D B
T Y P H O NERVOSO LENTO
— - ■ ■ ■ ' ■ ' CUJUS P A RT E M PRIMAM A P P R O B . E X P . F A C . M E D . U P S A L . P R Æ S I D EP E T R O A F Z E L I O
E Q U I T E R E G . O R D . D E S T E L L A P O L A R I M . D . g f H . E T C H . M . R E t C H I R U R G I C Æ D I R E C T O R E S U P R E M O E T W E D I C I N Æ T H E O B E T . E T P R A C T . P R O F E S S O R E K E G . E T O R D » R E G G . A C A D D . S C I E N T . E T P R O R E M l L I T . H O L M SOCI E T T . R E G G S C I E N T . U P S A L . E T M E D I C . E D I N B . A T Q U E S O C I E T T . H I S T . N A T U R . P A R I S . E T M E D I C . M O N S P E L . M E M B R O P R O G R A D U M E D I C O p. p. A U C T O R J A C O B L E U R É N G E S T R 1CIUSIN A U D I T . G U S T A V I A NO DIE III JUNI I MDCCCIX
DE
T Y P H O N E R V O S O L E N T O .
P A R S PR I MA .
M
E DI CI NAM e O q n i m m a x im e niti fu n d a m e n to res est notissi m a , q uod exp erien tiam q u a m p lu r i m o r u m com p aratam in u n u m colligam us et exinde regulas arti necessarias sapienti form em us consilio. Alia r t s aeque c e rta: m o r b o r u m im prim is epidem ico- ruiii tam genera et c o m p lic a tio n e s , q u a m illam quae his debetur tradtandi m e r h o d u m a c l i m a t e , vitas genere et aliis unicuique re g io n i p ro p iiis p en d ere conditionibus. D e q u o cu m q u e qua.srio fuerit m o r b o , m e d ic o r u m tam i n d ig e n a r u m , qu«m ex o tic o ru m certe h a u d c arem u s prassctiptis, haec vero ad prassenfcin quem libet adaptare ca su m vetant et in e p d o r m o r b o r u m descriptorum diagnosis et ex hac derivata d e n o m i n a t i o , et omissa com plica tio n u m ab ipso m o r b o p r im a r io distindlio. In m ot bis piærerea ep id e m ic is, observationibus in terra e o r u m natali institutis im g is esse c o n f i d e n d u m , q u a m exoticis in terra d isp ari, sub alio c o e l o , certo constat. Has ig itur sparsas et inordinatas c o l l i g e r e , co m p a ra re et universales regulas pradticas ex illis d u c e r e , n e g o tiu m esset m a x im i rei m edicæ e m o lu m e n ti.P r æ ceteris m o rb i e g enere T y p h i , patriæ nosfræ , ut et universo t e t r a i u m orbi p e rn ic io s is s im i, h an c sibi d.ind^m o p e
r a m requirunt. H o r u m vero a g m e n ingens viribus meis tam
im paribus a g g r e d i , dem entis potius temeritatis n o m e n h a b e r e t, q u am audacirc. Satis m ih i vid eo r imbecillitatis i m m e m o r , d u m
speci-specim en acad em icu m editurus speciem e o ru m u n i c a m , T y p h u m scilicet n e r v o s u m l e n t u m , seu F eb rem • ab a u h o r ib u s sic d i h a m U psaliensem , e u m suis com plicationibus elegi p e r t r a h e n
d a m , talem praecipue tradere c o n a n s , qualis m nostra te rra
fuerit repertus.
N o n o m n in o desunt hujus m o rb i inter populares s c r ip to r e s , p lu rim i vero vel u n i c a m q u a n d a m illius e p id e m ia m , sive casus q u o sd am sibi obvios d e s c r i p s e r u n t , v e l u t variationem alius cujusdam febris illum t r . c l a v e r u n t ; Ejusm odi sunt Li n n æ ü s, Ze t z e l l, R o se 'N , S ib rc'n et p 'u r e s de quibus infra. H o r u m observatis i n n ix u s , disquisitiones meas de hac febri a trib u s prarcipue capitibus ordiri c o n a b o r ; p r im u m scilicet in n o m i n e versabitur et h is to r ia , deirtde d e c u r s u m , c o m p lic a tio n e s , caussa^ et p ro g n o sin m o r b i , c u ra tio n e m vero p o s tre m u m explicabo.
N u l l o r u m certe m o r b o r u m ta m varia d e n o m in a tio , q u a m F e b riu m im prim is A s'henicarum a ) \ A h a enim m e d ic o ru m p e r legenti n u lla fere occurrit epidem ia , nisi* quae p r o p r io g a u d e a t n o m i n e , vel a l o c o , anni te m p o re aliisque caussis e x t e r n i s , vel ab em inente q u o d a m ipsius n o ib i s v m p to m a te d e su m to . U r vero M e d ic o necessaria certa et a s y m p to m a tib u s p r in c ip a libus sum ta diagnosis, ita illi n o c u a vaga ista et p ro cujusvis lubitu a d o p a t a . Sic enim sarpenumero u n a m e am d em q u e e p i
d e m ia m ita a diversis d esctip tam vides, ut duos vel etiam
plures plane dissimiles m o rb o s suspicaretis ; r e m vero d ilig e n tius perscrutanti clarius in n o te s c e t, u n u m id s y m p to m a dixisse p a th o g n o m ic u m et essentiale, q u o d alter vel plane o m i s e r i t , vel saltem m in o re d i g n u m a tten tio n e putaverit. H in c p a te r , quintas obnoxia sit incertitu d tn i h is to iia m o r b i , im prim is u tu t
no* V
n o sîri mirius cogniti ; raro e n im rales o c c u rru n t descrip tio n es, ait certe c oncludi p o s s it, h a n c et n u llam aliam febrem fuisse
g ra s s a ta m ; sæpius s y m p to m a ta q u * d a in sp arsa, vel so lu m m o r bo im p o situ m n o m e n . hanc aliis i m m i x t a m , c o n je d a r e p e r m it tu nt. F e b r iu m de cetero e p id e m i* indolem suam q u a m sæpis- sime m u t a n t ad anni t e m p o r a , te m pestatem et differentem p r * -dispositionem p lu r im o r u m i l l o r u m , qui contagii efficaci* sunt
s u b je d i. Sic ab initio castrenses, famelicæ etc. quam m a x im e
p u t r i d * , indolem le n t* n e rv o s * co n tin u a t* adsum ere et ut in term ittentes finiri p o s s u n t , p r o u t causs* earum excitantes fu e rin t m u ta t* .
Hæc pr*m issa ansam n o b is p r * b e n t c o n c l u d e n d i , n o n o m n e s , q u * U p sa li* grassat* f u e r in t, T y p h i ep id e m ia s, sub unica c o m p reh en d en d as s p e c ie , ut etiam his vero sit sim illi m u m , F e b r e m sic d i d a m U p s a l i e n s e m et ante a n n u m 1 7 5 4 et in pluribus p r * te r U psaliam p a tr i* locis exstitisse, si alias h o c n o m in e n o n om nes U p sali* m o d o occurrentes febres -e T y p h i g e n e r e , sed d is tin d a m earum speciem innuim us. C o n
v e n iu n t etiam h is , ta m U p s a lie n s iu m , quam aliarum epidem ia- r u i n desciiprioues.
Ab a u d o rib tis v a ld e varie t r a d a t u r h * c ea d e m febris, p r o u t huic vel isti system ati fuerint a d d i d i , u n u m q u e vel alte r u m s y m p r o m a p a th o g n o m ic u m judicaverint. Sic B o s t k o m in
Dissertatione de F ebri U p sa lte n si, sub p r* sid io Cei. Li n n æ i, speciem illam dicit A m p h ù n e r in æ , t y p o p r * ceteris a tte n tu s , satis ta m e n superque in d ic a n s , se totam illam c o h o rte m F e b riu m tu nc tem poris inter exacerbantes n u m e r a t a r u m , h o c sub n o m in e in tellexisse, si m o d o U p s a l i * sævirint ep id e m ic * b ). In D iss.:
A a d t
S I—
" — r
de G eneribus m orborum sub ejusdem praesidio Am phim erinci d i c i t o r ,
seu F ebris continens lenta sum quotidiana. H a a r t m a n iteru m i«.
Sciagr. M o i b . inter R em ittentes a d i e i t , H œ m itritœ um lentum a p p e lla n s, svetice v e t o : T arnifeber. Cl, S iD r ê n in p t s e l c r f l i o n i -
bus suis c) R em ittentem nervosam n o m in at s. L entam nervosam A n *
g lo ru m s. U psala fe b er, et accuratissima sua hujus m o rb i, ep i
d e m i c im p rim is a n n o ru m 1753 et 1 7 5 4 descrip tione, ideam illiu s, utut speciei d is tin d tt reddit evid en tissim am , signa adfe- rens p a th o g n o m ic a , to rp o re m peculiarem s e n s u u m , d e c u rsu m l e n t u m , p iu i- q u e s y m p t o m a t a , quae om nia occasionem praebent, h u n c m o r b u m ad eam febrium n u m erandi sp e c ie m , qua: a p u d
recentiores T y p h u s n e r v o s u s l e n t u s a u d i t , cum c o m p licatione s y m p to m a tu m g a stric o ru m er p itu ito so ru m , vel sub inde Asthenica p u l m o n u m , alio tu m v e viscerum inflam m atione,
H æ c ipsa epidem ia Upsaliensis etiam a D. Ze t z e l l, n o
m ine A niphim erinœ catarrhalis lentœ descripta d j , p u m a e s t ,
ex cujus sy m p to m a tib u s notatis certe eruere p o s s u m u s, T y p h u m
fuisse n e r v o s u m l e n t u m . Quae Upsaliae a mense Septem
bris 1742 ad M a ju m 1743 grassata fuir f e b iis, a D. R o s e a descripta e j , T y p h u s erat vere p u tiid u s , licet apud plurcs in clinabat in T y p h u m n e r v o s u m , illum vero acutum «tepe et s y m -
p to m a tib u s nunc catarrhalibus nunc rheum aticis conjunctum .
Annis 1 7 5 4 - 5 5 pluribus etiam Sveciæ locis febrium observatae epidemiae, t x q u a ru m sy m p to m a tib u s T y p h u m nervosum len
tu m
c) Mf c.
d ) Kongl. Sv. Vettenflraps Acad. Handl. I754. p. 30t?.
t) Kongl. Sv. V e t t Acad. Handl. 1744* P* 73* Contagium illius febris eo divulgabatur in ftud'ofam juventutem, quod apud aegrotum cum militibus e bello fennico revenientem , r.oftes vigilarint amici et
t u m co gnoscere p o ssu m u s; h x c vero s u n t , quibus in n o tu e r u n t, jp o m in a : M a lig n e flu ssfe b ra r, T ertia n a continua m a lig n a , A m -
p k im e r in a catarrhalis m a lig n a , E lake flu ssfe b ra r, E la k e , la n g - sam m e och fa r lig e flu ssfe b ra r f ) etc. M ense Augusti A nni 1 7 5 5 febris o b serv ata, quæ L e n ta catarrhalis m aligna didla est:
en liten m en tärande flu ssfe b e r g j . M ensibus N ovem bris et D e c e m b ris continuata: ejusdem indolis febres, d ia r r h o e a , u rina j u m e n t a c e a , deliriis mitibus aiiisque sy m p to m atib u s nervosis c o - m i t a t * fuerunt. Labente S e m p te m b n anni 1 7 5 6 , Febris a D.
Bj e r c h ç'n descripta h ) , strages multas in classe nostra apud C a r o l i c c r o n a m e d id it, A m p h im erin æ catarrhalis lentce n o m in e
c o g n ita . H an c febrim ab aliis distinxerunt mentis virium que
d e m is s io , eaphis supra orbitas d o l o r , pulsus sano fere x q u a lis , s u rd ita s , ten d in u m s u b s u f u s , d elirium et l a n g u o r ; sy m p to m a ta e tiam accesserunt gastrica et rh e u m a tic s , in terd u m etiam sigua T y p h u m p u t r i d u m magis in dicantia.
P L u r e s deinde a M edicis Provincialibus observat* epide m i * . ubi s y m p 'o m a ta o c c u r r u n t , q u * in dolem L en t* n erv o s*
suspicandi locum p r x b e n t ; Sic febris a D. Gi s s l f.r , n o m in e
B a ts m a n s feb er descripta i j T y p h u s videtur nervosus cum c o m
plicatio n e gastrica, et 'ea q u * G o t h o b u r g i , labentibus J a n u a r io , F e b r. M u rt. et April. A n . 1 7 5 1 grassabatur, a b Ads. Sc h u l t z
u t
f ) Be r g i i f ö r s ö k till de i Sverige gSngbara Febrars utrönande, îren 1754-55 & 56.
g ) De h a c dicit Be r g i u s loc. cit.: Underlig feber nog, laxatî- ver mägtade ej tortaga den, ånskönt de gjorde Patienten nSgon lindring.
h ) B j ï r g i u s 1. c.
i) Provincial Do&orernes berättelser em Medicinal - vSrkets till- •tSnd i riket 1761. p, 272.
ur Febris U psaliem îs vera describitur /J *, Observationes vero D : n t
W e s t m a n et G e u n e r v i
)
q u a m perspicacissime i n d i c a n t , h u ic epidemiae, tam T y p h u m p u t r i d u m , quam Nervosum a c u tu m c u mcom plicationibus variis fuisse interm ixtos. Exeuntibus S e p t e m
bri et O d o b r i ejusdem a n n i , febres etiam N o rrc o p iæ o b s e r v a b an tu r Lentce n ervo sa n ) W a h l b o m M edicus Provincialis C a l - inarias m en tio n e m facit de F ebre U p sa lie n si, quam in m e n se Februarii 1 7 6 0 vulgatiorem fieri dicit et v e ra m esse A v ip h tm e r i-
natn 0). Annis 1 7 6 3 - 6 9 F ebris mesenterica s. Up^rJa fe b e r in paroecia Skedevi O s tro g o th iæ est observata /?J, et Ads. C . M .
B l o m u nicam dicit anno 1768 sibi occurrisse Febrem U p sa -
liensem q ).
Ser quid in h u ju sm o d i enum erandis cifandisque o b s e rv a tionibus longius htereo . deessent m ih i sane er vires et o t i u m , omnes istos casus in a d i s n o stra tiu m m o d o M e d ic o r u m i n v e s ti g a n d i, ubi L entam n e rv o s a m iliis occurrisse sit verosim i’e. S i n gulis m o d o his ab.-que d c l e d u et discrimine heic allatis o b se r vationibus,- nihil aliud indicari v e l l e m , q u a m , febrem n o s tr a m o m ni loco et te m p o re fuisse i n v e n t a m , apud nos vero tu n c p rim u m p ro p rio n o m in e c o g n i t a m , c u m M edici nosti ares, e x tra n e o ru m scriptis attentiores f a d i } in p lu rib u s eodem te m p o r e eam o b se rv a rim , apud quos lo c u m habuit singularis hæc p is> disposifio, qua fît, ut T y p h u s iste c o m m u n is putridus in h an c
m itio re m degeneret speciem. E a im p rim is Upsaliae accidisse
viden-/) Ibid. p. 274. m ) p. 62.
«) Ibid. p. 296.
0) Berättelser rorande Medie, värket i riket, inlSmnade vid Riks
d a g e n 1769. p. 8 2 .
v k k n t u r , ubi occupationes et vitse instirurio juventutis praeva len ti h u ic irritabilitati et debilitari sy sternatis nervosi fav en t, quæ
qp n ju n d lim cum aè're isto in s a l u b r i , ab in undationibus v icin o ru m u rb i l o c o r u m , et accelerata h u m o r u m in c a m p o hum ili et a p r i
c o e x h a la tio n e , provenience, h anc fe b rtrn q u o ta n n is, verno im p rim is te m p o re , ibi reddunt sporadic..!».
R e c e n s e b o n u n c q u i b u s h i c m o r b u s i n s i g n i t u r s y m p r o m a t i *
b u s , u t q u a n t a i i i t e r T y p h u m n e r v o s u m l e n t u m e t c e t e r a s
T y p h i s p e c i e s i n t e r c e s s e r i t d i s c r e p a n t i a l i q u i d o c o n s t e t . C h a ra c te res p r i m u m , s i n e q u i b u s v e l m i t i f s i m u s u u m q u a m d e p r e h e n d i t u r , d e s c r i p t i o n e d e c u r s u s e j u s v a l d e v a r i i e x p l i c a r e c o n a b o r .
Q u i aut c o n t a g i o , aut caussarum excitantium cum interna prasdispositione con cu rsu hac febri c orripitur., prim ordiis ejus o b scu iis diu vexatus per septim anam vel am plius sanitate p a ru m m u ta ta f r u i r u r , vixque feb rem suspicareris, subdole et sub spe cie levioris invaletudinis a d r e p e m e m ; citius autem vel tard iu s m o tu s subveniunt feb riles, nunc p lu sc u lu m elatiores, nunc veio depressiores n u l l . m tem poris k g t m o b serv an tes, et h o rr ip ila tioni l e v i , vagae i n te r m ix ti, si vero pu s u m , vel calorem curis c o n t r t d l a fic asrim ares , vix diceres f e lu ic a n tim . Sudafiunculac q u ib u sd a m s u n t , aliis vero cutis aret imperspicabilis et scabra. Genre n u n c ru b e n te s , nunc pallidae; c a p i r s d o l o r , vel potius p lu m b e a g r a v ita s , cui saepissime supra orbitas sedes, in te rd u m
v e ro ex occipite ad fro n tem pro g red ien s His conjur.dta ani
m u s indifferens vel depressus, a m o r s o i i u d i n i s , calores quasi ignei ex fro n te vel artubus e r u m p e n te s , etsi n o n praeter m o r e m c a l e a n t , si m a n u m adm overis. D o lo re s a rtu u m quasi r h e u m a t i c i , nodtu g r a v i o r e s , vel form icationis in illis sensatio. A no r e x i a , p y r o s i s , alvus tarda vel d i a r r h o e a ; sitis nulla vel p a r c a , lin g u a quam m a x im e v a r ia , p ro u t hic vel ille luerit intestino r u m status: p u r a , s ic c a , r u b r a , glutine o b d u d la , au t m o d ice a l b i c a n s , subinde vero iiuvescens, sordida.
S ic leviter increscit m o r b u s , vitae quasi clancularias stru e -
re t insidias r ) p ericuium que im m inens raro suspicatur vulgus.
I n te r d u m e t i a m , licet r a r o , a c cid it, leviorem febrem n e r v o s a m , elapsis diebus s e x , s e p t e m , o d o vel p lu rib u s, la tg a et conti
nuata diaphoresi sub a u ro ra m auctiori esse solutam . L o n g e
au tem freq u en tiu s, q u o d a m inter h<*s ipsos d i e , n o d e m versus a u g e tu r h o r r i p i l a t i o , subsequens lenis p leru m q u e c a lo r et p u l
sus celerior ad h o r a m circiter quartam instantis auroras c o n ti
n u a n t u r ; Som nus si s u b re p se rit, tum ultuosus valde , som niisque
c rebro a b ru p tu s; sudores saepissime sub ipsum exacerbationis
in itiu m e r u m p u n t , subinde vero finem illius constituunt Sim i les n o d i b u s sequentibus superveniunt exacei b atio n es, rem issione vix ulla i n te r m e d ia , p c rg n q u e febris nunc h is, n u n c iliis c o m i tata sy m p to m a tib u s , m inoris quidem m o m e n ti et valde m u ta b i libus. T a l i a s u n t : dolores dorsi et l u m b o ru m i l i t u m a t i c i , stu pores a r t u u m , som nia dira et t u m u l t u o s a , susurrus et tinnitus a u riu m , copia denique pituitas, tenacitate sua m a x im e in c o m m o dae. Sudori o d o r acidus e t h irc in u s; urina iu b ra cito t u r b a t u r , varia deponens sed im en ta, nunc pituitam , vel fu rfu r r e f e re n tia , n u n c co lo re im buta lateritio, subiude vero p a llid a , a q u o s a , o p a c a , t u r b u le n ta , raro autem instar jusculi crassa.
T e r t i a s e p t i m a n a l e n i o r i n t e r d u m c e s s a t f e b r i s , s u d o r t u n c a c i d i o r e v a d i t m a g i s q u e f o e t i d u s , e x a c e r b a t i o n e s b r e v i o r e s , l e n i o r e s , l i n g u a s q u e r t n a s c e n s p u r i t a s r e v e r t e n t i s c i b i a p p e t i t u s f e l i x e s t a u s p i c i u m , s o m n i t r a n q u i l l i o r e s f i u n t e t u r i n a f u r f u - r a c c u m , v e l l a t e r ii c o l o r i s d e p o n i t s e d i m e n t u m , v e l e t i a m , si i n i t i o r u b e n s n u l l u m d e p o s u e r i t , l i m p i d i o r p a u l l a t i m e v a d i t , u r i n a : s a n a s i n d i e s s i m i l i o r c o l o r e .
H i c m orbi hujus d ecu rsu s, qualis lenior in sanitatem a b i t , , m in im u m q u e cum aliis afFtcliontbus m o ib o sis com plicatus. Saspe
vero
»*) Li e ü t a u d Preciÿ de la Medicine p . 3 2 .
V ,
?
v e r o h a u d ita mitis o b v e n i t , sibi m ultifariam dissimilis; Mune e n i m d e c u r s u solum p r o t r a c t o vires e x h a u riens, vel p l u r i b u s elapsis septimanis n ecat, vel difficillimam reddit con v a lescentiam N u n c s y m p t o r n a t u m n e r v o s o r u m i n c r e
m e n t o vitx m ax im u m adfert discrimen. N u n c denique varia
c e t e r o r u m m o r b o r u m c o m p l i c a t i o n e a d a u & u s , et s c ie n tia m m edentis et vires n a tuix diu eludit.
Du r a t i o n s sua si fuerit in festu s, pergit tunc qu .lis ex o r s u s , crescunt indies exacerbationes et to rp o r sensuum, febris h u ju s signum juste p a th o g n o m ic u m , vel advenit, vel augetur. O r e i g i t u r , L ucibus et inedia plerum que linguæ parte siccescen t i b u s , n u lla m persentiunt s itim , questionibus raide respondent, sive p io p r e r au ditum difficilem, sive quod anim o hebetato opus
sit t e m p o re responsum vel simplicissimum excogitandi. S..por
n u llu s c ib is, nullus o d o r , oculi htb escunr, ipsa denique torpet coetnesthesis ; cornea turbida et albescens collabim r; facies cine r e a , r u g o s a , pallid a; sudores viscosi, gelidi; urina et excremen t a , inscio a rg ro to , abeuntia; lin g u a , dum po rrigitur, tremula. D e l i r i u m , com a et tendinum sunsultus adveniunt; pulsus, ulla vix antea turbatione adfed lu s, jam c eler, parvus et tenuis eva- d ' t , et p lu riu m hebdom adarum m o rbo viribus exhaustis, vel m o r s ipsa finem im p o n it, vel convalescentia am bigua, m orbo
ipsi p a r u m absimilis. D ecidunt revalescentis c a p illi, fument
p e d e s , cutis arescens, et absumta musculari carne, circa ossa
c o n t r a c t a , summae macerationis refert spectaculum. C-bi ingens
a p p e t itu s , m axim aque ideo - observanda m o d e ra tio , facillimus e n i m in m o r b u m relapsus, ex quo ut emergunt vix sperandum. S u b in d e etiam succedunt febris hecflica, a m e n tia, p ^rJy ses ar t u u m aliique universalis hujus corruptionis cffitflus, om nia absque speciali organi cujusdain sub ipso m o rb o adfedione.
'l
-•Mkmö'ra'bam d e in d e , nervös» prte c e fe riV s ic d i& a sy rh p to v / m ata m o r b i hujus a d m o d u m augere discrimeii. V aria »sta s u n t '
et cerebrum im prim is adfecfhim indicantia; p rim u m inter h » «
l o c u m occupat d e lir iu m , raro f u r i b u n d u m , m ité saepius atque" n o d u r n u m . M eticulosus aeger, anim o d e m is s o , d e s p e r a t o , v e l •
circa om n ia indifferente; débiliter in te rd u m scurrilis et floccos
carpens, so m n o refqcillaute c a r e t ; d o rm ita n s vero m u tit c o n f u se. Susurro et tinnitu a u riu m c ru c ia tu r , o c u 'i lucis im patientes rubent sicci, vigiliis deteriores redditi. A berran t o d o r et g u s : u s #
lingua tremit et vex instar ejulantis singultim em ittitur. Dolorfey
vagi et form icationes a n u s p e r e r r a n t , spasmi autem h y p o c h o n d r t i
obsident intestina Hæc cu m multis aliis ejusdem generis s y m p to -
m a tib u s, ab initio p a u r i o r » , leviora p e tq u e vices m utata , p e r i c u lum imminens suspicandi nullam ansam praebent, ad finem a u tem se c u n d æ , renias vel quartae septimanae« subito n u m e r u s e o r u m crescit et gravitas; pulsu vix m u t a t o , d e liriu m co n tin e n tiu s e v a d it, subveniunt co m a et s o p o r , et c o n v e llu n tu r passim mii- sculares totius co poris fibras. His t a n d e m , ut et reliquo toro s y m p to m a tu m n e rv o so ru m a g m i n e , vel vita brevi d e s tru itu r, vel aeque ex ino p in ato et absq te crisi conspicua vel d e te rm i nata evanescentibus, in supra m e m o ra ta m m o r b u s abi* conva lescenti«!», tanto difficiliorem , quanto m a jo r fuerit h o r u m n u merus et vehementia.
Hæc de Lentae nervosae quoad g r a d u m et du ration em di
versitate sufficiant, a d feram n u n c i l l a s , quas ex c o m p licatio n e alio ru m m o r b o r u m patitur variationes. N u lla certe d a tu r m o r bosa et localis o r g a n o i u m a d f e d i o , quae hujus febris colites n o n aliquando fuerit r t p e r t a ; quas vero om nes si e n u m e r a r e m , totam fere re liq u o ru m m o r h o i u n i a d g re d e rer c o n g e r i e m , q u o d et fine^ hujusce opellae cf meas vires longe e x c e d e re t, cascum--
que potius in d iv id u a liu m , qu«m specierum audiret d e sc rip d o .
ll L s igitur m o d o a ttin g am com plicationes , qpte specificam epi-
demi*-__ •f f
I I (t e m ia r u m fùndahtès diversitatem, febris riöstrae iîecursum sihi d i s s im ile m reddunt. Inter has G a s t r i c i sic d id i S t a t u s sive F e b r e s præ ceteris observandi, prîm um que inter illos Jocum justo s ib i vindicat status P i t u i t o s u s , qui JeUtiofi isri decursui et syni- p t o m a f i b u s mirioribus praecipue favere videtur, ac si omnem suc c o r u m sub febre pronatam acredinem mucus involveret, vel s u p e r f ic ie m m em b ran arum inffxinte irritabilium a quavis impres s i o n e d e fe n d e re t, tam rerum n oxiarum , quam m edicam inum.
Si igitur hic adsit s ta tu s , lingua sordibus obducitur albe s c e n ti b u s , glutinosis, firmiter adhaerentibus ; tenax os, nares f a u c e s q u e o b sid et nvueus aegroto valde m olestus, larga-que ejus d e m m ateriei per vom itum et diarrhoeam fiunt evacuationes; gusups fatuus in festat, foetet respiratio, ceterae etiam omnes e x c r e d o n e s velut et secretiones m uco exuberant; urina interdum, d i m i d i a m usque p a r t e m , in sedimentum abit gclatinosum , imo s a n g u in is fotte emissi spissum atque mucosum serum. Spontaneae h \jju s materiei evacuationes levant saepe, duntaxat ad te m p u s;, c å s u s etiam plnres o c c u rru n t, ubi v o m itio, vel alvi dejectio c o p i o s a , p er dies quosdam contiguos reveniens, critica fuerit
et sanitati cito revertenti praegressa. Diutius vero continuata?,
s u m m a m inducunt virium ja d u ra m et sym ptom a hujus fe bris
i n t e r perniciosissima num erandum efficiunt. Ad pulm ones in
t e r d u m dejedta p itu ita , speciem piae se fert peripneumoniae, o rm ii tam en absente inii m m a tio u e, ptdius tunc oppressum *t r e s p ir a tio a n g in o s a , sputa vero ub errim a, cruda et levi exprom
p t a screatu. Fluores a lii, si vel aurea locum habuerint, vel
p r o n u s ad illas sit aeger e. g. coryzae, gonoirhoeae, haeinorrhoides mucosae et ceteri, aut superveniunt aut a u g en tu r; colica denique p itu ito sa subinde accedit., H tjtdionibus alvinis m uco maximam p a r t e m refertis levanda. Haec F*bris lentae nervosae cum pituitosa c o njûndtro ita frequens e s t , ut semper fere quaedam illius adsint
ve-vestigia, et s y n o a y t n i â m d en o m in a tio n u m istarum statuere c o m plû tes a u d o r c s non dubitaverint s j.
Ve r m i n o s u s p ro c e d e n ti op tim e co n g ru it sta tu s, illius vel c aussa, vel e f f e d u s ; hujus v ero speciei r a r o inveniuntur tp id e - miae. G e n eratu r tu n c apud queiiiiibet m o r b o c o r r e p ’u m v e r m i u m a b u n d a n tia , nulla præter C onstitu tio n em t p i d t m i c a m p ia > sertte caussa : strpius vero solitarii illius o cc u rru n t c<isus, antea
n e m p e verminosi d u m nostra c o rrip iu n tu r febri. In a m bobus
a bundat p itu ita , decursusquc P i t u i t o s æ s im illim u s , s y m p to - m atibus exceptis nervosis vertnium caussa increscentibus et in o p i
natas creantibus accessiones. Per alvum abeunt verm es vel
e o r u m m u ci immixtae re d u v iæ , et contenta intestin o ru m his
c o r r u p t a , colliquationem subinde in ducunt funestam. Apud in
fantes praesertim lo cu m habet haec conjunrftio, et iisdem praeterea cognoscitur siguis, quibus m orbi verminosi vulgo distin g u u n tu r.
Bi l i o s a deinde fe b ris , soli»a licet m alignitate m o r b o s , qu i bus a c c e d it, p le ru m q u e a d a u g e n s , deeursum que e o r u m vel acu tissim um r e d d e n s , veiut iu Febri flava A m ericana et aliis, c u m Lenta tamen nervosa n o n n u m q u a m co m p licatu r. R e m i t t e n t e s sic diclæ A u t u m n a l e s vel B 11 i o s ar, charadterem febris nostrae subinde a d s u m u n t, aeque ac Leuræ nervosae epidemiis status i n te r d u m adsciscitur B i l i o s u s , qui v e r o cu m P i t u i t o s o im
prim is simul conjundlus saepissime obvenit. T u m p r o diversis
hujus status g r a d ib u s , alia arque alia adsunt signa. Alae n a r iu m orisque vicinia flavedine c o n t a m i n a n t u r , ad alias etiam partes
superficiales in te rd u m extensa. Flavescunt sordes linguae, g u
stus am a ric a t, materies biliosa e r u d ia tu r , e v o m itu r, vel p er d iar r h o e a m a b it; c a rd ia lg ia , a n x ie ta s , s in g u ltu s , ponderis in reg io n e hepatis sensatio, p lu ra q u e gravia et periculosa atgrotum u rg e n t
s y m p to
s y m p to m a ta . Evacuationibus istis vel levatur febris, vel, si immodicae sint, consumuntur v irts, et in T y p h u m
putridum
ab it m orbus. Ex irritatione etiam exuberantis bilis acuitur de- « u rs u s , et febris inflammatori* falsam obtinet speciem, initio praesertim , imperitos facile ad debilitantia adhibenda medica* m in a sedufturain.
A l l a t i s hisce intime nedlitur complicatio cum S t a t u G a* s t r i c o proprie si d i d o , seu s a b u r r a primarum viarum. Htec vulgatissima, signis haud raro, indicatur, præcedentiura quem dam simul prodentibus statum: Lingua sordida, r u d u foetido et nauseoso, borborygmis atque torminibus intestinorum, ÜatuJentia- vomitione denique atque diarrhoea spontanea, quae a m b æ , ab initio inter levantia numerandae, haud impune cohi* bentur ; superveniunt enim cito tendinum subsultus, delirium, so p o r aliaque symptomata nervosa gravissima, Petechias etiam du m in hac febri sunt observatas, maximam partem huic statui • rig in e m suam debent t) . Generantur autem cruditates istas;
aut vitiis diaçræ ante, vel sub ipso morbo commissis; aut bili, p itu ita , et vermibus putredine corruptis et in in intestinis adhuc haerentibus; aut etiam praevalenti, et ab aliis caussis derivanda, systematis digestionis debilitate.
O m n e s h a c , unico nomine g a s t r i c a r u m cognitas, com
p l i c a t i o n e s pergravi st ne p rê te r illas morbo tanto plus addunt periculi, quanto d'ffieilius vires, diuturno exhaustas m or b o , digestione tantopere destructa, restituuntur, et quod vis Jpi edi caminum interne adhibitorum nulla prorsus sit et minime . jp o d e r a n d a . Nunc enim remediorum largam dosin propinatam «ullus com itatur effetflus, alias licet sit e&cacissima, nunc ite ru m 0 -Kongl. Vett. Acad, Handl. 1767. p. 326 af B e r g i u s : Ora 1/laligne fläckfebrar oeb deras Gastriska beskalTenbet
j r a m parce ad h ib itu m /e t, jjiire q u o d d q m m edicam entum A inexspe- , d a t o p ro rsu s m o d o et vt {umenti, o p e ra tu r. V om itus sic et d ia rrh o e a nulla cohibenda arte e granis aliquot salis cujusdam n e u t r i , vel alius cujusvis m edicam enti m i u n t u r j et tQmin fere S tim u lan tiu m et R o b o ra n tiu m penu ftustra adh ib eres, nullus enim illis in vasa ly m p h atica p*tet a d itu s , et im m e d ia ta m eorum i(i nervos efficaciam sordes im pediunt.
Ju n g u n t u r hau d ita ra ro nosrrte Febri asffienicae indolis I n f l a m m a t i o n e s , latentes sarpè et non nisi ex e f l e d u e a r u m ,
vel cad av eru m perscrutatione cognitae. P u lm o n u m infer eas
‘fre q u e n tio r a ffe d io ; Indicatur vero ista p e d o r e oppresso et o b tuse d o l e n t e , respirandi difficultate, sputis plus m in u sv e c o d i s et u b e r i b u s , p u ls u p a rv o , debili et irr e g u la r i, ailisq u e , p e d - p n c v m o n ia in quæ indicant signis > differentem vero ab i llo , quem antea d i x i , statu p itu ito so p e d u s im p rim is obsidente. C o n ti n u a tu r in te rd u m per to tu m m o r b u m hjcc p e r i p n e v m o n i a , lædun- tu rq u e vario m o d o p u lm o n e s , ex m o r b o enim s«.nati infirm os e t m u c o infestatos r e p o r t a n t , A sth m atici f i u n t , et Phthisici illi", q u ib u s est status S c r o p h u l o s u s , vel aiias in P h th isin p ro n u s .
A c c i d u n t etiam cetero ru m v i s c e r u m , ut et alio ru m o r g a n o r u m I n f l a m m a t i o n e s ; inter h as v u lg a tio r , quae m em b ran as encep h ali in sid e t, ca u ssa fo rsa n delirii tfficacissim a. C o g n o sc im u s de cetero has inflammationes ex laesis o r g a n o r u m affe- d o r u m f u n d i o n i b u s , aliisque inflam m ationum localium sig n is', quae heic enum erare no n patiu n tu r circumscriptae h u ju s opellas lim ite s . O m n e s v e r o , ut u n o dicam v e r b o , asth e n ic » su n t et d e c u r s u m febris nosrrae m ultifarie variantem et p r o t r a d u m recf- d u n t , Convalescentia denique ex his difficillim a, universali scil£ * cet et fcbrili h io rb o in c h r o n i c u m , u n u m prae ceteris brganoft a ffic ie n te m , abeunte. M u l t o vero f r e q u e n tiu s , d u m T y p h o n e r v o s o lento h u ju s m o d i a sso c ia n tu r in fla m m a tio n e s , charad e* / e m e j u s c i t i u s tardiusve in acutum mmtanf.