Difputatio Ethica*
D oJ$ht4ffL9
D ivin â faven te gratia,
C uro confenfu
Sc
approbatione amplifïïmæ Facultatis Philofophicæ > in regia Academ ia Ubfalienfi*
S U B P R Æ S I D I Oi Præclariflîmi V ir i,
Dn. D A N IEL IS J. BEHM,
in prasdiéia Academia,
Eloquen-tiæ Proie floris R egii & ordinarii,
Praeceptoris
& Fautoris plurimum honorandi*Liberalis exerciti/ grati* publiée diftuiiendtm
proponit
I O H A N N E S O L A I Ha u r x i i u s
O -G o th u s j S :R :M :ti5 S tip en d.
Ia Audit- Guß av. ti dicm ßtmijAum I
044
- horis if, mtMuml
u b s a L i
A d m o d u m R everen de, Clariflîm i, V enerab is
les & Humaniffimi Viri Patres, Praece
ptores, Fautores lu lp icien d i.
A» Froh dolor ! eß humin<, rationis, poß laptfur», infir mités y ut mfide vero rerum uju,fideli informatione, fedulo erudiatur : Cm nia qua in ejus commodum f a - Slafunt> ad proprium damnum', få ipjam perniciem % facilepervertat ac trahat* Cater a ut tranfeam , id velpecunia*
t um öf opum, qui frequens eß apud hommes y a hujus convincet. Ha enim dona fuerunt, ab aterna benignitate, humano generi con- ce Ja, ut vrt a Aus conjervationiyfuo modo, & modeßo corpora cultui injervirent ; propinquis, amicis,pauperibus, #£>/« /ft»»/ ac ignotis, pro cujusqi conditione, fubvenirent : Harum beneficio urbesy Scho
la, Academia,& variarum artium officina reflaurarentur fuften- tarentnr : adpatria defenfionem conducunt com pararentur. Equidem ea divitiarum> cäw ctf/ra abufumfunt, /«
communi eß utilitas, ut non abs re, illas rerum agendarum ner vos fapientes appellent. Si tamen alior/um, ac par efl, detorquean tur : non rara hominibus ex illis multo plus damni ac detrimenti, quam frublus fuboritur. Æa/za quippe humana peccatorum labe cbfcurata, eximiam praflantiam ineffe credit, ijsfy plus iuflo con -fidit. Harum ergo quidam tanto inflammatur deßderio, ut negle-
flo omnis hone flat is aquitatatistenore, per fas få nefas illis aequi- rendis tenaciter^fibi refervandisfe totos ve lut devoveant. Hinc vitio hoc corrupti homines, divilijs, quibus, loco, tempore $ modo convenienti, dando accipiendo^, alios fibi neceffitudine devincirent%
få?*!ergafebeneåffePlosredderent: centret* tnfut odium* invidi* fm* iram commovent ne exitant, Etenim eju» qui funi ingeUij, sque es, quiproprij corporis Jufientationi, legitimo j, cultut debentur-, ate ali) s fus invident. Und* jurgis » contentiones > malediHiones > beds «f y/t 'diarum rerum pt$(?hc*yum everfioner. A l) cum divitis* rum hone [t a ufurp stiohe,cor per à fanit stem tuerentur : genio indui- gendo, immenfs guisfatis faciendo, morbos contrahunt graviffimos• Gfutd multa / fingulos hic commemorare modos, quibus opum fieri confvevit ab u fus, charts vetat angußia. Verum ut nullus ferè morbus efl* quo mens mftra» circa rerum temporalium confide ratio- nem, laborat, quem, ejus cultrix, vitceefo humans emendatrix illa Philojophta* cum tali de cafu confuhtur, non tollat, fanet^ve/ ad mi- mrnum mitiget ac relevet : Ita huic fupra notati malo, remedium :PS ißa invenitur apttfßmum » quod liberalitatem vocant eruditim
Hsc induitas a Deo immortalipojfefßones docet, qua oportet ratione* intendere ac remittere, ne vel pervertantur, vel corrumpantur. Merito itafp virtutum iäud lumen,magni faciendum ac omni cura dtligeitiiddjperpendendum, 'Quamvisautem in rei tam difficilis explicatione* tenuitatem immaturi ing enij m ei, ntc ignorem, nec difjlmulem: excufabilem tamen apud benignos ftnfus, tam amsns virtutis fore traSlationem fum arbitratus, cum unicè honeßi & libe- ralis exerciti)', acquirenda% eruditionis caufa> fit fufcepta, Atcf ui haberet, unde in manus hominum veniret acceptior* amplijjimis ve* flre nominibus* viri multo reverentis $$ objervantis cultu profe- quendi, eam inferibere volui. Prsterea, vobis certè > grati apud me animi aliquodßgnum exftare oportuit : Prsclara nam A & pro- penfa vefira erga me voluntas» quam quidam vtflrum fideliffima quondam informatione, paternis% conßlijs çfi admonitionibus ; qui* dam» alijs innumeris beneftcijs luculenter declararunt* magna qus • vù eximia A me requirit tS poftulat. Proinde exigua hsc, qus de Ciber alitate conftgnavi (cum aliud redhofiiments prsfens hsc fors mes non admittat ) in meliorem partem utfufcipisth, ea, qua par
eß, animi (uh mi(ßo ne, roga $ obteßor : m t£ veßro Joli to favorî \ candore amore, quem omni devotione bond mentis eteflderiti femper demereriflndebo, dignum aßimetts vehementer ßcro» Plu- tibui hoc* vobis, Pair mis meis» non contendam% cum nitar certijp* ma veßv i erga literarum fellator es benevoli affettiH confident/*, ii f qua, u tßero,viceshoneßasfovebo.
Veftris admodum R:1“* D:b”*
Cia;1-« &
MdJCÎtÿfttSWA . 2^ Refp,
I aöfo/xa]»- hoy\et l i ber4l i t a* « v i» eay l.ËlvfAO* Xôytsc, I N No m i n e S S. T rini r a r i s.
Difputationis
D oL I B E R A L I T A T E
T h c fis I.O x liberalitatis> ut h i n c ordiar, apud
varios ad alium atq; alium fontem revo catur ; quidam à libertate ejus dedu- flum elle nom en v o l u n t , p rp pterea quod homini libero» quem liberalitas à deteftabili divitiarum fervitute im m u nem reddit, atq; velut in ivaviflimum li bertatis th ro n u m reponit » quam maxime conveniens fit : vel etiam propterea» quia ijs m axim e convenit » qui poflef iionum fuarum plenam ufiirpant poteftatem. Nonnullis alijs nominis derivatio à liberando placet : ideo, quod be- neficijs erogandis, alios ab indigentia rerum liberem us. In h o c enim liberalitas, luâ natura, propenlà eft, ut aliorum neceflitati fubveniat. Alij hanc amplc&untur originem , q u o d dicatur à libere dando : liberalis quippe is eft, qui n o n pravo aliquo incitatus afFeâuded libera eaq; decenti com m otione, beneficia largitur. A tq; hoc eft quod liberali*
tatem facit diferepare à juftitiâ, quæ hom inem , u t debitum cuiq; lolvat, obligap.
î f c
Porro, oè varia vocis acccptîo» in progreflu, nobis n e- *•*>/***» gotium fa c c fla t ; ilia quoq; hic perpendenda venit. Pro-
iftde, fumitur r. pro eo quod fervituti o p p o n itu r: fie T e rent. in Acelph, A d . I. Seena I.
Pudore & liberalitate liberos
R etin ere latius cfle credo, quam m etu, tibi Donatus bonitatem dicit intclligi* 2. Laxe p r o qua vis b o n o ru m erogatione, quæ à multis,nullâ habita circum- ftantiarum obfervationc, præftatur. Talis à Valer. Max. lib. g cap. 2. libidinofa lîberalitas vocatur. Et à Catul. in Julium Cæfl Epigram. 27,4. finiftra liberalitas. 3. Paulô ftridius, ut beneficentiam, benignitatem » o m neq; gratificandi flu* dium, co m p led itu r. Proinde Cic. 2. oft. ea quæ operâ be ne fiunt, ad liberalitatcm quoq; reducit. 4. Adhuc p r c £ fius, pro pecuniarum r e d o ufu, inprimis largitionibus cod* fentaneo, in quo legitimus om nium circumftantiarum,quä: huc ipedant, refpedus diligenter obfervatur. Omiflis a- lijs, ultima haec ufurpatio hujus confiderationis eft : Tub qua, ea, quæ de liberalitate, in fcqucntibus, afferentur» ac cipienda fu n u .
I I I « ' 3 * ZvHto*
Dicitur autem liberalitas alias, munificentia» bene- pU . volentia, beneficentia, benignitas. Et apud A rid, lib. 4. Eth. Græcè
I V* loAoyig,
Defcribi poteft fecundum eundem» in hunc m o d u m : & in ea. Liberalitas eft hirtus moralis fervans m ediocritatem in pe- /. Defini-cunijs. Eth. enim lib. 4, cap. /. dicitur v 6i fö fa a n t ptoÛTtjs, tio Realis.
V. 2,
Defini-Quamvis virtutem , liberalitatis genus cfle, om ni fcrc tionis ex~ ambiguitate careat : id tam en, u t occafionem habeam » ea, plicatiot
q $ s £ n genere de virtutibus dici folent,huic v irtuti aecotn* ^ m odare, vulgari hoc argum entationis m o d o , iliuftrare li-jpfobâtur, Çuiçumq; com petit definitio, eidem c o m p e tit defi-
Sylloçu *dtum iftius definitionis i A t definitio virtutis i quæ ab A- [me* r *ft* 2*6* ejafinodi trad itu r : Virtus moralis eft habitus eledivus, qui confiftit in mediocritate, quo ad nos relata, & ratio n e viri prudentis determ inata ; c o m p e tit Liberalität!: ergo d efin itun u .
V I
Major il- Majoris çonfequentia fat is evidens e ft; eftatum quip* luflra* pèPhilofophicum eft, m ultorum ferm one t r itu m , & in rc m \ ipfa i t a univerfë v e r u m , ut nulla fingularis dem o n ftratio
-n c particulare reddi queat. R atio hæc eft, qu o d omnis vera & genuina definitio ipfiim naturam rei d e f ic its figni- ficet & exp o n at. Ea, cum fecundum om nes fuas partes, rei alicui c o m p e tit; etiam i d , quod per talem definitionem te rm in a tu r, n o n p o teftn o n eidem jei c o n g r u e r o .
V I I .
Minor Q u o d autem definitio virtutis moralis, fecundum o - grobttur. mnes fuas partes» conveniat libcralitati, fic ibimus proba
tu m . Virtus moralis eft unum ex tribus illis> qu æ in ani m o funt, u t in fubjedo inhsefionis, & a d io n u m h u m a n a ru m evadunt principia. Quæ Arift. Eth. r, 4. vocat ttäS* , iiwttfietc » N o n eft vero nudapotentia, quia illa nobis å n a tu râ ineft, & p ro p te r e a m , quà talis e f t , nec boni nec mali m oralitcr dicimur. N o n a fte d u s, u tp o tc : ira , a- m o r, odium , &c. qui fubiti animi firnt m otus & in te rd u m nobis invitis fu b oriun tur : p ro p te r quos nec la u d e m , nec o m nin ov itu periu m m e r e m u r, nifi accedat 7® n v s , Arift. Eth. 2,4: ergo habitus, & quidem cledivus. Ideoq; n o n p e r temerarias, fortuitas, naturales & invitas, quae per vio len tiam vel ignorantiam» fed per fæpius iteratas, co n lu lto ,
& cx libera voluntatfc ejufdero fpeciei aftiores, in animo generatur. Confjflit praeterea formalis ratio, virtutis in m edio critate; non rei femper cujus medium æqualitcr à fuis extremis diftat, &: eft proportionis Arithmeticae : led fœpiùs quo ad nos, i. e. perfonæ, quæ uni extremorum fimi- litu d m e quadam plerunqrvicinior , alteri remotior eft, & p ro ratione circumftantiarura, à viro prudenti determina ' tu r, confiffitq; u tpiurim um in proportione Geometrica^- Sicquoq;liberalitas, non alibi quam in animo fuam p r o priam federn habet, q u æ nobifeum ut potentia, non nafei- tur, necnos invitos repentini motus inftar, utafFe£us> in vadit : Sed babitus eft, qui non cx quacunq; bonorum dis tributione & cfFufione ; fed ex ea largitione, quæ (æpiùs fe cundum aftus fimiles iterator, & à libera voluntate, quam præccffit viri prudentis in media & circumftantias inquiG- tio accurata, in animum introducitur & ibi gcneraturicum- que verâ quadam oblcdlatione afficit reercatq;.
Quamvis in fpecialisalicujus virtutis t r a ä a t u , de cau- 2. Diffc- fis generalibus virtutum agi non femper neccfle fit, tamen rent:*per cum placuerit nonnulla generalia huic virtuti accommo- quatvor dare» ficut in fuperioribus faftum eft, paucis etiam de caufis gener* hic agendum, & quidem hoc m o d o , u t per earum quatuor caufarü g e n e r a , differentia pofit« definitionis diducatur. Itaq,- diducitur prim o de materia^.
I X.
Cum liberalitas accidens fit, non habet ea quidem cau- r\ MateZ fas internas rigide acceptas, habet Mmcn aliquid ipfis ivâte- rta'
Proinde i. Matcriæ, in qu a, vicem luftincnt
intcile-Cum enim virtus moralis animo inhærcat, ut in Th. 7. *JJ* V I I I .
ä u s & voluntasr*
X.
• ^ di&u.ni sft\ no'n i'n îüisdjus Famt'tànbns’ pïitrïô refrdet, qnæ ititt'iiiciu a |ter]us imperio lubjaccfrt ,* Sèdin ijs» qua:alias, fuo inxpe - tfvolun rio, regent. At appetitus fenfïtîvus, quem nonnuiü vir- tatem gutis moralis fubjeclum faciunt, alterius im p erio , ratioois? -pro&aiur, fubjacet. Ergo non in appetitu, fed in iotelieftu & vo
luntate,virtutis moralis primariafedesfacienda eft. R atio coofequentiæ majoris hæc eft: quia virtus moralis eft & definitur habitus titycueenMs î <aocdçi<nç autem ut bona &ç
ffefta fiat ßxKsvtriv requirit,quæ ambæ primario diredriciSs rationis feil, non alterius facultatis fun u .
X L
Laborat praeterea iotelleöus, non tantum ignorantia yêri, cui medicamen virtutes lotcîîceluales adhibent ; fed etiam privatione dot&inif quo Deusintelledurm ut appeti« tui dominaretur primitus inftfuxit : atq; ut ah hoc quoqi malo liberetur intelledtus* ejusq; imperium in appetitum åeftituatur, v k tutibes moralibus éftimÖuendusr*.
X I l
Eft quoqjcum omnibus habitibus ita comparatum, ut fbbjcfturn fuum perficiant êc promptum reddant ad ea ef® ficienda, qua: alias periolam naturam præftarc comroodê nequit.’ fi jam virtus moralis in appetitu fenfuum, ut ia fubjefto luo adæquato, collocaretur, perficeretur is præ in« tellc<ftu&voluntate, quæ hoc quoq; habitu indigenti Et fic aptior redderetur ad imperandum & prælcribendum fuperionbus facultatibus, quibiis obedirc tenetur, Deniq; fi appetitus edet (ubjedum inhsfionis virtutis moralis, ca« deret quoq; virtus moralis in bruta animalia; fed utrum qj eftablurdöm. Ergô virtus moralis intelledui & voiunca« ti inhæret, &cum ea, cjusfpeciesiiheralitasr\
t. Orca X 1 11.
quatn-t, Materia circa quaœ3 f m objefåum liberalicatisj eft
du-duplex: Intercum & Extefisam. J n te ttv m eftappetieio pecuniarum , q u æ u t i n iliis dilhibuendis accipieodisq,- ad
m o d u m redae rationi congruum* dirigatur »hac virtute Interna, m oderanda Ut ut e n im , omnes affedtus ex appetitu *ppttiti9 profluentes, naturâfunt ad confervationem animalis inflT p&unt*- - t u t i .° tam en cum nimium laxis bacchantur habenis, & vir- rum%
tu te in obedietm a gyrum non red u c u n tu r, fiunt mali # quodq; vituperio dignum oft? cöm ittunt. Sic quoq; amor pecuoiæ, dum medium fervat s bonus c d ; livero codefli- tuatur, & ultra, quam pared:, progrediatur, vitiofus eft.
X I V.
Externum objeÖum eflpecunia, fub qua comprehcn- Sxtcrm* d u ntur res om nes, quæ ejus valorc æftimantur. Arid. Erh» pecunial»0 4. i. Equidem hominibus perneeeflaris eil rerum com m u
tatio non enim ona fert omnia tellus ; kaq; ut coromo- dior fieret rerum m utatio, nummus ex hom inum indudria inventus effi Quamvis ergo faatepJftquadam operæ etiam reducantur adliberalitatem» tapaen proprie occupata cft ira pecuniisb
X V .
Officium fuumhæc virtus inhifcc duobus, io nummi Officium
v id e b largitione & acceptione, exierit. H a c duo fi ad fc €ß ^are invicem conferantur, in dando major eft Jiberafitas, quam ^ <ICci« in accipiendo : quippe dare felicius deprsrdicat, quam ac« peyCjt cipere Spiritus S. Actor. 20:35. tum & dare magis quoq; a« ftioniseft» majoriqi eum oifficulutecorjun&um, exinde i» taq; plus honoris & glnriæ : ia virtute enim i quo quid pul chrius* eo etiam difficilius^» *
X V I .
fo rm a ejfl mediocritas» nc n rei. fed rationis : de qua u- / /• For* berius Th. 7 diximus. Et dici po-e» l a c mediocritasdif-
ferentia, qua iihcralitas» indicatu j h ab cieid , cum reliquis
vir-virtutibus moralibus commune» qüod fervet roediocnta« te m : hac quoq; differre à virtutibus intellectualibus, in quibus talis mediocritatis f a t i o , n o n o b fe rv a tu r. Per id autem , quod liberalitasfervet m ediocritatem in pecuniis, diftingviturab alijs virtutum moralium fpcciebus. R equi rit p o rro illa ratio m ediocritatis haec otio, quae Thefibus fe- quentibusg» ex p lican tu r.
X V I I .
In dando itaq;, ut honcflatis fervetur Tatio , non« nullæ c ircu m flan ti» , tà m penes d an te m , quam accipien te m teneri debent. îs qui d at i. Prudentia præditus c- i. IV«- rit, ea enim direClrixcft o m n iu m virtutum , Eth. 6. i. Q u o dentiam. fsrpè excluduntur i. Pueri qui, quibus, quid, quantum & q u o m o d o dandum, exploratum n o n habent, quibus annu m erantu r furiofi & m ente capti, t. Pupilli, qui adbuc fub tu to ru m poteftate funt, & plenam libertatem Cuorum b o n o ru m no n habeno .
X V I I I .
X. A nim 2t anim o prom pto & benigno. Animus enim prompti- præcipuè fpe&atur. Neq^tam do no ru m am plitudine vel tudinem. tenuitate, quam donantium anim o & voluntate, liberalitas æfiimatur. Unde non raro contingit, u t beneficium quod fecundum rei quantitatem m inus, affetiu red datur longe majus. Sic ininutum aes illud à vidua paupercula in gazo- p h ylaciu m co njeâum ,pluris ob animi dantis p ro m ptitudi- nem, à Salvatore æûimabatur» quam fplendida illa, quæ å Pharifæis» coetcrisq; divitibus conferebantur. Lue. 2i» z. L i beralis itaq; non eft, qui invite & coa&è d a u .
Rei da- ^ ^ X .
u quan- 3* Dantem o p o rte t refpicere opum fuarum
faculta-titAtcnu* nc nimium dandofc ipfum omnibus facultatibus ita e -vacuctjutpoftca rerum egeflatc ipfe p r e m a tu r, & largiri
nihiî queat fonte lîbcralitatîs exhaufto. Dabit itaq; quili bet pro reru m tu aru m facultate & con d itione, is majora# qui m agna, is minora » qui parva poflidet. SpIemJidior quidem ejus Iiberalitas, qui majora ex majori facultate & lubenti animo,fervataq; om ni honeftatis ratione dat, quam ejus, qui pari quidem afte&u, non paria ta m e n dona largi tu r : N on tam en magis Iiberalitas eft, quam hujus. Libe- ralitati itaq;, ne in exitium vertatur, modus adfiu*
X X .
4. Qualitatis habenda in m unere cft ratior Atten- 4. dendum e n im ne beneficium plus noceat accipienti, quam htatem. profit. N ev cfitv en en u m melle circumlitum» fed com
m o d itatem habeat cum honeltate conjungam . Etenim fraudis potius eft» quam hbcralitatis, orichalcum pro auro, ftannum pro argento, plumbum pro ftanno, adulterinum, pro vero, num m u m dare./.
X X L ,
5. Tem poris quoq; oportunitatem liberalis fcdulo ob- S' . m * fervabit,ne proprium libenter benefacientis am ittat,quod
PortsoP*
cft, cito & poftulante nececflitate, dare, Nam qui muneraPortuntm
tardat argum entum amicæ voluntatis perdit, Quemad- m odum faeva & acerbiffima crudelitas efl » quæ trahit poe nam : & mifcricordiæ genus cft citô occidere; ita major cft muneris gratia, quæ mious diu pependit. Senec» benef. 2» 5* Sic in telis eadem ferri vis cft : led in infinitum inter- e ft,u tru m e x cu fl« lacerto torqueantur, an remifta m anu effluant: Et plura in hanc rem, eleganter adnotata videre licet iib* cit. cap. 6 Sc paffim. Multum ergôintercft tarde an c irô detur. N am qui diem de die e x tra h it, prodeft, no n ex animo facit. c* 5. d. I C ontrå ne fit tamen datio i- ta fubita* u td tb b era tio n i non fit locus; fed confideratara clic oportet, ne temeraua. largitionis comitem
jfclam liberalis admittat. Å contem pto enim pecum arum , ,:* Ä , qy| încoofideratâ rerum datione fit, etiam cavendum» .Eo
ftaqi laudabilior munificeutia noftra videtur, quod ad il- ^ lam non impetu quodam, fed'coafiüo. traham ur % ut loqui«
t o r Plinius üb. i . ÉpifL 8»
X X Î I
ß* L&ci é. Iu dando liberalis dandi locum refiplciefc 3 ut fuum f atkm m fglendorem retineat liberalitas : publice & palam confe
renda fiint, quæ præfiantur ad h on o rem alterios amplifia * / .«anctam, . Clam verôfiet & filendo regat opus f u u m , qui uecefiitati alicujus fubvenice, & eom laudabit o$ pauperis f non labia fua. In hanc.feotentiam fie loquitur Sepec. lib, j . cap, f. Ea beneficia palam danda, quæ coofieqisi glorio- lum eft.* u t militaria dona>& honores, & qüiequid aliud no» titia pulchrius fié. ’ Rurfus quæ n o n producunt, nec hone- ftiorem faciunt, (èd fuccurrunt infirmitati *.eg<eftati* ign o miniae, tacite danda firatj ut jaota fint lolis, q u itu s pro» ïu n t. lo terd u m & ipfè qui juvatur,ialleudus: u t h ô b e a t â nee å quo acceperit, feiat. Exemplom hujus eft io Ârçefi- l a o > q u id a m (lippofoitdrachmas decem cervicali Apellis Chijs ægri Bc egentis, Plut, in comentario : Q u om odo pof- fit adulator ab amico in terno fei P pag., mihi 63. & Senec. d. i .e . 10. IJh’us, in Ifraditis conferentibus palâmquæ ad Ta« bernaculi liruiäuram requirebantur. Exod. 35,11. 22# d$c.
& cap. 36, j,
xxnr.
7, . Porro quantum fieri p o teft, etiam refpiclenda di« Mum fer™ gnitas: imprimis perpendere o p o rte t dantem. 1. Quidfoae fomrum. psrfonæ ratione dignitatis & eminentia; conveniat* Nam l % Dant& non id hominem io magna eminentia cpnftitutum.» q o o d eum qui inferioris eft lords, decet dare. -.Quod praeclare o b t e m t u m ciTet ab Alexandro, fi ambitio ab eilet s d um
Perilîo dotem filiabus f o ii petenti, p . obtulit 6c d k i t / decem talenta tibi quidem fatis accipere, mihi vero non fatis dare, Plut, in Apobth pag. 179. ?.. Quari-tum; perfon.s accipienti fit obligatus^. Pro rerum enim facultate omnibus quidem' indigentibus dandum» præfèrtim exijs,qtiæfin"e d etrim ento poliunt communica ri, quæq; fun t ijs utilia 5 qui accipiunt, danti non molefta. Cic. lib. i. off, pag. mihi rr» Notabitur tam en in nonnul lis diferirrten, maximê in illis pofFefTionibus, quas fine nota bili jadura omnibus difiribuere non polium us. Ante o» mnes itaq; eorum curam geret liberalis, qui fibi vel fangui- ne, vel affinitate, vel longâ confvetudine funt conjun&i. horum prim é nccefiltaci fubveniendum. Probanda enim illa libefalitas, ut proxim os feminis tui non deascias, fi ege re cognofeas. Melius enim efh ut ipfe fubvenias tuis, qui bus pudor efi: ab alijsftimptum depofcere, Et qui fui fuo- rumqj- curam non agit, Ethnico peior, & abnegavit fidem/ 1, Tirn. 5, 8. Deinde omnibus jufils. Et deniq; peccatori bus : quibus interdum quidem prohibemur dare » verum non quia homines» fed quia peccatores. Sic Ariftotelcs cuidam increpanti fe, quod homini malo dediflet elccmo- fynaiB j non mores,inquit» fed hominem miferatus fum t L aert. lib. 5*1. Inter hos hæc obfervatio potiilimum te* nenda eft, ut, ante o m n ia , ijs opitulatio noflra præflo fit# qui ope noflrâ maxime indigent, de quo etiam feitè loqui tur Plinius lib. 9. Epift./o. Volo enim eum qui fit verè libe ralis» tribuere patriae, propinquis» affinibus,amicis, fed a«
m i c i s dico pauperibus: non ut i l l i , qui ijs pociffimum do
n a n t , qui donare maxime pofiunt. Hos ego vifgatis ha- matisq; muneribus, non fua promere puto» fed aliena
cor-IiperCA X X I V .
2, Acchu° entis*
Jt. tU ne* X X T V .
- / . Proinde, ut fit unde dari poftit, curandum eft, ut j ar» ac- n 0 Q n jß honeftâ ratione res fuas & facultates, quas aiijs iar-
quiren i gjrj CUpjt unusquisq;, augeat. Ne fiat itaq; aliqui ita iplen- r tonem <jorjs & g |or jæ cupidi, ut eripiant ab aiijs, quod alijs largian
tur. QiTod tan tu m ab offieio abeft, ut officio nihil magis pofiit e fle c o n tra riu m , u t loquitur Cie. lib. i. offic. coDtra quod, in exccflTu, n o n raro peccant plurimi : quidam enim honeftatis limites ea ratione transgrediuntur, ut accipiant unde non debent ; Sic om nino turpè cft Judici, quidquam m uneris accipere ab eo, qui fc coram, judicio contendit, ut p ro p te r donâ jufiitiam evertat : turpè cft etiam dona acci p ere, ut quempiam indignum ad officium publicum pro moveat» Sic etiam turpé eft e a , quæ fibi n o n debentur» fraude, vel vi, ab aliquo extorquere, tametfi deinceps in u- fus communes ea conferantur. ïn dcfeftu hic peccant il li, qui munera honeftè & fpontè à prudentibus oblata acci pere nolunt, qui ftipendia licita refpuunt, qui hoftibus devi- étisfpoliahonefta detrahere am bigunt j ne cogantur de inceps illa rebus honeftis im p e n d e ro .
X X V.
Finalis caufaeft, vel primaria, ut gloria D ei, ad quam omnia n o ftra d iä a & fa & a dirigenda \ vel fubordinata,quat confideratur, vel relpettu noftri, ut bona confcientia, & indè Ruens voluptas animi honcfta, inprimisq; felicitas ci vilis ; vel refpe&u proxim i,cujus com m odo & necefiitati fubvenitur, dum erga eum liberales fumus. Summa.* fic dandum ut honos Deo, proxim o debita charitas, nobis, no« Rrisq; jufta conflet ratio. Ha?finales caulæ exemplo S obi» Machir 6l Barfillai illuttrari poftunt, 2. Sam. 17, zZ.
x x v r .
Caufa efficiens primaria 6c univerfalis cft omnis boni autor III. Fini.
i r . E f i
a r t o r Teus Opt. Max. q u i t mnis o p eratu ri« c mnihus. I*
r fe q u ip p è n o n Ic îu m n e b is e x fir p in tf t , u t 1 beralitafcm *• Prima- ex erccairu s; e o q u e d a b ejus benignitate c nr nia, qua?,tum ria^tu*. ad propriam neccfifitatem, ti m ad ce œm unicandum c u m
alijs, gratis habeamus. Gtn. 32,10. Pial K7,1.2,3. i.Cor.4»7 . S e d e tia m muîtis & perlpicuis, pafllm in Scripturis, ditfis nos ad eam h o rta tu r & incitat, u t videre eft : Deut. 1/, 7.^,9, io . ii. Proverb. 3, .27,28*
X X V I T .
Secundariae & intermediae à Deo dependentes, funt h Secun- tria illa principia : Ç ) v < r t ç de quibus Arift. daria. lib.ic.Eth,cap io. Et lib.7. Polit cap.13. Natura qualis cui- Naturas que co ntingat, in hominis quidem poteftate pofitum norç Coufoe* eft: & quam visea, nonnullis dotibus, præftantior quibuf- tndo. dam mortalium , quibuldam vero infirmior conceflà fit ; Doftrina. in te rim tamen n e m in i tam rigida e f t , qua? in alterutrum
oppofitorum ita p ro p en d eat > u t moribus em en d ari, vel corrum p i n e q u e a o .
X X V I I I .
E t terra? proferendi feminis facultatem habiturar, hac in p a r t e , natura haud abfimilis eft, cui antequam femen c o m m itta tu r, diligens & legitima ejus cultura p r* m itti o« p o r t e t ; N am fi aliud non intervenerit im p e d im e n tu m , cultura?& b o n itati feminis, q u o d te rræ m a n d a tu r, frudus & proventus refpondere lolet. Sic quoq; eft cum natura hu m an a ; ea quippe ratione praedita iuiculturam facilèad- m ittit, & plerumq; talis accrelcit & fenefeit, qualem eam reedidit educatio & prima inftitutio. Proinde â teneris, q u a fit r e d a & honefta e d u c a tio , ad virtutem generanda j fidelis a u té i n f t i t u t i o & d o d r i n a ad conftanter præclareq; vivendum p lu rim u m faciunt, De his itaq: parentibus & praeceptoribus cura filiorum efte debet,inq; eo o m n em coi«
jccih u n t operam» ut virtutis fe rai n a â rudibus annis im bi bant, eaq: fibi com m endata habeant : id quod exemplo & adm onitionibus præftari debet. Scite aut^m eft illud Ari- flotelis, Èthlib. z,i. N o n parum r e f e r t , fed perquam m ul t u m , fie n e , an fie» â puerisaflbcfcamus, irno v ero propè t o t u m in eopofitum eft.
X X I X .
P o rro educatio etiam a&iones inclndit, ex quibus vir tus refultat. Intelligendæ verü , n o n c æ , quæ fequuntur habitum, quæ fiunt cum quadam facilitate, & funtefFedus iiberalitatis : fed quæ præcedunt. N on ta m en invitæ, quæ h u n t, vel per ignorantiam , vel per violentiam : fed fpon- taoeæ, quæ â voluntate libera, cujus n o rm a in deliberando & eligendo fuit præelaris intenta ratio, promanauL,.
X X X .
///. libi autem mediocritatis ratio, cujus in Tlicfi 16.& non-trcmn*. liulfis lequentibus m entio fa£ a, no n o b fervatur, a lte r u
tru m libertatis extrem um em ergit ; vel id quod in exceflii & prodigalitas dicitur ; vel quod in d efe ftu , & avaritia di citur» peccaO.
X X X Î.
i . Prodi- Prodigalitas eft vitium, nithium d a n d o , 9c parum ac-galitas. cip ien d o ,m o d u m excedens. Hoc vitium prorlus ambi-
tioféfèfe in fert, propem odum ut fi efiet ipfa liberalitasr5: verum perlonata, larva itaq; ei detrahenda, u t coram vide ri poflit ejus deformitas. Nam liberalis & prodigus uterq; d o n a t; fèddiipari ratione. Liberalis dat quando h o n e- ftaspojtulat, fervata m ediocritate. Prodigus a u t e m , nec cui, nec quid, nec quantum , nec quando, nec ubi deben d o na fua exponit. Is quoq; m ediocritatem n im iu m dando tra n sg red itu r, qui licet parum ded erit, ded it tam en quantum habuit, absq; ulla circu m d an d arum
obfervatio-nc.
n e . Blanditur rrsulcîs h o c vïtîum, miiltosq; fallit; ob ftmi- Jitudinem quam cum îibcralitatc habet ; verura itaqj quod Anaxagoras dicere folitus eft .* M agno quidem negocio pe cunias comparari, m ulto tam en majori operâ conlçrvari & euftodiri.
X X X I I .
F o m a g isd e te fta n d u m e fih o c vitium, quod alia com plura ex fcgenerare loleat.ut, funt : Luxus & intemperati? tia libidinum, quam fequuntur.m ultæ deform itates: ejus generis f u n t: Temeritas, rapacitas, furtum , corruptio ju- ftitiæ, infania &c.
X X X I I I , :
I n defe<ftu peccat avaritia, quæ eft vitium in dando,re* 2\ dvari- tinendoq» & accipiendo nimium â m ediocritate remota,
Tripliciter diftingvi folct : quidam dando folum defici u n t, tales nim irum qui non d a n t , quibus & quando de bent, non tamen injultè accipiunt. Quidam injuftè acci piu nt, u t qui per fas & nefas opes cum ulant,fed dant tamen in terd u m . Quidam u troq; m o d o peccano.
X X X I V .
U trum q ;v itiu m deteftabile licet fit, avaritia tam en _ prodigalitate eft deterior. Prodigalitas enim pluribus eft . e, erm ului : cum liberalitate aliquam .habet fimilitudinem ; & , , u t alia vitia, feneteente homine, plenumq; lcDefcit: Seda* y varitia in fenibus vires ut plurimum capit, tan tu m ferèabeft ltate. u t curetur. Avarus quoq; uon fibi ipfi prodeft, multo mi- vartUars* nusalijs; quoniam ipii tam deeft quod habet, quam quod
n o n habet. Quce enim n o n habet concupifcit, ut habeat ; qua? vero habet m etuit ne amittat. Sic velut ex potu fitim multiplicat, ut cum ea adeptus fuerit, quas appetivit, ad alia appetenda trahat y r : ardet itaq; hic æftü;cojncupifccn,tiæ ac
mui-jnsiitioHci eùra çuftodias» & pôf^ea ardcbit ignë gshcanæ>
É ill iatefvejEierit e m e n d a tio , fta q ; Dilapidare ca ve ce/4 nefcius uîU
feile Urnen for des» mod^ optima regula verums*
A tq ; hæc de l i b e r a l s t e > pro noftroinftituto> füfficiant. D e o Optimo# M a x . fit laus# honor &
gloria
ïn fecula feculorum# Araen^»* < $ *
Ornatiflîmo ju v en i,
Dn.
i o n ANM
HAU
RE LIO,
O -G o th o # am ico & C o n v i& o r i, de L i b e^ r a u t â t e p u b lic è different^
Scitum eil illud antiquorum m o
nitum , virtutis fem per memor
efto. quod, flimuîum erediori-
bus facile ingenerat animis: vir
tutis enim hoc eil;, ut quo quæ-
ntur curatius ed fe inflnuet gra
tins; & vegeta ingenia, quo plus
recefius furount, hoc veliemen-
tiores impetus edunt. Omnis v r-
tus bonum quoddam eft necef
farium, bonorum autem com-
municätio tanto nobilior, utpote
qua fine, fbcietas vix ulla bene
confiftere p o te ft Hac de re or-
natifl. juvenis, quid cenfeas, pu
blica diftertatione oftendis do-
d e & candide, Inftitutum pro-
Ipere voveo, (uccedat: virtute
dignus te comitabitur
honos.
L . M . Sic g ra tu la b a tu r
C A R O L US m u
-« s » * § à * i^ m§ ? . * & » « o » î&i&îïC *&î&ï&$£ ï & ï £ v£S£
Ufaruip facras d i d i c i i ï e fid e l it e r a r t t s ,
M u ltu m , quod meratis fint m ed icin a , juvat* Id fecifle probas t e , dileciifiime J a n n e s,
Ingenij hæ c profers dum docu m en ta tui. Scire m odum quando vir ut optimus accipiendi
E t dandi poffit difieris ipfe palam.
P erge, & ad optatam fludium perducito finem.» In ceptum , ut dentur præmia digna tibi.
It a amico meo Jva vi/fîmo pullicè
( tå eleganter difbutanti congra tulari volui A n d r e a s O l a i • w e n tiliu s. • - ) i y . _ • ■ i . ■s * ■ ^ 0 O Q 0 O Q Q O Q i0 O 9 © OQ^Q O Q Q ^ 9 O Q Q ^ 9 ^gi ^ ^ o © 0 O © 9 o e ^ ^ 0 ® © e^0 O 6 © o e © o e © O 6 ^
L
A r g a manus M unera, fed certum fcit retinere modurrc.. n o n in quemvis fuap rorogat ufum Q u o d tua c u m praefens, Ha u r e l i,pagina m onflret,N o n tibi quin pofifum graruler illud opus. M
ax-M a x im a laetitiascapient h in c iîgna parentes? £ t quicunq; alius fa£U decora p r o b a o .
Amice fuo finguUviter dilcïïo
tuberis reliquit
I S A C H U S M l f l N l