D I S S E R T A T I O
A R I S T O T E L I C A M S U M M I
B O N I N O T I O N E M
E X P O N E N S .Q U A M
VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL.
p. p. m a g .
F R E D R I C U S
G E O R G I U S A F Z E L I U S
ST1P. REG. C A R D U J O O A N M Ü E TM A R T I N U S C H R I S T I A N U S J Ü N G M A R K E R
> I V E S T R O G O T H U S .IN A U D IT. GUSTAV. D IE XI DECEMBRIS MDCCCYXXVIL
H. P. M. S,,
P. VI.
i \ U P S A L I A E , \ ' ’ * -E X C U D -E B A N T R -E G I A -E A C A D -E M I A -E T Y P O G R A P H -EG E N E R O S I S S I M O
DOMINO
LIBERO BARONI
JURIS UTRIUSQUE DOCTORI
CAROLO CAROLI BONDE
S a c r u m
V.
d.
Devotissimus, I l um illi mus
D e H u l d a s t e F ö r ä l d r a r
h e 1 g a d t
K
af
N u n c v e r o , in d o le virtutis p e r s p e c t i , ad b e a t i t i i d i -
n e m red ea m u s.
B e a titu d o i g i t u r , u t supra dictum e s t , n o n
in s o l i p otentia v ir tu tis, sed in ipså ejus a c tion e est sita:
e t id c ir c o ea est o p u s virtulis.
A t q u i o p e r u m ratio ad
s e i n v i c e m ea d em e s t , ac h a b it u u m , a q uibus p rofecta
s u n t: e t , q u o p raestan tior h ab itu s, e o praestantius est opus.
Q u a p r o p t e r in ipsu. b e a titu d in e, v elu ti in v ir tu te , duplicitas
q u a e d a m in esse v id e tu r : e t ea b ea titu d o potior e s t , quae in
a c tio n e p r a estan tioris virtutis est sita 9).
A o yia n xo v habitum , sive propriam ejus vîrtntem. Quod T?ro scientiam' cogita-tiouern et sapientiam adliuet, hae versantur in iis, quae immutabilia sunt et fixa (Voè /uy ivS't^'ofAiv» aXXwt et ita inter se «lilferunt, ut scientia sit facultas dem onstrandi ex principiis ab câ postulatis x n o in x n x v ') : cogitatio autem in
his ipsis principiis, quae scientia postulaverit, versetur ('voZv tivxt Tuv a s a p i entia deuique scientiam cogilationeroque inter Se quasi colliget, et cum in iis, quae ex principiis concludere liceat, tum in ipsis principiis versetur (Js? ècçot rov ao(f)ov
fit) fiovov Tat Ik ru v cif%uv t t i h u t , aXXac x u i irtgi rots ocp%xt u X tjJiiinv *
w ar’ tit) »v *t ffoCplot v o v s x u i i i t i <r r i» / u v , xu i u 7irip xtQ atXjJv i'%ov<ra
iittjT tifiii ru v ri/utwTuruv)» E x bis aulem iutelligitur s a p i e n t i a m esse habt-
lum row Extarv/uovixov optim um , sive virtutem ejus propriam ( i r r * iijXov o n fl a x g iß im /ir r i uv lu v iirim j/u u v »"fl v üo<plu), [I. c. 3 , ÿ. 2 -4; 6 , §. a ; 7 , §. a -3.] Quocirca perspicuum est, sicuti functio elementi rationalis erat duplex, ita etiam virtutem ejus esse duplicem: prudentiam et sapientiam. Ut autem ea fun ctio m entis, cujus optimus habitus est prudentia, in appetitionibus rationi moderandis versatur, ita p r u d e n t i a est appetitionum moderatrix et cum virtute m o r a l i in time conjuncta. Quam ob caussam virtus i n t e l l e c t u a l i s in unà s a p i e n t i a est posita. Ex quo est inlelligendum , sapientiam esse prudentiA praestantiorein , immo virtutem animi humani consummalissimam (mXX« /utjv o v ii xvgiu y i ttr n
rtjs ttoQIxs , o d i rov ßiXrlovos /uogtou). De qua re conferas L e . 8- i3. —
Hanc autem totam de virtute, tum m orali, tum intellectuali, disputationem non nisi obiter et cursim attingere nobis licuit, nisi a proposito aberraremus. Qua qnidem in re errores valent perm ulti, quos refellere oportebat, uisi iniqua hujus opellae Vnslilutio vetuisset. Sic Hegclius ipse virtutem hanc intellectualem, quae toto genere a m orali, quam ille recte explicuit, est diversa, prorsus ignorare vi detur. Sed haec in aliud tempus differimus et in incepto nostro permanemus.
9 ) Vide Nicom. X , 6. Eigii/ufvctv i i ru v n i£ i rx s ù g irû s r» x u i (ßtXiu.
6
.
Q u o c ir c a e a béatitude* est s u m m a , q u a e in a c tio n ë v ir
tutis anim t h u m a n i p e r fe c tissim a e sita est.
V i r t u s a u t e m
anim i p e r fe c tiss im a erat sap ie n tia: et idcir c o s u m m a h o m i
nis et a b s o l u t i s s i m a Jbeatitudo a g i t a t i o n e m e n t i s e t
p e r s p i c i e n t i a v e r i co n tin e tu r ,' id e s t , in
ipsa c o g i
t a t i o n e est sita.
N a m q u e Novç e st quid d a m d i v i n u m, e t ,
u t h o m o ip s o rw rw p r o x im e a c c e d it ad sim ilitu d in e m c um
D e o , ita e tia m a c tio n e ejus ad b ea titu d in em d iv in am . Q u a
r e h a n c b e a titu d in e m -, q u a m h o m o m e n tis a g i t a t i o n e , e x
p r o p r ia e ju s v ir tu te p r o f e c t a , a s s e q u a t u r , su m m am h o m i
n i s e t p a e n e d i v i n a m b e atitu d in em j u r e d ix e r is i o ) , —
Q u o d q u i d e m e t iis , q u a e supra dicta s u n t , et v erita ti o -
p tim e c o n g r u e r e v i d e t u r (dpoXoyovpievov roîno xal zolg
tvqqteçov,.
X xi y io v x s, Xotfto» m a i rv i * i f i ov i x t rvtru» itiX&tTv, itt n i y riXos uvr yv ri~ B tfxtv Tuv xvB'fwm'vwi * x v x \ x ß o v a t iy ret ir f t K p n /h é * i t % j v v r o,« tu r t po t
x v ti'tj o " Ko y o s . Etxo/utv i ', ori ovx tbrtv t $ * i ' x x i y * g rw x x S tv io v n
i i x ßlov v n x p x o i alv , (ßwoZ <f<w vri ßlov y x x l ivit tv x o v v t i r x /u ty t o r x ' t i ill r x v r x fxy x p iffx te , «XX« m xW ov t it i v i ç y 1 t x v rivx di'.eo v, x x S a x i g h
T6ts irgortÿov tV ç y r x t’ - - - «JVXsv o n r y v tvixry.ovlxv rwv x a 5 a i r x t
u l f t r u v riv x B irtßv t x x l ev rwv it* «XX® * ovitvos y x ç iiie y s tj evi*i,u<htot,
«XX* aVTXçr.tjt* K «5’ »vrais £ tlr lv x i ç t r x i , xfy wv fty iiv err rÇÿrilr ai n x - ç x TV)V è v i f y t t a t v * rotxC rxt i elvett ioxovatv x l x x r a ç t ' r y v i r g x £ i i s
.x x i r wv « « i l i ai v i i ml y i t i x i. - - - ’A vtoXrvrfte r <*> rw v
ow y.xnxw v yiovwv o tv%wv x x i oivigxnoio* o&jf yrrov to v x çéa rà v' iviu tu o v lx s i ' o v iiis x v i ç x x o iÿ / x t r x i l i w n v , ii yty x x i ß lo v ' ov y x ç ev r x 7s tq -.k v tx k iix y w y x ït r, iv ix tju o v tx , «XX iv r x 7s x x r x ç ï r - y r i v t p y e i x i s y x a S x . n to x x i nçértçov t tç y r a t , —— Praeterquam qutxl res ipsa nos momenti C o n
c r e t i praeclare adm ouet, illud xvxX xßovat r x ir fv ttfn u iv x manifeste significare didetur, solutionem omnium de bealitudiue duhitaiiomuu jam jam
adesse-j o adesse-j Vide Nicom. X , 7. E / i ' ia riv y ivixiju o vlx x x r x p ir y v i v l ç y t tx , tv \o y sv x x r x rijv x Q x r l a r r i y ' x v r y tf it'i) to v x g ’a r o v ' ii't i J», v o v s r iv - roy tir e «XX® r t , 0 iq x x r x tyvaiv i t x i ï x ç x h v *«* yye7c $ x i , xxt i'vvotxy t v * ' vtigi xxXoiv x x i Stlwv * l ï r t 3 i 7ov ov «tort « o ro , i i 't i r wv iv r u 7v
r® â t i t r u r o v f y r o v r o v è p i e y i i x x x r x t y v o l x t l x v x ç t r y v t f t t
nat tui «Xijiht).
N am o m n iu m animi a c t io n u m m e n t i s a g i
t a t i o (rj -thoiota) tum p ra e s t a n t i s s i na a (rj x^aruxrij) e s t ,
siq u id e m et roùç, u t p o t e to & tïov, e o r u m , q u a e in a n im o
i n s u n t , est p r a e s t a n t is s im u in , et e a , q u a e c o g it a t io n e p e r c i
p iu n t u r (r« roY\Tu), p r a e sta n tissim a su n t o m n i u m , q u a e c o
g n o s c i p ossu n t (o roug icuv iv ijfiïv, xal twv yvwarwy, neçl « o
ro vç), tum m a x i m e c o n t i n u a {awe^Fatüir]): facilius e n im
n o s in e t ipsi in studiis c o g ita tio n is u s q u e c o n t in e r e p o s s u m u s ,
qua m in action ib u s h o n e s t is c o n t i n u e versari ( t f e oj ç eî v tiv-
vû fisâ a avvE^ùjç puXXov, ij n ç u v v s i v tiuovv).
Q u o d si actio
h a e c o m n iu m an im i a c tio n u m e t p raestantissim a e s t e t m a
x i m e c o n t i n u a , e a d e m p e r fe c tiss im a q u o q u e e t s i b i i p s a
m a x i m e f i n i s (r) teXsioTurrjj e sse v id e tu r .
H a n c v e r o a -
c t io n e m etiam s i b i i p s a m e sse m a x i m e s u f f i c i e n t e m
(tjre Xsyouévtj uviuQxeia jtcçi irjv «ifeaijiijriXTjV (.lûXitjz3 civ eitj') e x e o
in te lli g itu r , q u o d , co m p a ra tis i i s , q u a e ad vita m s u s t e u t a n -
dam n o n m inus e i , q u i in veri p e r sp ic ie n tia , qua m q u i i a
a c t io n ib u s h o n e s t is v e r s e t u r , n e c e s s a r ia s u n t (twv nçôç to Çjjv
ttvayxuîwv xul ooqpoç, xai tiixuioç, xai ol Xoinoi tiéovzai), h ic ad
action.es su a s h on estas m ultis in su p e r a d ju m e n tis in d ig e a t ,
q u ib u s ille
f a c ile c a r e r e possit.
S a p ie n s e n im (o ooqpoç),
e tia m si so lita riu s e s s e t e t n ullo cura a liis c o m m e r c io u t e r e
t u r (x««9-' avTov wv), s u o c o g it a n d i m u n e r e p e r f u n g i p o t e s t
(Jtiûvmtu d-eioQtlv): id q u e eo m e l i u s , q u o s a p ie n tio r sit (oocf «v
co<poç Jj, fiüXXo^): e t id circo o m n iu m sibi ipse maxim© est
Sufficiens (aura^xearato?).
H a e c igitur m e n t is agitatio s ib i i -
p sa e t m a x i m e f i n i s , et m a x i m e s u f f i c i e n s e s t: e x
q u o e fficitur, su m m a m h o m in is b e a t it u d in e m in ea e s s e s i
tam .
P r a e t e r h a e c a u t e m , q u o n ia m v o l u p t a t e m beatitu*-
dini e s s e im m ix ta m o p o r t e t (titiv ytiovljv vzuQujxsfiix&cu
«u-
tiaifitiviu), s a p ien tia e actio jucu n d issim a est o m n iu m a c t io n u m ,
çpjae e x vir tu te p r o fic isc u n tu r {r\tiiaxvj twv xar uqstt\v i
-îj xai« Ttjv aocp(av): q u ip p e quum sa p ie n t ia v o lu p t a t e s p e r f l a
t e et sta b ilita te m erificas afferre v id e a t u r (ij ootfU» ^u v ^u a iu g
rdoiùç cxeiv xu&ugiorqn nui tm feßuiw). c) — Q uocîrca mentiâ
agitatio (q zou rou èréyysia), utpote cjuae in ipsâ veri perspi
c ie n t ia v e r s e t u r (tîha^ijTtxij oua«), actionibus honestis gravi
t a t e p r a e sta t (enovdîj ôtaytçeiv duntï): item que propriam habet
*) De verà v o l u p t a t i s indole dialectica vià subtilissime disputat Aristoteles Nicom. \ I I ) capp. 11 * 14 j X , 1 —5« Milii autem vehementer dolet, quod pro pter angustiam loci hanc dispilaliouem ne summatim quidem exponere licet, et ®on nisi sum m am conclusionis iu bime locum referre possum. Postea igitur quam probavit voluptatem nou esse, ut pletisque videtur, x/yyorc», seu yheffi* t quippe quae quolibet temporis momeuto sit absoluta ( r y s yiovys iv qtuov» Xgovu riXitov t o et tanta, quanta est, in praesenti versetur ( to y f t c 3 xt iv t u cvy, o\ov t 0 » ad veram ejus definitionem pergit, dicens: A ca S yitu s i i nxtrys ngos to
ttinSflTov ivegyovays, rsXtcxs i i Tys tZ iiuxei/uivyc nois to x ’- W <tto* tu» vno t y » xc'jfhjariv y.ti/ufvuv* (ro /o o rtv yoip /ucxXtar tivoci foxt7 y re \» ix ivigyecx' x v r y v i i "klyeiv in g ytT v, y iv u i a n y /uyiiv fix(ßigtTu • ) x x 3 Vxxvtq» i i fie\jc<Try iarriv y ivtgyetx r ov clgiarx iixy.tiy.ivov ngôs to xgxTcaro» tu» vÇ? x v r y v ' x v r y i u» T t\n o T x r y tîy x x i y i c a r y ' x x t x n x cr x v y» g x f a 3 y~ a (‘v iiTTcy y i o v i j t o yolut i i ***' ( x o c t « )
i
c oc* o c oc v x x i 3 1 u g toc » * y i c a r yf i y T t X i i o T x r y " t t \ t cor x t y f i y rov iv i'^ovros x got to erxovixcorxro*
tu » vÇ) uv r ÿ v . [l. c. X , 4, $. 5.] Cuivis igitur actioni, tura sensuum , tum
intellectus, voluptas quaedam propria est intime conjuucla, et ipsam actionem, quasi absolutio éjus, amplicat ( r sXtto7 t»;» ivfgytix» y yio*y). Dicit nempe: TrXr/os
f i ry» ivig ytixv y yiovy , ov% ui y ?£cs i v v x x g ^ o v a x (liahitus, ex quo a-
Ctio est profecta), ocXX u; i x c y t * o y t » o » r t r i ’X o f , oTov ro7s xxyxiocs y
a>gx (quiddam ipsi actioni accedens, veluti pulchritudo explicationi corporis accedit,
et ejus est absolutio), [l. c. $. 8 ] Ex hoc autem est intelligendum, voluptates pro varietate actionum esse vavias: t x y xg tr tg x t u teite v(fi iriguv ccoyt3 x
Ti\tcovcr3 xc ’ o y o lu t i y noti r x t iv ig y u x t rocs fixÇ tgovfat t u efiec vtro rut
fioc(pt povruv r u tföec t b \ b i ov t 3 ot i * AixCpigovac åi x l r y s i i ot v o c « s t u v x x t x r oc ç x l f f 3 y f f t c t f XXI u v t x i u \ \ y \ u » x u r ’ ' B?f 0 f * XXI XI T (X ( t * o v a x t f y y i o v x e . [1. c. 5, 1 - 2 . ] O t/ ycy» iocxi ye yiovy f c x v o c x t
?-»xi f o v i X Va 3 yffc s • arotro» y x g * «XX« i c x r o y y ç i £t<r 5 x i (fix!»rrxi TUVT9» riffi»’ u z n tg ov» x l i v i g y e e x e i'regui, xxc x l y f o » * * ’ i-xÇegec
ii
y x<f>tj( x x 3 xg iö ryT if xxi' xxoy xxc atrjppyffts y e v a tu t* iyocuc fy itx(fii. govorc xxc x l y i o * x c t x x i t o v t u v x l i t t g i t y» i c x v o c x v y x x i I x x r e
-g x c «XXf l Xa i v, [1. c. 5, §. 7.] Nunc vero, quoniam voluptates pro varietate
actionum sunt variae, perspicuum est, suam cuique animanti esse voluptatem, picuti sua cuique animauli açtio e§t peculiaris {ior.e7 f ' u»xi skocctu çüu x x i
v o lu p t a t e m (tysiv îjâorrjv otxeiar),
quae
ip sam a c t io n e m a m p î i -
cat (uvrrj avvuvÇet ti)v ivéçysiav) : a tq u e in s u p e r sibi ip sa e t
m a x i m e finis est (nuy uvx^v %tjy &eo)quxv oviïsroç tcpiso&ac réXovs)^
e t m a x im e sufficiens (to uviuqxsç, wç u&qmtxivov, xarù tu v ti\v
iî;v èrtçyEiav).
E x q uibus e ffic itu r , su m m a m h o m in is e t a b
so lu tissim a m beatitiirlinem in h a c ipsâ m e n tis a g ita tio n e ç sse
sitam (rj rtXeia evduifiortu uvttj av çl'tj uv&qwtiov) i ) .
t.Sovtj c l t t l x , wTriig x x i tg yo v ' V V*g * « r« rqv h l gyttuv'). Ea nutem actio
cuique auimnnti esi peculiaris, qua utitur id , duin suo opere perfungitur. Quo circa hoiuiui ea voluptas est peculiaris, 'quae a c t i o n i a n i m a e r a t i o n a l i s , in qua opus hominis positum e st, cotijungiiur. Quae quidem actio, ut supra vidi* m u s, duplex est: una, ipsa m e n t i s a g i t a t i o : altera vero, a p p e t i o n u m m o
d e r a t i o r a t i o n a l i s ; quarum illa hac praestantior est. Quam ob rem etiam ea voluptas, quam mentis agitatio, seu sapientia affert, praestantior est e â , quae tuo* deralioni appetitionum rationali, seu actionibus honestis est conjuncta. His enim Aristoteles totam de voluptate disputationem concludit: T u s jx iv ovv o/xo \o yo
vfii-vws ul<r X g ù t , SîjXov ùs ov (ßxTtov ySovxs t noti, «Xi/V to 7s SitCpSugfltfvoif r« v S i i n t u r . w v Sjxovtrwv i tv x t, noluv V t/v « (f)xriov r e t i ùv S g ton ov tivxi ; ’I
i x Tuv ivtg yttu v St)\ov ; t u v t x i s y ù g Vxcvrxt u i tjSovxi' t} ’r ovi /*!u t c - i v , t i r t xX tlovs ut to v tiX iIo v x x i juxxugtov xvS g ls, u i t u v t u s rtX tio vtrxi ySovxi XV o l u s X lyoivr ùv ù v S g w n o v S S o v x i t iv x i' ui Si Xomui , S t V T i g t o s
x x i n o W o e rru t, oicrxig u i iv tg y n u i, [l. c. 5, §. 11.] Respice ad momentum
S c e p i i c u m p. 1 6 , not. 7 .
l ) Vide Nicom. X , 7 , § . 2 - 7 . His autem sic determinatis, de eo vitae genere, quod totum in hac ipsà mentis agitatione cousumeretur, haec habet A ri stoteles gravissima verba: 'O S i toiovtos oiv tîtj xgtlTTuv ß lo s, V x x t x
ùvBgui-)ra»* ov yùg i) ùv^gtottôt iffr iv , ovrw ß tw J tr x i, aXX’ J) 5 t 7oy r i i l uviig J v
otgX11' 'law S i S iuÇ tgn to v to to v <7vv91to v , Tooovrtg x x l y i v î g y n x , Ttjt k u t u
t À1' ù W y v otgiTijv * * / SI) 3 i 7 cv 0 t o v * ir g à s r o i ùv œ n q y « * oc s q x u T u t o v t o v ß l o s H t 7 os n g o t t o v c t v ü g ù tn iv o v ß l o v ' S i ov x x
-r ù toi)s n xgxtvovv-rxt «>$gunivx (pgovt7v, uvSgwnov o v tx , oiM^ âvtjrù to v d w
-r o v » «XX i<p oTov iv S t ^ t -r u t ù it u B u v et t l £ t 1 v , x x l u r tu n u nott7v vsgot rô
•-* 1 1 t M . ) N ) t t M y / , t S
Çyv rttroc ro x fu r.ffro v rwy t» olvt^ 9 a y Kg xoti rw oyxu) fAixgcv f 7Ti> ôvvoi» A**‘ x u i TituiO TijTt ttoW v / u x W o v v n t g { % t t ir x v r to v , ù t o i m S ' ù v x u i ' i x x
-T - „ « ’ »•’v >/ T , ■> * • <
ffTOV tivxi to v to v t i n t g ro xvgiQ 1 nui ufAtivoV otToirov ovv yivotr u v , n
rov x v t v v ßlov uigo7r o , «XX« Ttvos «XXoo * t® 'k ty'b iv r t ngoTtgov ù g y.oaù
A b hac v e r o b eatitudine s e c u n d a est e a , quae in aj-
c t i o n e v i r t u t i s i n o r a Ji s est s ita , e t a c t i o n i b u s h o
n e s t i s c o n t in e t u r (
âeuzéçoiç oxar«
t t j v&\Xr]v
àoezîjvßiog).
N a m , u t illa &£(oçia e ra t b ea tilu d o liom inis paene di vi na,
ita ^ b e a titu d o h a e c , quae actionibus ex virtute m orali pro
fectis c o n t i n e t u r , m ere 1) u m a n a est («J xar’ aizip> irtffytuui,
ùr&Qwmxuî); q u ip p e quum m ere h um anum esse videatur (t«J>
r a e h e u y c u v e ia i n u v z u ùv& Q w nixdt)
, c o n s u e tu d in e quotidiana
(»ijj
ogtU»jAouç) fungi ju s titia e , fortitudinis aliarum que v i r t u
tu m m u n e r ib u s , et id , -quod cuique decorum sit, co n se r
v a r e (tV
fô ï çnu&eac
to n ç tn o v ixuoz(>>).V irtutis nim irum m o
r a lis , d e qu a su p ra d ix im u s , ea est in doles, ut tota ap p e
t it io n ib u s sit implicata
{noXlot, ovro)xeio>afi
en%
oïç rtu -dtaivrj
t ol
tf& ovg ctQezrj\
P r u d e n t ia a u t e m, q u ae modum virtutum m o
r a liu m justum sta tu a t
( t o c q&o v tw v tj& ixœ v x u z ù zr\v q p y o r t j a s v ) ,e st quasi m o d e r a tr ix appetitionum rationalis.
Q u a m o b rem
ju re d i x e r i s , v irtu tem m oralem ad utrumque animi elem en
t u m , (tum ir r a tio n a le , tum r a tio n a le,) pertinere
(t t s qI t o g v v-&EZOV u v tie v
).
A tq u i v irtutes
xo v v v v d e z o vsu n t m e r e h u m a
n a e
(uv& Qcontxui'):(nam illud
zo avv& ezove st anim us m e r e h u
m a n u s :) e r g o , e t v ita , et beati tu d o , quae in iis v ersatu r,
e s t m e r e liu m a n a (xa* o
(liog dtjô
x a z<*ùiùs
xuii)
ev d a ifio iiu ).xotl v£ Ùv9 £10X 10 iït) o XXT Ù TOP PO ~ V ß l of , tïlttÇ paXtTTM TOVTO uv9 ftû.
«of* out os x ç x XXI i v i ï x i y . o p i ( T T X T o s . [l. c . (J. 8 , y j Cfr. Metaphys. X t, 7 , p. a 4 q : " S I t t i txtïvo fxx W o y t o u t o u , o ioKtT o vtvs 9iïov î 'x t ‘p ’ xx> q
L
,
z o t i à i x r r o Y x x t x g i a r o p . « r/ t, » v Lf ovy ovruit #u T"
t . / . « « ,.u f v jx u s
no-jr ty o 9 i à f x t ! , 9 XV/xxtr t op. E / «If' (joxWop , i n 9 »yuuc iwr i pop. "E x,ti i$ wJ'«* XXI £tori <1 i y t i n x p % t t . *H y «■ p vou i v t p y i i x , £u>*>' t x e t p o s
i i y i o i p y t i x . *E v i f y 11 a i i » x u 9? « v r >; v, i x * l v o v v a p / err x x x t à f i ï i o s . $ x /x ip d i t o p 9p op t i v a i £ î ü o o ù ' i d i o p f " Ç l c m <f«u*
x x t aîwp o vvtxiis m u' xfàtos vnxç-y^tt tw 9 tu . T o v r o y x f o 9 i o s . — En
verba, videlicet, Em piiislae! lu h o c 'autem vitae gener«, quod o x x r x t o p
P9VV. ß t o f appellatum est, vestigia slue dubio ceiuis ß - o v S t w f t i T t x o v ; d«
— A b h a c igitur b e a t itu d in e m e r e h u m a n a differens est
i l l a, quae in m e n tis a g ita tio n e p o s it a e st
xov roi/, xeywjnç-
piévri).
N a m , ut n u p e r r im e d i x i m u s , m e n t is a g it a t io p e r e x i
gua a liq u a , (vel c e r t e m i n o r i , q u am qua virtus m o r a lis i n -
d e g e a t ,) b o n o r u m e x t e r n o r u m c o p ia e g e r e v id e t u r (xrp Irtiog
ypçi\yL<xg i n i fxittçôv, ij in eXuxxov <kïo&uk
trfi
D e m u s
e n i m , u t r iq u e (e t s a p i e n t i , e t a c t u o s o viro,) r e b u s ad v i t a m
s u s t e n ta n d a m n e c e s s a r iis v e l p e r a e q u e opus e sse (t<wt «m y-
xaioiv ùucfoïv ygtiu xut
laov tffrw)l m u ltu m ta m en in te r e st in
c o , quod utr iq u e ad ipsam m u n e r is f u n c t io n e m sit n e c e s s a
r ium (ngog xug ivtgysiag noVu dioiasijw
N a m v ir t u t u m m o r a liu m
s u u m q u a e q u e d e sid er a t bonurn e x t e r n u m , quo d éficie n te
rwtio ipsa n e in c h o a r i q u id e m p o t e s t : m e n t is au te m agitatio
n u llu m .
Q u o d v e r o q u a e r it u r , u tr u m consilium (ngouigeoig) ,
an a c tio (nyu&g) sit pars v ir tu tis m o r a lis p o t i o r , facile i n -
t e llig it u r , q u o n ia m v ir tu s his a m b o b u s c o n t i n e t u r , u t r u m q u e
ad v ir tu te m a b so lv e n d a m e sse a e q u e n e c e ss a r iu m (to ör; xé-
Xfiov êv uficpolv uv sir]).
H a e c a u te m ipsa a c t io , se u consilii
é x s ê c u l i o , copiam b o n o r u m e x t e r n o r u m haud e x ig u a m d e s i
de ra t (jcgog xùg ngu^tig noXXàtv Ssïiai}»
Sapienti c o n t r a , du m
in p e r s p ic ie n t iâ veri v e r sa tu r (tw tfowçoùm), ad ip s a m m u
n e r is f u n c t io n e m n e ta n tillo q u id em b o n o r u m e x t e r n o r u m
o p u s est (oiSarog xoiv xoiovrcov ngog ye~xrtv èxéçyeiav Jfçeta): ( i m -
m o v e r o , b o n a e x t e r n a sp e c u la tio n i officiunt:) q u a ten u s a u
t e m h o m o e s t , e t so c ie t a t e m c u m aliis h o m in ib u s h a b e t (»j
iïvâçotnoç: iaxt xul nXtioot avÇr), e a t e n u s virtuti m o r a l i , s e u
ac tion ib u s h o n e stis stu d eb it (algiixon, xù x<n àçexrtv hquxt& v):
e< id c ir c o sa p ie n ti b o n a e x t e r n a e r u n t n e c e ssa r ia ad id u -
n n m , ut is q u o q u e h u m a n i t e r viv ere p o ssit (nçog xo u v-
■&Qa)netieo&ai). — Q u o c ir c a s u m m a h o m i n i s e t a b so lu tissim a
b e a t it u d o in m e n t i s a g i t a t i o n e s e c u n d u m v ir tu te m ejus
p r o p r ia m ,
q u a eest s a p i e n t i a , v e r s a t u r : s e c u n d a au tem -a d
d ig n ita te m beatitudinis ea est* q u a e , e x v i r t u t e m o r a l i
p r o f e c t a , a c t i o n i b u s h o n e s t i s c o n tin e tu r: qiianim qui
d em illa p a e n e d i v i n a , h aec m ere h u m a n a est 2).
a) Vide Nicom. X , 8 , §. 1 - 6 . Sum m am autem h o m i n i s beatitudinera ia mentis agitatione necessario esse sitam , id ea ratione convincit Aristoteles, ut eam ex loco et superiori, et iuferiori, quam qui hominis est, circumspiciat. Sic bea- li'udineat D e i , cui summam concedimus, mentis agitaliouem comprobare dicit: CH i i r t X tix tv ix t/x o v ix , i n â’t u p f j r i x t / rts irriv i vf pytt x, x x i tyrtZBtv xv
Ç x vtit)' Toiit $ t o u s y x p f x x \ ir r x v x ti’Ki](f)xiu.tv /uaxxglovs x x i tvixi/uovxi t7- vxt* i t g x % t n i i i t o i x t x it 0 v i 7 /u. x 1 % f t t u v « v r o “ { ; irortpx r x t i t x x i - e t t ; ij y t\ o 7ot Ç)xvovtrxt ffv r x h \x r r o » r ts , x x i icx p xx x rxb iixxt u x o iiia vrts, x x i
O T x x W x t o i xZt x; xW x r x t x v i g t l o v t ' , vrcofxivovrxs r x (poßtgx x x t xiviv-
v tv o vrxt, ori x x \q v ' t) rx s i X t v S t p i o v s ; rlvt i i iuro vciy' xronov i \ t i xxt tir o u xvro7t yo.utfffix, t) rt rotovrov' t i i i <r wÇ) g ov ts , rt a / t7rv, i) (ßoprt- xot 0 irtxtvot, ori ovx fyovtrt Ç )xv\xt h a ^v/xixs', itt^to Z n i i n x v ix Çixtvoir
av r x i t t g i r x t i t p x g t i s / x t x g x , x x i x v x £ t x S t w v ’ aXXà juijv £vj » r t
trx v r tt vrtti\t)<pxfftv xZ rovs' x x i iv t g y j 7v x g x ' ov yxp ii) x x S tv ittv , uontg rov 5E v iu ftiu vx * t !p ii) Çuvrt roZ rr p x r r t t v (actionis honestae) xÇ>vtpi)/uiiu, tr t i i /xxW o v roZ i t o n 7v (effectionis fabrilis), r / X ttirtrxt tr\ijy & t w p i x s $ uffrt
i) r o Z S t o v i v i p y t t x /x x x x pt 0 rt) r t i t x ( p i g o v a x S t w g y r t x i ) xv tiii*
x x t T u v x v S ’p u i r i v u v i i ) i) r x v r t ) f f v y y t v t c r r x r t ) , ti> i x t y. ov 1 <r r x r f).
£1. e. J. 7 .] Idem quoque efficere vult ex eo, quod cetera a n i m a n t i a , quae hac mentis agitatione prorsus careant, beatiludine excluduntur: Hi)/xi7ov i i , x x i ro /xi) fttr i% ttv r x X o t r r x x tv ix t/u o v ix t, rijs rotxvri)t iv tg y tix t iartgti/xtvu r t- X ti u t * ro7s /xiv y x p S t o 7t trxt 0 ßlot /uxxxptos* rc7t i x v § g u it o t t , 1(f) orov o/xoiuyx r t rijs r o tx v n /t ivtg y tixt vitxg% tt' r u v i x W u v £ û u v o v - i i t t v i x t y o v t 7 % iicttii) ovix/xoZ xoivuvt7 dtupixs* t(ß Zaov iit itx r tiv tt 'i å tte p lx , x xt i t v ix i/x tv fx ' x x t o7t /xxW ov vn
t i 7v, ov x x r x trv/xßtßt)xot, aXXà x x r x rt)v r t f t i x ' u c rr ti't) x v i) t v i x t /xov i x 5 t u p i x
Deo suprem o, sive a ceteris animantibus, quae infra lioraiuein sunt, proficiscaris, omnia coeunt in hoc unum, ut S tu g ix sit ipsa tvix ty o vix. Quae quum ita sint, consentaneum esse videtur, eum, qui in ipsà cogitatione versetur et âtupixv colat, qufi talem esse ätoCßiXtrrxrov et tvixi/xovirT xrov. Dicit nempe: 'O i i x x r x
v o v v i v t p y wv , x * l r ovrov S tp xn tv u v , x x t itxxti/xtvot xo n srx, x x i Si oCßi» X f r r x r o s iotxtv t t v x f t i y x p n t i n t u i X t i x r u v x v S p u i r i v u v v i r o B t.u v y lv tr x t, u f f i r t p i o x t 7, x x i ti'i) x» tvXoyov %xigttv r t xvrovt ru et fi- .
9TX x x i r j j ff v y y tv t ff t x t tp i ( rovro i xv ui) 0 voZt‘) x x i rovs x y x n u v x x t
x p x t t ro S tu g i7v, x x i tvixt/xo- S tu p tx v ’ XVT1) y x p x x b ' x v r iji r t t , [1. c. §. 8 .] Sive igitur a
Q u a n d o q u id e m ig itu r u t e r q iie , ( e t s a p
i e n s , e t a c tu o s u s
v i r , ) ad
vifarn
s u ste n ta n d a m copia h o n o r u m e x t e r n o
r u m
p r o p e a e q u a li i n d i g e t : e t a c tu o s o viro
ad a c t i o n e s h o n e sta s
copiå b o n o r u m e x t e r n o r u m h a u d e x ig
u a o p u s e s t : s a p ie n s
a u t e m ,
q u a te n u s h o m o
e s t , e a te n u s
h is ip sis a c tio n ib u s
f A. x\ t OTM TOVTO xu ! n y . u v r u s , cc v r t v r r o i t ï » f ùe ruv w v r o t s iir/u tX o v-f x h r j u e , y.%1 o e S u e r t xu X u s ir çcxttoïtocs * 'ore à i t x Z t u n o c e r x t u
c r t ( f , u y c x Xi i T Tx v n u p % t i f ovK v ' 5 i o <p i \ i C r e t r o S x ç x " r o v oevrov f i x o s
y xi t v f x e . u o t i c i T U T O v * u j t i xxv o v t us ti'v o <r o Ç) o s / u o t X i c r r ’ i v ^ x i ’/ u u t ,
[l. c. $. 1 3 .] — E x liis igitur omnibus est intelligem îum , Aristotelem e u s s u m m u m et a b s o l u t u m ita informasse, ut id esset aotus p u ru s, sive p u n is, ut i u dicam , NsSV, cujus essentia sit liaec ipsa agitatio. [Cfr. Metaphys. X I, 6 , 7 ; He gel, Voiles, iib. d. Gesch. d. Pbilos, 2:r Tb. p. 3 2 6 , sqq.] Neque poenitebit te ex his didicisse, homiuem celeris animantibus t u mu praestare; de quo Q u i n t i - l i a u u s Imec bene: ”Q uippe id est homini naturale; ac sicut aves ad volatum , equi ad cursum , ad saevitiam ferae gignuutui : ita nobis propria est m e n t i s a g i t a i i o ntque sollerlia, unde origo animi coelestis creditur.” [De Institutione O rato- jià, I , 1 , §■ 1. E d St.] Quod denique adtinet îilain Dei in ilu(\tiocn. tu » u 1-
S p u n i v u v , qualem Aristoteles eam adsum serit, «ou possumus non confiteri, id
nobis perm irum accidisse, quum hac de re apud T e n n e m a u n u m inveniremus haec verba: Ur b r i g e n ö f t nbf t m a n iib er ©o f t o é tu 0 r a l i fd) r f K e g i e r u n g b e r Sfi Sel t t’n u m ein en SSBinf in 21 r i iloreleA 0 d j r i f t e n , u b er m et)r b a rs ü b e r , fcafs er Die 2Bc l t in i hr er O r b n u n g e r h a l t e , eb fiel) gleidj Diele 33or« for ge »uobl baupti'äcfyüd) n u r a u f t i c obcrfï en Dî egi onen erfrreeft. [Gesch. d. Pliilos. 3 :r T b. p. î i i j . ] Quamquam Teuneinannus sui similis et semper idem est. Nam ille ” caecus pagaiius” providentiam divinam multo puriorem Dcoque digniorem inform avit, quam nonnulli, sic d icti, christiani nunc temporis earn de pingunt. Cfr. Magna Moralia I I , 8 ( n i f t usTV%t *r ) ; AXX uftc y i r, tVTV%!et
ia riv u i i n i / u i X t i u t u v vovr Gt« ac» h i m v ; n v y x p 3~tov u(hjV~
f j e t v x v p i a » ' i » T x Tcuv T o t o c n u v y r aï s u ^ t o i s u n o M t u n v x x i r u y x S o i x x i t k
x j-
X X * t) j f T V X V ) X X I T x x r r o T t i ( u s x X ^ u S , US a* r v X ,> y i e i r x i . E / o f y i T co & f o) r 0 ‘ 0 v r 0 ii a r io s i y c u y c t v , ( p a o X o v o t v r o v x p i r y v f t 0 1 v • <r 0 / u i v , y, o v f r ' y o t i o v . K « / t o o t o v n ç o i r v x o v t e r r i 5 t i f . --- N u n c
ro ro , ut ad propositum revertam ur, ex hoc vitae genere, quod aciiouibus honestis continetur, et 0 x a r v c t v* t j S i x v v « f t r « > ß i'o s appellatur, proiecio agnove
ris illum ß i o i no Xi t i m av, tie quo supra dubitatum est. Bespice ad inoineutum
S c e p l i c u m , p. 17> not- 8.
h o n e s t i s s t u d e b i t ; f acile i n t c l l i g i t u r , b o n a e x t e r n a (RSe
q u a si
o qyavae a r u m a c t i o n u m , q u i b u s b e a t i t u d o c o n t i n e t u r ,
e t
i d c i r c o f e l i c i t a t e m i n r e b u s e x t e r n i s esse i o n
nisi c o n d i t i o n e m , s ine q u a v it a e x s i st e re b e a t a n o n poisit.
S a p i e n t i n i m i r u m , u t p o t e b o n i i n i , p r o s p e r i t a t e e x t e r n a o -
p u s e r i t
(deycjeo %r\ç txrog tvyijsiqiag àv& qdm oi oyxl) :n a t u r a e.iim
si bi i ps a r e l i c t a sufficiens n o n e st ad v i t a m in a g it a ti an e
m e n t i s d e g e n d a m (où
uvrc.qxyg yqp
m ig nqog to -dscoqsiv),sed e t
c o r p u s esse s a n u m (to
où>(acc v y ia iv s iv ),e t v i c t u m r e l i q u u m q u e
v i t a e c u l t u m
(rçocp-ÿv xal r r v koinrjv d~sqaneiuv)a d e s s e o p o r t e t ,
N e q u e t a m e n c r e d a s , q u o n i a m fieri n o n p o t e s t , u t quis si
n e p r o s p e r i t a t e e x t e r n a sit b e a t u s (st jurj
e v d t^ e x a i u n v zw v èxr'og à y u & ù v ^luxuqiov li r a i ) ,e u m , q u i b e a t u s f u t u r u s s i t ,
m u l t i s e t m a g n i s b o n i s e x t e r n i s a d id i n d i g e r e
(n o tâ à iv x a ifizyulcov d ei]a ca d a i tov siK ai/uorijaorza).
N e q u e e n i m i l l u d , q u o d
sibi i p s u m sufficiens est
( t o a v ia q x s g ), i n n i m i o (tr
% y vn e q ß o - Xij)e s t p o s i t u m : e t ad b e a t i t u d i n e m sufficiens est, t a n t u m
b o n o r u m e x t e r n o r u m s u p p e t e r e , q u a n t u m ad vitam s u s t e n
t a n d a m e t a c t i o n e s h o n e s t a s n e c e s s a r iu m sit
[ixa ro v roaav& 'vndtqyeir).
N a m q u e b e a t i t u d i n e m n o n c o n s e q u i m u r p e r b o n a
e x t e r n a , s e d i p s a a c t i o , q u a e ' e x v i r tu te a n im i prof ic isc itu r,
v i t a m efficit b e a t a m ( t o rt u
y a qo
ßiog sldui/xcov l o v x a zu tt]vuQErr)V tr tq y o v v io g )
5).
Vide Nicon». X , 8 , $• 9 , l o ; lb. I , 9 , §. 7 : - - Tuiv i i Xotrrwy
uyu!$u)v> r x y.iv v t t x^x i‘v x v u y x x 7o v f r x i i a v v t ç y x nut % g 7iai / u. a
ni-( p V K t v o p y x v t x w s . Cfi*. Eudem. I , 2 j in quo loco m onet, esse distinguendum inter ea, quibus bealitudo continetur, et ea, quibus deficientibus bealiuido exsi stere uon potest, dicens: MxXi errx i i i i 7 ngxrov Iv uvrtÿ ito ç ta xa â x t, /x t j t i
v,uuf (v t i v ‘ rcov n /x triç x v r o Ç yv s v , xa l r / y 00 y x v t v ro7s X'j^çunois
8 V «£ t v i c ' X I T X t T 0 V S ' V 71 X p % t I V . O t> y x g T X V T O V f U1V T l U V t V 0 V % t t O V
r» v y i x l m v , XXI ro iyix lv jjv , 'Oftoiuis i ' x ^ rovro y.xl 1(f) h i ç u v rroWutv,
fl ? r i o v i i r o £ y v v .x \o > s y x x i wv x v t v ov i v v x r o v £*>?>' x x \ t u s . - - •• - S2 v x v t v y x g ov X ot ov r t t v i X t /xo v i 7v, evi oi / x s g v Ttjs t v i x t -