D. D.
d i s s e r t a t i o p h t l o * l0
G \ C A , D EV O C E
i
G E N , Ir 2» QJU A M , C O N S E N S U A M P L I S S . S E N A T . P H I L O S . U PS,P R Æ S I D E
M
ag
. C A R O L O
A U R I V 1 L L I O ,
L i n g u a k. Or i e n t.. Pr o f; Re g. e t Ordv S . R. s , M , PR O G R A D U , P U B L I C O E X A M I N I S U B M I T T I TP E T R U S
L O E F W A N D E R
W E S T R O G O T H U f f ,, T N A U D . CAROL. M A L IX V I. M A R T H MD CCLXXVT, H Ö R I S A N T E M E R I D I E M C O N S T E T I S I «nTffwiM m rrffr n « ^ ^ I t P S A L IJE,
I N « S A G R A M REGIA M M A I E S T A T E M
SÜMMÆ FIDEI F IRO,
Pr o vIn c i æ Sk a r a b u r g e n s i s Gu b e r n a t o r i, N EC N O N Re g i i Or d i n i s d e St e l l a Po l a u i Eq u i t i ,ILLUSTRISSIMO
COMI
Dom.
ADAMO OTTONl
LAGERBERG,
M Æ C E N A TI SUMMO
SACRUM.
$.
Q
u u m ex nihilo creare unive rfum Säpientiffimo Au&ori p lacuit, tellus certe, quæ jam noftra e f t , h aud lasta ftatim incolarum frequentia, & > r e r u m , quæ poll acceflere, elegantibus fpefta-cul is ftipatutn o r b e m , fer!, qu od docet M o f e s , illius - o r i g i n e m , q u a n t u m fatis foret ad veræ religionis lenfum
n o l t r o generi intendendum^ perfcripturus, folitudinem ex- . h i b u i t , pulcrioris çeçficzi o-rnatus a f f e r a m & inconfpi- -cuam. P r im æ v a m hanc conditionem , phrafi perquam n e r v o f a inOI DO complexus eft Sacer Scriptor , utpote q u æ tesqua uniformia & inculta haud obfcure denotat. ' Ni hi l d u m erat a n i m a n t i u m , nihil, qu od his habitari p o f l e t , nec qu o d gremio l uo quidpiam enutriret. Vacua ' p end eb at moles tam qu am vcçycv n r&j ci&ccxçirav, iners nec
Idifcer nendum, ut vertit Sy m m a ch us ; xévoiyua n&j èùèv vacuum
!£r nulla vi praeditum dedere Aquila & T h e o d o t i o n ; ccôçurov
7K&) ccy.ccTucy.tuccçov nec adJpeSiabtlem nec ornatam, LXX; Onke-
los: KHV inanem atejuc vacuam, q u o d explicuere am -ibo T a r g u m if tæ reliqui ,TJD Vd ID KOp’H NWJK 'J3D inanem fine hominibus £r vacuam ab omni bruto animante ;
aUi=a.jAAA//cj i i j d e f t i t u t a m bonis & Jolitariam Arabs E r p e n i a n u s; bde ocb to m , uti re£hflime, poft Lutherum, i n Sveca eft verftone. N a m illuc ducere Ebræas voces n o n m o d o teftantur Ar abe s, primigeniæ adhuc linguae (tenaces, quibus l£& i n n ftgnificat: vagari huc illuc, nul- do ordine oberrare, & lJ $ i JH3 vacua omnique JupelleSlile nuda f u i t domus ; fed & c o m p r o b a t Propheta Jerem ias,
q u i h o r r i d a m v af ti t at em H i e r o f o l y m o r u m urbi & Judææ i m m i n e n t e m ut def cr iber et , inter cetera mat i n n »UH) p o f u i t , cap. IV. 23. C o n f i Ef. XXXIV. 11.
§. II.
Secf &7m e m o r a n t e p o r r o Mofe,*]Wn tcnebrœ erant \3ö Dtnn fuper vaflo mari. Q u o d i d e m , nempe,3quis tedfam, (ui in primordiis, o m n e m t err am fuifie, ipl um 0'D, q u o d p r o tinus lequitur in e o d e m hoc verlu , & lucidiflime dein verfus 9. oflendit. Videlicet perfrequent er cum r Z
viari & D¥D aquis, in Ebræo c o d i c e , n unc Dtnn n u nc
H l û n n jungitur in e a d e m p er iodo , aut ubi fcena r e r u m i n l t r u i t u r , qua; aquis p er nat uram infunt. Co n f er a n t u r Exod. XV. 5. 8 Deut . VII l 7. E C U . 10. Efech. XXVI. 19. XXXI. 4. i * . J o n . I I . 6. Hab. III. 10. PC XXXIII. 7. LXXVII . 17. CIV. 6. CVII. 26. C X X X V 6 CXLVIII. 7. P r o v . VIII. 24. Job. XXVIII. 14. XXXVIII. 16 & 50. q u o u lt i mo l o c o , ubi de frigore & gelu agitur legimus- q u e DTnn \3£ fuperficies maris congelatur, n on t a m p r o f u n d u m illius cogitari poteri t, in q u o d nulla vis eft f rigoris, q u a m ex ter io r potius facies. Prov. VIII. 27. i p n a c n n ^ 0 ^ jirr, quum flatueret circulum fuper facie m a v is, l i v e gyrus intcliigatur n u b i u m & at mo lp hær æ, q u o o- m n i ex parte in r o tu n d i t a t e m cingitur oceanus, live c o n vexa hujus ipfius fuperficics , n o n nifi fuperiorem c a m p u m a qu a r u m p ro xi me I p e f t a n du m infert. A rq ue d u o q u i d e m hæc lo c a, q u u m fola fint , in quibus DDH prae- roillum habet , n o f t r o , q u e m tra&amus, i l i u f l r a n d o , t anto propius infervient. Q u in & in pofteriori per O’Hfi1 n o n intelligi poll e, nifi pat ens, per g l o b u m n o f t r u m , m a r e , fatis fuper que d em o n f i r a t locus |>arallelus Job. XXVI. 1 0; D'Q 'JS /V JTT prr terminum circularem pofuit
fuper facie aquarum , & in q u o to D'3 evi denter r e f p o n -
d e t too D i n n , q u o d efi: in'altero. Tn WDD PC
CLV. 6„ mari tam quam ve fu m en t 0 obtexißi illa m , nempe ter r a m
r a m , aut mare i nt e ll i g e n d u m , o r b e m n of tr um , q u oa d huc usque eft cogni tus, m a x i m a m p a r t e m , o p e r i e n s , aut fen- fus fupererit o m n i n o nullus. Pf. L XX VI U. 15, ubi r e f er t ur , q u a m m i r a n d o beneficio p o p u l u m f u u m in d e ferto affecit D e u s , dic itur que : 0'"W y p y perrupit p etra s, iilico adj un gi tu r: n3*l niDnf D & potum dedit velut e viari magno. N e q u e ex ceteris locis Bibi ici s, in quibus Dinn aut n i o n n legitur , ullus e f t , qui n o n maris not i o n e m aut poftuiet aut admittat. U t c u m q u e igitur fe h a buerit vocis ipfa e t y m o l o g i a , quæ n o n d u m ftabiliri p o t u i t , eft t amen l ong e c e rt i ft i mu m, d en ot a re e am vafium
m are, in q u o n unc profunditas con fi de ret ur a qu ar u m ,
n u n c vis & copia, n u n c ingentes flu&us; ita q u i d e m , ut fortius q u i d p i a m , abundant ius & f t u p e nd um magis inferat, q u a m vulgatius 0*. Nec diflentiunt Arabici i n t erpr etes , q u o r u m u te rq ue heic poluit locum, quem fuperftant , obvolvunt aquœ> nec eft ccßva-aos G r æ c o r u m ,
q u o d h abe nt LXX. nili vaftior aquarum vorago, im m en-
Ju m , profundum mare. Quocirca re&e ver eq ue t u m Illu- ftris Michaelis, t u m recentior Sveca v er l l o : ett ha} med
murker ôfverhôlgdt. L e g u n t u r q ui de m DO' maria v. 9. tertio d e m u m creationis die o r t a ; fed q u e m a d m o d u m m i n i m e iftud i m p e d i t , quin refte t e n e a m u s , jam ant e
&
p r i m o d u d u m die exftitiflec?D
aquas, fic liquido patet , differentiam operis pr imi diei & tertii in e o fitam effe, q u o d aquæ p r i m o die t o t a m , q ua qu a patebat, ter r a m o b t e x e r i n t , tertio aut em die coeperit concinens ita e m i n e r e , ut t u m huic tura aquis fua fpatia definite t r i buerentur. Quia in noftra lingua v o x alia no n exftat , g r av io r & fignificantior ad d e no t an d am a q u a r u m pat en t e m & p r o f u n d a m c o p i a m , qu am dicta illa b a j, nobis q u i d e m ratio v id e tu r obftare nulla, q u in ita appelletur D in n ingens vis a q u a r u m , quæ ipfo teftante Sacro Scri p t o r e , u n i v e r f u m telluris corpus initio complcvftebatur.
) 4 ( «ils
A n v e r o , fuis f ub fenebris rudern adhuc t e l lu r em ita fiipermearint a q u æ , ut folidus tarnen & veluti centrali* n u c l e u s , m i n o r m a j o r v e fuerit, an limofa u b i q u e & a- quis pervia malTa o mn is credi d e b e a t ; t u m an fluida m o x p u t e tu r c on ger i es * an adftriftæ inflar glaciei c oh ær e n s , quia n o n aixit Sacer S c r i p t o r , n e q u e d a b i t u r , opina- mur,,, ulli,. u t q u a n t u m fatis f i t definiat«
\ §. I1L
H o c a u t e m q u o n i a m pofuit ab ipfo C r e a t o r e fus* fus icribere Moles : D'OH 'JÔ Vy D à m O DTJ^N n n ï , n o . (ira intererit, quid ilia fignificent v e r b a , rite intelligere. A t q u e p r i m u m q u id e m elle d u b i u m potcfl: nemi ni , quin de immedi ata aliqua o per at i on e Creatoris in obfltam a- quis tenebrisque m o l e m fer mo fit. Q u u m q u e per n n B'HVk defignari Spiritum S a n f l u m , tertiam Deit atis per- l o n a m d u d u m lol ideque m on f l r a r u n t T h e o l o g i , fuffece- rit ad hos r e m i t t e r e , fi cui rationes,, quibus f i d i m u s , libuerit perfpicere, & ad g e m i n a m potiflfimum Differta- t i o n e m A c a d e m i c a m , habitam Upfiiliæ an. 1*746 & 1762,- q u a r u m p r i o r e m deb emus b. na. Prof- Li nguar. Or ien t. C e l eb er r im o Andr . B ob er gi o , alteram Max ime R e v e r e n d o Do£t. & Prof. T h e o l . C h r i ft o ph o ro C k w b e r g i o , . Qualis aut em fuerit D i v i n a operatio illa, & qua præci- pue vir tute le ex-leruerit, l iquidem ex poteflate vocis r û n ^ D unice p en de t , ut I cia tur , haud lane i n d i g n u m e r i t , q uo d Philologicis a r g u m e n t i s , qualia q u i d e m hucus q u e licuit p er v ef t ig ar e, ftatuatur. N o n nifi bis,, per u- n i v e r f u m codi cem Fbraeum, extra prae l ent em l o c u m , to
reperitur. D e u t X X X Î1. 11. o ccur ri t; i j p " V *\M33
i m s * Vy m p » r w s ^ m ' r v r u Vy fic u t
a-quila Jujcitat v i dum fuum <b? pullos fues f\H|V, expandit a- la s , a (fumi t cos port at que fuper pennas fim s , cui m o x l u b r
j,ungitur, lUni' "HU DTP ddjovab [plus d u xit eum videli cet:
cet p o p ulum Tfraëliticum. N im irum fatis patet, Dîvinurro V a t e m , ut mitiflimam curam exponeret atque amantis- fimam , qua Deus fuum populum ex Æ gypto per defer- t u m duxerat longo que fub itinere veluti p o r ta v e r a t, fi- militufline uti, fumta ab aquila, qua: teneros a d h u cpui- los & volandi inexpertos adjungit fibi portatque inter v o l a n d u m , ut adlvefaciat, aut periculo eripiat. Dixerat eodero fenlu Mofes jam antea Ex. XIX. 4. DDHK NWW
portavi vos fuper alis aquilarum, ut vos ad me adducerem. Quia igitur fimilitudine illa prae
cipue fignificatur beneficium , q u e d d ix im u s , quoque p ro fi ci fcentes, per quadraginta annos, tuitus Deus ab u n o loco in alterum progredi ipfe juflerat ; erit maxi m e c o n gr uen s, ut de aquila: in pullos fludio quidquid ante p o l i t u m , capiatur in m o d u m eum , qui ad benefi cii illius indol em quam proxime accedat. Vertit igitur f ] m ' Bocbartus Hierozoic. c. 3. Lib. I. Part. poft. motita*
v i t alas, v o lita t, quod ultimum legitur etiam in Vulga
ta Latina, Sed quia conjugationis eft P i e l , adiva vis a d v o c e t ur p o ti u s , quæ pullos ipsos m o v e rit, ut portan dos fe alis alterius permitterent crederentque. Quod prae cedit r J u fc ita t, vel uti præeunte Schultenfio jure m e r it o placuit Illufiri Michaelis, zelo ardens defendit, quæ- q u e f e q uuntur: expandit alas, affitm it, portai, confpirant' fane in h o c , ut PjnT iftud optime videatur poffe verti r
com m ovet, ad motum ciet. N am fi & retineretur JuJcitat' nidum , haud fane idem m o x erit o m ni ex parte cum
p r o x i m o : commovet, quippe quod credi- pofiit m o d u m explicate pr op ius , quo pullos aquila fulcitaverir. Q u em fugit in fiilo Orienris fublimiori, Poetico præfertim, cu mulari talia, quæ Ii primaria fp ed et ur idea, denotent fi- m i ll i ma , & quibus tamen nihilo plus viriofæ fiubfit tau1- tologiæ, quam vulgato Ciceronis illi : a b iit, ex c effit e-
vafity erupit i AfFe&um pr o d u nt, quæ fie iterantur, di
centis fcr ib en ti sv e, ac d i vi t e m fcenam i m a g i n u m , no n i n e l e g a n t e m , n e d u m i n a n e m , r ep et iti onem. 'EneTrcQrioe defiderat, a p p et i t, a m a t , q u o d p of uer e LXX. n o n illico incubandi fignificatum imper at. A r a bi c um *-*/=? in P o - lyglotris eft m ovit, expandit alas; in E r p en i a no n o tat circum itj ^ÛinfïD & ^âlHD T a r g u m i c u m obtegens e(t pr opr ie & protegetis. Ac tametfi iucubandi fovendique no
tio , q u a m huic l oc o certatim a c c o m m o d a r u n t c o m p l u
res , m i n i m e fit inefficax ad e x p i n g e n d a m f u m m a m in Ifraelitas caritatem N u m i n i s , admifti t a me n colores cete ri haud arque fe patientur fociari c um illo incubandi, ac cum altero movendi. Emicat hæc ipfa m u l t o etiam c e r tius clariusque in loco fecundo Jer. XXIII. 9. ubi eft :
W’i O TPTI YlDVy Ifcm '3^p3 '3*? 1 3 1 0’ O’KSjV
p n 3 y *13JD1 propter prophetas diffrattum efl in me cor meumy 13m commota f u n t , tremifcunt , ojfa mea om nia, Juin viri
inftar eb rii, quem fupervaßt vinum. Uti hic n u s q u a m pot-
efl perfiftere, fed inflabili p edum e rr o re h uc illuc d i m o v e t u r ac j actat ur, fic Sancti Prophetae i n t i m a q uævis oflaque ipfa excrucians d ol o r & i n d i gn at i o, c o m m o t i o n e m h o r r o r e m q u e haud c o h i b e n d u m intulerat. C o n f e n - tit hic fere tota Cr it icorum I n t e r p r e t u m q u e c o h o r s , fic ut mi rar i o m n i n o fubeat, ab his, qui l o c u m Genefeos t r ai t an t , p er pe t im allegari r p Y e D e u t e r o n o m i o , vix ni- fi paucis c o gi t at um l £m> q u o d efl apud J e r e r m a m . T a metfi e n i m in l o c o D e u t e r o n o m i i ea de m o b v e n i t c o n jugatio Piel & eadem pariter c on ft ru it io per par ti culam t y , atque efl in altero Genefeos; apud J e r e m i a m v e r o C o n j u gatio efl Kal , v o x q u e ipfa adhi betur fine add it o cafu o b li q uo ; t a me n p r op r i a m vocis fignificationem in locis fingulis ma ner e e a m d em o p o r t e b i t , n eq u e e x p on i al it er , q u a m q uo ad conjugationis cujusvis inflectens rati o & c on f lr u d i o n i s varietas a d m it t at ; er it que a d e o n on m i n u s , q u a m d u o cetera loca, conferendus ille, qui exflat
in Jeremia. Scilicet appofite Kimchius in libro radicum, u bi Tub q r n fmgula tria loca p o l u e r a t , fubjecit pjy nVUrt "ftHJ in borum fingulis fubefl too t ^ m fignificatio ja -
B a t ion is £? commotionis. Q u in i m m o in pr imo illo Ge- nef eos , qui n un c præ ceteris e xpl anandus, antiquiores e o d e m d u c u n t verfiones. In Græca r<£>v L X X . eft m e-
(pèçcTo ; in Vulgata ferebatur. A r a b u m qu id em a m b o , in q u o r u m u n o e d in altero flal/nt
& O n k e l o f u s , qui pofuit NIKPJO, q u o d i dem e d in T a r - g u m H i e r o f o l y m i t a n o , & pariter fignificat flabat, uti & l O n J D l Pf eu do Jo na t ha ni s, v e n t u m v o l u e r e phyficum , m a le intellegis vocibus D W K n n 7 attamen , in voce Tiömo
motum eos juxta ( p e l a d e , m a n i f e d u m e d . N equ e motum
exclulit L u t h e r u s , q ui p r im u s, q u o a d nobis licuit obfer- v a r e , po fu it fcbwebete h. e. lento motu aut volatu fereba
tu r , q u u m in verfionibus ante e u m erat varde getragen,
hau d d u b i e f u m t u m ex vulgata. Q u o d fi teneatur in- fuper a&iva potedas conjugationis Piel & jubendi aa<3o-
r i t a s , q u a m perlæpe illa conjugatio fecum adfert, o m n i potentis Majedas Creatoris n o n minus elucebit in n ö m ü
jn ffit aquam moveri, q u a m in repetito fæpius *ÏCN,T> per
M o f a i c a m H i d o r i a m creationis reliquam. F d ho c, q u o d v o l u i t Ca Ime tus in C o m m e n t a r i o Litterali V. & N. T e d . Cet Efprit D iv in , a i t y peut marquer la vertu toute
puijfante du Créateur, qui imprime à la i7iatiere un mouve m ent réglé , ordonné par fa [agefie , par le moyen du quel les diverjes parties de cette matière prirent dans l ’ universr pendant I efface de f i x jo u r s , la place qui elles occupent la form e qui les diflingue; les portions de m atière, q u i fo n t de me me ou de differente nature, J 3 étant réunies ou fe- parées, Jelon la conformité, ou la difproportion de leurs qnar h te z . Nec a fe impet rav it Math. H e n r y , A n gî u s, quirc
the firfi Mover p r i m u m m o t o r e m heic con tu ere tu r, tifl
& d u d um ant e A in s wo r th u s n s m a ver tit fenlu a â i v o
§. IV.
Philologicis hifce notationibus app ri me conf onat na t u r a r e r u m , q u o a d cognol ci ja m a nobis e x p e r i u n d o poffit. Q u i dq ui d in telluris luperficie c o n f p i c i t u r , per
p e t u o m o t u agitur & variatur in m e t a m o r p h o l e s e a s , quibus n o v a c on t i n u o exfiftunt p h a e n o m e n a , m a n e n t e n i hi l om i nu s u n iv e r f o lyftemate e o d e m fibique fimillimo* Q u u m igitur in h i s , quæ h u c usque c o g n o v i m u s acci d e r e ma t e r i æ , q u a tellus habitabilis c o n t i n e t u r , præci- pue efficax fie vis m o t r i x , p e r o r b e m Iparfa latiffime, nec ul t imo r epet enda al iunde, q u a m ex o m n i p o t e n t i s arbitrio Creat or is , videri m i r u m pollet vixque explica b i l e , fi illius den iq ue m e n t i o n e m n u l l a m , aut n o n fatis a p er t am liceret in creationis reperire H i f t o r i a , q u a m , d i s a n t e iplo C r e a t o r e , t enemus a M o l e perferiptam. Vix exftitit u s qu am Philolophus, fi infanos & rationi i n i m i cos h o m i n e s , q u o r u m præ fe f erre aufa efl f tultitia, ac fi D e u m pollent i gnorar e , excluferimus, cui n on in m e n t e m v en i t , Cr ea t or em ut p r i m a m l u pr emar oq ue causfam c«lebrare motricis facultatis, q u a m inede m u n a i p a r t i b u s , t u m majoribus, t u m minoribus, etiam vulgaris ev inci t ex perientia. N e q u e cont ra fas fuerit arguere, effe ta me n p e r mu l ta alia, quæ ad lider um præfertim & llupendi, q u o d his pat et, Ipatii divitias p e rt i ne nt , q u o r u m parciffima o b v e niat apu d Mofen c o m m e m o r a t i o . N e m p e Icripturus il l e , jubente N u m i n e , erat n o f lr o unice g e n er i , cui h a bitanda tellus, & illi q u i d e m per ætates o m n e s u n i v e r f o , ita ut caperent e t i a m, in quibus ultra c o m m u n e m rati ocinandi v i m n o n enititur mentis v i g o r ; e r a t q u e p r o i n d e huic confilic fatis & c o n v e n i e n t i f f i m u m , u t , q uæ n o lt r i s at tingunt ur fenfibus, a D e o c ondi ta fingula n a r r ar e nt u r per fuas clafles u ber ius , cetera g ener at im t a n t u m m o d o ac breviflimis. Q u o d aut em Sanftus S c r i p t o r , aquis p oti ff imum i n d i t u m initio m o t u m , aflTeverat, m a
e-flîfefto quadrat in telluris p r i m æ v u m , q u e m oftenderaf, h a b i t u m , q u o aquis u b i q u e t e t t a invol utaque jacebat , t u m in e a, qu æexfi ft er e in tellure o m n i , nobis propria, videmus. Q u e m p r a t e r i t , v e g e t a b i l i a , in hac e a d e m , a n i m an ti a , m ul t a m q u e partem r e r u m , quæ terræ vifce- ribus c o n d u n t u r , c i r c u m e u n t i u m & p er vade nt ium o mn i a h u m o r u m o p e g en e r a r i , c r e f c e r e , diflolvi i t e ru m aut per mut ar i? T o l l e t antis per , p er o r b e m , qua p a t e r , iftas, quibus tot f or mant ur ac n ut ri unc ur c o r p o r a , definitas fe me! vices fluidi e l e m e n t i , a d e ri t qu e m o x r?31 iHn va» fiita s & inanitas, q u am concitis m o t u aquis fubiatam
vol ui t benigniiïimus A u c t o r u n i v e r f æ , qua tellus gau d e t , pulcritudinis.
§• V.
Sed v e r o audiendi e t iam & e x a m i n a n d i , qui fub
incubandi, fo v en d i, fecundandi n o t i o n e m t u e n t u r ,
a c fi ufus firhilitudine M o f e s , d u f t a a gallina aut c o l u m ba , d u m permul cet calore o v a aut pullos, voluiflet o - itender e rrjv tuv oKoov TSctrjTtyfy t s v&j À'c/juuçyiyrjv Åvicc/xiv
,
u t dixit Eufebius in Präparat. Kvang. lib. VII. cap. XI.
vim omnium rerum effectricem atque fabricatricem , qua D i
vinus Spiritus fu d en t ari t m o l e m , adhuc fui i m p o t e n t e m , & fervarit pararitque ad r e c i pi en d um cu l tu m decus* q u e m o x inj ung en du m. Quæ interpretandi r at i o, fi n u m e r o , & celebritate e t i a m , cenf eatur e o r u m , q ui c o m m e n d a r u n t , acquiefcere o m n i n o o p o r t e r e t , nec ultra vel le conniti. Padi d u d u m f u m u s , §. III. nihil h a b e r e fii- mi l it u di ne m i l l a m , per fe f p e c l a t a m , q u o d n o n referri queat ad fignificandam D i v i n i Spiritus potentiam in cr e a n d o p r o v i d e n t i a m q u e , pr æfer ti m q u u m & ipfe ©ectvôçu-
7scs' Chriflus Matth. XXIII. 37. haud m u l t u m diverf a p a
rabola explicatam volui t in Ifracliticum p o p u l u m b e n i g ni t at em Nu mi ni s intentifTimam. Q u i n & ded er imus , pofTe impreffi m o t u s , q u e m u r g e m u s , initia n o n male c o m p r e h e n d i , fub me t ap ho r ic a illa, fi d en i qu e & iftuc
B
ext endatur , i nc ubandi imagine. A t v e r o , ubi litte ralis lenius quaeritur, p r o b o interpreti fuprema hæ c eft r e g u l a , ut n o n tam c o n g e r a n t u r , quæ dem um c u m q u e injungi n on inepte l o c a poftint cuilibetr tolerabilia aut p u l c r a etiam confe&aria, fed ut eruatur quod p r o x im e verbis* d i &i on eq ue contineri,, q u o d q u e a d e o in m e n te ficcipton præcipue fuifie, judicetur. Liceat ergo difquire- re>, u n d e aflumta heic iub p & m o incubandi &c fecw idan-
di figmfrcatio.. Efle manifefto ob via m dicunt Dear. XXXII:
xi.. V e ru m facient difta §. III. o p in a m u r , ut , fi n o n pe* nitus falfum h oc appareat, elle tamen adhuc valde d u b i u m , c o n c e d e n d um fit. Obftat certe haud fuperanda vi t o l ô m apud Jeremiam, ubi incubandi aut fovendi n o tio eft ab o m n i parte abfona. At Syris t amen fyqi tri t u m ol i m , fignificatu e o , qui m o r e m exprimit a v i u m n i d u m , ova pu ll osve, alarum tegmine c o m p i e å e n t i u m . I m m o v e r o q u o iftud exemplo e Syris Au d or ib us hu c us que p r o b a t u m exftat? Ne unicum quidem folet alle gari , aut nobis certe allegatum innotuit. Ubi eft OlfTV {ym Exod. X XX IV: 6. Deut. X XX II I : 12. & m Pr ov. I I I : 2 2 , 34. I V : 9. fuum f]lT) Syrus adhibuit. Si militer in v er fione Syra Novi T ef t am e n ti fignificat t^rvî
affeSluvi animi teneriorem , m i fer icor di am , a m o t u videlicet
interiori ani mi d ufta poteftate. Eph. V : 29. OccAnet Grae cis fr equens d e avibus nido incubantibus Syrus v e r ti t:
curam }gerit, & 1 ThelTalonic. II : 7. ùs uv rçeCposôctA-roc t'ixvTrjc TSKvoty, Syrus dedit::
C7U J O fic u t n u t r i x , quæ amat liberos Juos.
Q u o d aut em in Syris Lexicis invaluit fub r j m incubare,
fo v e re , auf tor itat e alia n o n nititur, qua m qu od ita lo c u m
Genefeos in Verfione Syra interpretati fint Lexicographi,, fecuti forfitan Patres n o n nullos Græcos, aut fuam ipfo- r u m u n d e c u m q u e hauftam op ini on em ; q uod que p r o in de. ponder is fecum, plus ferre n on pot erit, q u a m a t t u lerint:
7erint R a b b i n o r u m i l l i , qui ftàrHÔ baud abfimiliter m Ebr ai fmo p utarunt e xpl icandum. A b ipfis q u i de m Syris h om i n i b u s fe e doct os r ef e runt Bafilius & Diodorus a- p u d M o n t f a u c o n i n m in Hexaplis, ro e(fe Syra d i a lecto p r o p r i u m avibus nido incubantibus. At ho r um fi d e m o m n i n o elevat E p h r a e m , gente ipfe Syrus, fuarqua p r o i n d e , q u a etiam fcripfit, lioguæ optime' gn ar us , qui d u m c o m m e n t a r i o in Genefin , locum noftrum expli c a b i t , CTWCO e x p o n i t per ventum D e i, (tudiofe in f up er refutans aliter fenti entes, & per
fla n te m ; haud fane facturus, li recepta aut frequentata Sy
ris Tuis fuiflet fignificatio illa incubandi fovendiejue, cujus n e m e m i n i t q u i d e m , ulla ex parte , in citato loco. Conf. O p e r a S Eph rae m Syri, edit. Rom. 1737. fol. T o m . I*
p.
8. Qui huc cont uler unt etiam im a g i n e m , apud vete res Ægy p ti os , K n e p h i , cujus in aperto ore o v u m pofi- t u m , aut e x O r p h e i do&r ina «cv 7rçooTcyovw , nec fatis v i d e n t e r ferio egilfe, nec illud fpeSaffe, ut Ebrææ v o c i s, d e qua quaeritur, v e r a m pro pr iam qu e vim eruerent. A c c e d i t , q u o d per Hi ft or iam creationis cet er am , qu am d e d i t M o f e s , (impliciter n ullaque immifta metaphorica l oc u ti on e m e m o r e t u r peraCtum a Creatore opus , fitque p r o pt er e a m i n u s v er if imil e, unica in v o c e nf îm D infer t u m q ui dp iam al lego ric um, aut capiendum aliter, qua m ipfius vocis pr opr ia fignificatio mo x cogitare jubeat. Sub o m n i au tem o p e r e , q u o d in entibus fucceffive exliftenti- bu s, fe exieruit, c on t i n en t e m interfuifTe virtutem Numinis, t u e n t e m m o d e r a n t e m q u e fingula & perhcientem, usque eo l o q u i t u r tota creationis Hi rforia, ut fi qui haud neceflà- r i a m reputet fuiüè peculiarem virtutis illius injiciendam m e n t i o n e m , n o n tam conjectare vide atu r, quam verita t e m ipfam potius contingere.§. VI.
^upereft vi« tertia, q ua c e r t i o r e m v oci pfirfiO
en-d e n en-d u m fenfum r e p e r t u m fibi præcipue arbitratus eff, in Piæcidaneis Sacris pag. 4. & f e q u e n t i b u s , D i th r oa - rus Hackmannus. D u c e Alb. Schultenfio in Clavi Dia- l e d o r u m pag. 2 2 9 , 230. A r a b u m adv oca vi t iis d e m (ane, atque E b r i u m r j r n 5 conftans litteris, q u o d q u e efl mollis f u i t , tenuis, a quoja m aß a , & in 1V. C o n j u ga t i o n e , mollem rem quampiam effecit, und e butyrum &
maffa quœvis mollis & aquofa d i d a r p l , lutum v o c a
t u m n $ m > & nöTD maßa mollis laxaque. L a r g i m u r , haud mediocri I p e a e blandiri affinitatem veris- î i m a m , quæ Ebræum int er t j f p & Arabicum in ter cedit , hancque ad eo perlibenter a m p l e d i m u r . Sed q u o mi n u s «o flexu, q u e m fecuti funt Schultenfius & Hack* m a n n u s , d u c a m u r , q u o q u e nihil illi egerunt aliud,- q u a m ut v u l g o cr edi tam fovendi m olliter, incubandi & ad
m aturitatem perducendi v i m e m u n i i e n t amplif icar entque,
p ro h ib et iterum a p u d J e r e m i a m , in q u o a de o fi x u m vetuftioribus o m n i b u s interpretibus v er te re per con>
mota f u n t , ut & Arabs i & Syrus Q.Â1 , q u o r u m u t r u m q u e penitus idem, n em p e commota funt, valet, p o n e n d u m duxerit. Sin objiciatur, vertitle u t r u m qu e ex G r æ -
c o , n o n ex Ebræo , d e Arabe concedi hoc d e b e t , d e Syro n o n itém. Q u u m q u e maluerint heic tamen Schul* tenfius & H ack ma nn us : emollita f u n t , videlicet offa m e a , n i m i u m iftud mol le l a x u m qu e f entiatur, necefle e f t , ne* q u e refpondere imagini ebrii h omi ni s, q uæ m o x i b i d em f u b j u n d a cernitur. L)udum q u i d e m Illufiris Michaelis, in C o m m e n t a r . Soc. Reg. Scient. Gotti ng. T o m . I. p. 286. mol-
lefcendi fignificatum i l iu m rôüe\m m a g n o q u o q u e ftudio
alTeruit. V e r u m r a ti o ne s , quibus t u m m o v e b a t u r , haud fatis dein firmas illi vifas & i do ne a s, indicio f u e r i t , q u o d in v er f io ne , poli e d i t a , S. Codicis G er m a n i c a , l o c o , q u e m v e r l a m u s , pof uer it : der Geiß Gottes kam von oben
herab a u f das roajjer, quibus motum certe fignificari h a u d
o b l c u r u m ed.. Peperir, nifi valde fallimur, Arabibus fuo fubi
l u b mollitiem Sc laxitatem primigenia movendi nerv t i o , Biblico fervata Ebraifmo, fiquidem emolliri nihil a t q u e dilui poffit , nili, qua d e m u m cun que caufla ac- c e d e n t e extrinfeca, inteffina excitetur particularum c o m m o t i o . Ejusdem penitus ffirpis in Camuf o explica t u r Conj. IV.
acuere cultrum fim ilia , ac f i £■ po/itum effit loeu ». Caftel-
l o fi cr ed imus, erit etiam repere inftar ferp en tis, cui utri q u e n o t i o n i , tum acuendi je r r i, tum reptantis ferpentis, in- efie q u o q u e motus fpeciem, ne m o fane diffitebitur. Quara- o b r e m licebit ex ufu etiam vocis apud Arabes, haud in f i d u m a r g u m e n tu m nectere, q u o colligatur, non defe r e n d a m p r o p rie ta te m, qu am exempla Biblica videntur f ta b i l r r e , in movendo confpicuam, cuiufque demum o p e , a m i c a m ad confenfionem redigi poffint derivativae, ex p r i m a illa, fignificationes variæ, quæ per dialectos cele*- b r i or es v e t u ft» in Oriente linguæ exftiterunc,
, Î §• VIL
E n i m v e r o ex iis, quæ allata fune, fiquidem his per m i t t a t u r n i t i , qu od to t u m Benevoli Lectoris judicio fub- ; i c i m u5, p r o n u m erit, de fpecimine recentis nos inter
v e r f i o n i s ftatuere. Habet illa: till tbefs Guds Ai:deJatte ~x>at~
n e t utirôrelfe. N im ir u m originem motus, qui partibus tellu
ris t a n tu m n on omnibus jam eft perfrequens, fignificari v o c e n ö m o > nobis q u i d e m , per ea, quæ difïèruimus, v i d e t u r y e r ifi mi li im um j prælèrtim q u u m Divino Crea t o r e i n d i g n u m o m n i n o non futurum fit, nedum fupremo e i d e m r e r u m o m n i u m Auctori in ju r iu m , acceptum illi u n i referre b e n e f i c iu m , fine q u o tellus noftra educare nihii pofïèt inumerabili tot incolarum exercitui futu r u m utile aut fufficiens. Si verteris intranfitive aut neutral iter: motitabat fe Dei Spiritus, ferebatur, Jvå fvade,
r ô r d e fig , n o n m o d o inimicum erit Conjugationi Piel ,
c ui debetur forma r>£mo> vi fua, a â i v æ , fed & c o g i t a n d u m nihil exh ibebitur, q u o d in confufuni a d h u c fte-r
ilem-) i4 ( H
ï i l e m q u e o r b e m inf tr uend um egifTels p u t e t u r ; q u u m t a m e n univerla narratio Mofaica de condito e x o r n a t o q u e m u n d o , illuc unice f p e & e t , u t qua: q u a n t a q u e t u m e- gerit o m n i p o t e n t e fapientia N u m e n , L e p o r e s pe rf en - t u n t . U t aut em particula ^ in n n i capiatur p r o donec, us*
que d u m , ea ratio p er fvaf er it, q u o d pofita o p er at i on e D i
v i n a , in v oce f lf i mD defignafa, q u o d e m u m c u m q u e m o d o e xp l i ce t u r , efficaci certe & fru&uofa, vix inteili- gi pof fit , quin fimulac illa accellerit, e fua m o x e l uct a ri vaftitate tellus coeperit a t q ue p r ov ehi in e a m , q u æ d e finitis p o r r o diebus iecuta eft, ab fol uti one na. Et a d m i t tere ) fignificatum t a l em , d ocuer int Biblica loc a, quae collecta Noldianæ d e b e n t u r in C o n c or d an d i s particul. d i ligentiae. N e q u e eni m in m e n t e m ulli v e n i e t , nifi v i m inferre verbis l i buer it , refpiciendas d e m u m efTe illas a- q u a r u m vices, lo ng e alius g e n e r i s , quae v . 9. e n a r r a n t u r , n e d u m illuc leCtorem ablegari. Senfus eft omnino planus ac lu cidus : jordeu var ode och tom , et b a f mvd marker v fverh o lg d t, til thejs Guds A n d e Jatte rvattnet uti rdrelfe-. T d fade G ud : ivardc ljus , i. e. terram fuis- fe vacuam & inanem, opertam aquis & involutam tenebris, donec illud fupervenit, quod vocibus H Ö m D D D fignificatur, vel donec prima, qux poft creatam ten am, memoratur Divina operatio, exfiftebat, ea videlicet, q u x motum aquis immifit, hoc cft ip(i telluri, aquis circum- f u f x , quamque operationem, eodem primo die, mox fecuta, Dei ipfius cx mandato, lucis prxfsntia. Nulla in h is , vel minim a, fpecies , qux m o veat fufpicionem, ac fi confunderetur qnod a d u m | fuit die p r i m o , cum opere fequentis tertii, aut inditus motus aqueoe moli haberetur pro eodem Divino op ere, q u o , die tertio fubfidere aquae coeperunt ita, ut litoribus includerentur. Omnium autem minime verendum in de, ne aut lucis ortum, ex commotis aquis neceffe foret immediate deducere, aut injunttum telluri apparatum reliquum, ex aqua, tamquam unico ultimove principio, oporte ret derivari. Lucem omnipotente imperio jufiit D eus exfiftere, cetera, qui bus veluti gradibus, quoue ordine creata fint, o ften d it, quam per Mofen ipfe Creator nobis impertivit, Hiltoria, & ultra quam , in hac cauffa, 0 - tnnino non datur fapere.
