I N L I B R U M A R I S T O T E L I S D E P O E T I C A O B S E R V A T I O N E S
V E N I A AMPL. FACIJLT. PHILOS. UPS.
p . p . .
M a g .
O L A U S
A R R H E N I U S
Sti[)oad. llegius, Vermelundus
\
Ï T
J O N A S N O R D Q U I S T
Botliniensis.
IN A U D IT . G U S T A V . DIE X X V I OCT. MDCCCXXII. M. A. M. 5 .
, P . II.
U P S A L I Æ
I N SACRAM R E G I A M MAJ E S T AT E M S P E C T A T Æ F I D E I VIRO S. s. T H E O L O G I Æ DOCTORI
AD GYMNASI UM H ER NOE S ANDE NS E P RI MA R I O THEOL, LECTORI P AS TORI E T P R Æ P O S I T O R E V E R E N D I S S I M O DOMINO M a g .
J O H A N N I H Æ G G B L A D
S a c r u m debuit, volu't JONAS N o R D Q U I S T .H Ô a À D L A
Fr u E . B E A T A E K M A N
lödd A B E R G
T a c k s a m t til l egna dt
9
v i t a m f i n g i t a p u d o p t i m u m q u e m q u e r e c o r d a t i o n e m , & A r t e m , q u a m A r i s t o t e l e s t w v iuv, id q u o d e x c o n t e x t u o r a t i o n i s facile c o l l i g i t u r , i m i t a t r i c e m , P l a t o rcov ro re r e m i n i f c e n t e m di-cir, ira u t ro r?dV ris cçxv y.xXhes, r v j oi h få o vc oivCCfJll}X'l7\'7Y.OUt\OS Ci\Ct7JT?(-ù)TCtl T? Y.:U cÙ’CCTTT^CUjUFl CS 7rac3vlu7j r x i cc\oc~t?&xi i a ) . P u l c r i t u d i n e m r a t i o n e m e s f e
■ d e m o n f t r a t , q u a c u m D e o h o m o r o h x r c f e t , & esf e ali q u i d u vro di' ctvro y.uÅcv, avro y.ctS' a-jro fj.sh' ocvrcv ccti ^cvCf lèeç ov, & h o c o m n i b u s , q u æ p u l c r a r e c t e d i c u n t u r , iruesfe 1 5 ) . Q u a m t a m e n p u l c r i i d e a m u l t e r i u s e x p l i c a r e & e v o l v e r e o m i t t i t , p a u c i s t a n t u m a d d e n s , illam in h a r m o n i a q u a d a m p o f i t a m & c u m morali h o m i n i s p e r f e c t i o n e i n t i m e c o n j u n c t a m esfe. H æ c d e p u l c r i n a t u r a . D e P o t i t i s v e r o in d e c i m o , q u e m d e R e p u b l i c a fcripfit, l i b r o r f sts Fivcci d o c e t c u j u s l i b ^ t rei r qm v fiJV-nv h T isa ra s, e. c. Tcav xåiyoov S'fcv, xÅ;V57rc/cv y.cci £<À,yçcc$cv; D e i u n i d c æ
i e ^ t i , xhivyç curas ewniç, «ÀÀ« fxr] wAv/jç rives Trcinryv kxi Ç-v- rcvçycy t h a ï » l e&i i d e a t n i m i t a r i o p i f i c e m , c u j u s i t e r u m o p i f i c i u m i m i t a r i p i Æ o r e m ( q u o n o m i n e P o ë t a s & A r t i f i c e s in g e n e r e ve l v i m i m a g i n a n d i fignificat P l a t o i6j ) & P o ë f i n , I r a ixi/jtiiTHW £?/, e R e i p u b l i c æ f u æ c o m m u n i t a t e e x t e r m i n a n d a m e s f e , ôri , rev t ç * t c v yewY\^ocrcs ceno rrts Çim*>r cvccty (pxvrxsfA ctra, ceA/V o v k c v t c c rroiei v.cti 7nuiiïiot, o r , «AA’ c v arcuor] c^i 17). E x h o c & aliis n o n n u l l is locis, l i b i i m i t a t i o n e m A r t i c o m m e n d a t a m a c e r b e e x a g i t a t & p r o f e r i b i t P l a t o , m u l t i fibi p e r f u a f e r u n t , o m n e m a b E o A r t i p r o p r i a m i m i t a t i o n e m r e j e & a m esfe. S e d a t t e n t i o r i
B
*4) Vide Platonis opera omnia Lugduni 1590 p. 344^349.
15) Libr. cit. p. 3 9 4 .
1 6 ) Qefchichte der Philofophie von Tennetnan 2 :ter T h . L e ip zig 1799. p. 290.
c uivi s h u j u s rei æ f i i m a t o r i facile apparebit", no n imita* t i o n e m i p f a m , fed p o t i u s ipfum imitandi m o d u m a tque m a t e r i e m r e p r e h e n d i . N e m p e P o e t a s , falfa et t ur pi a de D i is & h o m in i b u s & ni mi s foeda i n d i g n aq ue de inferis c o m m e n t a n t e s , m o r i b u s h o m i n u m p ef ie m i n f e r r e a t q u e m ol li ti am q u e r i t u r 18). In t e r t i o de R e p u b l i c a libro P o e fin vel fimplicem es fe e vinci t i m i ta t io n em ( T r a g o e d . , C o m o e d . ) vel fimplicem n a r r a t i o n e m ( Di thyr . ) vel d e n i q u e e x u t r a q u e p e r m i x t a m ( E p o p . ) 19 . Q u a r u m etfi v u l g a r e m i ll am, & , u t alio loco 2 0 ; illam n u n c u p a t , fju/utinxtivy q u æ .in fimplici vei f at ur i m i t a t i o n e , r e p r o b e t , in fua t a m e n Re pu bl ic a u n i c u m adfcifcit t o v t c v t - x i e n
y . o v s f j u f AY]t y]\ t o v c tK ç c tT o v ai). Q u o effato vel m a x i m e c o m m o t i j u r e c o n t e n d e r e n obi s v i d e m u r , P l a t o n e m , e t
fi v a r i a n t e s v i d e a n t u r n e c fatis fibi c o n f i a n t e s E j u s de h a c r e f e n t e n t i æ , i m i t a t i o n e m m i n i m e illam q u i d e m v i t u p e r a r e , i m m o i pfum A r t i s p r in c ip iu m q u a d a m t e n u s ab
1 8 ) Cfr quae omnino ex m ente Platonis disferit Plutarchus : $v<nus
fJLtV yxg X%OfOVS XXI XVXliXtVS tTfA.IV , OVtt t7fA.IV i t OifA.t$OV o tii ttj/yljitf
n o i r j T t v . . . . ' Q i t f A . t f t v t i f A . t v o s x c t x x t x x r t % u ) v i v x g y u s *¥* n o i t / T i V t t i t r t / v n t g t r o < J / iv i o s y t t i r t i x v x x t i v v x f t t v o s X t y t ti i x x r t r t x g K x t r t j v û M X * t y V f t x \ v y y o s x t o X o r t o t v , T l KOLt^OVTX T X f ’O t p g v s T v v x y t t s, n i f t r t X T W T X r r g o s i to t o x A b t i x S K t t V r
ovitv ntifftTXt ittvtt f iv it ntrtvTtt < p » t \ o v .
Piut. de audiendis Poëtis. Bafiiiæ 1566 p. 6 . Cnpbra fuit pras>-.- terea apud antiquos de hac re querela r quæ quideta »H ju li »aa. fuerit nec n e , non bujus e ö inftituti
dijudicare-19) Libr. dt. p. 435 et feqq.
\ • *
±0) Libr. dt. p* 169. st*) Libr. dt- p.
436-i m436-i t a t 436-i o n e r e p e t e r e . H æ c P l a t o — pr ae cla ru s Ille e t Betet, fed in aliis A r t e m j u f t o ni mis ad t y p u m civitatis, q u e m e x c o g i t a v i t , p h l ofophi cum d e t o r q u e n s 22), rn aliis v e r o lufui f o r (an P h a n t a l i æ m agi s e t imaginibus i n d i l i g e n s , q u a m P o ë f e o s n a t u r a m v e r e explicans, quippe c u j a s fen - fuin n o n nifi p e r p o ë t i c æ dictionis quafi i n vo lu c r a quae d a m e t i n t e g u m e n t a p e r f p i ce r e d a tu r 23).
P r a e t e r e a ab om ni f e r e a ntiq uit ate p r o b a t u m vide^ t u r h o c A r t i s in i mi ta t io ne pofitum principium. Sic ( ut alios r e t i c e a m u s j P l u t a r c h u s : — v7royçctÇ>cvTet rry
7rotv\Tt-x r y , o rt / J t t / J i f i n z r j r e % v t t , ko&i hvec/utt fctv 7rotv\Tt-x v rtç ç o tp c t r g £uyçx(Ç)toc, x x t fxv] /xevov hetvo t o B çvK \cf/svov x x ry .o u t è ç a , £oo~
7 çxQtocv fjtev ehxet (pBeyyofxevtiv ty\v TTotycriv, 7toin]cn\i iïe c t y u z x v
r r v Ç u y ç x Q t x v oLXXot t^ o s t o v t u ïïtiïxaxuf/ev x v t o v , o t i y e - yçx/xfAevvjv accvçotv, rj ttiB yjxov, y\ B eçatrov 7rçctu7rov \S o v re t, n$c- peBcc y.oct BotvfAce&fAsv, e v % ù t x x Å e v } « AA* u t o f X O t o v24j »
S i c H o r a t i u s :
R e f p i c e r e e x e m p l a r vitae m o r u m q u e ju be bo
D o c t u m i m i t a t o r e m e t v i v as hinc d u c e re v o c e s 25) H i s b r e v i t e r , a t q u a n t a p o t u i m u s fide, e x p o f i t is , u t
f e n f u m i mi t a t i o n i s a p u d A r i s t o t e l e m m el iu s e r u a m u s ,
22) Ov yxg J'«7 ïyu yt rrto otix, «XX ofto'j «y é Xeycî ùorntf nvtvjux
rmvTTj ir to*. Libr. cit. p. 4 35. Præclare et vere Philofophicura. Sed dolendum eft» hunc Xey«y apud P l a t o n e m Id nonnullis ni
m is esfe dialecticum.
2 3 ) M*X*<vî< Ti (0 riX«ra;v) ro c * (£ tt xoti fo tfu n o itt x t t g x n ^ r j c w , D i o -nyf. Halic. T . II. p. 204. Ed. Hudfon.
2 4 ) D e audiendis Poetis. Bafiliæ 1566. p. 10. 25) De Arte Poetica v. 317.
r el iqua l o c a , ubi i mi t a t i o n i s m e n t i o n e m f a c i t , conful ere jam i nftituemus* T o , re y a ç p ip e iS a i, ovpQurov tots dv&ça>~ Ttois èx 7rc6i£<iov e s t' xctt Touret) hxÇ eçcvat roov « A A & v faoov, ort p ip tin x a r a r o v i s i t xctt r a s pxBtjcrsis 7ïcieirxi iïtoc ptptiareaos r a s i t é r a s a6 ). <î>aveçcy de ex rcov eiçnpevcov, xctt o n ou ro r a y*- vapeva Àeyeiv, rovro 7ioiy]Tcu içyov isiVy ctXX' ola dv y e v u r o ,
xoct r a duva-ræ x a r a ro eixos, tj ro dvayxatov. 'O y a ç Iscçi- xoç xai o 7rctY]rv\e, où rco tj ip p e r ça Àeyeiv tj d p erç a haÇleçou- q r eh yotq dv r a ’H^cdorou sis p e rç a n S e v u t, xat ovJev tjrrov aw elt) iscçta r ts p e r a p e rç o u , tj aveu perçMv' d \ A a ro vra h a - (Qeçet, rip rov psv r a ysvopeya Aeyetv, rov de cl a xv ymotro. tpa x a t (piÀoaoQaireçov x a t G7roviïoticreçov 7icitiats Isoçtus est. H pev y a ç 7totr\Gts paKKov r a xa9oÀ ovr tj d Isoçiu r a x x ï f èxa- scv Aeyst 2 7 \ ArçAov ovv ix rovrcov, o n rov 7ioiv\rtjv paKKov ratv pvSoov eivat h t 7roiY\Tv\v, tj rcov perçcov, ôaa 7Toiv\rt]s x a r a rt]v ptptiaiv 1st' pipe ira i de r a s 7rçafyis* KaV d ç a a v p ß y yevoptva isoieiv, oudev tjrrov 7Foitjrtjs. est * rcov y a ç yevopevoov, êvia oviïsv xcoXvet ro ia v r a eivat, ola xv eixos yeveS a t xat ü w u r a yevec&xi, x a S ’ 0 exe»#? avTcov oroajrtjs is t 2 g). ^.7tei y a ç is t ptpr,rr,s s
7rotifrtjs A oosyisç dv tj ÇvyçaÇics, n r is aAAor eixovoisoios, a v u y -
xv] p ip e iiB a i, rçtcov o v r w rov d ç & p o v , êv n a i r ri y a ç o la r,v t i is iK * tj ola. Ç iaat x a t d W i, tj ola eivat h t 2 9 ) . J Î x in s o -
m n i a o colligi p o s f e p u t a m u s , i m i t a t i o n e m Ariflott'licatn. n o n es fe m e c h a n i c a m e t f e r v i l e m , fed l i b e r a m , t u m quia h u m a n æ Ht p r æ f t a n t i æ , id a u t e m e f t, l ibe rt at is indicium»
2 6) Ariftotelis de Pcè't. Libr. Paragr. 6. p. 9 Ed. T y iw h itt* Oxor.ä 179+•
Xfi) L. c» § 18. p. 3°*
2 8 ; L. c. S). 18. p. 33- . . _ - •
Aut famam feq uere, aut fibî convenientia linge H srat. de Arte Poët* v. I içp 2 9 ) L. c. §. 46 . p. 9 5 .
t o m quia r e s f e c und um verifimile vel neces farium me* m o r e t , & in univerfalibus e x p o n e n d i s potiu s v erfetu r. A l t i u s i t a q u e r e p e t e n d u s eft fenfus hujus imitationis, quae e a n d e m f er e habet fignificationein ac celebris illa .apud r e c e n t i o r e s A e f th e t ic o s vis imaginandi, i n n u i t ni m i r u m A r t e m p u l c r a m es fe q u o d d a m , u t ait P l a -
t o , vitae f p ec u lu m , e t ad v i t æ v e r i t a t e m p r o x i m e a c c e d e r e , in vitae v e r o imagine delineanda iis , quae fiunt & ob o culos v e r f a n t u r , no n anxie a c c o m m o d a r i n e c r e b u s fer viliter adhaerere d e b e r e , fed po tiu s aeter n a s r e r u m f p e c i e s, uni ver fam r e r u m n a t u r a m libera imi t a t i o n e e x p r i m e r e 3o ) . N e c m i r a n d u m eft , han c A r t i s vi in a t q u e n a t u r a m a G r æ c i s p e r imitationem fignificari, -cum illis in p r o x i m e praeterlapfis, a dhu c r ec e n ti b u s t e m
p o r i b u s he roi ci s delineandis, vel in D iis, fidei & paene oc ul is p r ae f en ti b us, celebrandis quafi in vitae veri tatem p u l c r u t n ipfum d e f c e n d e r a t , q uo d ideae i mm ort ali tati r e d d e r e P o e t a r u m & Ar tif ic um o p u s e ra t & laus i m m o r t a l i s 31J.
M i r a f u e r u n t fata hu ju s principii, quod alii nimis f er vi e t u r i t a n t u m ejus parti a dh a er entes fecuti funt., alii o m n i n o r e j e c e r u n t a t q u e i m p r o b a r u n t . Illis i nde e- n a t a eft Po ëf is n o n - p o e t i c a , hi s, fit venia v e r b o ,
nihi-3 0 ) Cfr de hac re Hurd. Q. Horatii FI. Epiftolæ ad Pifones & Ati- guflutti, with an English Commentary and N otes. London 1776, 'f- I- p. 25** et feqq. T . III. p. 2. feqq.
3 O Eine Poetische W irklichkeit w arf, ftatt der Schatten, rot Lieht in ihren Poëtifchen W iederfcheir. Vorfehuie der Æfthetik von Jean Paul. Stuttgard nnd Tübingen lg 13. I:fter Th. p. 95. Cfr etian* Entwurf einer fyftematifcher Poetik (voo C. A. Clo- diusj a:ter T h e il, Leipzig 1804 p. 773.
] ti ru p o ë t i c u m ( ' b u ll a t æ n u g æ . P e r f l u s . N u g æ c a n o r æ . H o r a t . ) 32). I n t e r r e c e n t i o r e s m e d i a m f e r m e fiecutus e l t v i a m J e a n P a u l 55), etfi nimis forfian A r i s t o t e l i t r i b u at. N o b i s q u o q u e etfi a r r i d e a t definitio A r i f l o t e l i c a , n o n p o s f u m u s t a m e n , qui n p r o f i t e a m u r , ab A r i s t o t i î l e , q u o d m i n i m e m i r a m u r , p u l c r æ A r t i s p r i n c i p i u m e x u - n a t a n t u m p a r t e e x p l a n a t u m esfe. N e q u e e n i m fignifi c a vi t , f ec u nd um q u a m pulcri i d ea m a m p l a & diffufa pul -
cri m a t e r i e s , q u a t n f upp edi t at i m i t a t i o , a P o e t i s & A r tificibus f u m e n d a , a d a u g e n d a & in p u l c r a t n f o r m a m r e d i g e n d a fit. N e q u e probabilitas & n e c e s f i t a s , f e c u n d u m q u a s i mitari j u b e t , h u n c principii d e f e c t u m c o m p e n f a n t , c u m m e r e logicam h a b e n t v i m a t q u e n o t i o n e m . M u l t a e n i m probabilia & e ti am ne ces fa ri a esfe p o s f u n t , q u æ e- a d e m n o n f u nt pulcra. Q u æ a li unde f er e m u t u a t u r A r s , e x p l i c a v i t , ea q u æ e x fe h a b e t , p r o p r i a m e j u s vi m & f a n g u i n e m v it al em n o n vidit. T e r r e n a A r t i s e x p o f u i t , n o n coeleft ia 3 4 ) .
3 2 ) Referre ja v a t, quæ de his praeclare dlsferit Jean Paul: Bei glei chen Anlagen wird fogar der unterwürfige NachTchreiber der Ne tur uns mehr geben (und wSren es GemSlde in Anfangbuchfta- ben) als der regellofe Maler* der den Æ ther in den Æ ther mit Æ ther malt . . . . So ift dem reinen durchfichtigen Glafe des D ichters die U nterlage des dunkeln Lebens nothw endig und dann fpiegelt er die W elt ab. E s geh t hier mit den geiftigen Kindern, w ie nach der Meinung der Alten Römer mit den leib lich en , wel che man die E rd e berühren lie fs, damit fie reden lernten. L. c. p. 8.
3 3 ) L. c. p. 3.
3 4 ) Mirum eft, omnes omnino Æ ft’nçtices D octores hanc definitionem Ariftotelicam per im itationem natura: reddidisfe, cum imitationis
j
5
j a m ft af im p o f t q i i a m A r f e m i m i t a t r i c e m e n u n t i a v i t , ad d i v e r f a Pc ë f e o s g e n e r a d i f t i n g u e n d a nimia c e r t e fe-ftiiiatione p r o g r e d i t u r S t a gi r i t a n of ter . àix<peçcv<u $g r ^ - a v ' *i t o o ye\ei èreças pifjietcSoci, rj t o o ereçct, r j t c o èTeçccç
Y . o t i fjLY\ T o v u v t c v t ç c v w 3 5) . S i c t r e s facit i mi tationis p a r
t e s , q u a r u m p r i m a c o m p r e h e n d i t i n f t r u m e n t a i mi tat io n i s , n e m p e o r a t i o n e m , h a r m o n i a m & r y t h m u r n , a l t e r a r e s , in q u i b u s v e r f a t u r i m i t a t i o , feu obj e&a , n e m p e vel h o n e f t o s v e l p r a v o s , t e r t i a d e n i q u e c o m p l e c t i t u r m o
d u m , q u a n d o P o ë t a vel ipfe agit, ve) alios l o q u e n t e s a ge n- t i s v e i n d u c i t , vel c o n j u n g i t u t r u m q u e . M a g n a fe c o m m e n d a t p e r f p i c u i t a t e & i m m e n f o paene p e r o m n e m h a n c dilcipiinam ufu h æ c di ft inguendi r a t i o ; fed u t in ipfo p r i n c ipi o e r u e n d o , & in o m n i b u s f e r e , q u æ d e P oë f l d o c ui t, ita in his q u o q u e n o n nifi a lt e r a m , e a m q u e e x t e r n a m r e i f p ec i em defcripfit. l n t e r e f t q u i d e m , u t ftatim r e m e x e m p l o i l l u f t r e m u s , h o c i n t e r T r a g o e d i a m e t C o m o e d i a m , q u o d *j fAev X et?cvs 9 V Js /uifjtetaScci /3cvhercct
r c o v wv 36), (in inediis e n i m & m o d o i mi tat ioni s f imiles
f u n t ) ; a t v e l p r i m a fpecie n e m o n o n v i d e t , p r i m u m h a n c d i v e r f i t a t e m e s f e m e r e e x t e r n a m , d e i n d e aliam e x ipfa h o r u m P c ë m a t u m n a t u r a & idea pe ti o m n i n o & p o s f e & d e b e r e , lpla h u j u s divifionis m e m b r a , n e m p e r n e d i a , o b j e c t a & m o d u s i m i t a t i o n i s , f u n t r e s m e r e e x
-naturae nullibi in toto h o c libro fît m entio. Eadem , nifi forfkn m ijo r i, tem eritate A r ifto ttli celebre illud in Tragoedia trium uni tatum praeceptum auftori tribuerunt, cum tamen de u nitate, fic dicta, temporia non nifi paucisfima, de unitate lo ci nihil om nino disferit.
3 5 ) L. c. 2. pag. 2. 3 6 ) L. c . §• 4. pag. 7.
t?rnae & adventitfae, ance in poé’feos vi & n a tu r a n o n infant. H i s v e l u t c e r t i s q u i b u s d a m t e r m i n i s c a m p u m P o è î e o s in c e r t a d i m e t i t u r fpat ia, fed quse lic cuiqne di- i qenf o fpatio foli i ndole s a ë r i s q u e t e m p e r i e s , q u o s q u o d q u e f lor es f e r a t , q u a s fege t e s l ae t as , fignificare o- wufino negligit.
D e i n o r ig i n e s P o ë f e o s e x c a u li s d u a b u s Ç v ïm u k , in n a t o vi delicet h o m i n i b u s i mi ta ti oni s ftudio & h a r m o n i » a m o r e , r epe tit . E x p l i c a t u r u s v e r o , unde f i a t , lit in c o n t em p l a n d i s r e b u s i mi t a t i o n e e x p r e s f i s g a u d i o a ff i c i a mu r , eriamfi ha s ipfas r e s i n t e r d u m n o n fine a e gr it ud i ne ( A o - v r t i f û i ç ) v i d e a m u s , ita di sf eri t: c t h t c v è'e t c v t c v, c ti /.« x y B s c - vé>v c v f t c v c y r c t s ( p i h c j c t p a s q o t s c v , « A A a v .a t r c / s * « A A c / f c y x i -
ooç, a A A ’ e 7T; / 3 y . o t v o i v c v w a v r c v 37). Sic u l t i m a m A r t i s
o r i g i n e m in difcendi liudio i n veni s fe fibi v i d e t u r . N e q u e n o s n e g a m u s esfe q u a n d a m n a t u r a l e m , id a u t e m e ft , n a t u r æ h u m a n a s i n f i ta m, h u m a n a m A r t i s c a u f a m , fed id v i t u p e r a m u s , q u o d in fingulari q u a d a m & l o n g e alia r c , q u a m in ipfa r a t i o n e h u m a n a & pul cr i vi & n a t u r a il l a m q u æ r e r e q u i d a m m a l u n t 5&). S i c A r i f t o t e l e s in di- fcendi ffudio, fic alii m u l t i , iique i ncl yti P o e t i c e s D o d l o r c s
3 7 ) L. c. §. 6. p. TO.
3 8 ) Cfr Brumoy, Theatre des Grecs. P*ris 1785- T . I. p. 4 4 . Le hafard & Bacchus donnèrent les premières idées de la Tragédie en Grèce. Verum quidem fecundum externam , ut ita d icam , fi. dem hiftoricam. Sed nos putamus Tragoediam apud Grcecos et iam absque hoc cafu et F?accho oriri potulsfe. U t enim alios cu- jusvis rei & principium & finis in ipfa re , fic Tragoediae qooqu« in ipfa Tragoedîæ natura potisfimum quaerendus eft. Sem en eft caufa arboris: folum , lumen & aqua non nifi corditiones^exter- nae, licet necesfariæ.