De ritu sacrificandi Romanorum dissertatio. Quam ... praesidio ... D. Johannis Arndii Bellmanni ... publice ventilandam modeste exhibet Christophorus Strauch Stockholmensis. In audit. Gustav. majori pridie Nonas Majas Anno MDCCIII.

o

B. K

D E

R I T U

SACRIFICANDI

R O M A N O R U M

D

i s s e r t a t i o

.

Q U A M

C o n f e n f u Amplijf.

C

In

Regia Academia "Up fahenß

,

Sub

P

r æ s i d i o

V I M C E L E B E R R I M I

D .

JOHANNIS ARNDIIBELLMANNI

Eloq. Pro£ Regii,

Tublice ventilandam modefle exhibet

C H R I S T O P H O R U S S T R A U C H

St o c k h o l m i e n s i s.

In Audit. Gußa'v. Afajori pridie Nonas Alajas

An n o c i o i d c c i i i.

U P S A L I Æ ,

•Of-}

4mpimnm

D O M I K O

D

n

m

w IV» » {£0

/

Ecclefiæ Germanicæ, quæHolmiæ colligitur,

Paftori Prim ario m e ritiflim o , & Confiftorii

Adfeflori prudentiflimo.

P A R E N T I C A R I S S I M O

& omni filiali obfervantia

Uum

otii

mei

A

bi,

Carisfime

dere,

atque eapropt

liquod

publica

luci

dare,

commodum obveniebat aureum illud Dionyfii

Catonis

monitum

ad filiu

Be n e f i c i i a c­

c e p t i m e m o r e s t o.

plus

quam

paternum

,

ad hoc usque tempus amplexus es, mecum re­

puto', f i viBum

<z

'f amiBum, quos mihi abunde

fiibminiflrafti, confidero

;

f i denique recor­

dor

,

quam

folicitam c u g c j f c r i s

tantum corpori

meo

bene

nam

quoque

mentem

co

hi

deeßet

:

certe

verba

quibus

tantum

amorem poßim

re.

Equidem

tanta

d e n s , ft imulis

qua fi jugiter

tio

,

ut

omnem

Tibi

g

nem arripiam

fimulque

in

me

Tuorum

magnitudinem

firmitatem

plus

Jatis

dep

quia grati efl

animi,

compenfare beneficio, vel ubi id nequeas,

grata

(altem

memoria

brare

laudibus

:

etiam

pendendi facultate defiitutus, hoc qualecun­

que

gratisfimi

animi pig offero,

fan-âeqne promitto,

memoria

ad

cineres

usque

apud

latam

manfuram.

Su

me

Parens,

exiles

hafce

primitias

,

quas

venerabu

meque

pofthac etia amore

terno amplectere.

Quod fuperefl

,

Deum

omnis

boni

fontem

calidis

fim

bo precibus

,

ut Tibi vitam cum fanitate

longam

atque

proffer am

re dignetur

,

fit que

mih

Tuarum

flatu

g

a

u

d

iu

m

,

,

etiam

diuturnius.

Quod

non

vovebit

C A R I S S I M E P A R E N S

T u i ob ferv in ti/fim u s Filius

Amicisfime DOM INE.

’AUX

une dem um , mi Strauchi, intelligo, quam ar& a, quamque v e ra , inter nos intercedat am icitia, cum bofpitii, tum ceterarum rerum multa com­

m unitate, Scilicet eo usque amici fu m u s , ineptus fim

ego, laudes tuas baut obficura dignas predicatione at­

tingam. Habet id , incquam, incommodi am icitia, #£

T e d iB u r u s , de me ipfo loqui vid ea r : atque in noflris

laudandis jubet nos pauciores ejfe verecundia. Indignor

inejfe in amicitia talem moleßiam, G f fim u l Utor me v e ­

nire in partem tot bonorum, quot in l e interim predi­

cant alu. E f nam que, qui laudat fu m m u m illud reli­

quarum v irtu tu m tuarum decus, ver eque eruditionis

preciarum ornamentum, mode f i a m : E H , qui do&n-

nam : Sed pars longe m axim a e f eorum, qui ex diur­

nis noClurmsque laboribus de Te olim quoque preclara

quevis augurantur. Q u id f i tam prope infipexififent inde-

feffiam tuam in d u fin a m , occupataque fingularum hora­

rum momenta, atque ego infipexi? Ja m v ix m e contineo,

quin in tam latum dicendi campum excurram , mquefium-

ma ( que mea e f ) verborum inopia magnam exerceam

facundiam. P id i enim ego Te aurora fiepe priorem, v

dique "Te magnam partem n o tiu m fiu d iis rv in d ica te, o- c mos que vigilia fatigatos incpue opere cadentes detinuijfe.

Contineo tamen $ cguia habes, me tacente, tua diligentia

magis idoneum interpretem, dum profers de Romanorum

facrifictis tam pulchrum ingenii eruditioniscpue fpecimen. Gratulor ego Tibi ex anim o, felicisfimos progrejjus atopue optimis parentibus tuis filiu m paternarum virtu tu m ex affe heredem.

Tui Studiofiflimus

Do&rina Q? moribus Politisfimo Ju ven i

Dn. CI IRISTOPHORO STRAUCH,

Amico fuo integerrimo -publicc j a m difputaturo.

ff

1

Tciinquc verbis amorem meum in Te explicare

V -/ conatus fuero, magnitudinem tamen ejus in

pedtore ferventis neque lingva neque calamus

exprimere poffunt.

Ceterum fi magni affedtus exi­

guum monumentum Tibi non difplicuerit, accipe

præfentem hanc epiftolam, interpretem qualemcun-

euie diledtionis ejus, qua erga Te pedtus velut co-

piofo quodam fervore exæltuat. Tibi fane impenfe

gratulor, mihique non parum gaudeo, quod felici in

bonarum artium ftudiis fucceffu proveheris. D o­

cumento effe poterit præfèns tua egregia, de ritu fa-

cnficandi Romanorum, differta tio5 111 qua concin­

nanda elaborandaque commendabilem adeo Tibi

operam fumfifti, ut, vel me tacente, laude diligentiæ

induitriæque minime fis defraudandus. N unc equi­

dem ut felicior aura Te a primo litore admodum

provedtum in ipfiim eruditionis vaftifiimum altiifi-

mumque pelagus detulit: ita non vulgarem bonoru

omnium fiiftines exfpedtationem, cui latisfieri lonçe

fuerit utiliflimum ac pulcherrimum. Q uod Tibi

u t obtingat, a Deo rerum omnium & fortunæ me­

lioris audtore amico pedtore precor, in gaudium T u o ­

rum, in primis Parentis, fenis optimi & venerabilis

tuumqs propriü decus ac commodum infigne.

Animo quam v erb is am pliori d ed i

I.

N

J .

PROOEM IUM

'Primam Sacrificiorum originem expendit.

quis ad totam mundi compagem

non tam oculorum quam mentis aci- em c ir c u m f e r a t, negare non eft au- ^urus , dari fuprem um aliquod N u - m e n , quod non modo hujus univerli a u & o r , v e ru m etiam confervator & gubernator m e­ rito habeatur. Si navis inter ancipites pelagi fiu&us grefiii non errante incedere & ad p ortum feliciter, pervenire confpicitur, haut inepte quis conjicere.* poteft, ad ejus clavum in re nautica peritifiimum fe­ dere gubernatorem . Omnes creaturæ omniaque ftu- penda naturæ opificia, unà cum accurato ordine fuo, in quo con ferv an tu r, teftes funt, efle fuprem um N u ­ m e n , quod tot præclara opera m ira concinnitate-» p ro d u x e rit, produ&aque optime confervet. Siquis plurima bona, quibus u tuntur h o m in es, lucem , qua f r u u n tu r, fpiritum , quem d u cu n t, accurata ingenii fecum perpendat lance: hæ ca fummo perfe&ifiimo quodam Ente dari & im pertiri, fatebitur. N em o certe

or-m ortaliuor-m taor-m eor-motæ or-mentis eft, qui, cuor-m ad cœlu oculos convertat & præclarum reru m om nium confi­ deret o rd in em , hæcce om niacafu fieri, vel ab homi­ ne quodam perfici pofTe, putet. Egregie igitur R o ­ muli nepotum difertiffimus Cicero Dei exiflentiam præclara Chrylippi dem o n ftratarg um en tatio n e: Si e-

nim, inquit, eft aliquid in rerü natura, quod hominis mens, quod ratio, quod vis, quod poteftas humana efficere non pojfit : eft certe id , quod illud efficit, homine melius. Atqui res cœleftes, omnesque eœ, quarum esi ordo fempitemus , ah homine confici non pojfiunt, Eft igitur id, quo illa confie ft untur, homine melius. Id autem quid potius dixerim , quam Deum? [a] Ipfe ig itu r creaturæ hum anam rationem

convincunt, ede aliquod E ns fum m um , quod fit omni­ potens , quia opera h u m an am vim longe fiiperantia_, p ro d u cit; quod fit omnifeium, quia univerfo h o m in ü generi & lingulis quoq; optim e confulit ac providet ; quod fit fan&iffimum ac ju ftiflim u m , quia malis ope­ ribus adverfatur, & a virtutis femita aberrantes gra- viliima afficit pœna. Præclara hæc de Deo notitia_», naturaliter om nibus hom inibus indita, om ni vel effe- & u , vel fui indicio carere non potefl ; fed plurimas in animo hominis parit obligationes. Si enim Deum nobis concipim us om nip o ten tem Scmifericordem, qui & hum anæ indigentiæ gnarus ei fuccurrere & poteft & vult : ex hoc certe conceptu p ro m an at fiducia ac fpes in eo collocanda ; ita u t in rebus adverfis firmis- fimi limus, f o r e , u t D e u s , qui hom ines m axim a diligit c a r ita te , & cujus im perio cun&æ fubfunt crea­ turæ, ab omnibus fortunæ telis nos fervet illæfos. E x fpe &

fpe & fiducia illa fluit invocatio D ei; dum ab ipfope­ tim us , u t neceflaria nobis tr ib u a t, & mala ac omnia vitæ incom m oda avertat. C um vero D e u s , pro maxi­ ma fui clem entia, precibus noilris faciles præbet au­ r e s , &■ plurimis nos cumulat bonis: ipfa certe ratio j u b e t , u t ipfi im m ortales agamus gratias , divinam- que ejus m ajeflatem fumma colamus veneratione^. L ic et autem ratio hu m an a probe intelligat, Deum ef- fe colendum : attam en propter naturalem imbecillita­ tem , modü, quo fandliflimum hoc N u m e n rite coli de­ b e a t, invefligare non potefl. Hinc Deus 0 . M.fum- m a m m if e r ia m , in quam hom o per peccatum lapfus e ra t, in tu e n s, certas cultus fui præfcripfit leges, plu- rim aq u e inftituit facrificia, quibus homines Deum quodam m odo libi redderent propitium . Falfa igitur, fine d u b io ,,e o r u m efl fententia, qui per naturalem quandam religionem primos hom ines facrificafle di­ c u n t , & ita facrificia juris naturæ faciunt : flquidem ratio hum ana non potefl excogitare ullam dvct^ou> in ­ ter D eum mifericordem & cru en tam vi& im arum madlationem. L u m e n naturæ caufam invenire non p o tefl, c u r D e u s, qui nec fangvinem haurit b ru to ­ r u m animalium, nec illorum carnibus aut vefcitu tau t pafcitur, ma&atione & combuflione animalium eo- rumcp oblatione colendus fit. Ideo vel ex hoc meridi­ ano fole clarius apparet, facrificia non efle ingenii h u ­ m ani c o m m e n tu m , fed â Deo prim is hominibus præ- cepta, eum que in finem in flitu ta ,u t eflent typi facri- ficii, a Salvatore C h riflo in ara crucis offerendi. N e ­ gari quidem non p o te f l, quod in S. Scriptura de ex- prefTo m andato D ei, oblationes p rim o ru m ho m in u m

ordinan-o rd in a n tis , nulla fiat mentiordinan-o : quin tamen inftitutiordinan-o divina p ræ ceiïerit, nullum eft dubium ; fiquidem cul­ tus illi ele&itii, absque mandato Dei, ex privata in­ tentione fufcepti, fan<ftiftimo Deo placere nonpofTunt; Mofes vero in hiftoria fua c o m m em o ra t, lehovam ad

Abelem & ad mum s ejus rejpexijje. ( £ ) Divus Apofto-

lus Paulus quoque difertè ait, Abelem perfidem obtuliße

Deo majorispretii fiacrificium, quam Camum; ( c ) Omnia

v e r o , quæ ex fide Deo offerri debent, pro fundamen­ to habere oportet v erbum Dei & divinam inftitutio - n e m : dides enim eft ex auditu & auditus per verbum

Dei. ( d ) Ab Adamo igitur,facrificare divinitus jufTo,

facrificandi confvetudinem acceperunt Cain & Seth h o ru m q ue pofteri; & cum a primis hom inibus totum genus h u m an u m o rtu m fuum habeat, credibile certe v id etu r, etiam facrificiorum obfervationem ad pofte- ros translatam , m orem que facrificandi ab ecclefia J u ­ daica ad gentiles & fic aa R om anos quoque fuifte di­ vulgatum & propagatum. N a m ficuti id fere omne, quod veritati eft congruens in veterum R o m an o ru m religione, originem fuam habet in veteri T eftam en to , ita præcipue è libris Mofis ritus facrificandi apud R o ­ m anos m anavit; de quo r itu , non pro materiæ digni­ ta te , fed pro ingenii tenuitate a g ere, in anim um in­ duximus. Interim cum hujus argum enti præftantia, m eam que confiderem imbecillitatem ; m earum duco efte p a r tiu m , t u a m , candide L e f t o r , implorare beni- v o le n tia m , u t pro folita tua hum anitate ea, quæ a no­ bis hic dici queant, in meliorem interpreteris partem.

( b ) Genes ( c ) Heùr, tu v* 4% ( d ) Romx io.p. tr* CAPUT

C a p u t Pr i m u m

Generalia

quadam

de

rum

cognofcenda

§. I. Vocabulorum Etymologiam & Homonymiam confiderat. §. II. Varias fiftit facrificiorum cau fas apud Romanos. §. III. Deleâum viåimarum maciandarum habuijfe eos de­

mon ß r at.

§. IV. Offen dit Romanos, uti multos coluere Deos, eos que

non unius generis, ita diverfias quoque vidimus fingu- lis adfignavifife.

§. V. Definitionem, &

§. VI. Divifionem Sacrificiorum adfert.

VII. Varios Sacrificiorum ministros, eorumque nomina

<fir ofiicia confiderat.

§. VIII. Quibus locis Romani Sacrificia per egerint,

§♦ I*

Q

U am v is originem vocabulorum inveftigare, o- peræ p retiu m non Temper elle v id ea tu r; atta- ^m en, quia à nomine ad ipfius rei cognitionem

progrediendi via eft optim a facillimaque; hinc denos, de ritu facrificandi apud R om anos a&uri, m odü h unc,

a Philofophis r e c e p t u m , fervem us, & antequam ad rem nom ine notatam p erv en iam u s, de explicatione vocabulorum quædam præ m ittam us. Quod igitur ad vocem Ritm a ttin e t, derivatur illa a Græco verbo

re/ß(& , quod non m odo viam t r i t a m , v e ru m etiam

m o rem tritu m fignificat; per translationem literarum & eje&o ß fit ritu s , uti Gerh. Joan. Vofiius anno­

tat.iV] Accipitur h æ c v o x generaliter p ro quovis m o­ re & quavis confvetudine ; hoc fenfu eloquentiæ pa­ rens Cicero hanc vocem ufurpat, dicens: Ab iis, qui

pecudum ritu ad voluptatem omnia referu nt, longe dijfenti- mus. [/*] Specialiter vero & proprie vox Ritus ad

facrificia p e rtin e t, & denotat m o rem com probatum in adminiftrandis facrificiis; ficut teftatur Ovidius:

Hinc populi ritus edidicere pios, ( g )

E ft pariter facrificare vocabulum compofitum ex v er­ bis, Sacrum & facere, ita ut idem fit, ac facrum fa­ cere. Sacrum autem id d icitu r, quod D eo, non a privatis q u ib u sd a m , fed publico civitatis inftituto di­ catum eft; ita ædes, a ræ , luci, tem p la, quæ confen- tiente civitate to ta , Deo dedicata funt, facra dicun­ tu r. Sacrum vero à fanfto differre, accuratiores an­ notant Etym ologi ; fiquidem fanftum idem fignifi- cat ac inviolabile. U nde nonnulli p u ta n t, fanctum dici à fagm inibus, quæ erant herbæ , quas legati P o ­ puli R om ani fereb an t, quo ab omni infultu & viola­ tione im m unes redderentur. Sed Feftus & Gerh. Joan. Voflius exiftim ant, fagmen potius dici a fancfto;quod veritati recftius congruere videtur. Facere hoc loco idem lignificat ac mihv agere ; quæ vox apud veteres fcriptores interdum abfolute pro facrificare adhibe­ tur. Sic Po etaru m princeps Virgilius illam ufurpat_,, dicens :

Quum faciam vitula pro frugibus , ipfe venito. (Z>)

Sic & Ovidius;

<&• nos faciamus ad annum Paflorum domina grandia liba Tali, ( ? )

Satis

( e ) F.tymol. ling. Ui.p. atf.

[/]

lib. de Amicit, ( g ) fa ß . lib. z.

Satis de etymologia vocis facrificare ; porro è re ede videtur, de ejus varia acceptione quædam adjicere^. Diverfimode fumitur hæc vox in S. literis. TJfurpa- t u r enim i. g en eraliter, de qvovis cultu religiofo, fi­ ve ille fit in te rn u s , five ex tern u s, live v e ru s , live fi- ftitiu s; 2.fpecialiter, cu m facrificare idem lit ac gra­ tias a g e r e , laudare & celebrare aliquem. Hinc Jacri-

ficare plagis fuis & reti feto ( £ ) illi d icu n tu r, qui pro

beneficiis acceptis Deo gratias non ag u n t, fed omnia fuæ v irtu ti fuæque induftriæ tribuenda elfe, fluite exi- flimant. Q uoniam vero jam nobis res efl cum R o ­ m anis, qui h o n o re m , foli Deo debitum, idolis defere­ b a n t, & v e ru m facrificiorum fin em , pro p ter quem a Deo inftituta e ra n t, apud populum Dei non inveifi- garu n t, externam duntaxat retinentes c erim o n iam ^; hinc facrificare hoc loco nobis fignificat, falfis. ficfiisq; n u m in ib u s, cultus divini f lu d io , m u n era offerre.

$* I I

T

Res potiflim um n u m e ra n tu r caufæ , ob quas R o ­m an i Deos facrificândo coluerunt. Prim a fuit, ut Deos fuos divino afficerent h o n o r e , & pro acceptis beneficiis debitas a g eren t gratias. L ic et enim v eru m facrificiorum ig n o raren t finem ; a tta m e n , quia vide­ b a n t, vetere & c u m ipfo pæne hum ano genere natam confvetudinê effe, qua N u m e n facrificiis , <3c madlatio- ne an im antium colebatur: m o d u m Deos fuos colen­ d i, iisque pro acceptis beneficiis gratias agendi con- venientilfim um & o ptim um quoque habebant facrifi- cium. Hinc pro periculis in itinere depulfis, mole- fliisque peregrinationis feliciter exantlatis , Diis fuis facrificabant ; p ro p ter fubolem g e n ito res quinto pofb

par­ cel Habac,i. v,Uf.

( 8 ) P *

p a rtu m die dabant facrificia; p ro p ter vi&oriam ac palmam exhoflibus rep o rta ta m , triu m p h ato r taurum c a n d id u m , coronam triu m p h alem , & aliquot p e - tiolas manubias Iovi offerebat ; quin imo, pro aliis etiam beneficiis acceptis pium Sc gratum erga Deos a- n im u m variis oflendere facrificiis enixe femper {lude­ bant. Secunda ratio, ob quam facrificarentRomani, h æ c f u it , ut à Diis fuis profpera quæque impetrarent,

Sc mala averterent. Hinc parentes felices filiarum nu­

ptias facrificiis à love expetebant ; agricolæ pro felici fru g u m proventu facrificabant; peregrinantes vel taurü vel ju v en c am vel bovem Diis fuis immolabant; ægroti p ro corporis fanitate, quæ inter bona divina n u m e­ ra b a tu r , facrificia inftituebant. Sacrificabant quoque R o m an i ingruentibus tem peflatibus, Sc fimul ac in res turbidas incidiffent, læfos à fe Deos credentes, fa­ crificiis eos expiare {ludebant. Hinc tertia ratio, ob quam R o m an i Diis fuis facrificarunt, hæc fuit, u t pec­ cato ru m rem iflionem Sc animæ langvefcentis medici­ n a m acciperent. Quamvis enim verum peccatorum fontem ignoraverint , fenfum tam en eorum habuiffe, negari non poteft. Confiderantes e n im , Deum indi- didiffe hominibus legem cum obligatione obfervandi ; hom ines vero Deum quotidie offendere, legemque transgrediendo poenam m ereri : æ quum effe duxe­ r u n t , u t D eum iratum placarent. P o r r o , dum cogi­ tab a n t, juftitiæ divinæ conjun&am elfe potentiam exi- gendæ p o en æ , neceffarium omnino videbatur, pla­ cationibus Deum reddere benignum . E x tarda q u o ­ que m alorum ultione facile colligebant, Deum non in ir a m p r o n u m , fed placabilem Sc erga hum anum g e ­

i-nus mirifice effe benevolum. Q uam obrem faluti fuæ optim e fe confulere exiftim abant, ii cum ceteris po­ pulis , qui om nes mirifico confeiifu in hanc rem pæ- ne unicam folamque confpirabant, facrificiis& macia- tione anim antium Deos iratos placarent. Hinc Ovi­

dius optime canit:

S£pe Deos aliquis peccando fecit iniquos : Et pro déliât is hoflia blanda fuit.

Sœpe Jovem vid i, cum jam fua mittere vellet

Icet autem R o m an o ru m mos immolandi hoftias crudelitatis videatur plenus, & ad expiandum De­ u m m inus a p tu s, attam en haut im m erito laudanda eft fumma eorum c u r a , quam in facrificiis fuis adhi­ bebant. De hoc enim m axim e erant foliciti, u t o- m n es beftiæ , quas offerebant, fanæ ac integræ efferit & nusquam læfæ. Hinc Sacerdotes & miniftri facri- ficiorum to tu m corpus diligenter perquirebant a fum- m o capite ad pedem infimum, ne vel unica ineffet m a ­ cula. Obfervabant vero in deledhi vidfimarum m a­ n a n d a r u m tam ætatem & corporis h abitum , quam fexum & colorem. Nefas enim erat apud Rom anos pecora ante o& avum macfiare diem ; fiquidem non quilibet foetus ftatim a nativitate ad lacrificium ido­ neus cenfebatur, fed tem pus a facerdotibus praefini­ ebatur anim alibus, immolationi conveniens; utS au - bertus annotat, ( m j A ttendebant etiam ad animalia»* m a â a n d a , an effent integra & om ni macula mutilatio- neque carerent. Hinc ad facrificia apta non erant

a-B

nima-(

0

Id* Faß* ( m j de facnf. vet. cap. m;

tulm ina, thure datojujtinuijje manum, ( l ) .

§ .

m.

nimalia, quæ vel nullam vel mutilatam habebant cau­ dam; neque ulcerofa, aut ullo m odo infedta. In immolandis animalibus maxime obfervabant lexum_», ita u t m aribus-m ares, feminæ fem inis, Herilibus He­ riles , prægnantes prægnantibus im m olarentur. A t­ tendebant quoque ad colorem a n im aliu m , nigra an_» alba eflent. Hinc ea, quæ inferis m a n a b a n t u r ,n i g r i eran t coloris ; unde Virgilius dicit:

cadit quinas de more bidentes,

Tot que Jues, totidem nigrantes terga juvencos. ( / / )

C u m vero fuperis Diis facrificia offerrent, adhibebant animalia albi imprim is coloris ; hinc H oratius :

Quique vos bobus veneratur albis, ( o j

A nim alia, quibus R om ani in facrificiisfuis utebantur, varia erant. U t enim om ittam leones, lupos, cam e­ los, aliaque, partim foeda, partim im m an fv eta,præ - cipua erant & in facrificiis frequentius adhibebantur o v i s , p o r c a , b o s , taurus & capra. Hæc digniflima Diis inter bruta habebantur, tam p ro p ter m anfvetu- d in e m , quam propter auxilium & u tilita tem , qu am vitæ hum anæ afferunt, m axim am . Oves enim lanam, tegendo corpori commodiffimam fuppeditant; e ca­ p ra ru m pilis veteres tegum enta, quibus adverfus plu­ viam uterentur, parabant; boves terram præparabanü feminandis frugibus; unde quoaue Plinius bovem..» vocat opimam vi&im am lautiHimamque D e o ru iru placationem ( / ;)

§♦ IV.

S

ingulis Diis apud R om anos certæ viHimæ erant_» deputatæ. Habebant vero R om ani ingentem D eo­ rum m u ltitu d in e m , qui licet non in pari honore &

au- &o-) tib.j. Æ ncid.{ o &o-) Uv, Epod. C a rm .fe c u lQ>) B iß . N u t Mb. S* cap 4 ^

S M i

dloritate eiïènt, tam en in certos ordines certasque_> clafTes diftributi', omnes divino colebantur ho n o re^. Diftingvebant Deos fuos in tres ordines ac clalTes : In prim a clafle conftituebant Deos m ajorum gentium ^, quos Confentes vocabant; h o ru m confilio Jovem in rebus m agni m om enti uti. Ad fecundam clafTem re­ ferebant Deos indigetes, qui etiam Semidei & Se-

m ones v o cab an tu r: h o s, ex hom inibus Deos fadlos, p ro p te r res bene ac præclare geftas , D eorum accen- febant n u m ero. In tertia clafle erant illi, propter quos afcenfus in cœlum hominibus daretur. Has tres Deo­ ru m clafTes Cicero quoque re c e n fe t, dum de religio­ ne leges referens dicit: D i v o s e o s , qui cœleftes femper

habiti, edunto, & ollos, quos in cœlum merita vocaverint, Herculem, Liberum, Æfculapium, Caflorem, Pollucem, Oui- rinum. A ß olla, propter quœ datur hominibus adfcenfns in cœlum, Alentem, Virtutem, ‘Pietatem , Fidem, ' ear unique laudum delubra funto. ( <7) Sollemniter facrificia offere­

bant R o m a n i D iis, qui m ajorum gentium vocabantur & H eroibus paucisque aliis. Habebant autem fingu- li Dii certa animalia , quæ ipfis madlabantur. T a u - ru s im m olabatur Iovi ; canis ac cerva Dianæ ; Hircus offerebatur B acch o , quia vineis dam num in fe rre , u- vasque m andere folet; Cereri porca madiabatur, quia fru m en ta c o rru m p it; N e p tu n o dabant eqvum , quia ille prim us m odum domandi & dirigendi equum inve- niffe d ic itu r; facrificabant Veneri columbas , & p ro ­ pter concordiam, & propter libidinem <Sc fœcunditatê. ac certe fi fmgulas fingulorum D eorum vidlimas ad­ ducerem , v e re o r, ne haru m re ru m m ultitudo enu­ m eranti m ihi plurima fubduceret.

B 2 {\q ) Lib,z,de legib*

§• V.

H

is itaque præmiffis ratio propofiti m onet, u t no n ­nulla de Sacrificiorum adjiciamus definitione. De­ finiunt vero inter T heologos noftros alii facrificia_,,

per aåus facros & ev angelicos, quibus per oblationempecu­ dis prœfertim, vel etiam j'ruclmim terrae, Jecundum mflitu- tionem divinam, oblatio Chrifli reprœfentabatur. Alii ta ­ lem Sacrificiorum afferunt definitionem ; quod Jacrfi-

cmm fît aâio ab ipfomet Deo inftituta, in qua homines Deo certa quædam munera, ^ ipfo mandata & determinata, do- reddunt que y Jerias inter preces cultumque divinum ,

«0» ob finem y ut ipfum debito afficiant honore & palam te-

flentur y fe eum agno flere y colere &• ei obedire. Sed q uo­ niam in præfenti agimus de {acrificiis R o m a n o r u m , qui Chriftum ig n o rab an t, facile patet, hasce T h e o ­ logorum definitiones heic locum non habere. H u c potius p ertinet illa definitio, quam L ad a n tiu s affert, dum dicit, apudiftos, qui nullo modo rationem divinitatis

intelligunt, (acrificium ejfe victimam, quæcunque in ara cremantur. ( r ) N o s cum Sauberto definimus Sacrifi­

cium , / é r facram cfi externam actionem y qua res quaepiam

externa a certis perfluis y loco y ritibusq\ certis y adfinem certu,

Diis aut Deoru loco habitis confecrabatur & obferebatur. ,(«*■)

§. VI.

E

xhibita jam Sacrificii definitione, ordinis ratio exi­ git, u t de facrificiorum divifione quædam adjici­ amus. H a b u eru n t vero R om ani facrificia longe plu­ rim a , quæ omnia exponere, propofiti n o ftrira tio p ro ­ hibet. Sufficiat igitur præcipua facrificiorum g e n e ­ r a , eoruinque ritus oftendiffe. Habebant R o m an i fua Agonalia,

4^ > ? ) f & , .

Agonalia, quæ nono die Ianuarii, in honorem A g o n ii celebrabantur. Agonium enim vocabant D e u m , q u i rebus agendis præefle c red eb atu r; huic arietem in_» m onte quodam immolabant. Agonalia vero di&a funt hæc facrificia, im prim is hanc ob caufam, quod vi&i- m ariu s, hoftiam percuflurus, rogare foleret, Agone? nec nifi juffus hoftiam feriret. Inter facrificia R o m a ­ n o ru m ultimo loco hoftias non efte ponendas, exifti- m o. E rat au tem hoftia, animal, quod im m olabatur ab Im peratore ad bellum proficifcente, pro im p e­ tranda .contra hoftes ( a u t im petrata) v idoria. H inc facile colligere licet, hoftias dici a domitis & profli­ gatis (aut forte profligandis etiam) hoftibus ; ftcuti te- ftatur Ovidius :

Hoftibus a domitis hoftia nomen habet, ( t )

Hoftiæ vero apud R om anos variæ erant. Habebant enim hoftias præcidaneas & fuccidaneas ; h a b eb a n t^ hoftias eximias , ambegnas & bidentes ; h a b e b a n t^ quoque hoftias ambarvales & injuges. R o m a n o ru m facrificiis quocß ad n um erabatur Arm iluftrium , quod erat facrificium, in quo milites arm ati & lauro c o ro ­ nati, fub cantu tu b aru m fuem vel hircum & ovem <3c tau ru m Marti offerebant. Die xv. Februarii L u p er­ calia celebrabantur ; hinc Ovidius :

Tertia poft Jdus nudos Aurora Lupercos Adjpicit : (//)

Offerebantur hæc facrificia in m em oriam R o m u li 5c R e m i, ad quos originem h o ru m facrificiorum refere­ bant. Ritus Lupercaliorum admodum fingulares e- gregie deferibit Paulus Merula: [ x ] Maxime q u o q u e apud R om anos in ufu erat facrificium, H e c a to m b e ^

d i d *

difium ;' q uod alii exiftim ant, nom en habere ab Uatov

Sc ßooç ; ita tam en , ut centum illi boves fy-

nechdochice etiam cetera animalium com prehendant genera; alii ab Uatcv /3da-tm, quod xxv. ma<fiarentur_«

animalia quadrupedia, quorum pedes n u m e ru m im ­ plebant centenarium . Quoniam vero hoftiarum n u ­ merus haut raro ad v ic e n a r iu m , fæpiflime ad

centenarium extendebatur , hinc plerique H eca­ tombe appellant facrificium, in quo vel centum lues, v e lcentü oves, vel centü leones, vel centü aquilæ ferie­ bantur. Sacrificabant puerpera? J u n o n i , ftatim poft editum feliciter partum . Ufurpabant etiam R om ani fa- crificia novendialia, quæ novem continuis diebus fie­ bant *, item Solitaurilia, Ambarvalia & Amburbia. Sa­ crificia dabant Pali, pabuli Sc paftorum Deæ, pro falute pecorum eorum que felici p a rtu ; hinc facrificia talia—> vocabant Palilia. Die decimo nono menfis Martii Q uin­ quatria celebrabantur, facraM in e rv æ , quæ m em o riæ præfidebat. Adhæc longe plura apud R om anos facri- ficiorum n u m erab an tu r genera ; habebant enim fol­ le mnia facrificia, quæ fiatis fiebant tem poribus. fuperorum facrificiis fum m um mane obfervabant,exi- ftim antes, illud tem pus m axime idoneum efie facri­ ficiis, Deosque templis tunc interefie, ad fupplicatio- nes & preces eorum audiendas ; ad inferorum v ero facrificia tempus plane c o n trariu m , crepufculum vi­ delicet determ inatum e ra t; utV irgilius oftendit:

Tum Stygio Regi noBurnas inchoat aras. (y )

Habebant facrificia an n iv erfaria, quæ omnibus & fin- gulis annis p e ra g eb a n tu r; Alia facrificia v e rn o , alia æfiivo, alia autum nali <Sc denique hiemali tem pore

oftere-( y ' ) lib. 6. JEneid*

^Jc I5)|äe‘

offerebantur: quid? quod menfe quolibet & lingu­ lis fere diebus certa celebrarentur facrificia. De his fufe fatis & eleganter agit Paulus M e ru la , (2 ) fed ju - fto foret longius omnia recenfere. Hinc facrifkioru divifione m ilia , de variis eorum miniftris nonnulla addere conftituimus.

i VII.

F

uit vero m agna copia diverlaque dignitas mini- ftro ru m , qui in facrificiis provinciam quisq; fuam tuebantur. Inter illos eminebat PontifexMaximus,qui non m odo Pontificibus majoribus & minoribus , ve­ ru m etiam fin gulis facrorum miniftris præerat. Plie o m n iu m r e r u m , quæ ad facra, tam privata quam_. publica, p e rtin ere n t, fiimmus erat Iu d e x ; Sacrifici­ o ru m & cerim oniarum curam g e r e n s , Deorum do­ cebat cultum. In his vero praecipue occupatus erat Pontifex M a x im u s , u t religionem fartam te&amque confervaret indicaretque, in quibus a r i s , quibus Diis & quibus diebus templisque viârimæ efient offerendae. Adhæc om nes fuas cogitationes in id dirigebat, 11e miniftri facrorum , novitatis fiudio abrepti, follennes facrificiorum ritus m u taren t ac corrum perent. N u l­ lius fuberat imperio, neque ad reddendam Senatui po-

pulove facerdotii fui ratione tenebatur. Omnes v e ro , qui voluntati ipfius refiftebant jufiisq; faciles non prae­ bebant aures, inobedientiæ luebant poenas. In fa- crificando quoque operam præftabant haut vulgarem Harufpices, v e la b ara, in qua vi&im as afpiciebant; vel ab hara, cui hoftiæ includebantur, ita didli. H i non modo pecudum exta infpicientes, ex iis fu tu ra-.

quæq; p ræ d iceb an t; v e ru m etiam in ipfis hoftiis, p ri­ usquam ju g u la re n tu r, certa indicia notasque fu tu ro ­ rum- obfervabant. M axime quoque in facrificiis at­ tendebant ad flammas & ex iis futura augurabantur. Ignis enim facrificalis, fi clarus confpiceretur, <3c vi- rfimas ftatim corripiens in altum fu rg e re t, hoftiam_, Diis efle g rata m conjiciebant, rerum que fucceiTum_» libi p ro m itteb a n t profperrim um . Infeliciflimum ve­ ro fig n u m , læfiqueac facriftcium refpuentis Dei om en e ra t, fi flam ma vel m ulto labore vix excitari poflet, vel infolitum ederet c re p itu m , vel fi partes aliquae vi<flimæ integræ & inta&æ rem anerent. E v en tu u m argu m en ta Harufpices quoque ex incenfo thure colli­ g e b an t; fi enim illud fvavisfimum fpargeret odorem , faufta q u æ q u e , fin fœ dum <Sc a natura thuris alienum, infaufta ominabantur» R o m a n o ru m facris T ib icin es & T u b ic in e s interefle c o n fv e v era n t, qui, n e q u id in - fauftum exaudiretur inter facrificandum tibiis ac t u ­ bis canebant præfentesque adm onebant, u t om ni cu ­ ra om nique diligentia facrificio' attenderent. Sacro­ ru m minifiris a n n u m erab an tu r quoq; Vi&imarii, Cul­ trarii, P o p æ , q u o ru m alii vi&imas ligantes, e a, quæ ad facrificia p e rtin e r e n t, parabant ; alii vi&imæ caput malleis feriebant ; alii cultro jugulabant. H i co­ rona ornati & vi<flimarum, quas immolaverant, pelli­ bus dimidia fui parte erant veftiti. Longe plures etia R o m a n i facrificiorum h ab u eru n t miniftros ; quidam enim fangvinem pateris excipiebant; quidam vi<fli- m a m glubebant; quidam reliq u a, quæ in facrificiis necefiaria e ra n t, exfèquebantur. Sacerdotes v ero in pm n ib u s facrificiis rite celebrandis, antequam re m ^

divinam fa c e re n t, ad facra fe decenter præ para- banfc. U t enim n o n m odo corde, verum etiam c o r ­ pore puri Diis fuis im m o laren t, aqua ex flumine vivo fe abluebant; q u o d Virgilius egregie oftendit,canens:

T'u genitor cape facra manu, patriosque penates: M e, bello e tanto digrej]um & ccede recenti, A ttreâare n efa s, donec me flumine vivo Abluero, [a]

Sacriflcaturi V enere etiam abstinere folebant, q u o a d aras d ecen ter accedere poflent. Hinc facra facienti­ b u s , ante facrificii feftum cohabitatio conjugalis & carnalis comm iftio erat i n te r d ir a ; teftante id O vidio:

Primitias frugum dant fldcea fertafluar um, Per que novem nodes venerem, t adusque viriles In vetitis numerant : ( £ )

Poftquam facrificaturi ad facra rite ita fefe præ paras- fent, facris fe veftibus induebant, quæ linteæ, albæ & puræ erant. L in u m enim R om ani;pro caftitatis ha­ bebant in f ig n i, & album colorem Diis g ratiflim u m efle exiftimabant. Sacerdotes, facris jam induti v e­ ftibus , capita coronis c in g e b a n t, quæ vel ex m y rto , vel q u e r c u , vel l a u r u , vel aliis arboribus & herbis nexæ eflent.

§. VIIL

L

Oca , quibus R o m a n i facrificia fua peragebant, v a ­ ria eran t, eaque p lu rim a, fummis interdum ex- ftrufta impenfis. Sacrificia enim Diis fuis offerebant in te m p lis, m axim o fæpe opere atque fplendore con- fp icu is, in fan is, lucis, delubris'& infinitis aliis in_, locis: fiquidem q u o c u n q u e loco aræ vel altaria eflent

C exftrudla,

exftruCta, R om anis facrificare licebat H inc optim e antiquitatis R om anæ Scriptores ad loca facra a ra s& altaria referunt. Supervacaneum vero v id etu r, vari­ o ru m de aris & altaribus afferre fententias , operofecß in q u ire re , an ara & altare ab ardendo, an vero ab an- fis, vel ab altitudine dicatur. Sufficiat monuifle tan­ t u m , aras <5c altaria inter fe maxime differre; aræ e- nim & fuperis & inferis Diis erant eonfecratæ ; altaria vero fuperis modo dicata.

C a p u t Se c u n d u m

Ritum

facrificandi

§. I. Hofiiarum conditionem, ad aram deductionem, & de­

hinc variorum in iis fignorum obfervationem defer ibit. §. II. Sacerdotis, adfaevificandum fefe f reparantis, certas

cerimonias exhibet.

§. III. Primos facrificandi ritus fiftit, adhibita mola falfa,

thure çfi vino.

§. IV. Hofliœ jugulationem> §. V. Excoriationem,

<Jj. VI. Comb uftion em ,

VII. Thuris, V ini, item oleiajfnfionem, §.VHI. Sacrificales epulas de fer ibit.

§. i.

V

Ocabulorum natura, Sacrificii definitione, divi- fione, aliisque quæ huc pertinent, breviter ex­ politis, ad ulteriorem hujus differtationis tracta­ tionem , ipfumque apud Rom anos facrificandi ritu m , nos accingemus. Poftquam igitur hoftia a facrorum

mini-miniftris fana ac in teg ra effet in v en ta, prælato titulo, cui fcilicet D eorum effet offerenda, ad aram duceba­ tur. Hoftiæ v ero ad altaria variis deducebantur m o ­ dis ; vel enim P o p a eas anterioribus adducebat pedi­ b u s , vel m anibus blandiens, non ligatas ad aram ac­ cedere alliciebat, vel loro feu fune illas du ceb at; & hic m odus præ ceteris com m unis & frequentiori ufu erat receptus. Quæ omnia Guil. du Choul in num i- fm ateH adriani æ n e o , & figura q u adam , e marmore__> antiquo R om æ e x t r a d a , egregie offendit. ( c ) Hoffi- as v ero ad aras ducentes diligenter conftderabant, n u m q u id re lu & a re n tu r & violenter relifferent. Si e- n im hoftiæ ad aras trahendæ potius , quam ducendæ e ra n t, eas varia infortunii genera d e n u n c ia re , Diisq; invitis offerri, exiftimabant R om ani. In addu&is ad aras hoftiis obfervabant, ultrone f t a r e n t , a n in fugam fe reciperent. G ra tu m enim Diis habebatur fa- c rific iu m , ff hoftia aræ adm ota placide confifteret ; fin fu g e r e t, u t dirum & trifte om en illud a c c ip ie b a n t,6c

Deos illam faftidire vi<ftimam, putabant. Hinc Flo­ ru s fugam^ vi<ftimarum im m inentis ruinæ prodigiü v o c at m anifeftilfimum; ( d ) & S v eto n iu s u t audax fa­ cinus de Iulio Cæfare recenfet, q u o d , licet imolanti hoftia aufugiffet, profe&ionem tam en adverfus Scipi­ o n e m & Iubam n o n diftulerit. (<?) Valerius M axim us refert q u o q u e , quod Iupiter om nipotens Pom pejum abunde m o n u e rit, ne cum Cæfare ultim am belli for­ tu n am experiri c o n te n d ere t; atque inter cetera ad­ m onitionis figna hoftiarum quoque ab altaribus fuga recenfet. ( / ) Hoftia ig itu r fi fugiflet, aliquando,

C 2

quocunque inveniretur lo c o , m actabatur; aliquan­ do ad aras reducebatur. In fubfiftente vero vidiimâ di­ ligenter attendebant, vocem ne cohiberet, an ululatum inconditosque ante m an a tio n e m m ugitus em itteret^. Hinc Ovidius :

mugitus victima diros Edidit, ( g )

§.

ii

. .

H

Oftia ad aram ja m addu&å, Sacerdos, facrificiü fadhirus, peccata publice confitebatur. Deos e- nim precibus faciles non præbere aures, nifi confcien- tia peccatorum confeflione effet rep u rg ata, fibi habe­ bant perfuafum. Confeflione igitur fadia, alta inclama­ bat voce : Hoc age ! quibus verbis præfentes a d h o r­ tab a tu r, ne perfundtorie & obiter facris darent ope­ r a m , pravisque cogitationibus Deos ad iram m ove­ re n t graviffimam. Quo vero omnia pie & decenter fierent, facrorüm inifter profanos facris exeffe jubebat. Profani autê dicebantur homines non initiati facris; his enim pro fano folii confiftere, non autem fanü ipfum in gredi ac facris intereffe licebat. Hinc Virgilius verba, quibus profani facris arcebantur, indicans, dicit:

Procul o procul efte profani, Conclamat vates, totoque abfiflite luco. (Z>)

N e q u e aditus ad aras patebat hom inibus, nefandis fceleribus pollutis, ne h o ru m præfentia facrificia Diis red d erentur ingrata. Ita enim canit Ovidius :

Innocui veniant : procul hinc procul impius efto Frater. ( i )

N e q u e ad aras tendere licebat hoflibus, & vin&is, ne­ que in quibusdam facrificiis, mulieribus & iis, qui fe­ cundas

C2 1 -’

eundas iniverant nuptias. Poftqvam igitur facrorum m iniller e o s , quibus lacrificiis adefle erat interdi& ü, excedere jufïiiïet, publice imperabat , u t præfentes lingvis faverent. Quid autem hæc formula in facrifi- ciis apud R om anos voluerit, de eo au&ores varie dis- ferunt. Alii p u tan t, hisce vocibus populum ad bona v erb a dicenda fuiffe in citatu m ; alii, R om anos hisce verbis fuiffe ufos ad dem onftrandum filentium, quod confervari necefle fuit, u t facrificia rite p eragerentur; a l i i , hac formula im peratum fuiiïe, ut multitudo, quæ a d erat, non modo taceret, verum etiam bona n u n ­ c u p a re t verba.Optime igitur Clariffimus Sauber tusexi ftimat, ( £ ) formula h a n c , favere lingvis, dupliceha- buiffe fignificatione, ita u t altera filere, altera bona v e r­ ba dicere, d e n o ta re t;h a c primario in ludis, epulis &c. u teb a n tu r R o m a n i; ficuti oftendit Virgilius dicens :

Ore favete omnes, &• cingite tempora ramis (£rc.\l}

Ad illam vero potiflimum refpiciebatur in facrificiis, & denotabat lingvis favere, frena injicere lingvis, ita_* t a m e n , u t fiquis inter cæfa & p o rre& a , ubi fari lice­ b a t, proloqui defideraret, operam n av aret, ne in- fauftum ac male om inatum erum peret-verbum . P ræ ­ fentes igitur dum lingva favebant, Sacerdos aram m a­ nu apprehendens* ( l ie n im altare non tetigiffet, c re ­ debant Deos precibus faciles non præbere aures ) pre­ ces fundebat. N o n enim ignorabant Rom ani, m agna precibus ineffe v im , illisque iratos conciliari polfe_» D e o s , uti egregie indicat Ovidius :

Fleâitur iratas voce rogante Deus, ( m )

Hinc quoque facrificaturi ad Deos preces, plurima_> repellentes m ala, mittebant. Initium precationum

fuarii

fiiarum faciebant a Iano & Vefta , p u ta n te s ,per hosce facilem ad reliquos Deos patere aditum. Quo vero preces rite peragerentur, illas ex charta quidam reci­ ta b a t, & alius cuftos e rat, qui ad eas fedulo attende­ ret. In precationibus fuis Deos , patres, fandos 6c d o m in o s; Deas v e ro , m atres, fandas <3t dom inas,ap­ pellabant, & ne circa Dei alieujus nom en vel fexuin e rro re m com m itterent,form ulas illas, quisquis es; ite, five Deus five Dea e s , frequentius ufurpabant. Pre- cantes im prim is Diis fuis pro acceptis beneficiis grati­ as agebant; fummo etiam rogantes o pere, ut quaeque profpera ipfis c o n c e d e re n t, mala vero vitæque in­ com m oda clem enter propellerent. Varias precatio­ n u m form ulas, quibus Rom ani in facrificiis ufi fint, Saubertus, tam ex Ovidio & Virgilio, quam aliis Clarillimis a u d o rib u s adduxit. ( ; / )

5

. III.

P

Recibus itaque p e r a d i s , facerdos m olam falfamJ cum thure m afculo, quod optimi thuris quædam e ra tlp e c ie s , v id im æ capiti, vitta & corona fæpiu- fcule e x o rn a to , imponebat, ficque eam facrabat. Mo­ la falfa vero dicebatur offa ex aqua, fale, & farre to- ifo c o n fe d a , qua non modo frons v id im æ , verum«» etiam aræ <5c cultri confpergebantur. Unde hic ritus, qu em Romani vocabant im m olationem , originem«, t r a x e r i t , Plinius nobis dem onftrat, dum d ic it, quod

Numa inßituerit Deos fruge colere & mola falfa fupplicare.

( o ) Hinc facile a p p aret, v id im as proprie dici im m o­ l a r i , quod mola falfa adfpergerentur; non vero, quod

i n mole altaris pofitæ m a d a re n tu r. Poltquam igitur hoftia ( n ) cap, q .p , zfa .feq q , ( o ] //, lib, cap. 2.

hoffia hoc m odo effet imm olata, facerdos inter cor­ nua ejus vinum adfundebat. A ntequam vero vinum fuper vi&imæ caput effunderet, ex fympulo ligneo aut fictili illud leviter libans aditantibus propinabat, ut pariter libarent; qui ritus libatio vocabatur. V i­ num vero, quod vidtimæ infundebatur, pu ru m effe oportebat; uti teflatur Ovidius :

dum vota Sacerdos

Concipit, & fundit purum inter cornua vinum ( p ]

P u ru m v inum facrificiis idoneum facrima ; illud v e ­ r o , quod ad ea adhiberi non p oterat, vinum fpurcum olim effe d id tu m , offendit Saubertus. [q] In infun­ dendo vino certa utebatur form ula, qua illud confe- c r a r e t , & tali quidem : Madie hoc vino inferio efto.

Addebatur v erbum Inferio eam ob caufam, ne o- mne vinum in cellis conditum , ex quo illud, quod inter cornua vicffimæ affundebatur, defumtum e ra t, facrum effe in c ip e r e t,fed id folum, quod inferebatur; de qua formula egregie agit Paulus Merula. O ] Vini hanc mfperfionem fequebatur pilorum e fronte hoftiæ abfciffio. Sacerdos enim pilos inter cornua viffimæ vel evellebat vel cultro præfcindebat, illosque cuitl» quadam m olarum parte igni, fuper altare incenfo, tanquam prima libamina, immittebat. Quod Virgi- lius optime nobis indicat, dicens :

Et fummas carpens media inter cornua fetas, Ignibus imponit facris libamina prima. (A)

.

§• IV.

S

T a b a t jam ante aram vhffima m aftan d a ; num ve­ro vinculis foluta, an fecus, non adeo liquidum eft

defi-[/>7 Hb,7. M etam , ( q) cap. 2$,p.j$7> ( dc ftc r /f. Rom.p. zu ( s ) lib. 6. Æ netd,

definire. V id e tu r tam en ex figuris apud Guil : du Choul haud difficulter polle colligi, vicftimarios hofti- as ante aras tenuifie loro ligatas: ( / ) licet nem o fa­ cile queat asferere, hoftiam , quæfine vinculis tem plu intrafiet, ad aram dem um fuifle ligatam. A derant viftim arii & popas fuccinéti, exfpecftantes , cuinam_> vi<ftimæ perculfio a facerdote demandaretur. Hinc ille, qui hoftiam erat cæfurus voce follenni interroga­ bat, A gon’? nec nifi juftusjvicftirnam percutere aude­ bat ; ficuti Ovidius te f ta tu r , de vi&imario dicens:

Semper, z^Agatne? rogat, nec nifi jußits agit. ( //)

Iusfus igitur a facerdote v iftim a riu s, follenni illa for­ mula-, H oc a g e , hoftiam feriebat. P ercutiebatur v e ­ ro v i â i m a fecuri quadam æ n e a , quæ ab aliis fecuris facrifica; ab aliis malleus; ab aliis pium v o catu r fer­ rum . In percufta hoftia diligenter o b fe rv a b a n t, an i<ftaab ara profugeret; an h o rren d u m ederet m u g itu m ; aut etiam an in aliam corporis partem , quam o p o rte­ b a t, p ro c id e re t Sicuti enim boni erat ominis, fi h o ­ ftia placide caderet, ita triftia &mala quæque om in a­ b a tu r, fi e manibus facrificantium fefe e rip e re t, im ­ manes proferret b o a tu s, aut etiam finiftre caderet. Habebant quoque R om ani alium percuftionis m o ­ dum , qui neque malleo neque fecuri, fed cultris fiebat, quibus vivæ hoftiæ jugulum fæpius petebant. Vhftimas v e r o , quæ ea ratione cæ debantur, popa__. erecftas ad aras ducebat, (Sepedibus anteriorib9 aræ in­

cum bentes m aftabat. Percuiïæ hoftiæ m inifter cul­ trum , e v a g in a , quam ordinarie geftabat cingulo fuo appenfam , extradfum fupponebat, illamque in

ancla-bre.^,

[ t ) de relig. Vet, R om . p. 257. iP de Cafirdm. Rom. p.$9 ' ( # ) hb. i.

b r e , menfa divinis minifteriis apta, repofitä jugulabat. C u ltru m , quem g u ttu ri v id im æ fu p p o n ere n t, Sece- fpitam nom inabant, a fecando d id am . Erat hic cul­ ter ferreu s, oblongus, habens m anubrium eburneü & r o tu n d u m , auro, argento, clavisque æneis orna­ tu m . U teb an tu r quoque R om ani in facrificiis alio c u ltro , quo v id im a a v id im a rio diffecabatur; hunc dolabram pontificiam vocabant. H o ru m cultrorum ., figura exhibet nobis Gyil. d uC houl. [v] Habebant_> etiam cultellos, quibus parvæ m a d a b a n tu r v id im æ , & hifce proprie cultrorum com petebat nomen.

§■ v.

P

Oftquam v id im a rii jugulaffent h o f l i a m , adferebant quidam pateras,lata videlicet ac patentia pocula, quibus fangvinem recipiebant ; uti innuit Virgilius :

Supponunt alii cultros, tepidumque eruor em Sufcipiunt pateris. ( y )

Deinde facrificiorum miniftri m a d a ta m v id im a m ex­ coriabant, cutemque inter alia religionis infignia fu- fpendebant. R om ani enim refponfa D eorum & vifa n o d u r n a c a p tu r i, in templis hoftiarum pellibus in­ cum bebant & indormiebant. Siquidem exiftimabant, fe n o d u r n o te m p o re , fuper has pelles quiefeentes ac fom niantes, D eorum refponfa c i r c a e a , quæ ab ipfis fu m m isc o n ten d e ren t,p rec ib u s, optim e poffe recipe­ re. Deos enim cum dormientibus loqui, fibi habe­ bant perfvafum. Hinc Virgilius :

Indubiis rejponja petunt: Huc dona Sacerdos Cum 'tulit s& cHarum ovium fub node (ilenti

D Pellibus

Pellibus incubuit f i r at is, fomnosque petivit : Multa modis fimulacra videt volitantia miris ; Et varias audit voces, f ruiturque Deorum

Couloquio, at que imis Acheronta ad fatur Avernis, (z)

Cæforum animalium exta obfervabant Harufpices, exi- ftim an te s, Deos certis quibusdam notis illa lignare_>, ex quibus aut iram aut favorem D eorum colligere_> pollent. Hinc vel Harufpex ipfe viCfimæ vifcera ri­ m a b a tu r, vel victimarius cultro ea educebat, ( m a n i ­ bus enim illa tan g ere, interdiCtum e r a t) & Harufpi- ci tradebat, quo ea confideret, u tru m bona vel mala om inarentur. E x to ru m vero fub nom ine veniebant j e c u r , c o r, pu lm o , lien & renes. Præ cip u u m locum in te r ea habebat j e c u r , a quo extorum contemplatio initium capiebat. Hoc fi omni careret vitio, læta— quæque ac prolpera ex eo divinabantur ; fin fubito ta- befceret, vel plane deesfet, aut m orbi, aut m o r tis , au t alius mali lignum habebatur. Pergebat H a ru ­ fpex in extorum inlpeCiione ad cor viCiimæ, obferva- batque n u m & illud deefTet; vel fi ad erat, n u m faufti vel infaufti quid prædiceret. Iecinore & corde jam_* ex p lo ratis, inlpiciebat quoque lienes, p u lm o n e s, ce- terasque e xtorum p a r te s , eorumque colorem accura­ te confiderabat. E xta enim fi vel nigras & cruentas habebant m a c u la s, vel fi pallida & livida elient, Deos iratos viCiimam refpuere credebant. Hinc exta be­ ne colorata, in te g ra , omnique macula & vitio caren­ tia , bona lætaque vocabantur; livida v ero, vitiofa, Scquæ debitas non habebant partes, non bona & tri- ftia appellabant. E xta igitur ab Harufpice approba­

t a ^

* € § C 2 7 ) p *

ta abluebantur, abluta co q u eb an tu r, co&a vero fari­ na afp e rg eb a n tu r, quo facilius ignis ea confumere_^ pofTet.

§. V I.

H

Arufpice vi&imæ exta infpiciente, aderant mi- niftri nonnulli, Igniferi dicti, qui ignem in ara accendebant. N o n autem quibusvis lignis in facrifi- ciis uti licebat; fed ficuti finguli Dii fuas vidtimas, i- ta quoque certa lignorum habebant genera. In facri- ficiis, quæ Baccho fiebant, u teb an tu r lignis opore- bafilidis vel phibaleæ ficus vel viticis cum vitium fo­ liis; in facris Veneris m yrtus u re b a tu r, quia arbor hæc eft odorifera, & Venus bonis odoribus delediari dicitur ; Iovi facrificantes adhibebant ilicis ligna ; in facris Martis fraxinorum ligna aræ im ponebant; Sa­

cra Herculi facientes vel albæ p o p u l i , vel c e r r i , vel c o r n i, vel æfculi ligna accendebant. Nefas autem du­ cebatur in facriliciis lignum adhibere olivæ, lauri vel craffioris corticis quercus; fiquidem hæc mali eile_* augurii D.iisque difplicere, exiftimabant. Quantum f tu d iu m , quantam que diligentiam in eligendis lignis adhibuerint R o m a n i, ex eo p a te t,q u o d ad ligna col­ ligenda certi apud eos conftituti effent homines , qui Lignatores vocabantur. Ligna aræ jam impofita fa- cerdos f a c e , ex pice ac re f m a , accendebat ; quem_, ignem alii fandfum , alii pium appellant. Igne jam. accenfo, vidiima cum Diis dividebatur, ita ut exto­ ru m & particularum divifarum (q u æ profedia diceban­ tu r ) pars altera facrificantibus re m a n e re t, a lte ra ^

in Deum honorem aræ im poneretur. Aris autem-» miniftri exta inferebant lancibus im p o fita , quas Ovi­ dius camftra vocat, dicens: Stat

Statpuer^ér manibus lata canifira tenet. [«]

In m agnis facrificiis, quæ Holocauifa vocam us, R o­ mani integram viéfimam fuper aram rejicie b an t, uc illic igne com b u re retu r ; ficut oftendit Virgilius his verbis :

E tß liJa imponit taurorum vifceraflammis, (T )

qvam vis frequentius certæ vietimæ partes facerdoti- bus refervarentur. Viéfcimarum, im prim is taurorfi, b o u m , & arietum capita aris non inferebantur , fed carne nudata vel lancibus im ponebantur, vel altari­ bus <3c tem plorum p arietib u s, una cum foliorum & frudhium ornatibus, affigebantur. Sacris nuptialibus bilem non im m ifce b an t, innuentes, in m atrim onio iram abelTe oportere. Quod Eufebius hifce verbis optime d e m o n ftrat: 7id>tv oi &vovrtg t J x ° ^ v * Ka,‘

juyicEfloV , àïïKci x ,a \o p v -fjiS 7 i r o v , ù g d i o v c i ^ f ^ o v

(£ ct^oAci' £ x .a 7 u p é v V o u v o p y v jg <£ m K p tc c g ct7T cln jg r ijv y t V c u x c ç <£ d v a f o ç

’7vccj ovfißisäcrn. ( C )

§. VIL

C U p e r vi&imam fïammæ jam impofitam thus ma- ^ f c u l u m affundebatur, quod Sacerdos e capfulathu- r a r i a , pro facultate facrificatoris, depromebat. Di­ vitiis enim affluentes plurim um afferebant thuris; u n ­ de acerra plena, lance plena, & lance grandi Deos v en erari diceb an tu r; inopia vero preffitantum grana quædam thuris dabant. Ratio ob quam R om ani in facrificiis fuis thura adhibuerint, hæcce fuiiïe videtur, ut odorem c arn is, quæ com b u rebatur, fuffocarent, & vi&ima o doratum ju cu n d u m longe lateque fparge- ret. T h u r i addebant vinum p u r u m , quod altaribus

fuper-libt 2, la ß or. { b ) lib.6% Æneid, ( c) Präparat. Evang. üb.j.c.i.

fuperfundebant. Spurcum vero, quo nomine illud ap­ pellabatur, cui aqua erat adjundta, aut defrutum_», au t m uftum antequam defervefceret, Diis eiTe in g ra ­ t u m , illosque ad iram com m overe graviffimam, exi- ftimabant. Oleum quoque victimis fuiiTe iuperfufum, Virgilius teftatu r, dicen d o :

‘Tingve Juperqite oleum fundens ardentibus extis. ( d )

§• VIIL

V

l&imæ p a rte , quæ Diis erat tributa, jam confla­grata, Sacerdotes <Sc nonnulli e o ru m , qui facrifi- cio in te r f u e r a n t , ad epulas fe conferebant. L icitu m autem erat facrificatori certas viHimæ partes dom um fecum a u f e r r e , easq; cum domefticis & amicis fuis confumere. Hinc nonnulli epulas facrificàles diftin- g v u n t in privatas <5c publicas; privatas vocant, cum facrifican tes, arHo fangvinis & amicitiæ vinculo con- jundtos ad cœnam , de facrificii reliquiis paratam, in­

v itab an t; publicas vero, cum in templis, vel aliis lo­ cis publicis Sacerdotes cœ nam præparantes, cum eis, qui ficrincio interfuerant, cænabant. Ratio quare veteres R o m an i in templis convenirent & una come­ d e re n t, non erat, u t laute v iv ere n t, fibique libera­ lius indulgerent : fed u t am icitiam fine fuco <Sc falla­ cia c o len tes, do&rinis & fententiis, vitam hum anam prudenti m onentibus confilio, fe invicem inftitue- rent. Sicuti vero hocce fummam m eretur laudem ; ita quoque m eritis evehenda eft encomiis iingularis illa c u ra , quam mifere ac duriter vitam agentium ge­ rebant. Eo enim contenti non eran t, ut femet ipfos cibis fatiarent, fed om n em navabant o p eram , ut fa­

culta­

( 3 ° ) p *

cultatum ratione habita, i i s , quibus res familiaris ad­ m odum erat parva & angufta, confilio & auxilio ad­ edent. N e q u e Deorum fuorum oblivifcebantur R o ­ m ani, q uorum caufa facrificales epulæ imprimis in- flituebantur. Hinc in epulis hifce facris Diis fuis le&os parabant, quafi convivio illos effent excepturi. Ster­ nebantur autem le<£bi imprim is Iovi, Iunoni ScMiner- væ ; ita tamen, u t Iovis lim ulacrum in le&ulo pone­ r e t u r , Iunonis & Minervæ in fellis confiderent; qui ritus leHilbernium dicebatur. N e vero ulla corporis pars effet, quæ religionem non fentiret, hym nos ac cantica, D eorum Dearum que laudibus accom m oda­ ta , cantabant & cymbalis pulfatis choreas ducebant. Omnibus ig it u r , quæ ad facrificium pertinerent, ja m rite pera& is, facerdos populum hifce dimittebat ver­ bis, i licet ; innuens, res divinas jam p erfeâas & hinc abeundi effe tempus. Sollemnem populi e facris di­ mittendi formulam apud Rom anos fuiffe, ex templo, nonnulli afferere conantur; fed hæcce fententia fir­ mo non flare talo, omnino videtur. Siquidem R o m a­ nos non modo in templis, verum etiam in agris, lu­ cis , triv iis, aliisque locis publicis facrificia lua pere- giffe, fatis conflat. Alii circa finem facrificiorum formulam illam, confeftm , fuiffe adhibitam , tradunt. T u tiu s vero vid etu r, 11 eorum fententiæ album ad­ jiciam us calculü, qui fo rm u la m , i licet, in facrificiis u- furpatam volunt. Sicuti e n im ,præcone verba illa, i li­ c e t, p ro n u n tia n te , judices de concilio dim itteban­ tu r ; & præfica noviffimum illudverbum , i licet, pro- ferente, iis, qui funus erant c o m itati, dom um a- bire licebat; ita quoque hac formula, i licet, facrifici­

o ru m indicabatur finis : quod evidenter ex GviL du C houi ( O & Joh. L om eiero ( / ) apparet.

C a p u t T e r t i u m

Sacrificiorum

Hebr/eorum

collationem

§. I. Quemadmodum Romanos ipfum facrificandi morem, ita

§. II. Viâimarum deledum, <£r

§. III. Sacrificiorum diverfitatemHebraeis debuiße cflendit. §. IV. M iniftrorum ,

V. Rituum in Jacrificando Romanorum cum Hebraeis con-

venientiam demon ft rat.

§* L

R

itibus Rom anorum facrificalibusqualicunque m o­ do ja m expofitis, non ab re elfe videtur , fub fi­ n em hujus difiertationis, pro ingenii te n u ita te , bre­ vibus d e m o n ftra re , R o m a n o ru m facrificia ab H ebræ- is duxifie o rig in em , eo rum que cerim onias, cum iis, quæ in fcriptis Mofis h a b e n tu r, aliquo modo conve­ nire. M orem facrificandi p er traditionem ab ecclefia Judaica non folum ad R o m a n o s , v e ru m etiam per to­ tu m te rra ru m orbem elle divulgatum ac propagatum , certe qui negare effet au fu ru s, in luce meridiana cœ- cutire videretur. Si enim inter e a , quæ in magni Prophetæ Mofis fcriptis hiftorice e n arran tu r, & inter e a, quæ in R o m an o ru m fcriptis fparfim o c c u r r u n to , aliqualis inftituatur collatio: invenietur certe, R o m a ­ nos cum plurimas hifiorias ac leges, tu m m a x im e_>

fa C ri­

ff? ) rel.vet, Rom. y % 270 i (fi) in Sptagm .de y et. Gent, lustra­ tionibus y . 4 f*.

facrificiorum fuorum ritus ex Mofis haufiße libris ; etiamfi novitatis ftu d io , diabolique inftin&u decepti perplures peflime im m utarint. Opus creationis, or- tusque m u n d i hiftoriam R om anis fuiiïe n o ta m , ex præclaris illis teftim oniis, quæ eloquentiæ parens Ci­ cero in libro de natura D eorum attulit, fatis apparet. Præclaro ingenio ornatiffimus Ovidius m undi aefcri- bens c re a tio n e m , ( g ) le&ores in fui merito rapit ad­ m irationem ; fiquidem non modo rudis ac indigeflce m o lis, om nium que creaturarum productionis elegan­ tem adhibet n a rra tio n e m , v eru m etiam in hisce re- cenfendis tali u titu r o rd in e , u t Ovidiü ifta ex hiftoria Mofaica m utuo accepiffe, live ipfe eam legerit, five ex aliis au d iv erit, nem o inficiari poffit. N im is certe foret l o n g u m , omnes hiftorias, omnesque leges, q ua­ rum cognitionem R o m an i e Mofis h ab u eru n t fcri- p tis , recenfere. Hinc brevitati Rudentes ea m itti­ m us, & ad convenientiam inter facrificiaR om anorü & H e b ræ o rü demonftranda nos accingimus. Qua vero ra­ tione mos facrificandiipficß ritus ad R om anos p erv en e­ rint, nu m ex Ifraelitis illos acceperint Phoenices & Æ - gyptii ; ex Ægyptiis & Phoenicibus G r æ c i , & in te r., eos im prim is Athenienfes, & n u m ex his R o m a n i; id ja m o m ittim u s, & aliis ad explicandum relinqui­

mus.

§.

ii

.

A

pud R o m anos animal quodcunque aræ non adm o­tum , fed diligentem & adcuratam habitam effe^ r a tio n e m , tu m ipfius æ tatis, tu m corporis h a b itu s , capite p rim o hujus differtationis §. 3. de deledhi

vi&i-marfi

m a ru m m a n a n d a ru m apud Rom anos a g en tes, dixi­ m u s ; quem ritu m ex Hebræis originem duxi fle, faci­ le apparet. Sicuti enim hi præ ceteris gentibus fum - m am curam fum mamque adhibebant diligentiam, u t nullum anim antium g e n u s, nifi quod Deo g ratu m & ab eo præ ceptum e ra t, offerrent; ita quoque_> a n im alium , a ræ d eftin ato ru m , ætatem fummo obfer- vabant opere. Foetus enim recens editus apud Iudæ- os ad facrificia m inus cenfebatur a p tu s; fed ju fta, 8c ab ipfo Deo præcepta requirebatur ætas. Hinc nul­ lam vidtimam Deo offerre licitum e ra t, quæ non fe- p tem dies fub m atre fua fuiffet ; a die autem odiavo & deinceps rite adhiberi poterat. H o c enim Dei exi­ gebat p ræ çeptum : Sic facito cum bove tuo pecore tuo : Jeptem dies eflo cum matre fu a , die autem oå avo dato illud mihi.

(Z>)

C orporis habitum diligenter quoque nota­

bant Hebræi. Siquidem nullum animal claudum, cœ - c u m , aut vitio aliquo laborans Deo madiari potuit_,. U nde Iudæi facrificantes Ie h o v æ , diligenter attende­ b a n t, n u m vidiima corpore integra, vegeta, & ro- bufta effet, ac num om ni careret vitio. Ita enim a Deo juffum effe legimus : Cœcum, aut fraåum> aut mutilum\ aut

fluxile autpforabant faniofa fcabieaffeåu^neofferte hujusmodi lehovœ'.compreffum, aut contufum, aut avuljum, aut excifum ne offertote Iehovæ. (/') E x hisce igitur facile colligi poteft,

R o m an o ru m r i t u s , ante odtavum diem pecorum foe­ tum non madiandi , vidiimasque perfedlas <Sc om ni macula mutilationeque carentes ad aras adducendi, e x

Mofis profluxiffe libris.

’ E