tor i co r u m tefti« m o n i a co m m o n f t r a n t.
'II.
P
r im u m Pontifices,manfuetudinem fimulantes,col loquiis,concionibus & difputationibus ad Ecclefiæ u n i o n e m Walden fe s redu cer e t e n t a r u n t; addita a d m o n i t i o n e ,u t ab in fti tu to defifterent, nifi vellent e x comm un ica ri. A t refponfione a c c e p t a , D e o magis,, q u a m h o m i n i b u s , efle o b e d i e n d u m , co gn o v e r u n t: e o r u m c o n f t a n t i a m , q u a m pertinaciam d i x e r u n t , , illosque anathem ati zar unt . Hin c ad a r m a capiendai adverfus ipfos Bullis , Decretis & undique p r o m u l « gatis Indulgentiis gent es concitarunt. P e r I n d u l g e n t i a s , irrit ame nt a po p ul o ru m maxim a, r e m i f l i o - n e m pe cca tor um & vitam æterna m promiferunt o ~ m n i b u s , qui fe in pe&ore ad bel lu m, qu od facrumi e f t d i & u m , figno crucis fignarunt. U n d e in fts g a- r u n t o m n e s , q u o t q u o t jugo eo r u m erant m a n c i p a ti ; c u m E c d e f i a f t ic o s , Archiepifcopos, Epilcopos,, M o na ch o s & Cleru m univerium ; tu m Politicos, Im - p e r a t o r e s , R e g e s , P rin ci pe s, C o m i t e s , No bi les ; & Plebejos, ut fcriptis, l i te ri s , edi&is , conciliis „c o n «
m )
o ( SB
yco n c i o n i b u s , Inquifitionibus , ferr o & f l a m m a in h o m i n e s miferos g raflar entu r b). Co nt ra illos quo* qu e conf irm at i funt duo ordines M o n a c h o r u m , qui P r æ d i c a t o r e s & M in o r i t ät fivu Dominicani & Fran* cifcani falutantur * Dominico & Francifco Aflifio o r i g i n e m acce pta m referentes c). Ex hoc m o tu in credibile eft didlu, quanta h o m i n u m muititudo Ba- b y l o n e exiverit, qua nt aqu e difperfio per to tam fere E u r o p a m fuerit faéla. Scilicet diffipati funt W a l - de nfes in Galliam, Picardiam, Flandriam, P e d e m o n - t i u m , L o m b a r d i a m , Ca la br ia m , Helvetiam, G e r
m a n i a m , B e lg iu m , A n g l i a m , Bo h em i am , Polo nia r r i , C r o a t i a m , B u lg a r i a m , Da lmatiam , cetera- q u e plura r e g n a ac provincias à). Quare perfecu- t i o n e s aliquot fecundum locor um diverfitatem per- f t r i n g e r e lubet.
5 . V I
P
R i m o intuitu obfervandæ v e n i u n t perfecutiones e o r u m , q ui Albigenles audiunt. Hi enim, q u i ' u r b e m T o l o f a m in Gallia, aliasque urbes ac terras i n h a b i t a r u n t , ob potentiam m a g n a m , conftàntiam m i r a m , & mu lta b el l a, quæ adverfus adverfarios geflTerunt, in primis notabiles (unt. Ho s Papa Ale x a n d e r III. n o n f e m e l , i d pluribus v i c i b u s , diris d e v o v i t . Illum excepit Innocentius I I I , qui q u a m c r u e n t a bella, quam barbarie plena , in eos m o v e rit, paucis vix narrari poterit. Qu ip pe qui Crucefi« g n a t o s hinc inde c o n v o c a t , eosque jubet, ut tanto g r a v i u s , q u a m Saracenos, hos tra flarent, quanto iis. m D pejo.
b^Tiaron. adann 1 1 7 9 P 4 ^ 7 c)B zo v.a d ann. 1215.
p . 229. d)$panbem. H>& Eccl.p. \6 o o ,c o n f G rets. Epifl. D edjtat.au t. Erœlocj 'In aJJcript« adv. W d, (d,
*6
'
SB:.) • (
K
p ej or es eflfe judicaC. Illi fpe (alutis æternae p r o m e rendas absque ulla comm iferatione ubivis obvios in t e r e m e r u n t , & u r b e s , quæ iliis e r a n t , partim o c c u p a r u n t , partim v a llarunt ac incendio d elerent. E t qu am v is Albigenfes h ab er en t R e g e s , P rin cipes & C o m i t e s , p r o t e c t o r e s , qui aliquoties viétoriam de ingenti ad ve rfa rior um multitudine r e portarunt m a- gnamcj; eo r um p a rtem tru c id a ru n t; uno tamen p<oft a lt er u m au g m en to hollium faCto,utinterdum CM,rin* t e r d u m plura acceiïerint,tantæ vi non po tuerunt efle pares, fed aut ad m o rte m usque co n tr
3
p ug n ar u nt ,a iu t perluafi, poenitentia faCta, in gratiam redierunt. Eam- d em tib ia m , quam Innocentius111
. G r e g o r i u s q u o tp I X & Innocentius IV Papæ inflarunt, qui tamdiiu per niciem his machinati funt, donec fraudibus ciir- c u m v e n t i , omni prorfus promach o fint deftiruti. Sic ad n u t u m hoflium re cottftituta, erant fequiori t e m po r e velut oves fine p a llo re , quas lupi rapaces, f u - r o r e p e r c i t i , ubique de v o rarunt e).§. IV.
P
R i m u m in Oelphinatu Francifius Borelli,Monachius Ordinis M in o r i t a ru m , circa ann M C C C L X X7
X fuit Jnquifitor. Hic ultra d u centos, utriusque lexms h o m i n e s , igni t ra d i, ac mifere perire fecit. Poift h u nc aliquantulum , præ ter varia mortis g e n e n a , quæ fubire coa&i lu nt, interdiftum quoque ellilllrs ci b o , p o t u , converfatione a li o ru m , facramento idc fçpultura. An. M C C C C t e m p o r e h y b e r n o d i r u s e ^ x - a r l k f u r o r , quem qui evitare conati lunt, inAtp)i-bius
k ; o ( m
b u s ; , u b i c u n q u e p o t u e r u n t , fe oc cul tar un t : at ver ftig;ia in nive d e p r e h e n l a , m a x i m a m p a r t e m , quae cruideli lanienæ fuit expofita , detexerunt. Non-* pauici in fantes, hinc inde frigore m o r t u i , funt in- v e m t i , multæq ue fœminæ. Quasdam mulier in a r b o r e laqueo fufpenfa eft. A n n o iterum M C C C C L X , P a p a Pio IL quidam Ordinis M in o r i t ar u m M o nac hu s infttin&u loci Archiepifcopi tantam tam q u e i m m a - netnn p e r ie cu ti o ne m excit avi t, ut ad m o d u m pauci f u g a vitam fervare po tuerint. H o c au d i to , L u d o - vic:us X I . R e x Galliæ, mifericordia m o t u s , ad re- giojnis Prasfedtum Diploma mifit, in quo libertatem pre?ftis addixit ; aftutia vero & opera conjun&a fa- iftuitn ef t, u t perfecutio hæ cp lu re s a n n o s , ad obit um v i d e l i c e t Archiepifcopi nom ina ti duraverit. A n n ô M C C C C L X X X V I I I . in noftros alii, non m i t i o r e s , in fibrrexere perfecutores. T u r n i te ru m qu ær ent es re- f u g i u m , pe t i v er u n t m o n t e s , e o r u m q u e c a v e r n a s ; ad quas hoftes m a g n a m copiam t r u n c o r u m ligno- rutrncp as por tar unt , & accenderunt. Hi nc pars m o r t u a , pars ig n em e v a d e n s , i nt er e m ta eft. Arque-j ho«c m o d o f u p r a tria millia h o m i n u m funt interfe&a. E t quod o m n i u m m ife rr im um putatur, in m o n t i u m - fpe.duncis circiter qua dr in gen to s infa nte s, in cunis & ulnis m a t r u m mortuos j a c e n t e s , confpicere li- cuiit f ) .
$■ V.
I
Î ' N e o s , qui Pr ovinciam incol eba nt, ex ma nd at o Clementis VIL Papæ , eodem t e m p o r e , quo in v h e i n o s , inquifitionem h a b u e r u n t Albertus deCapi-M ? tamis
t an ek & Franci feu s Bore ///, Deinde fub L u d o v i c o X I I , R ege Galliæ , quævis mala pertulerunt. O* m n i u m aurem crudeiifiima fuit illa perfecutio, q u a m A n n . M D X L V . in eos movit G u b e r n a to r Provincial,
Mineriits Oppeda, h o m o fane v ehem ens ac aftutus.
Quippe qui, adjunffis fociis» infeiis exercitu (uper- ,v e n i t , & p r i m u m in aliquot vicos i m p e t u m fecit, quos ceptos diripuit & incendit. Omnes, etjam fœ- m i n a s , quæ u t e r u m g e f t a b a n t, & infantes occidit. E t , quod valde milerabile fpe&aculum e r a t , t e r n i« mæ l a p a n t e s , uberibus abfeiflis, una c u m in fa n ti
bus interierunt. Capite na m q u e [auxerat Oppeda „ m quis re ulla eos ju va ret, fed quocunque loco deprehtnfi, nullo (exus, aut œt at is difcrimine habito, omnes occide• rentur. Miferiam itaque vici norum d u m p r o x i m i c e r n e r e n t , faluti fuga confulendo, in filvas confu« giu nr. Q u u m Oppeda veniffet Merindolium, i d q u e .habitatoribus v a c u u m r e p e r i l l e t , in unicum ad ole- fcentem , qui ibi man fe rat, o m n e m velut f u r o r e m .effudit : quippe q u e m oleæ a llig a ri, & fclopp«etis crudeliter necari jufiit. Civium oppidi Caprariß alii in ædam fàcram, alii in cellam arcis vi nar iam fuigi- unt, quos inde extra&os in pr atum deduxit, & a b s q u e ullo r e f p e d u trucidavit. I n h o r r e o , f œ n o <
5
c I tr a m i n e pleno, multas fœminas inclufit, i g n e m q u e injecit. Quæ miferæ, q u u m ad ja n u a m h o r r e i , ut foras e v a d e r e n t , a d v o l a r e n t , contis & haftis re- pulfæ, flammis confumtæ funt. T a n d e m a d Coft'am u r b e m acceflit Oppeda, q ua m cum cepillet, ommes in ea repertos trucidavit. Mulieres gravidas & v ir* gin es, quæ, ut p r i m a m rabiem e v a d e r e n t , inK ) <> ( h i
*9
t u r m , caftello v i c i n u m , fecefïerant, a furentibus miilitibus viol atæ , & ram cru deli ter habitæ funt, u t pleeræque vitam cu m m o rt e c o m m u ta v e r in t . Qui-' daim , qui M u ß latebant, po f tr em o dete&i , ean- deim, q u a m ce te r i, fortem /ubierunt. Qui hu c il- lucc p e r filvarum & m o n t i u m folitudines vagaban- t u i r , amiflis conjugibus ac liberis , G e n e v a m & ad Heelvetios fe contulerunt. Ad e x t r e m u m , quæftio, auuftore Oppeda, de reliquiis habita eft, q u ar um pars ad! t ri r e m e s damnata, pars grandi pecunia multata, pairs e t j a m , quæ d o å r i n a m publice e j u r a v i t , abfo- lutta eft g).
$. VI.
1
Î N P e d e m o n t i o Wa ldenfes vitam alienam a fide & ritibus Romarræ Ecclefiæ egifie, Papæ Archiepi- fccopus A u g u f t æ T a u r i n o r u m p r i m u m indicaiïe, per# hilbetur. Hic etjam coram P r in c ip ib u s , ut ipfisodic-û f i e r e n t , do<ftrinam & vitam e o r u m c r i m i n a t u s
eftt. N i hi lom inu s ver o hi diu bene affe&i in illos fu<erunt, eosq ue perfequi noluerunt. Interim t am en a jperfecutionibus non er ant liberi, q u u m Monachi, adi mandata P ap ar um p a r a t i f t i m i , multos igne ex- uflferinr. E t ta ndem Sixtus IV. & Innocentius VIII. Paapæ, bellum contra eos e x c i t a r u n t , quo ad ulti- m i a m fere miferiam funt ada<fti. T u m Princeps ejus R teg io ni s , com miferatione ta&us , cer ta pecuniae fu imma foluta, aliquam libertatem ipfis acquifivit. Deein Martinus Goninus,ad libros in ufum populi eoe-, m ie n d o s e m i f f u s , in vincula conje<ftus, aqua (uffo- c a n u s eft. N e c multo poft Paulus III. P a p a , Paria*
D 3 m ei v
1 ° $$ ) o ( IK
m e n t u m A u g u ftæ T a u rin o ru m follicitavit, ut eos no n fe cus , ac hæreticos perniciofiffimos, pœna ple cterer. Qua de cauffa magna multitudo ibidem con c r e m a t a eil. Inter hæc vero Regis Galliæ, uti par e r a t , g r a tia m a m b ie r u n t, dicentes fe in hac fuaRe* ligione per multa fecula tutos vixiffe. Inde R e x , i r a c o m m o tu s, injunxit eis vitam fecundum doåri- n a m rit us qu e Ecclefiæ Romanæ. Aft refponderunt,
fe tali m a n d a t o , quod D e i Verbo effet c o ntrarium ,
o b t e m p e r a r e n e c p o f fe , nec debere. Quod erjam t a m f a n å e lerv aru nt, ut duriffima quævis potius fint perpefli , quam vel tantillum inde fe moveri p a te r e n tu r. F ervente itaque perfecutione, Princi' pes Proteftantes in G erm ania apud Henricum II. R e g e m Galliæ, pro illis intercefferunt, ut liberum Re* ligionis exercitium eis concederetur: quod & ali q u an ti sp er fuit permiffum h).
§. VII.
Q
U i vi x e ru nt in Calabria, diu vitam tranquillam e g e r u n t fub tutela Principum , qui eos propter v ir tu te s laboresque continuos adamarunt. Duo a u t e m Mo nac hi, Inquifitores v a f e rrim i, jubente P a pa Pio IV ., eos denique hæreticos effe pronuncia- r u n t , & ducentis militibus in fublidium affumtis , m u lt o s qu am crudeliffime occiderunt. T u m mife- r i , ut fibi p a rc ere tur, per D e u m o r a b a n t : at o m n igratia d e n e g a ta , violentia coepta in eos continuata eft. Ita co a& i, armis a r r e p t i s , fortiter fefe defen d e r u n t , & perfecutores aut interfecerunt, aut f u g a r u n t . i; h) T e r r . 2, B. 1. D. 4. C. Hi fi. Uaid.
