n >
D I S S E R T A T I O P H I L O L O G I C A
A D
VERS. 2 0 - - 2 5 CAP. II.
P R O P H E T S j E R E M I T E
;ii3-säi hsmessi
Q UAM ,
CONS'. A M P L . FAC. PHILOS. I N REG. AC A D . VPSAL,
P R E S I D E
1M a c. C A R . A U R L I N G V. O R I E N T . P R O F . R E G . ET OR D . S. R. S. M» P R O L A U R E A , PUBLICO E X A M I N I S T I P E N D I A R I U S R E G I U SA B R A H A M U S
N E T Z E L 5
D A L E K A R L U S.IN AUDIT. GUSTAV. MAJ. D. 13 J U N I I . 1782. H ORIS A. M . S O L IT IS .
u p s a l i a :,
S U M M E R E V E R E N D O e t C E L E B E R R I M O S A C R / E T H E O L O G I E D O C T O R I D n o J O H . M I C H - F A N T . a r o s i e n s i u m a r c h i-p r e p o s i t o L O N G E M E R I T I S S I M O , YENERAND. c o n s i s t, a d s e s s o r i E T V I C E - P Rj e s i d i g r a v i s s i m o j
PATRONO M A X IM O,
D . 2>. ZL A U C T OR .& b u i # % f y fy f y f y • Ä c/T f\j f y f y f y f y & jar'll k.jnt
§. i.
E
t fi Jerennias, dictionis elegantia, in Prophetico li* b r o , Efaia?, Hofete & quibusdam aliis Biblicis fcri- ptoribus par cenferi n eq uit, ftilo tamen uti q u o que eum potuiiTe fublimi eultiorique, fatis docent La- me nt at tones, quibus dicendi genus inert vere magnificum nitidumque. At (i cuidam nihilominus, (implex aut la mentans notius ac triftis v id e tu r, cogitet hic i d e m , tum anim um ipfius Prophetas ac tempora , quibus vixit, fuille tnftiflima; tum Divini auctoritatem verbi tantum fapienti.», ponderis, virtutis fecum adferre, ut exquili® riori aliquo dictionis etiam colore minime indigeat.Propheta norter in eo in primis occupatus fuit, terte mox primo capite, ut convinceret varias gentes gravis- i imor um fcelerum hxcque coargueret, utque Judaeis po- tifflmum denunciaret poenas, famem n e mp e, p e de m, gladium & univerfi imperii, urbis ac templi per Chal- dxos e xc id i um, propter enormia e or um flagitia , quae turpis foedaque idololatria pepereraf. Si vero verbo & mandatis Dei obedire v e l l e n t , (i fe fua (ponte Chaldaeis permitterent, P r o p h e t a , nomine D e i , illis promittit i m munitatem ab inflanti miferia, & afflictae publicae rei i n - ftaurationero, reliquiis i t e r o , in veterem patriam o h m redituris, incolumitatem j per & propter v e n t ur um Mes- fiam, quippe q ue m praecipue & ubique fpewtabat, cujus*
A 2 que
©
) 4 (
O
que adeo perfonam , officium , beneficia, regnum faenius ac luculenter defcribit.
In Cap. II. id primum agit, ut toti Ifraeli, Judatis c ump ri mi s, exponat, quam dementi perfidoque i mpe t u, a D e o l u m m o atque unico ad idola defecifient. D e m verf. 20 & f e q u . , poftquam, repetita accufatione , ab ominanda eo rumde m lcelera damnaverat, per fimiiitu- uines, Hebrreis gsntibusque aliis antiquioribus familia res, idolorum apud eos cultum, ut maxime deteflandum, atris, id eft verillimis, depingit coloribus. Hos verfus, utpote gravioris m o m e n t i , nec fatis c ommode quibus- dam in verfionibus translatos, ut fpecimine Academico c omplecterer, ac, fi p o t e , explicarem, baud indignos judicavi. Ea autem fi defungi opera non detur aliter, quam ut praecepta d ud um e melioribus interpretibus e- r u a m , brevem que in (u mm am collega, Benevoli Lecto ris examini fiubmiftam, hos ialtim non alpernaturos Ppc- r e m , qui una m e c u m , diiigentiori ftudio Biblicce Philo logia? cupiant magis magisque proficere.
§. II.
TnnD» 'npru
-pv
'm atr dVitöl
'3
v.20.
nnm nitaj berbr '3 “row*
n
1? nawii
••rui nrs n w pin p rfe nnni
f j Q ' i t t ’" on! nia ,etro temp o avuljifti vincula tu a , a c d ix ifti, non fervi,m. lmmo vero
1,1 omni colle edito, i f fub omni
e profterms.Particulam 'd,varie licet in verfionibus,
recentiori aliqua L i n g u a , adornandis, verti debeat, pro dive((a ratione Lingua: cujuslibet; nunc tamen ufitatiori ig.-i catu caullali re d de n da m, indicat ultimum verfus
prte-N r f n/c>
■as» ; 5 k ®
pracedentis hemiflichium : mei timor oJ reverentia tibi valia efi , ait Dominus jfebova Zebaotb. Chii a per ojimia See,
Efie oSiy avum longius, indefinitum , cujus lateant ter m ini, uius Biblicus fatis fuperque teftatur. Quare de p r o terito aeque ac futuro poni folet. Heic profixum o & Verba iniequentia T em p. Prof, iftud ipfum lucide often- dunt.
In formis ’ma» & vipnj, qua fignificationem diffrin gendi & avellendi, convenit inter omnes; de perfona, an intelligenda fit prim. fing. Prart. an fecunda fem. ejusdem t e m p o r i s , non a?que ratum interpretibus. Cbaldceus & Syrus primam exhibent, quo d & recentiorum mul ti , a Rabbinis traditum, luis probarunt calculis, explicando: quamquam ja m olivi diffregi jugum tuum avulfi vincula tu a , b. e. in libertatem te vindicavi ab injuria eo ru m , qui re oppreflerant, dixeras tu m , b. e. promiferas: non fer viam y nempe idolis, tamen in omni colle &c. vel ut libuit aliis, quod ad “iopn attinet: dicebas t a m e n , non Jetvianty videlicet liberatori D e o , ac fi & huic lervire, jugum impii duxifient intolerabile. Contra Alexandrinus: mStoe <rwhf4 *s ( perf. fee.) rov (vylv aa y t t f Uartoc- occo (peri. lec. aliis odggyjfcts) rxs $ecr^ise o-^f, quocum con- lentiunt Hie ron ymus , Vulgatus L at in u s, Lut herus, III. Michaélis & Cei. Dathe. Difpicienti igitur, utra inter pretatio textui propius congruat, fentin mox putem, f o re n on facillimam modo fed & a ptidimam, qua:, in fe cunda p e r l o n a , genti Judaicae fcelus tri bui t, q u o non nunc p r i m u m , fummi imperium N u mi ni s , illiusque le gibus^ debita cbfequia e xc uf i er ant , infana rapiente ido- solatnae licentia. Nam hoc ipfum ell, qu od praTenti concione o mn i potilTimum fpetfat Propheta. T u m iffud: non jerviam, manifefto poiluiat, in praecedenti ferie, ima ginem jugi & vinculi, non hoftihs alicujus, aut phyfici,
fed moralis, ex imperio D iv in o o r i u n d i , quod quia fer* re nollet gens im o ia , a longo inde tempore dici & p o tuit & debuit diffra&um a te avulfifle. Dicuntur certe hoc feciffc, non cives mo d o inferioris ordin;s, fed & principes viri, Cap. V: 5. ubi de his legimus, iisdem v e r b ;s, quae heic habemus: nnon ipna Siy i w Conf. Pi. II: 3. Ac de idolis non amplius ferviendis promiilum veluti liberate gentis, ad quod in explicando nS dilabun t u r , qui procedentia ad D e u m iiberato-em referunt, coa- &um o mn in o & precario arreptum cenfeatur, quum m textu ha&enus de relidis a Judaea gente idolis, nihil pla ne oc cur r at , quin pervicaciflima potius in illis fervien* dis obllinatio accufetur. Similiter qui capiunt, ac fi fu* perba vox elfet detre&antium imperium ipfius liberato ris D e i, hoc premuntur i n c o m m o d o , quod fer vi rus m m intelligcnda alius generis, quam erat ifta, qua: a Deo ip'.o exculTa jam ante ponebatur. Ad objecerint, qui alte ram prceoptant: formas "maw & 'npm, uti punctata: ex- flant, non ede pofle, vi analogia: Grammaticae, nili p e r f prima:. Im m o vero permittit eadem analogia, ut habeantur inftar fee. feminins. Eft tralatitium , fecundam fem. prxt. (ing. ortam , addita tribus radicalibus termi natione n, Schevate n o t a t i , e pronomine fem. mc, quod quia in origine fcribebatuc ’n x , a d formandam fecundam fem. praec. fing. antiquitus etiam hoc fuilTe adhibitum, lucide patet ex m o d o adponendi affixa, ante quae iflud ’ plerumque exprimitur, aut certe n vocali Chirek n o t a tu r, uti in irvnna dedijii eum tu femina Ezech. XVI: 19. DT.NEO riN tu femina tulifti eos, Ibid. v. s8. Adfunt m o x , iplo in n o f l r o , formae eaedem; v. 33. h. capitis w dS & Cap. III: 4 , 5. w n p , - m ai , multoque uberiorem dabit exemplorum fegetem Ezcch. Caput XVI. ubi n u merari poterunt o mn in o duodecim. Concinit harmonia Dialefti tum Arabicae, in qua n afformativum fee. fem. Praef.
$
) 7 (
H
Praet. fing. conftanter fignatur vocali Kefra, refponden-fe Hebra?a? Chirek, tum Syriaca?, q u * eidem refponden-fecunda? perf praef. fing. ’ in fine Temper adjungit. Nec offen dat in '/rop & 'npni additum tm ’ Chirek, otianti in ex emplis allatis ceteris, quippe q u u m & additum cernatur in w i m fee. fern* Mich. I V : 13. Qui pun&a, in libris noftris confpicienda non adeo antiqua arbitrantur, di c e r en t , Chirek iftud deberi male (edulis librariis. Eft infuper in Codice Florent. X , q ue m Kennicottus fuo in catalogo notavit n:o 170. manifefla forma perf. fee. map, qua?, nifi vitium fcribae fubfi?, hunc falrem, jam t u r n , fee. perfonam cogitaflc demonflrat. Enimvero inflant, qui ptimam perfonam t u e nt u r: nil imp edi re , quin m e dia inter pi ob ra , quae a rguuntur, potuerint v. 20. m e morari Dei, in populum nunc rebellem, infignia olim beneficia, q uu m & memorentur initio hujus capitis, & m o x v. 21. mentio injiciatur beneficii fummt omniumque primi. Atqui fuflfeciffe me rito put et ur, quidquid in ex ordio concionis fua? attulerat F r op be' a, de mirifica Dei in Ifraeliticam, condendam c o n f e r v a n d a m q u e , g e nt em , clementia & benignitate, ut hinc pateret t o manifefitius, quantus furor effet, quanta atrocitas, criminis, q uo be- neficentifTimum D o m i n u m contenr ferat nihilominus, in horrendam idololatriam delapfa penitus & immerfa. Cri men illud ubi occeperat P r o p h et a , gravifiimo queftu exagitare, caufla efficacior nulla allegabitur, cur repe teret idemtidem Divini amoris & favoris documenta. N e q u e vero nunc q u a r i t u r , quid dicere potuerit Pro pheta, fed quid reapfe dixerit congruenter argumento & colori u n i v e r f r orationis. Q uod enim verfu proximo 2r. fequitur, aperte continuat accufatoriam vim praece dentis non mo d o v rr fus, fed & totius, pofl vers. 7. fe t i ionis , nec tam beneficii alicujus inftar adponi videtur* q ua m ut exculatio omnis pnecideretur refraulario popu^
& ) s (
k>, cui nihil, ipfa m a x ab origine, defuerat a D e o in d it* virfntis, qua veram potuirtet pietatem omni t e m pore (ervare. Denique fatear, o p o r t e t , tum in noftro, Cap. XXX: 8. tum Nah. I: f 3. & Pf C V I I : 14. locu t ione s, diffringere ju gu m , avellere vincula, de iiberante a lérvitute De o praedicari. At hinc iltud unice confequi- t u r , pofie illas per fe non uni fubje^to c o mp et er e, efie- q u e proinde boni interpretis, e ferie & argumento ora tionis colligere ac definire, q uo dn a m in loco quolibet propofito intelligendum fit.
In -rtapK Ieftio textualis haud dubie p rs f er e nd a, tam- etfi marginalis itayt* majori fere numero cod. mfc. fe tueri queat, Kennicortus fi admittatur tertis. Etenim tex tualis illa, non mo do fenfui, qui toti inert peri od o, apprime convenit, fed & eamdem pr*rulere veteres, A- lexandrinus Grascus, Syrus, Hie ro ny mus , q uo ru m au ctoritas Hebrtris, qui nunc exrtant, mfc. codicibus lon ge antiquior atque potior. Solus Chaldasus legit myx, e q uo dein, nifi valde fallor, margini leCtio illa inierta.
nyx forma participiali fem. unde & in quibusdam codicibus mfc. uri & fequens njj, plene r epentur pofi- t um njnx, e verbo nyjr, quod prs te r e a m , q u * heic cer n i t u r , f o r m a m , non nifi quatuor alias Biblico dedit c o d i c i , videlicet F.f LI: 14. LX l f l : 1. & apud nortrura binas, cap. XLVII I; 12. Significatus p r o p rius haud male e ruatur ex Arabum lS**o inclinavit, pra?fértim vas ad effundendum liquorem. Nam & Grtecus beic vertit: yp^MoiActi. In varios dein metapho<icos fenfus transi ito V e r b o , heic quidem palam ert, obfcenam notari mere- tic’s impudentiam; qua imagine, idololatric* libidinis ve co r di am, in Propheticis paffim concionibus, repr*fen-
tari, fugit neminem.
$.
III-T^i
adm
in? rto piw I'nrDJ 'saw
:r r o j p n mo ^ rosnj
Ego te plantaveram vitem generofam, totam eam femen verum; quomodo igitur converja tnibi es in degeneres v i tis alienee.
N o v i m u s , Dei ecclefiam, in qua veram fui colendi rationem Ipfe inftituit ac f ov et , pluribus S. S. locis, viti vel vinea? aflimilari, ut Ff. V: 1. & XXVII: 2. Jer. XII: 10. Pf. LXXX: 9. Match. XXI: 33. fic etiara dona g r a t i s Divinae & beneficia fimilitudine plantationis indicari, ut Ef. LX : 2i. L X l : 3. Matth. XV: 13. 1 Cor. III: 6. H in c fequitur, ut in Propheta n oftr o, eadem heic m e t a phora , fignificetur Divini cultus puritas, legumque o- rrrnium fan&imonia, quas nafcenti 111 aélitico populo Deus p r s f c r i p f e r a t , quasque fi fervafient Ifraelita?, o p e r u m tru&us potuiflent, continua integritate, ferre, fibi falu- tares & D e o gratiflimos. pii», quae d e m u m cumque fue- tit vocis origo, denotare vitem generofiorem, e locis, q u i bus l egitur, ceteris, Gen. X L I X : i i. Ef. V: 2. & XVI :
8. alia licet fo rma, elucet. Dav. Kimchi in Libro radi c u m , ex fententia R. A b e n G h i a t h , citante e umdem q u o que Salomone Ben Melech ad Ef V : 2, vitis voluit g e nus prtrftantius, cujus uvae careant acino, quod etiam in notis ad verfionem Germanicam amplectitur IU. Michae- lis. Q u o prfcftantior autem indolis herbae, aut a rboris, q ua m quispiam confeverit plantaveritve, eo etiam ma jori cupiditate ac diligentia lolet in illo opere verfari. U n d e inferre liceat , q u um plantatus a D eo heic pingitur P o pulus Hraeliticus, quafi pn», una ofiendi f u m m a m in D e o c u r a m , qua prolpexerat, ut plantatas viti optimae
vis ineffet & foecunditas, qua poffent fruSus elici pro- batiffimi. Indicatur heic idem in D e o , fui populi con d ito r e , ftu d iu m , quod pluribus perfecutus eft Efaias, Cap. V : 2. ubi vinitorem pingit, effodiendo parafte (o- l u m , in quo plantanda; v ite s , expurgaffé illud a lapidibus, conleviffevite pn» praftantiffirai generis, ftru£taque tur ri , lacum exfcidifte. Plantata: autem vitis habitus ut eo defcriberetur certius, adjungit Propheta: nox jn? nSo tota erat Jemen veritatis, h. e. veriffimum; nihil inerat adul te rin u m , nil nifi genuinum & frugiferum. Kochcv 07iz%- fjice, dicitur Matth. "XlII: 24. Nempe lolent Hebraei fre quenter uti duobus lubftantivis» quorum alterum fit in ftatu c o n f tr u d o , ubi in Linguis aliis fubftantivo jungi tur adjeétivum. Sic nox 'mu viri verita tis, Ex. X V III: 21. b. e. veraces, fideles, ab omni fuco & dolo alieni; nnm nox leges veritatis Neh. IX : 13. b. e. veriffimac, a?quis- fimae. Eo igitur m irum magis, trifte & iniquum, qu od e plantatione usque eo fida probaque nulli tamen ori rentur frn&us, quales quidem e veriflima bonitate ftirpis oportuiffet exfpe£tari. nnji (ajn '*i»d ’S rosm yx qui P°JU' C fieri, u t, contra quam generofas vitis poftulabat indoles, degeneraveris penitus, fa&aque fis talis, quae nil, nui qu od noxium & a b om inand um , proferat? In vocabulo ’•no, quia alibi non o ccu rrit, laborant interpretes. Ple- rique adjectivum opinantur & fupplent rcitnos, palmites. Sarmenta pofuit Vatablus. Q uod fi habeatur pro fubftan- tiv o , haud certe abnuente form a; de gener ation e s , aliena tiones vitis fpuriee, h. e. in vitem fpuriam , non incom m o d e notabunt teternm am converfionem , qua acciderat, ut vitis jam effet peffima longeque alia, quam fuerat, in o r i g i n e , generofa illa a D e o ipfo plantata. U tcu m que autem capiatur, minime eft du b iu m , fignificari quid- piam , qu od viti generofae fit oppofitum , & ab illa pror- fus alienum. Q u o d ad fyntaxin vocum attin et, legitur
fimi'llma F.zecb. XXXIX: 17. d'3t D'un \ri*. M ov it ta me n abfentia n demonftrativi in m y & ratio obfcurior vocis alterius 'Hd iliuftrem Miehaelis, ut n, quod eft in pun, a dn ede r et praecedenti mo legeretque nniD, Arabibus Colocynthis, 2 Reg. iV: 39. dicta nw jsj ivWj ngreflis, & e qua decerpta ibi me mo ra nt ur mu niypa. Hinc vertit: du bad dich in einen jremden IVeinftock, in Coloquinten, ver- wandelt. Antiquae licet verfiones non concinant, & in mfcr. Upfalienfi joj initiali n deftituatur, fuprafcripto quamvis a pun&atore, adeo tamen apta & facilis eft in terpretatio ea, ut pervellem, non tam e Lexico, quam e Phyfico potius aut Botanico aliquo A r a b e , didiciffe, efte Colocynthida. In Avicenna haec J U s * nuncu patur; in Flora Forfkåliana pag. LXXVI, & CXXII. (Jt>^ fcnbitur.
6. IV.
m s -frv n m iru a 'D aarotf \3
v . 3 3 .:mrp min dnj ua1?
y \v
Dncj
Etiamfi te ablueres ope fm egm atis, multumque adhiberes J.'aponis ^ confpicua tamen efl iniquitas tua oculis meis, dicit Dominus Deus, h. e. nullo artificio, conamine omnino n u ll o, maculas fordesque tuas expurgabis; vel fpeciofis- fima excufatione omnique expiationis ritu nihil proficies; gravior eft tua culpa, manifeftiora tua fcelera, quam ut victimis, ablutionibus, facrificiis lefe patiantur expiari.
Q u o ni a m 033 plerumque de abluendis veftibus ufur* p at ur , fequens im indicabit qu idpia m, cujus naturali fa cultate fordes & maculae veftium poflint abstergi. Haud
male igitur per Jmegma vertatur. N itrum , invitante Ioni fimilitudine, tum antiqui interpretes, tum recentiores pofuerunt. Ac nitro fuo olim ufos veteres ad
d u m p u r ga n du mq ue , vel ex eo liquet, qu od inde Grae cis percrebuerit Iwnqteiv, nitro eluere, nitro perjriSlum ex purgare. T u m Forfkålio tefle 1. c. pag. XLVb ujus loto-
rius nitri & e appellant, adhuc /Egyptiis vul garis eft. Quu m tamen ab eo, quod hodie Nitrum di c itur, valde erat divcrlum l f t u d , quod e o dem n omi ne infignsverant veteres, judice, Phyfico & C he mi co, Gau- b i o , apud Scbultenfirm, Commentar, ad Prov. X X V : 20. foret hoc loco N itrum tequivocum. N e m p e inter notas complures, quae alterum ab altero difiinguunt, hanc q u o q u e ultimo adpoluit Vir Fxperientiflimus: noftrum, inutile deterfioni; veterum, utibffimum. Citato loco Prov. •wu quoque legitur, & Nitrum verti folet, mfi quod vuU Tius ibi maluerit Schulrenfius explicare. Aliud quidem a praecedente *>ru erit m u , at eidem tamen u l u i , nerrpe mundandis veftibus idoneum futile oftendit apellatio jvo C'oaaa borith fullonum Mal III: 2. qui Incus, extra no* f t r u m , unicus, in quo hafc vox recurrit. Ad *ra, purus f u i t , referunt Etymologi tartu m non omnes, ac fi ple na fuiffet Icriptio iviia. Ubi autem de finie ndum, quae res e Phyfico or be repetenda lignificetur, ingens o b venit conjetfantium atque adeo difienbentium varietas. IIc«v herbam fimpliciter habet Alexandrinus; fulphur Sy r us ; alii sfxQ’ov D ’olcoridi diulan- herbam, Latinis Ra diculam , alii Saponariam, Rubiam, K ali, Dip fa cum, Alumen, Cineres Clavellatos, Purpuram , arbitrari funt, haud obscu r o indicio, rem ipfiam n on d u m potuifTe certo erui, quip pe cujus n o me n non mfi bis in Biblico Codice legatur, unico charsétere ifto notabile, quod v e f b b u s , aut forte rebus etiam aliis, mundandis infervierit, cui ufui plura o l i m , five natura five arte fuppeditante, p o t i e r u n t con ducere. In Propheta igirur n o f t r o , haud lupeteft aliud, q ua m faponem, aut huic quidpiam non abfimile, ad inundandum efficax, cogitare. N e c , qu od iequitur o;uj,
fa-© ) >3 C i l
fatis l iq uidum, qua ndoqui dem alio loco nullo, forma Verbali repentur, oro N om. lubft. auram appellari He- brads, certum eft, unde Ve rb o tribui potuit figmficarus aut flavi coloris, aut nttejcentis claritudinis, qute faciat, ut r e s , in qua color ille nirorve infit, latere, aut non conlpici, nequeat. Secutus iftud haud dubie III. Michaelis, v e rt e n d o : (o er sebant deine Jcbnld nur hocbgelber vor mir. Chaldsris ero eft macula. Hinc Alexandrinus, Chaldaeus, H i e r o n y m u s : maculata es in iniquitate tu a ; qua d e m u m c u mq ue te arte cor eris e m u nd ar e , reflant tamen leque p rodunt illico iniquitatis tua; macula*. Syrus dedit e ri v u l o D»ale«5ti fuar: cicatrices imprejjerunt peccata tua, adeo eft iniquitas tua alte impa&a & inufta , ut hujus dilui veftigia c m n i r o nequeant. In Plalrrorum q u or umd a m titulis pofitum oroo transtulit Alexandrinus: cyqu(p!ecvy feriptionem ligno, lapidi, metallo, mjciilptam, pubiiceque
adeo patentem o m n i b u s ; quod huc adplicirum efferret: ini cripta, imtfia eft> velut pradentiflimo monimento, iniqui* tas t ua , ita ut i n r r e o s fe oculos ubique ingerat. Purem, i nn oxi e po fl e, ex his metaphoricis locutionibus e ligi, qua? cuilibet lectori videatur m n x r r e c c r r m o d a ; nara i dem i f t u d , quod voluit Psopbeta, lentiendum dabunt fingula?, videlicet, acerrimo coram judice & orrnifeio D e o , nulla hypotrifi potuifte corruptiftimse gentis flagi- tia diftlmulan.
§. V.
o 'V i-n n rN T u rfc j
n
V '
x k t i
y v. 2.?.
m r r r n ' i i
n
\
d
y * n '
k
*
i
T
w
P
n
*?
••“ ' i n n n u n r.bp n i r a
Quomodo dicere petes; non Jvm polluta , Ba ales non fe- cut a ? A [pice viam tuam in valle, ccgnofce quid feceris?
dro-f t
)
14
(
f tdromas velox , implicans vias fuas, h. e. eane ferri poteris impudentia, ut audeas te defendere, & negare idolorum cultu te pollutam e de? Confidera, quae huc usque per- p e t ra d i , a gnofce, qu«E tot in locis idololatriae dicatis commifidi (celera, o tu fimiilima d r o m a d i , quae elreio cur fu huc & illuc, (timulante libidine, circumagitur.
no«n y* effc coarguentis & convincentis: audebisne dicere, tamne caeca te rapit arrogantia, ut dicas?
Verba: Tobn kS o'Span nn«, in ore ecclefia; Judaica: oppofita putentur acculationi, qua; v. 20. p r ac ef l er at : fub omni arbore viridi in omni colle exceljo tu fcortaris. P e r f r i d 2 igitur frontis obstinatio ida nunc redarguitur graviffimo hocce: p n ’tn, ad/pice viam tuam , h. e. tuae vedigia idololatria;, tuorum veluti volutabra (c e le r um,
q u a :"ubique patent, manifedidima.
Frequens eft in H e b r x o codice -|Vi aut *]V j u n d u m fe- quenti ’inx, denotante integra locutione: (equi aliquem velut ducem ac m o n dr a to re m via:, huic fidere & obedire, ab hoc ope m (alutemque fperare. Hi nc ad cultum figni- ficandum adhibetur, tum veri Numinis, v. 2. h. cap. Deut. XIII: 5. &c. cui refpondet in N o v o Teft. eX9e7v ckIgm , eadem empbafi; tum idololatricum, uti hoc ip(o verlu & perde pe alibi, n od ro pradertim in Propheta.
Qui o'Va generatim di c un tu r, orn v e r f 25. & in no- ftro crebrius cnnx cnbx, plurali nume ro defignant n on unius generis ac turpitudinis idola, quor um cultum v a riis a gentibus aliis infanda ftultitia Hraelitas ad(ci verant, q u or umque etiam nomina varia (acris in (criptoribus pas- fim occurrunt, km Hebrteis fignificare vallem ^ locum in ter colles, m o n t i u m v e j ug a, fubfidentem, in confeflo e d , d i d u m ita, quod illuc fluentes aqua: c o n v e n i a n t , quippe qui Arabibus fimiliter vocitatur, hn'J a iv it3 adve.
O
) >5 (
advenit^ convenit. Fieri potcfi, ut fpeciatim tangatur, fi ve vallis Moabieica, quam putavit Chaldams, explicans: iira n'3 SapS «nVn vallis e regione Betb Beor i five, q uo d vero propius, vallis ben H mnom, immaniflimo idololatria: genere, juxta ipiam H ieroIolY m aro, infamata, fuoque etiam, a n o f t r o , appellata n o mi n e , cap. VI I: 32. XXXII:
35, ac forfitan indicata pariter ab Alexandrino, qui vertit: iv tm 7roKvocv^l<a b. e. loco, in quem multa congeruntur h o m i n u m cadavera; nam & vallem ifiam ben Hinnom runn toj vallem occifionis nuncupandam citato capite VII:
32, nofier praedixit. Syrus plurali n u m e r o in vallibus po- fuit , fumfitque adeo x j tanquam c ol lectivum, valde mi hi qui de m probabili lententia, q uonia m, uti idola, ex- celfa, l uc os , altaria multiplicaverat nullo limite coercita impietas, ita valles etiam complures eadem foeditate con- fpurcatas, fit verifimiilimum.
Camelam & quidem juvencam vocant Arabes n*i33 totidem btteris, quibus he>c lcribitur; v o x in Hebraeo Codice non alibi reperiendi*. Mafic, forma fi. conftr. plur. •133 Cameli, Dromedarii, exfiat t a n tu mm od o Efi LX : fi. H i nc re£te Aquila, Symmachus, T h e o d o t i o , Hebraeas voces nSp ni33 verterunt fyo/jccs xisCpri Dromas levis, ad c urium agilis & expedita. Nec aliud voluit Cha'daeus, cujus efi «S’bp Np;*, nam pro xpr, quod errori feribre de beri v i de t ur , legendum xpix aut apj, q uo r u m utrumque Camelam fignificai. Hieronymi curfor levis, haud dubie, errori perfimili, in Graeca aliqua v er fi on e , ubi fycfxeus feriptum pro J^cy/aV, acceptum referatur. Nec oberit interpretationi de Camela, quod Alexandrinus Graecus h u i c , qua partem inhaerens Syrus, Camelam ne no* m m e n r q ui d e m , dilapll in talia, qua? produnt male & lectas & intellectas Hebrceas voces.
Ca-O
)
16 (
0
Camela autem ifta dicitur porro n w nywv implicare vias Juas h. e. viario impetu huc illuc abripi, oeftro per cita libidinis. Na m hoc dedecus lubelle, t um ex ima gine fequente Onagras manifedo liquet, tum ex probro, quod in Ifraelitica g e n t e , utriusque fimilitudine beltize, accufatur. Premit autem vocem nan&a eadem raritas, quam in plurimis dudum vidimus prtecedentium. N o n exfta? alibi. Nominalis forma unice habetur Gen. X I V : 23. & kh V; 27. notione corrigia colligantis cal ceum , quam quia & tenent Arabes, fuo fub 31», n on inepte n w na-wt) vertatur: colligans, in nodum quafi implicans vias Juas, quod tribui poterit beftiae, coe- co furore ita oberranti, ut fua idemtidem in veftigia re labatur. Eft quoque Arabibus 31» fnciare, conjociare, & in IV. Con). foriare Deos, Deos plures* idololatrarura m o re, credere atqus colere, k equemi flimo ulu Alcoranico, neque tamen huc trahendo, uti vifum Schultenfio in Animadv. p. 402. tum quod verendum fit, ne Muham- mede ifta fignificatiö fuerit non a ntiquior, t um q u o d C am e l a efle p r o p r i u m , o p o r t e a t , quidquid voce i wr » denique putetur indicari. Q uod fi tamen verti polle t: focium h. e. marem , viis Juis , vehementi curfu , anqui rens , imagini, quam ftruxit Propheta, nihil certe detra heretur. Ante mzD m u l t i , ac tempefdive o m n i n o , (up- plent d fimilitudims. Fuerit tamen fortius, fi habeatur n ome n illud inftar vocativi , quo dire&e compelletur gens impia: o! tu Camela citati (fima ^ ejus indolis, ut<k c.
§. VI.
n n nsNW w iu m to nano
iri?
m u
v. a4.
mr*
d? nwpan-te r o w 'd nronn
: PUlMCZy I T O
A u t Onagra adjveta deferto , qaee Jaa ipfius rapta libi dine anxie ducit fpiritum , cujus que occurfum nemo usquam
aver-få
)
17 (
averterit; quicunque earn quafiverint, non fatigabuntur qua- rendo, in rnenfe ejus eam invenient. Ad horrorem idolo* latricce luis ingerendum, ufus Propheta v. prseced. fimi- litudine xftuantis Camelas, nunc fuperaddit, eodem fpe- f ta n te m, alteram Onagras, q u a m , haud vincenda magis, fui rapit impotentia, ubi furete occeperit. Vtraque fi- militudine, ne mo non fentiat, ingeminari brutum iftud & a ratione o mn i alieniftimum, quod idololatricae foeditati no n modo per fe ineft, fed & Ifraelitas potif limum, ab ipfo Numine longe inftitutos aliter, ftupore oppreffos pertinaciflQmo tenebat. In vulgatis exemplaribus heic eft
m 3 , quo d tamen codices Kennicotto numerati triginta *03 fcriptum oftendunf. His addatur memoratus lupra mfcr. Bibliotheca; Upfalienfis. Neque aliter, quam cum n in fine , legitur locis Biblicis, in quibus occurrir, ce teris.. Onagrum vertunt plerique, & velocitate curfus quia va lea t, iv<r(pv$oV) kqccwov, dsXKo7io$i]v, , éj-vrocTov 9e7v , dixit Oppianus, Cyneg. L. III. v. 183 fq.
citante Bocharto, Hieroz. P. I. L. III. cap. XVI. ubi defcripta pluribus bellua reperitur. Qu um autem n o m i na animalium haud pauca Hebraeis fint communis g e n e r i s , ma heic, forma vocis mafculina, feminam tamen de fi gn a bi t, poftulante totius habitu fimilitudinis, & ma - n ife fto, in ipfa conftru<ftione lequentium v o c u m , femi nini generis indicio. Tametfi igitur non penitus d a mn an d a ledtio, qua; eft in t e x t u , ws i, praeferenda tamen al tera in margine p o f i t a , q u a m non pauci apud Ken- nicotfum imprefli aeque ac mfcr. in textu ipfo oftendunf, q u a m qu e in Complutenfi & in mfcr. pariter Upfalienfi ipfe vidi, *010 idS adfueta deferto, eft filveftris, effera, indomita, n n hbn» capi vel ita poterit, uti fupra explicui, v e l intelligi Phyfict de attra&o violentius ore naribus- que vento7 quod fieri in brutis animantibus, equis
fer-$
)
18 (
fe r ti r a , d u m exllimulat libido, obfervatum fertur, n yp ? , fi ad Onagram referantur, erunt h i , quibuscum jungi atdet, quibusque non difficilis labor, eam perquirere, quandoquidem nnna in tnenfe ejus, h. e. t e m p o r e , quo affiu incalelcif, mox eifent reperturi. Qui v e rt u nt : in fejio , aut fejiis diebus ejus, videntur cogitare in rptppo idololatricte fuperftitioms auftores, vel ipfa etiam idoia, quibus dedita gens perditiffima, quibusque fe ultro ad dicebat, nefanda inter piacula, feftis potiffimum diebus folita inftitui. Ab Aquila forte hoc ( p ed a tu m, qui de dit: lv \scfjLY\vloc. ccvrrjs. Alexandrinus 2Utem & Th e o d o - tio, quorum e f t : sv ryj xcnceiwaei avrris, Hebraeam vocem aut legerunt aliter, aut non intellexerunt.
§. VII.
•nam
n aasa i m «po f n wjo v. ^ .
o m n tn Dm v o n tr o miV w u
Prohibe pedes tuos a denudatione & guttur tuum a Jiti, Dicis autem: aSium cft: nequaquam am avi hac usque ex traneos , hos etiam fequar in pofierum. Ambo monita, quae
priori hemifticbio continentur, plurimi e xponunt, ac u imminentia pericula, tot rrerita flagitiis, captivitas ni mirum , inopia, f q u a l o r , aut inanes etiam, in exquiren da ab idolis o p e / l a b o r e s fignific3rentur. Enimvero vi dentur ante pofitae ima gi ne s , reque ac dominantis rario Allegoriae, quam Propheta ex effrena meretricis nequi tia defumtam perfequitur , ferre f e c u m , ut locutiones: vudare pedes, fi t ire g utture, ad hanc eamdem pertineant, honeftiori adhibito verborum g e n e r e , in r e , quam lua
ipfius turpitudo prohibebat apertius eloq ui, l u r a latis
f t
) 19 (
f terit e v id e n s , ultimo fpe&ari abominandum idololatriae fcelus. Noli denique, ait Propheta, infana cupiditate idolis te perm ittere, horum qus in amorem & c u ltu m , litibunda veluti, proruere. Textuali leétioni -pu eo cer tius praeferenda marginalis p m , quo funt plures mfer. codices, qui vel hanc ipfam in textu habent, vel etiam fine i feriptam vocem iru offendunt. H is , qui i exclu* d u n t, adnumerandus etiam fupra allegatus Upfalienfis.
In nonni vim adverfativam i exferit, & quidem vehe- m entiorem : fed vero, immo vero, dicis tu. Omnibus in- fuper habitis hortamentis D ivinis atque juflis, tibi licet faluberrimis, non animo folum pervicaci reflitas, fed & palam impudentiflimo ore rebellionem profiteris.
m u eff participialis forma e conj. N iphal, non nifi in q u a tu o r, extra pradentem, locis o b v ia , e Verbo quod femel legitur in Pie! Ecci. I I : 20. Significatio v i detur fubefie defperandi, vel abnegandi fpem b o n a m , aut m etum malum. Hinc kmj exponi pofifet: Non am plius fperandum hoc bonum r non metuendum hoc malum. A-
rabibus (^A-3 eff defperavit. S unt, qui putent, aS fub- intelligendum in loco hoc n o f f r o , q. d. fpe om ni de- ifituitur cor m eum , fo re, ut pofl tam foedam idololatriam recipiar in gratiam priffinaim D e i , cui debitam fidem, tanta fregi irapudeetia. Alii capiunt interrogative: de~ Jperatumne efl? h. e. num defiffam a viis meis? U tru m - <que alienum a chara&ere duriflimae obffinationis, quam än Ifraélitica gente Propheta ubique conqueritur, & quor- tfum fequens etiam klV referendum , forrifiime heic ne c a n s , Divinaque omnia commonffrans monita fuperbis- Jiroa infolentia contemni. Itaque teneamus potius: aSlum e fty fla t fent entia ; fruflra monitis obruor $ nec animum
eJ&is \ « q (
^ ‘SS*
tjuam nec mores fleSlam. Scilicet nude pofitum nvS eara- dem parit emphafin, ac in Linguis aliis abfolute collo cata negandi particula. o'*n, in imagine, qua utitur Pro
p heta, amafios, quibus fe dederat fcortatrix, notat pro xim e; fénfu eo, quem denique reipicit
Allegoria, funt dii alieni, idola.
M y Dear Friend!
7'JThen Fou are going to add the finiching Jlvoke to Four Academical performances, it would ill become me, as friend, to omit the occnfeon of congratulating Fou thereupon. To make the trumpet found in Four preafes, vould be doing injury to Four Known capacity, and Four generofity vould hardly perm it it. To enter the liji o f that chojen band, that is to be dedicated to the fervice o f the temple of lear nings the intimate acquaintance Fou have contrasted with the Mufes givcth Fou a ju fl claim, and Four Known wirtue add Jomething to make the degree the more honorable. Go otis as Fou have begun, and Apollo vill, indue tim e , reward Four labours. The laurel is envied by nones fince the M u- Jes themjelwes have declared Fou worthy of i t , and to what J have allready fa id , J can add no more> than wish Fou the accomplishment thereof.
Y our
Sincere Friend
