*7
D I S P U T A T I O P H I L O L O G I C AI N V E R S U M XXXI.
P S A L M I L X V I I I ,
Q u a m , C O N S . A M P L . F AC. P HI MOS . U P S A L ..
SUB PRÆSIDIO
tua.
CAROLIAUR1VILLII
Li nguar. O r . Pr o f. Reg. & O r d . S. R. S. M.
Publico examini modefte fubmittit
v P etru s Arofenius,
V e f t m a n n u s .
In Au d c t o r i o Gu s t a v. Ma j o r. D . x x i Ma r t i i m d c c l x x x i.
H . A . M . S.
U P S A L I Æ ,
uAo. PETRO- AROSENIO,
EgC L E S I Æ SööERBARKENSIS P A S T O R I Ad j a c e n t i s q u e Te r r i t o r i i P R Æ PO S1T O V IG IL A N T ISS IM O , P A T R I 1NDULGENTISSIM0. A D M O D U M R E V E R E N D O e t PR Æ C L A RISSIM O DOM. m a o .LAURENT. KRAFT,
Ec c l e s i æ i n S i c i nsk a tt e u e rg* P A S T O R I e t PR Æ PO SIT O DIGNISSIM O „ PA T R U I MOMINE COLENDO.Ç
uam animo perpetuo* infixam* h arere• fen tioi V eßrorum in me beneficiorum eo fiam & magnitudinem , tanta- e f l, u t vix quidquam fio melius - filentio elicere uiihi p ojfevidear. Vint ere eadem, P aterni etiam in liberos af. fe c i us , quct unquam exiß ere /o lea n t, pignora , lubens profiteor (itnulque no•firce non ejfc opis, debita gratiarum actione vel exiguam eorum partetn con celebrare. In t effer am tamen mentis g r n tiß m a & pietatis f. q u a /a lte m m ibi ipfe nunquam fa tis fa c io , Vobis ha fee ß udiorum meorum p A m itiÊ dedicari ,.
velim patiam ini, fitnulque habeatis perfvnfißitnum, m ibi nihil p riu s, nihil antiquius fu tu r u m , quam ne fpes illa, quam de me concepiflis, Vos unquam d tß itu a t ac f r u ß r e tu r . D e cetero , inter ardent ißitna pro Veßra, incolumitate.- ju jp ir ia , ad urnam ju m permanfurus
INDULGENT1SSIM1 PARENTISi
Ï A T R U 1Q U E
) *
filius & cultor devotiffinmst
2~S
§. i.
I
n Davidicis Pfalmis , fexagefimum o c t a v u m , difficilem p ræ ceteris, f acrarumque nunc iitterarum iiu- diofis, quantum c u p e r e n t , vix ubique intelligendum fe p r æ b c r e , jam diu q ue r u n t u r plurimi, l n ca-ufia funt, no n voces folum haud p a u c æ , ifto unice in Pfalmo ob- viæ, q uar umque adeo cer t ior em definire porefiatem n o n d u m l i c u i t , fed vel ma xi me varietas fumma & amplit u d o , quae n ar r an t u r , r e r u m ; ex quo fieri necefie e f t , ut nec p r o x i m a occafio, qua motus ad f cr ibendum Au£ tor , nec quodnam fcriprione ea rra£tandum fibi a r g u m e n t u m potillimum propoliierit , nec Pfialmi p r o i n d e univerfa compages ita queat lucide e x p l i c a r i , ut nihil usquam fen» tiatur dubitationis r ema ner e. N e q u e m i ru m hoc alicui o b v e n i a t , qui temporis cogi taver it v et u l t a r e m , quo edi tus P fa lm us , & l i ngvæ, qua confcriptus , h a b i t u m , n on nifi Biblico in codice, l on g o intercedente faeculorum tra- £lu , fiîperftitèffl. Ftiifie g e n t i , in qua fcripfit Rex idem ac Di vi nus Vates, plafla omni a ac p e r f p i c u a , cerriffimum tenemus. Obfcuritas e r g o , quæ nunc p r e m i t , noftræ t a n t u m m o d o ignorationi t ri buatur , déficiente hiftoriä *- f t a r u m , fejun&iffimo, ab ætate noftra , æ v o , r er um ejus modi, quæ attingi tamen, multis in partibus fublimis h y mn i , jure merito creda nt ur . Habit um quibusdam n o n i m p r o b a b i l e , fuifle a &an£to Spiritu di&atum e u mv i d i , ubi t rans ferr i in Sionem curarer A r ca m Dei, exi . mi o paratu e o , qui m e mo r at u r 2 Sam. VI. quandoqui - d em initium h y m n i iisdem c on ce pt um v er b i s ed , q u i bus ufus jam olim Mofes legitur N u m . X : 3*. qu ot i es , fub itinere Ifraelitarum p e r deficrtum , ab u na dati on e in alteram edet Arca t rans portanda , & de cantoribus cete- raque p o m p a quæ dicuntur v. 2 6 , 2 7 , 28. in publica e- jusmodi follemnia a pp r im e quadr ant . Q u u m q u e A r c a multo cert idimum erat D iv in æ præfientiæ apud Ifraelitas p i g n u s , & typus dmu l ver æ patentidîmæque pe r M e d i am abfiolvendæ expi ationi s, valde cenferi p r o n u m p o t e r it , ut Divinitus edocto S c r i p t o r i , d u m illatam Sioni A r c a m canebat, in me nt em p ar it e r v e n i r e n t , quæ l u c em ambitumque Spiritualis (ub n o v o F o e d e r e regn i o- d e n d e r e n t , At fi. f ateremur e t i a m , defiderari adhuc r a tiones evi denter fidas , quibus dedi de d at uer et ur Arcae tr and at io occafionem fcribcndi P falmi, in his t a m e n , quæ liquida idem & per fie clara offert, mi ni me ed d u b i u m , Supremi N u m i n i s celebrari po renti dimam tum ju- ditiam , in difipellendis fiui imperii ofioribus, tum b en i g n i t a t e m , in juvandis tuendisque lingulis, qui Illius fre ti ope fiummum Eum D o m i n u m v indi cemque r e f te agno- ficunt, v. 2 - - 7. Q u o d ut r e d r i n g a t u r ad fiolo§ ffraeli- tas, nihil fiubede caudæ v i d e t u r , tametli p et u nt ur utrius- que illius Divini operis d ocu ment a 'e p e c u l i a r i , quo I- firaeliticus populus cumulatus f uer at , favore & prafidio. D u x e r a t eurn Deus per defierrum, ma nif eda indulgentia, & perpet ua inter fpe&acula immenfiæ aii£foriratis, cui natura re ru m f u b c d , v. p. L e g e m illi p ro mu lga ve ra t in m o nt e Sinai, tedificatione o mni potent is Maiedaris effica- c idima, v. 9 , 1 0 , 1 i r Promilfiam ingrelfiuris quietem quidquid fie o ppo nebat h o d i u m , continuis vicfioriis dele v e r a t , v. 1 2 , 13, 14, 15. T u m p ræ di c it ur , fore ut in Sione & Hierofiolyma fixam veluti fiedeni fiui No mi ni s
&
«5!
) y (
& regimini s confti tuer et, v. 16, 17. ita tarnen , ut coele- fti infiniraque virtute , totius fimul orbis curam g e r e r e r ,
V . 1 8 . H æ c ipfa attento Te lectori haud c u n b a n t e r fen-
r ienda obtulerint. In ceteris qu id em non æque per via fingula repererir. E n i m v e r o , quum Sionis & Hi er of o- l y m æ appellatione, expl oratum e i l , Propheticis in libris, haud r ar o figniiicari novi Foederis eccleliam, a nt eceden tibus p r o b e c ongr uet quod v. 19. f equit ur , quodque de adfcenfu in coeleflem gloriam Sc completa per Chrift um r e de mt io n e humani generis i n t e r pr e t a tu r Apof tolus, Epii. I V : 8 1 9 , 10. Nul lum certe cogitabitur ma jus Sc illii- flrius Divini i m p e r i i , hoc efl in miferos præfenriifimæ clemenriæ, in rebelles debitæ feveritatis, i n d i c i u m , quam q uod m i i f o , ad er ipi endum ærer na e pernicie genus no* f t i u m , F ili o, p e r a g i Coc'eftis Pater ab Eo voluerit o.* m n i a , quibus f e r e t , ut e r i p e r e m u r , fuiffeque peia&a Sc confiimmara o m n i a , demonft raverir rnagnificentillimo Il lius in coelum reditu. Quin Sc fatis conflat, edita*. in. Ifraelitico populo tot m i r a c u l a , Divi næqu e poreftatis; re- f t i m o n i a , in id denique confpirafle, ut praenuntiaretur Sc p a r a r e t u r omn iu m illud longe m a x i m u m , quod inflaura- ta p e r Chr if t um falute noflra continetur. Accedit d eni que , q u o d , in par tem quam d e m u m cumque nos ver ta m u s , ut citatis a Paulo verb-s fua fervetur veritas, l a r gi e n d u m t amen fuer it , fignificati l ) e u m , qui non coelum m o d o habi tat, fed terras eriam ingenti benevolentia c o m p l e b i t u r ; E u m d e m , qui d e f c e n d e r a t , adfcendilfe il luc, u n d e v e n e r a t , ut omni a r e p l e r e t , É mulque diftribuifte d o n a , varietate e a , ut quo sdam conftiruerit A p o f t o l o s , alios P r op h e t a s Scc. quæ ipfa non elfe nifl iïooçeccv Xç*- sS quis i g n o r e t , nedum dilfimulare velit. Quocir ca v a U de etiam illuc p r o p e n d e o , u t , ad finem usque Pfalmi,. quæ dein leguntur, de tutiftimo a u xi l io , & e mor te i- pf a e x i t u , non niü p e r D i v i n a m o p e m i n v e n i e n d o ; d g
conculcandis Sc p ro t e r e n d i s h oft i bus ; de fefta publica- que laetitia3 d e t e m p l i , quod dicarum D e o , 8c H i e r o f o - l y m æ gloria ; de c o l l i g e n d i s , quæ D eu m c ol er en t g e n t i bus p l ur i b u s; de laudibus ejus, a p an moSoa r egnis totius o r b i s , p e r a g e n d i s ; de Sip I mp er a nt is efficaci vo ce il l i u s, qui oip 'dv »»ara aai coeleftia, qua p a t e n t , fpatia g u b e r n a t , illorumque utitur mi ni ft eri o; de vp-tpo lan&uariis illius , nulli amplius ftngulari loco affixis ; ad Chrift iana praèfertim t e m p o r a referantur. N e q u e adeo nuda , aut praejudicata, m o d o duci opini one p u t e m , ft qui in Pfal- m o univerfo cont uer i videantur fibi imaginem a d m i r a b i lis p rov id en t ia e, qua h uma num genus beare placuit aeter no M o d e r a t o r i , q uamqu e fub oeconomi-a veteris F o e d e r i s , in Ifraele p o t i f f i m u m , patefecerat ; poft r e d e m t u m o r b e m , co g no f ce n da m ubique & cel e br and am g e nt i b u s, fine difcrimine, omni bus exhibuit.
§. i i.
N o n n e g e m , o ccur r er e p e r m u l t a , e x a m in a nd a ante ac dijudicanda, quam expofitum tali m o d o a r g u m e n t u m Pfalmi vindicari fefe , quant um fat i s, pariatur. Q ui n p o tius a r bi t r e r, f o r e , ut re&ius clariusque illuftraturi lint P h i l o l o g o r u m illi, q u o r u m er uditioni 8c perf pic aciæ li ben ter aflurgo, M i h i v e ro breviffimis n u nc i ndi canda m o d o erat l e n t en ti a , non d i c a m , m e a , led quæ vifa h u c usque mihi verifimillima. N e q u e enim ultra t e n d e r e p e r m i t t u n t limites renuis opel læ, cujus tulit r a t i o , ut n o n nili unicum c o m m a , videlicet trigefimum p r i m u m com- p le £ te re r, ob vi um in ea p a rt e Pf almi, quam æta ti, o p i n o r , dicavit P r o p h e t i c o aftus Spiritu David , v e n turae d e m u m , ubi afforet ståfyoopcc. tmv kkiçôov , d i & u m P aul o, Eph. I : 10. 'Eft hic verfus quoque unus ex i m plicatioribus, quales Pfalmus plures h a b e t , coque r o g a n dus Benevolus L e & o r follicitiori r e v e r e n t i a , ut juvenili
co-# ) 7 C ®
conatui veniam i n d u l g e a t, fi nec novi quidpiam, uec obftantes tenebras quo d m a gn ope re abegerit, deprehen d a r attuliüe..
§. HI.
Infunr autem verfui illi haec verba : my mp rvrr'ijtt îwsn* ru3*>p o'.oy ira ' r o oavro K o r ’Sjja d'T3n, quorum fin- , gula ut eo po nd er en tu r diiiintf i u s , in minutiora* veluti m e m b r a quatuor liceat dividere; Efto p rim um , mprvn "lyr
increpa fera?n a r u n d i n i s N e m p e w in Hebraeo codice
n o n i nfrequens Ve rb um denotat increpare arguere, cohi b e nd o arcendoque ; quo fenfu , etiam hoc loco, antiquo r u m interpretum omnes fumferunt.. Neque alienum,, quia punientis he ic elt N u m in is, increpationem^ intelli- g er e adeo efficacem, ut fubitum mox inlequatur exitium. P e r rnnwv igitur difperdere, non male explicant JudaM, al legantes una Pfi I X : 6. ubi t&T *tyjr proxime na« jungitur,, quod idem fir. fimiliter Pf. L X X X : 17». Conftruirur im locis plerisque aliis intercedenre 3; at nudus accufativus », ut in praefenti, fic etiam P f IX: 6. & GXIX: 211 appo nitur. D e forma Gra mm at ica noftri 'uo, imperativine fit an i nf i nitivi, ad mo d um r t 3 w 2 Reg. X IV f.221 2 Chron.. X X V I : 2 ambigit Dav. Kimchius, in Commentario, ar-- bitratus fupplendum efle 3 ante vocem illam, ita ut ne b a t u r cum praecedenti iVar, foretque : offerent tibi dona'
R eges, ubi dijperfens &c. led repugnantibus antiquis ver-
f i o n i l u s , nec favente fenfu. I m m o & mo x largitur,, polle i mp erativ um admitti, rm tum vitam fignificare tu m vivens- quodlibeti animal'r ferum in primis & immire,. ex em pl a Biblica permulta reflantur.. Fiufira igitur Rab* b i n i , & hos* fecuti. a l i i turbam y congregationem* interpre— r antur ejusdemque. putant' effe-‘ poteftatis ac protinus fub- fequens my,- P r æ f è t f e ï u n r id , quod legitur 2- Sam. XXIII::
Job, X X XVIIL; 351, Pfi L X X I V ; : 19.
ipfius Pfalmi noftri. Atqui in h o r u m u t r o q u e p of tr em o nihil u r g e t , ut vu lg a ri s , p a rt i m v i t a , par ti m anim alis, r ep ud ie tur notio ; apud Jobiim eft v i t a , appetitus anim a
l i s , ad f ed an d am f a m e m ; in libro S a m u e l i s , ft vel c o n
cede retur ver ti poffe catervam , caftra , aut quidpi am his ftmile-, haud ta men m o x fequetur i n d e , ut in loco etiam nof tr o t o rrn n o n furnendum effet aliter. Syrus c e r t e
,
A l e xa nd r i n us , Vulgatus Latinus & Ar abs in Polyglot ti s,feram , aut in plural i, feras offerunt. Uti aut em v oci rrn
firpe addi folet r r n cam pus, locus n on habitatus, ad di- f t i n gv en da , a manfveris & domefticis, effera a ni mal i a, ftc nap calamus, arundo, haud dubie ad certam aliquam h o r u m i n di can dam fpeciem, nunc adjicitur. Etfi e ni m ex a r und in e l ongi ori d u r io r i qu e, qual em calidiores r egiones n u t r i u n t , confici etiam haftæ p ot u e r i n t , nec infolitum fit Arabi bu s, haftam eodem n o mi ne mp a p p e l l a r e , t a m e n huc non p e rt i ne re catervam hominum armatam & pugnan
tem b a ß ts, uti Ar abicæ etiam Diale&i au&oritatem prae
texens Aben E s r a , & poft e u m Dav. K i mc h i , Ben Me- l e c h , eque Chriftianis au&oribus haud p a u c i , volue ru nt , Colligatur tum ex e o , q u od m ox f equant ur tauri v itu li-
q u e , haud ob f cu r o i n d i c i o , anteceftiffe pariter animalis
cujusdam i m a g i n e m , tum quod confent iant veteres i n t e r p r e t e s , in v e r re nd o rwp, p e r calam um , arundinem, e x c e p t o Ar ab u m u t r o q u e , q u o r u m alter filv a m , locum
abditum h a b e t , neque illud tamen ab denfo a r und in et o
valde a l i e n u m , a l t e r , verbali fenfu fumt o rZ rup d ed i t
quam poffides, Chal dæ i aup yn pnn' jnn d if
fr in g e eos inflar arundinis, occafionem præbuit nonnullis,
ut indicari in f e r a , aut hoftili t u r b a , imbecillitatem v i r i um p u t a r e n t , p r æf er ti m c o m pa r a t a m , cum deftruentis p ote ntia N u m i n i s , q u od t a me n h au d magis ad r e m fe c e r i t , quam fi, cum aliis, tr ans fer remus copiam & g e r mi nat i on em arundinis, o b v ia m Ef, X X X V : 7. ad c ogi ta
n-t a n d a m g e n n-t e m , rerum omnium affluenn-tia prsefigwem hincque ja&abundam & ferocem. Delitefcere aurem , quia obf ervat um e f t , f o l e r e , in denfioribus arundinetis, plura ferarum g en er a , A p r u m , videlicet, H i p p o p o t a m u m , Cr ocod ilum & Leonem quoque, unde hujus lu- fir um *♦&-) arundinetum vocitant Arabes, fieri vix poterit, ut vagus ille character fufflciat hodie ad definiendum fe rae genus iftud, e quo metaphoram mutuatus faccr Scri ptor. A p r u m cogitabat Rafchius, conferens cum *wn Pf. L X X X : 14. Hip p op ot a mu m opinabatur Bocbartus in H i e r oz oi c o ; Crocodilum maluit, cum recentiorum a- liis , 111. Michaelis in verfione Germanica. q uo d feras quide m quaslibet comp leb it ur , at de Leonino g e n e r e potiflimum ufurpatur, habet verfio Arabica M a ro - n i t a r u m , poffetque adeo locum conjeburæ d a r e , qua in mp rrn L e o n e m in primis fpebaremus, præfertim quum nec Poetis A r ab um , nec Biblicis Scriptorfbus fit info- lens , iftius feræ fimilitudine atrociorem hoftem expinge re. Conf . ReverendifT. Lowth. de S. Poëfi Hebr. p. 108. ed. G o tt i n g , A t quae demum cumque ponatur f e r a , du bio fairem c a r e t , metaphorica locutione fignificari h o ftem D i v i n i , p e r naturam gratiamque, regiminis. Si qui p o r r o , qualem fpeciarim David refpexerit, inveftigare l a b o r e n t , v ix quidpiam ultra flubuantis conatum opini onis p r o m o v e r i nt. Chaldæus p ' n i w o exercitum , caftra.
impiorum fimplieirer & generatim explicuit. O b v i u m fe
quibus tulit five Hippopotamus , five Croco di lus , his fi- rnul Æ g y p t i truculentior aliquis dominator in me ntem v e n i t , h a u d quidem penitus improbabili fente nti a, quum emblemate C r o codili, non modo in Roma norum n u m m i s , fed in H ebræo etiam codice , Ef. XXVII: 1. Ezech. X X I X : 3. X X X I I : 2 &c. Ægyprus defignetur, at jux t a tamen t a l i , quæ ambigendi curam omnem non ex- cluferit. N a m & mox infequenti v. 32, tamquam
E L
I I ) i o ( «
te fe N u m i n i fubmi ttens Ægyptws- m e mo r at ur . I n a- p r o , Efavum five E d o m æ o s , hoc eft R o m a n o s Chriftia- nos que, vidit Ra fc hi u s, fuo.in hos. a£lus odio., N e c fcio an valida, fatis r ati one cenf neri nt n o n n u l l i , fera*, de qua a g i t u r , notari ftngiilatim , & p r æ ceteris Chriftianæ Ec- ciefiæ t u r b a t o r i b u s , Pontificiae, fuperftitionis ryrann id em, .
§. IV.
P r o x i m u m eft :: D'oy. Ajw ecvjjk my- coetum, m ultituâi-
nem colleSlam taurorum inter vitulos p o p u l o r u m H e i c v o
cum ftngulae, in Hebraeo codice faepius r e c u r r e n t e s , fo* line fi f p e c f e n t u r , qua- fignificandi p r o p r i e t a t e m , dubiae; vi de bun tu r nemini. De. unica, o' tsk, qua tum viros fo r-
titudine praepollentes, t um tauros, appellant. H e b r a e i ,.
quaereretur, u tr o nun c figniftcatu. deber et f u mi , nili fe ries ipfa continuatae p hr af eos me t a p h o r ic æ juberer- tau ros intelligere. N e q u e ineptum, f ueri t , e praecedenti m e m b r o repet er e i m p e r a t i v u m i j u ante accufativum nfinc al ter um m y , aut m e m b r u m hoc poftewus, vel ut decl ara ti onem q uamd am prioris-capere.- I nt ege r autem juncta r u m fenlus v o c u m , quemque, p r o xi m e voluit facer ipfe S c r i p t o r , ubi e r u e t u r , , ne. vereribus quidem, in p r o m t u fuifte cernimus , ut pl anu m aliquem ftbique c on lf ant em re per irent.. Litteralem exprel fere A l e xa nd r i n us , S y r u s , Latinus 3 nec difcedir Ar ab u m, a l t e r u t e r , nifi q uod is quem habent P olyglot ra 3 inrerpoftto ç j ô f t quam» videlicet cAàft filvani peßime- habiter urit tauri dec. voces «rva« & yL>iÿ inftar n o m i n at i v o r um verterit. A. m e t a p h o ra tecelfit S y m m a c h u s , cujus eft ovvofy 7rct(jifxey&%v p erd cvççç<piuv Xocm, conventui, n em p e p oe na m immitte, m a x i
m orum , cum coetibus populorum. Chaldaeus, pofuit:
K'oy niya «’Sjya pvmnsi p s j congregationem fortium y <]ui con
fidunt vitu lis, idolis gen tiu m 3 ac per tr ax it forte e o r u m ,
qui Æ g y p t u m in praegreffis verbis v i d e r u n t , n on null os, ut.
■
ut cultum refpici v i t u l o r u m , in ea r egione f r eq u e n t e m , a u t u m a r e n t , obfervantes limul Jer. X L V I : 20. imagine n W vitulas, Æ g y p t u m exhiberi. At eadem induirur gens E p hr ai m it i ca Hof. X: 11. Moabitarum EC X V : 5. Ba b y l o n i o r u m Jer. L : 11. O p ta t 111. Michaelis in no:is ad Lowth. 1. c. ut vulgari congruent ior aliqua -explica tio vocis 'my indagari poffet, aut hujus loco ver b um ali q u o d n o n abfimile rS> *>yj fubftituendum fe offerret. O* r i r et u r inde liquidior forte periodi conftiuftio. Ac m i hi q u i d e m , -quod -ad prius a t t i n e t, Arabum fuccurrit lo.c my hoflili impetu aggredi, "unde jo-c hoftis, & e quo f o r m a nominalis my -vis haß ilis , violenta turba , haud invita H e b r æ æ L i n g v æ analogia fe pr æber et derivandam. Sed obftare v id e n t u r antiquitatis, quoad huc usque c o g n i t a , teft imonia , ' e r u n t q u e e t i a m , qui my coetum, junSlam mul
titudinem taurorum æque dici commo de p uta ver int, ac my apum Jud. X I V : 8. & maleficorum hominum Pf. X X I I : 17.
L X X X V I : 14. Scilicet ultra conjiciendi dnduftriam vix dab it ur p r o v e h i , ubi ftatucndum , qua potiftimum fingu- lari cauffa tauros vitulosque Vates p i nx e ri t , a u t ’ quos in pr imi s iftorum ap pel lat ione, hoftes Numini s i nc ufa ver it , juxta licet ‘manitefto el uceat , ‘Illius praedicari, in hoftes fuos q u o s l i b e t , e tiam f erocillimos, viffricem Majeftatem.
%
V.
T e r t h i m : '*joo ’sm osva, quia breve par it er atque a b r u p t u m , ho ftemque aliquem a nuper diffis di ft ingven- d u m v i d e t u r o f fe nd er e, adeo obfcuram veluti nubent p r a ef er t, ut p e r eam ad fenfum litteralem , g enu inu m q u i d e m & admitti d i gn um , ego certe non .penetravero. A u d i am u s p r i m u m veteres. Varia fe pertentaffe p r o d u n t , ut quidpi am elicerent non penitus a b f o n u m , c e r ti autem f ere nihil vidiffe. In Alexandrino legi tu r: r S (in quibusdam codicibus interponitur /u*j) wnw.Äeid)rjvcti (in
allis imÄaStivcct ÔC èyn\ei$tjvoci) rès SeuCKifucctr/uèrss roo ccçyu-
çlcc , ut excludantur, qui probati fu n t argento, nec H e b r æ i s
vôcibus co ng r ue ns nec reliquæ periodo. Pro *ru le£tum forte ’3 1 ^ Symmachus d e d i t : reis <W«XT/<fa<N réras du
rée tvUoKYime ovt ces oos cfcy.ifuyjv ccayvçly, calcantibus bos, qui
accepti fu n t tamquam probatione argenti i in uno oavra fejun-
£lus ab A l e x a n d r i n o , quod ad cetera , parum difeordat. Syrus retulit ad vitulos populosve vertirque:
to Ds^no in plurali. A l ex a n d r i n o confentit Vulgatus L a tinus : ut excludant eos, qui probati funt argento, in C o m - plutenfi tamen editione polita cerni tur verlio Hieron ymi :
calcitrantium contra rotas argenteas *). Arabs uterque, m i
nutula differentia, Al exandr i ni etiam haeret veftigiis. Al- legorice mor e fuo cepit Ghal deus : pjjopno ndj’t rr/vi’ï »o'd jo Kp*pn «imita wvjna, benevolentia ejus ed in populum
qui ftudiofa mente profequitur legem puriorem argento, quod
Hebraea ab origine longius r ece der e, eft in propatulo. Kimchius in C o m m e n t a r i o explicuit ngrwo fe expandens, vifus quippe fibi eamdem vim reperifle in oa*wi Prov. VI: 3. fenfumque pofuit : dijperdet Deus hofles , donec qui fu*
perfucrint fe expandant coram illo jubmittantque cum f r u f u
lis h. e. donis argenteis. Praeiverat ea md em in m e n t e m
Ab e n E s r a , ducente licet aliorfum Rafchio, cujus eff :
qui adeo benevolentia in homines nulla m oventur, ut pecu
nias , opes , unice anhelent. H o r u m finguli diverlitate ipfa
i nt er pr et and i patefaciunt, no n r e p e r r am , quam quaere* b a n t , lucem. Neq ue igitur m i r e m u r , vix obvenille
a-*) Obiter n otem , editionibus Bafil. Operum Hieronym . an. 1518- &: 1531. infertum Pftflterium tr ig lo tto n , tertiæ etiam an. 1553. a me nunc evoiutæ, T om . VITI, titu'o appendicis, clTe additum, quod fe fa tetur non relatum invenifie S. Reverend. A . G. Mafeh. pag. 402. Biblioth. Sacrse.
P£>?.QQ£> obduSlos, veßitos argento » exprimensque ade©
liud plerisque r e c ë n t i o r u m , quam u t a r r e p t a m , nutic h a n e , nunc :11am 5 inter v et e re s , f e n t e n t i a m , p r o fuo quisque ingenio f led er et in f p e c i e m , quee vel tantillo fe colore tueretur. Lut her us c e rt e , ne me m or em fingulos, q u od fuue veriioni inf er ui t : die da lufl zu gelde haben , aut die da zutreten um gelde* villen , e Rafchiano fonte haud dubie derivatum. Etenim' neutra v ocem canno & e locis Biblicis aliis, aut Dial c&or um o p e , fe pr æbet faris illuftrandam. m tertia radicali 0, & in Conj. H i t h p a e l , n o n o ccu rri t nifi Pr ov. V Î : 3. qui locus haud m i n u s , quam n o t t e r , .dubius & obf cur us, ipfo farente Schulten* lio, C o m m e n t a r i o in Proverbia. Ultima iff l e n i, & in kal, r ep er i tu r Efech. X X X I I : 2 & X X X I V : 18. lignifi- caiu quidem conculcandi pedibus & turbandi, quem & p r o bat A r a b u m Chald. esn, ac derivatum v. 19, ejusdem capitis X XX fV . quin & fons »tru conculcatus Prov. X XV .*26. Sed qui iignifreatus in noftro textu p a r u m juverit. Q u i d enim d en o ta bi t: c o n c u l c a r e , t ur bar e fe in ar gent i l a mi n i s , aut p r o p t e r eas? Coccejo adfum- t u m : infler nens /ibi laminas argenti, iis quali incrufluns feje, r e f e r e n d u m live ad C r o c o d i l u m , live ad faltofam l uxu riem t y r a n n i alicujus, hujusve avaritiam & in expilandis aliis r i g o r e m . Rejiciendum quidem penitus non f u er i t , p r o expl orar o h a b e r i , totum quippe c o nj e & a nc u m , n o n poteft. Multo blanditur magis , quod in notis ad cita t um L o w t h i a n u m librum exhibuit 111. Michaelis, c o nf e r e n d o cum Arab. , obundare bonis, lu xu ria ri, verten* d o q u e : luxuriantem in laminis argenteis gentem , tametli h a n c dein explicationem , uti mo x vi de bimus , ult ro de- feruit. Al te ru m p u n i t a fi r en ea nt ur , quae vulgatis i nf u n t codicibus, erit e pr» qua (fla re , confringere, dabit- que fr u fla , lam inas, no nn dixit Kimchius , aut gla rea m ,
lapillos, Arab. Cj3 i*®./*, quibus n it or Iit argenteus, cenfen-
te S ch r oe de ro 111 Schulziatio L e xi c o, q u o r u m p o f l r e m o
â dm i flo, effet it erum cogitandus Crocodilus. Sin punfta i n j u n ga nt u r alia, poteri t aut ' n , t Kametzato & x no n da- geftato, ver ti p e r currentes n e mp e flu v io s, unde o r ire tu r:
turbans argenteos, limpidos, rivos , h . e: hoftis perd ens ac
devaftans vicinorum J u d æ or u m bo n a, uti fufpicatus Re- verendiflT. Lo w t h u s 1. c. nullum quamvis exemplum iftius me rha pho ri ci ufus in tyr» Hebraea Poëfis huc usque fub- mi nif tr aver it p a u t , habito 3 p r o radicali, legi »na barze, r ef er r iqu e ad Arab. maculofus f u i t , ita ut *p3 fo r e n t : maculofa argento, h. c. in te x ti argento tapetes, fub- l l e r n e n d i cubanti fedentive. Maluit iftud d eni que m verflone P f al mor um G e r m a n ic a, & Biblioth. O r. part. XII. pag. 173. dlluftris M i c h a e l i s , juxta a utumans, p r o D-nno fcrjpt um in origi ne oiano, fumendum lignifica- tu e o , q u e m e xhi bet frequens Arabibus o v * inflernere,
fubßernere-, d er iva tumque inde quod corpori
fubßer-n itu r , le Ei u s , pavimefubßer-ntum. Sic videri taftus deberet I m
p e r a n s , qui folium ar gent eo pa v i m en to , <aut fubje£tis f t r a g u l i s , a rg e n t o divitibus, -habuerit im po lit u m , alius ha ud dubie ab Æ g y p t i o , fi quidem in mp /rn fpe&atus h i c i de m erat dudum. dEquidem v e r e o r , ne lenis n im i u m & p r o p e innoxius p ut e tu r character efle hoftis adeo f o e d i , ut m o x me re at ur disjici, neque tamen im p ro b em o m n i n o , firmari m o d o polfit le<ftio 'oiam idonei alicujus fide cod ici s, & oftendi t m- q u o d in lepra potifli- m u m huicque fimilibus maculis ufurpant Arabes, locum ab illis datum p a r i t e r , ubi argenti fplendorem fignifica- r e nt . I m m o -vero , libertate iftiusmodi fi concederetur litteras t r a n s p o n e r e , ‘vocalesque fubftituere, poflet etiam p r o oomo legi o'snno f o r m a -part. pi. Piel, a *pn undeo'aïn
flm u la cra , im a g in e s.quodq ue Verbum Syris eft percontari, inquirere, Arabibus in Conj. II & IV. pellicere ad dißolutam m ollitiem , in X arrogant er, inique feje gerere, e quibus ex-
fculperetur, aut idololatricæ fcelus fuperftitionis, aut dif-flu.
fluens «pibus luxuria, aut fui i mpo ten s Tyr anni s. . D i c e r e t u r , potuifle fcribis o b r e p e r e d p r o d, quin & fum- tam in plurali v ocem S y r o , S y m m a c h o , H i e r o n y m o , r ed d i t u m q u e iri hoc pa£to con ftr u&ion em p la n i o r e m , fu t ur um quippe , ut rite fe. neCiendum daret live v o ci proximae d’dp, live &, d"ijk , & evi tar et ur anomala fyn- taxis, o r i u n d a , fi f or ma ling. mafc. oamo, quod tenrarunt n o n n u l l i , r efer ret ur ad n-»jr femin. aut diftributive ad eo r um fingul os, qui memo rat i ante in ver fu leguntur. Sed vero, meras cumulare conjecturas, nihil attinet..
i V L.
Op po r tu n e- igitur- fuccedat m e m b r u m q uar tum: îxarv nmp O’or àifpcrgc, aut difptrftt-, gentes, qujtt belLire cu
p iu n t, ita facilis & manifefli fenfus, ut o p pi d o pa teat,
voluifle S c r ip t or em dicere : ; pr of tr ar ur um eos N u m e n , ,
q u i b u sh u m a n a m turbare conjunCtionem,. hoflilibus m o tis ar mi s, ludus elf.. Sola v ox ua., no n r eper iunda ex* tr a hunc l o c u m, nili Dan. X I : - 34.. at cui fignifiçatum ta me n fuu.m v in d ic an t tum a m b o hæc lo c a: Hebrari co dic is , t um anriquæ utriusque verliones & affines.; Diale- leCti , dubium r e l i q u e r i t , lirne inflar praeteriti an i m pe rativi. fumenda.. Potuit i mper ati vum A l e xa nd r in us , & u- terq*ie A r a b s , 11 m o d o originaria fuerit punCVatio, qu am imprelfi e xh iben t codices, tum &. vulgatus Latinus. S y rus C h a k b r u s f or ma m vocis hab ent , , quae eft penitus eadem in prtereriro & imperat i vo C onj , P ael , nihilque adeo, definiunt. Si pundba ( e q u a m u r ,. quæ jam adfunt in Hebrîris, exemplar ibus ,. eiit praeteritum, tamerfi judice Schultenfio im Inflitut p. 282. Ch ir e k q u o q u e , fub p r i ma radicali, locum in imperativo* Piel tueri re£le poffit. A c irr-initio verfus quoniam I m p e r a t i v i ' f o r m a m o f f ert, haud inc onci nn e tm ira eadem vis t r i b u a t u r , , quo et iam confilio , p r i m a m a vocali Patach l e g e n da m voluit Illufl..
0
)
i6 (
Mi ch ae li s Bibi. O r . 1. c. N i m i r u m cont inuatur v o t u m aut vat icini um, a quo verfus i n c i p i t , ita ut generali d e nique chara&ere & fupplicio e nu mer at i ante hortes cun cti c om pr e h e n d a n tu r . Sed nec t amen de fenfu q ui dpi am deceflerit , fi teneatur P ræt er i tu m & explicetur: increpa
feram arundinis, coetum taurorum &c. - - i m m o v e ro r a
t u m eft, ja m nunc di [perfit Deus populos bellandi cupidos. F u g i t enim n e m i n e m , folere in P ropheti cis conci onibus, n o n n umq ua m velut præfens five & p r æ t e r i t u m , dari conf piciendum , quod ta me n exftiturum denique prae dicitur.
§;
v i lS u p e r e r t , ut p e r i n t e g r u m c o m m a , quæ mens fue r i t Divini A u & o r i s , quoad fieri portit, adfequamur. Fa teri fane o p o r t e t , port: luftrata tot divergia celebrium i n t e r p r e t u m , nimium reftare m u l t a , q uo r um veros colores & fpecialem vim adhuc ignoramus. C o m m u n i s haec fors m o n i m e n t o r u m , ad nortra usque t e mp o ra f e r v a t o r u m , ut poli l on gu m decur fum faeculorum, quo int er cept a n o bis antiquimmi ævi pl eni or cog ni t io , intelligi partibus in fingulis haud æqua poffint evidentia & vi rt u te , atque h is d a ba t u r , quibus p r o x i m e fuerant concredita. N e q u e t a m e n fequetur i n d e , ut in ver fu n o f t r o , q u o d ultimo fpe- ö a v e r i t facer S c r i p t o r , penitus obfcur um f i t , aut agno- fci o m n i n o nequeat. Praedicitur p r o x i m e antécedenti 30, f o r e , ut allatis H i e r o f o l y m a m mu ne ri bus , fidem & ob- fequ ium teftificarenrur v e r o N u m i n i multarum Reges gen ti um. At fi qui co n tr a rebelles debitam Illi r e v e r e n tiam n e g a r e n t , violenta o bver f a p e r t m a c i a , quales p u t e m u s , qui dicuntur fera ar un d in i s, tauri &c. in hos d i r i g u n t u r m i n æ , quas in verfu noftro aperte legimus fi- rnul & intelligimus. Clavis inftar adplicemus' m e m b r u m u l t i m u m , quo fimplici planaque di&ione i n di c a tu r ,
qua-les fuerint in u n i v e r f u m , qui m e m o r a t i a n t e , Tua cuique f uperindu&a peculiari imagine. Sin quaeratur p o r r o , h o - jftesne hi cenfendi fint unhis Judaici p o p u l i , an latiori ambitu voluerit D av id fingulos a r g u e r e , qui te mpor e & loco quo d emu m cumque Divinis fe inftitutis oppofuerinr, & fan&iftimi Imperantis jufla, noftro generi unice falu- taria, a fpe rne nt ur , nihil i m p ed it , quin parili increpatione arque clade profligandum eor um u n u m q u e m q u e , cogiter m u s , effeque hoc ipfum , quod in ver fu n of tr o affevera- tur. E a d e m r a t i o , quæ juftiftimum fui Vindicem n o minis p e r m o v i t , ut live iniquos hoftes dele&æ a fe g e n tis, five i m p e r i i , quo o r be m un iv er fu m mo d e ra t u r , con- r emt ores jam olim coerceret ac d i f p e r g e r e t , per o mn e etiam, m ov ebi t aevum, ut fimillima exempla flatuantur. Qi iumque indicia Pfalmus ipfe multa f u g g e r i t r quibus n u n t i a t a , a D i v i n o V a r e , novi F oeder is ampliftima g l o ria & felicitas c r e d a t u r , haud ab re e r i t , hoftium q u o que genus iftud, q uo Chriftianam turbatum iri Eccleliam is praevidebar, a fupremo D o m i n o , fuorum ducenre con- filiorum o r d i n e , disji ci end um, verfu noftro c o m p r e h e n dere. Q u o d fr t e n u e r i m u s , hujus intelligentia & fru£hi veritatis f o l e m u r ignorationem, i m a g i n u m , e quibus tra- du£læ allegoricæ l oc utiones , q u ar um qu e p ro p i o r c ogni tio ad ftilum magis Hebr æi f e r m o n i s , quam ad propofi- tæ ipfius rei per ci pi end am f umm am referatur. H a u d ceftemus, fas ef t, anquirere ftudiofe pariter ac mo de - fte, ut hac etiam ex p ar t e , Biblici eloquii velut r e f er ent ur a d y t a ; circumfpiciamus lubentes, fi qua f o r t e , in pofterum efHcaciora fe obtulerint fubfidia, & ne conje£luras quidem ind i gn emu r e a s , quas Criticæ accuratio difciplinæ fiibminiftraverit, quibusque acui fai rem in exami nan do judicandoque poflit induftria. Cer e rum contentione licet o mn i ad inveftigandum a d h i b i t a , 11 nihilominus f u p e r f u e r i n r , hoc in g e n e r e , p l u r i m a ,
qua-q uor um retegi p r o p r i a & nativa facies plene certoqua-que nequeat, adeo tamen obfcura nusquam d e p r e h e n d e n t u r , ^ u i n , uti in loce n o f tr o , fic etiam in c e t er is , traluceat
quidquid ad coeleftis Sapientiae c om pl ex u m o- m n e m , rite certiflimeque fenfibus infi