D.'D.
D I S Q U I S I T I O T H E O L O G I C A
AN HOMINI, ABSQUE SUO STUDIO
CONVERSIONIS CONTINGAT
GRATIA DEI?
« . . . ■ ■ ■, .QUAM
VE N IA M AX. VEN. FAC. THEOL. UPS.
PRÆSIDE
DOCT.
ERIC.J.ALMQUIST.
S , Th. Pr o f. Re g. e t o r d. n e c n o n Re g. o r d i n i s d e
St e l l a Po l a r i Me m b r o,
P R O C A N D I D A T U R A T H E O L O G I C A
PUBLI CÆ CENSURÆ SUBJ I CI T
M a g .
AND. WILHELM. PASSÉN,
I N F A C U L T i t h e o l o g. d o c e n s.
In Audit. Guft. Maj. d. n Dec.* 1798.
h. c.
U P S A L I Æ ,
SACRAM
R E G I A M
M A G N Æ F I D E I V I R O ,
AU GU STI SSI MÆ
R
a s a c r i sS
E C C L E S . K U N G S H O L M .PASTORI
e tPRÆPOSITO,
R E G . ORD. S E R A P H I N .HISTORIOG
R E G . A C A D . S V E C . O C T O D E C I MVIRO,
A N H Ö M I N I , A B S Q U E S U O S T U D I O
CONVERSIONIS C O N T I N G A T
GRATIA DEI?
^ ^ u e m ita non tenent pasfivae Naturae defideria volu- p t a i a m q u e illecebrae, ut levem vel nullam m ov eri nt at t e n t i o n e m , quæ in rationali fua indole pofira funt fun d a m e n t a porioris lætiorisque fpei, fcena hujus vitae reli c t a , e x i g u um cujus curriculum tantum abeft, ut fags ma g n u m ad moralem progresfionem homini aper*iat cam p u m, ut p r o initio infiniti, quod nos manet, vitae fpatii h a b e n d u m fit, facile fatebitur, omrçium rerurg io quas m e n t i s humanae intenditur acies , hanc longe esfe gra- vi sf imam, de qua olim Salvatori propofita eff quadtio: r/ a,yxTcv 7tooiyj(Tci}, woc. e^co ociocviov. Matth. XIX 16. N i h i l abfuit, quin, diverto licet, fuisque notionibus con- f e n t a n e o m o d o , ad Superioris, quod vices volvit huma n a s , fataque fortirur, Entis gratiam alliciendam, femper adnifi fint mortales; verum hçic praefertim quaeritur, qui fic c u l t u s , quem folum Deo dignum Eique probarum judi care licet, & quae prima rataque conditio, fine qua per p e r a m fibi quisquam perfvadet, Deo (e placere ? Is mo ralibus ideis cum religiofis intercedit nexus, ut, illis non d um evolutis, homini etiam præclufa fit via ad notio nem animo concipiendam liberi & moralis Dei cultus, utpote qui per fe & immediate San£lisfimo N umini pla cet, & quod in rudiori hoc mentis habitu Deo tribuitur officium, vanum fit & me rce nar ium , ut praepotenti re rum mod e ra tori feliciratisque dis pe nf at or i, Ei prræfti- tum. Vel ex hoc intelligi poteff, a moralibus
d u m esfe principiis, ut vera Dei cuîtusqiie, q u o folo E i pr ob at us esfe poteft h o m o , d e t e r m i n e t u r n o t i o ; quo p o - îi to, facile e vi ncitur : fincerum cont inu umqu e virtutis ftu- d ium necesfariam esfe c o n d i t i o n e m , fine qua n e m o D e o placere poteft. Objici quidem folet, i n t e g r a m v ir tutem f ruftra praecipi, fiquidem legem mo ra l em o m n i e x p a r t e f e r v a r e non opis eft humanae; etfi autem pro v e r o obt i n e t , o mni bus numeri s abfoluram moralitatem in fini tum E n s n o n c a d e r e , infitias tamen n on eft e un d u m , v i r t u t e m , quæ qualis h o m o esfe de b e a t , d e f i g n a t , ad i n d o l e m homi ni s qualis jam rever a eft, mi n ime posfe exi gi; fic puritas ejus & praeftantia e v an e fc er et , nullaque esfet m e t i , « d quam propius con ti ngend am o m n e s vires ftif- d ia que hominis ult imo i n t e n de re nt u r , ipfumque non m e r e r e t u r n o me n virtutis. Morali lege o bf t r i n g i m u r ad fo- ’l idam virtutom f umma ope f e £ l a n d a m , & falvo Rationis d i & a m i n e , hac obli gati one ullo obrentu fe n e m o folve- r e p o t e f t , vel officia fua temere d e t r e d a r e , p r o p t e r e a q u o d ad pror fns puram moralitatem p e r v e n i r e haud p a t itur limitibus circumfcripta mor al ique pr avit ate affe£la nat ura humana a). Ex mifèranda hac, quam in h o m i n e a n i m a d v e r t i m u s , morali c o r r u p t i o n e , necesfitas gratiae Divinae in negotio falutis haud dubie intell igit ur,
neminem
-* ) Ncgflfn ill o, cju-* homini a nativitate inhapret c orrup tio moralia, causfo etiam fuit negata: necesfiîatis Grati* falvificar non fo lu m n Pelagio illiusque esfeflator ibus antiqu ioribu s, fed Soeiniatiis ei>am & Socinizanti- b u s r e c en tio r ib u s, ut Stein bn rtbi , E b erb o rfia , oliisque. I m m o , H tn kiu s aperte vocat XJrarifitn Fanaticam A u gu flin i opin io n em do medela fi£to Pec cato O r. ad h ib e n d a , L in . Theol, p. 1 1 5 . U t ve ro C r itic * P h ilo fo p h i* > u £ l o r Gratiam admittere vi detur; F th ç . inn erh alb der G r . d er bknftn V e r n u n ft, p. 2 6 7 , 2 5 7 . ito eidem oddiéti Recentiores qu idam T h e o l o g i iiecesfitatem Gratia; n o n fülum ad m ittu n t, fed etjam p ropu gnan t. Cfr. A m m an Bibi. T heol. p. 4 6 1 . N . T h e o l . Jour, 1 7 9 5 * P* 3 8 *• Tt#/-tr n m k E in z ,3w t tk j t f u p. 1 7 1 ,
n e m q u e eo temeritatis procedere arbit ram ur , ut hanc v e n e r a b u n d o ani mo non agnofcar; polita vero & con- fesfa Gratiae Dei necesfitate, rtftat tamen quaeftio: u- t r u m hæc gratia homitii absque fuo ftudio verae convec tionis c o n t i n g a t , & hanc animi mutationem efficiat, an o m n i n o h o mi n i ipfi, quam maxime p o te ri t, ad m o r a lem e m e n d at io n em incumbendum fit, ut nifuai ejus fub- l evet gratia D i v in a ? quam breviter attingere nobis eft confiitutum.
§ . ir.
Si re&e a ge nd o morale pretium fibi conciliaturus eft h o m o , confcientia legis moralis excitata fit, necesfe eft, fiquidem hæc lex rite fervari nequit, nifi fciens volens* que ad e a md em Te ho mo co n fo rm e t; tametfi inde non f e q ua t ur , ut legem libi in abftra£to perfe£te repræfenta- r e , diftin£taque complefti cognitione necesfum fit. O - mn e s quoque e xhortationes admonitionesque, quibus eo p er d u ci t u r h o m o , notis peccati infignis, ut follicite fe cum volvat q ua ntopere Jufti Re£tique leges migraverit, f uumque mor al em principalemque pofthabuerit hnem, & ad officium r edire incipiat, effe&um fuum ultimo acce p t u m referunt v «> qua imperat moralis l e x , fùique re verent iam a ni mo inftillat. A b his ver o excitationibus & admonitionibus, quæ a verbo Divino variisque cafibus & occafionibus proficifci posfunt, hominisque converfio- n.em prcccedunt, plures oriuntur motus & quafi c o m p u n ctiones co r di s, quas nomine Gratiae praevenientis infig- niri posfe con ce dimus, eamque non negamus; per nega mus autem gratiam Dei pofitam esfe in immediata Dei operat ione, qua converfio hominis & moralis emendatio fine verbo D i v i n o & absque aCtibus Paedagogicis
que opera h u m a n a , efficitur b). Q uod fi absque ea c o n d it ione, ut h o m o quantum in fe fitum fit, animi e m e n dationi vitæque integritati o per am d e r , . quo ftudio fal- titti oftendat fe conari auxilio Divino dignum esfe, c o n- verfionem ejus & falutem efficiat gratia Divina, profe£to euiqus fatendum e f t , fic locum dari nefandae de Deo o- p i m o n i , quod aliorum t n i f e r e a r u r , alios vero r e p r o b er & a f p e r n e t u r , c) Ejusque gratia haud esfiet
ejqsmodi bon o disfimilis, quod quotidiano f ermo ne
f or tu n am n u n c u p a m u s , quatenus id fecundum n u l lam mo ra l em r egula m c on t in g er e putrtur. Et en im noftris de Deo n o t i o n i b u s , quales fecundum n o r m a m , quam exhi bent purae pra&icae Rationis ideae & fi n e s , ani mo f o r m a n t u r , confent aneum eft, nihil praeter vitae i nt egrit atem D e o placere, Eumque gratia Sua alios dignari non posf e, quam qui ad veram animi e m e n d a t ionem i n c u m b e n t e s , jufto m o d o eam q u aer un t, atque adeo virtutis ftudium fpei auxilii Divini omnisque feli citatis esfe f u nd ame nt um. Firmisfimum enim falutis fun d a m e n t u m meri t um C h r i f t i , Ratio fibi reli&a i g n o r a t , quo folo in h ar m o n i a m red ig un tur San&itas Dei & B o nitas. Ejusmodi v e ro de San£lisfimo N u m i n e o p i ni o , quod Bonitas Ejus limitibus circumfcribat J uf tit iam, ut l o nge abje&isfima eft, ita praefidium ei dem ex moralibus
Ra-h) In libris noftris Sym b oli cis m a g n a feveritate & pio Zelo redar gue nd i dicun tor Enthnfiaftar, qui fomniant D e u m fine om n ib u s mediis, fine auditione verbi D i v i n i , fine ufu S acr a m e n to r u m , h om ine m ad Se trabere , illu m in a r e , jufhficare & falvare F orm . ConcorJ. p. 6 7 8
-c ) A b i is , qui fine con ditione nb hom in e f n v o n d a , refpeftu conver- ft o n ia a n im iq u e einenda»ionis , grsriam De i ei co ntiugere ftotuunr, n o n re prehendenda eft CafointAtiorum opinio de Ab folu rs Pritdeftinatione. Illi enim opin ion i ndeo propinqua eft harc, ut re*. in eo fnu tn m m odo vertatur, ut coplèftaria illiui eruantur. CfV. M o r i Hpit. T h e o l. Chrift. p. 132, 1 3 3 ,
Rat io nis principiis fruftra pefitur. N e q u e rationi facile eft inrelle£lu, quo pacto moralis emendatio & virtus, ut- p o te qua? a p roprio nollro & fpontaneo nifu proficifci d e b e t , q uand oquidem alias non imputari posier, atque a d e o nec m o r al uer melior esfet h o m o , nec pr o tali a D e o haberi posfet, nulla noftra o p e r a , fed mera gratia Di vi na acquiri potert. Vel nobis n o n monentibus n e m i n e m f ugit , in hoc apparere conrradi&ionem. Secum etjam Ipfe in disfenfu & repugnantia esfe videretur Deus, fiquidem quod San&um Re£tumque fit, profe&o vu lt, & in Rationalium Entium mcvalirare finis pofitus eft ul t i m u s , quem fibi habet pr opofitum, fed moralitati, quae n o n nili a nobis met iplis oriri poreft, re tamen ipfa officerer Deus, fi fola grariæ Suae operatione eam dem a- m m o inftillaret humano à ). Sed licet Gratiae Dei o p e rationes nullo modo Theoretice evinci posfint, adeoque ut myfteria coofiderari debent, ut revelatae tamen pra- &ico refpe£hi intelligi posfunt, e) neque posfibilitas con- verlionis negari potert, cum lex emendationem hominis portulans, illam p r af u pp on at f ) . T a n t u m itaque abeft, ur auxilium D ivinum mfum hominis fublevaturum, Ra tio te mer e r e f puat, ut idem reverenter agnofcat, & in fpem nos adducat, f o r e , ut imbecillitati noftrae fub ea c on d i t io n e, ut quam posfumus maxima, opera ad animi
A 5
emen«-d) Cfr- D ccderlein ii ln ftit. T le o l. C b rifl. P. 77. de Opertu. G r a ti* t 3 3 7 ' ö h f 2. Pi recedenti rnmen Obfervatione dicitur circa Salutis in- (èiroteis q u x D eo trib uuntur, non fubfiftendum in com m u ni Gubernatio ne Divino', m ulto enim auguflius ai quid iis formulis - f c b e if e , «juar quid quid ho m o bene & feliciter agit, id Dei gtatire deberi monent, clnrisfime e perpetua N . T . D o c trin a , Spiritum San&um eis m otibus & aflionibus p r a e sfe, cujus in reliquis inftitmis vim nullibi legim us laudari.
t ) Cfr K en t Ub. cit. p. 2 1 f .
e m e n da ti o ne m int egr it atemque ipfi n i t a m u r , c o n v e r t r b t gratia pr æf to Tit. Q u e m a d m o d u m v e r o in o mn i r e fupernaturali nihil valet rationis ufus, ita noftram p r o r - fus fugit c ogn it ion em , quid & q u o m o d o ad virtutis pr o - gresfionem conf er at G r a ti a D i v i n a ; £ ) fed perfvafis- m u m nobis esfe d e b e t , neque ufum libertatis voluntatis humanae auxilio ho c Divino i n t e r r u m p i , neque de Jufti- tia Divina quidquid detrahi.
§- III.
Qui jufta animi attentione p e r p e n d e r i t , D o & r i n a m Chriltianam eo f p e & a r e , ut ad veras Dei & moralis fui finis virtutisque ideas ducant ur h omi nes , eamque ob r e m m or al e m l e g e m, menti humanae infixam teftificari, Ro m. II. 14. 15. & glori am Di vi na m ut f up r em um homi nis finem in eo p o n e r e quod ad virtutem n i t a tu r , Phil. IV. 8. 9. Math. V. 48. i Petri i. .15 & quodcunque fibi utile & jucundum d u c a t , principali huic fini poft h ab ea t , M a r c i IX. 43 -• 47. h o m i n e m q u e verae virtutis fiudio felicita t e m , p r o vita cujusque & morali animi adfe£lione dis- p en fand am , in altera vita confecuturum esfe, fimul ad- f ir mar e, Math. V. 10. 12. 19. 1 Cor. IV. 5. Rom. II. 6 — 8- 2 Cor. V. 10. quin indoli hujus Do&rinae e on- f entaneum fit, homi ni p e r gratiam praevenientem & prae- p ar a n t e m c o n v e r f o , e me nd at o & i n t e g r o a ni mo ftuden- d u m esfe, ut gratiae Divinae operant is & cooperantis, pro- f p er um nifui fuo fuccesfum addent is, particeps evadat, h a u d dubitabit. Q u a m o b r e m ex M a th . XIX. 16 — 19. r ep er i mu s , Salvator em h anc, quam ei pro po fui t quidam, quaefiionem: n ocyocrov hohio-u, hoc £%« ^Mtjv otKwtovf n o n
ita folvi sfe, ut inde ullo mo do colligi posfir, curam fa- lutis liiae <3erernæ agenti ftudium virtutis abjiciendum cs- fe; d u m en im ex imperio peccati hom in em eripuit G r a tia D i v i n a , & in eum redegit flatum, utregenitus fit, b) n o n inde fluit vitae integritas in qua nullam ipfe ponat o p e r a m ; fed contra ea, quid m o d o nobis occulto, ad n o f l r a m e m endationem & falutem conferat Deus , filentio praeterit Chriflus de iis m o n e n s , quae homini ipfi agen da fuot, & h oc reddit refponfum, cujus veritatem ipfa quaerentis conficientia teftificaretur: eiAeA«s- eio-eXQetv eis rtiv rots mcXots i). Facile int elligitur, praecepta pofterioris Tabulae, quae heic recitat Salvator, non unica es fe, quae fervare hominem o p o r t e t ; virtus enim ad quam h o m i n i i n c u mbendum eft, formali refpe&u fpe&ata, t o ta m fcmple&itur legem m o r a l e m , quae abfolutam o m n i u m praeceptorum obfervationem inju ng it, nihilque re mittit, ut oeflderijs indulgeatur, Jac. II. io. i i . & urramquo legis T a b u l a m eamdem homini injungere obligationem, Ch rif lus etjam confirmat, dato legis perito refponfo, quae r e n t i : n Troinaus fayiv uiœvicv KXrjçevo^oœ. UC. X. 2 $ - - 2 8 . P oenit enti a ut effe&us gratiae co n v e r t r ic i s , D eo quidem tribuitur, A£V V. 31. XI. 18. 2 T i m . II. «5. in aliis ta
m e n
b ) A Recentioi ibus erjnm docetur : Converfionem hominis nituro m l- li esfo Rfgtnernrionem five qu sn dam quf.fi N o vi hom wis C reationem , qui • d f n m t o principio Santtitatis, ut fuprcmo agendi principio, bonus eiiatn h o m o evadit atque c o n tin u e s in virtute facit piogresfus. Cfr K antifcb en Theorie d. rein moral. Religion p. 3 9 . fequ,
0 Chriflus hoc refponfum sd co in m a d a t propofitae quatflioni: etenim quaerenti: T t u y o c r o n c ttja u cer. refpondet: rr jç ijc c v r e t a fv r cA c w . Sic quidem in Thefi dicit; Hom inem Jegem perfefle fervantein falvari, non ve to in hypothefi arifirinat : Q uendam legem adeo perftfle f e r m e posf», ut operibus ipfius felvecur, quod inter diïw ttTC C refert Panins Rom, V I I I . 3 . Cfr. C . I l l , a o .
8 An homini^ absque fuo ftudio converfionis
m e n Scripturæ Sacras di£lis, quae ad \xerxvoixv & otvovtou- vaatv per ti nent , cura Sc exercitium illius ad homi nem d e f er tur , utque condi tio ftat uit ur, fub qua fperare licet, falutem. Mat h. III. 2. Marc. I. 15. Luc. XVI II. 13. M at l v X V I I I 3. C u m hominibus pr æfcribi tur, Eph. IV. 23. 24. Avocveourdoa tm nveupocri rov v oos v/jkw, koci evovsca, Qcci rov kcci- vov ccvQçcc7roV) rov tcocôx Geov KTiaêevrx ev J)y,xio<rwvj kxi oaiortjrt rrjtr xArjrrjixs, n on quide m negarur converf ionem a G r a tia D ivina e x f p e f t a n d a m , v.xivos enim xv9çx7rcs qui debet i nd ui , dicitur creatus v.x9 x ©«v, five J tx , 7 \>tio &ea. Sic. V . 22. k x t x rocs £7rt Qv/aiccS) fignificat åix rxv e7St9ufjiiwv. k).
Sic ta me n non o m n e ftudium hu ma n um e converl ione excluditur. Aixxuoswq enim y.ut oaiorrjs r/is xtyrrjixs , five caioTYis uKi]tï]S) quæ diclis citatis c o m m e n d a t u r , arque ac o mn ia præcepta qu æ animi vitæque integritatis ftudium h o mi n i inj ungunt, a lege morali, menti humanae infixa, vim fuam obligandi m u t u a n t u r , nulloque m o d o ut m o ralia praecepta valereut nili penes h o m i n e m f un dame nt o esfet hæc l e x , o mn is officii obligationisque f ons; atque a d e o , nifi ut me ræ litterae exilent haec praecepta, obliga t i o n e m , qua ad i nt egr am vitam p ur amq ue me nt em fe l l a n d a m obftringirur h o m o , Rat ionem ducem f eq u en s , eadem trade ndo teftificatur atque adfirmat Do£lrina Ch r i - ftiana , eoque ipfo ad facrum confcientiae fuae hor tamen, virtutis fludium i n j u ng en s , eum at tendere jubet. Sic q u o que R o m Xll. a. nobis injungitur fxerxfxo^oris evrrj xvxvcxivvsei m voos, ut expl oremus Sc p t o b e m u s , quid a nobis fieri velit San£lisftmus Deus , Sc 1 Joh. I I ' 21. 22 aperte d o c e t u r , fiduciam quam in Deo Ejusque auxilio p on er e fas
eft, ea niti condi tione, ut virtutem colendo voluntati
E-jus
jus q uant um in nobis fit, fatisfaciamus F e r e innumera Tunt d i c t a , qua? animi viræque emendationem homini i n j u n g u n t , & ad ear rdem ex ho rt a n tu r , arque adeo non o m n e hominis (ludium e coi?verl.ione excludendum Ti mui reflantur. Co!*L li| 5. 8 9 10. Jac. 1. 25. II. 12. M a t h III. 8- Adi II 38. VIII. 22. Sincero aurem animi emendati onis virtutisque (ludio intentum gratiam Divi
n a m , virium hominis imbecillitatem (ublevaturam ,
( uamque ad virtutem p r ogreslionem pr o mo tu ram , fpe- r a r e posfe , adfirmatur. Phil. IV. %.-<). Jac. IV. 8- Phil, fi. 12. 13. /) Dodtrinam itaque Religionis Chri(liana6 ad ipf um fenfum ver amque Tuam indolem, parum diligen- rer p e r p e n d e r u n t & interpretari Tunt, qui media ilia que tutisiima via non incesferunt inter Scyllam Pelagia- nismi , quo g n r i a e negotio converfionis excludi- t n r , & C h a r y b d i n M y f h c i s mi, quo omnia in con- v er ii one ex immediata gratia Divina derivantur. Hu ic opini on i v eh e m e n t e r reclamitat homini inlita confcientia legis moralis; & haud quidem erit proclive inrelledlu, q u o m o d o diviniius tradita Do dtrina, cujus probandae & ag nof cendæ princi pium ipfa Ratio c o nt in et , omnem moral ium pr inci pior um, qnorum necesfitaris libi quisque
B c o n
-/ ) Refpeftu eoru m o p in io n i« , qui ex ultim o hoc dicio colligi volutu, em en dationem hominis immediata Dei opeiatione efHci, om neqne virtuti« ( lu d iu m eadem excitari & oli, conttadi£)io quaedam du o bu s his di£lis in- esfe videtur, liquidem V. 12 h om ines jubet A p o f f o l u s luitiin« ope & curo l u e faluti infiflere, & v. 13. hujus c u r e neceslitattm n e g a t , e a mq u e a h o m in e ad D eum defert. Q u t t v e r o evocvTio(pocveioc ito tolli posfe vide t u r , ut hominis profe£lo f i t , veræ em en dalionis virtutisque ftiadio (ibi cqn- fulere, utque hac ratione fperare posfir, fore, ut nifiii (uo adfit grorSa D i vino, eique profperc« det f u c c e s fu s , ex qua fpe folatium reportant omne«, qui de morali fua deftinatione obtinenda folhciH, falutem fuam q u * ru n t, & qua fpe homines erigi & excitari voluic A p o flo lu s . Cfr M o r i Epit. T h . Chr. p. 2 2 9 .
confcius esfe poteft , r ef peft um a de o posfer o m i t t e r e , ut quæ his esfent inimica, traderet præcepr a , & notiones, quas de Deo c o n c i p i m u s , per ver t er et . Q v o d ad Do- à r i n a m Religionis Chriftianæ a t ti n e t , ex harmoni a cum prafticse Rationis principiis, conflans ejus pretium & mo- ralitati fauftam in animos h o mi n u m efficaciam etiam haud dubie derivare licet; ab antiquisflmis v e r o te mpo ri bu s Phi lof oph ia Pyr hagorico-Platonica a ünofticis & illam in deliciis habentibus quibusdam P atr ibus, Theologiae eft im mi ft a , m) quo etiam fa&um efl ut oper a eo ru m qui i m p u r i o r i inde o r t o Myfticismo fuere dediti , depravata iit. Lutbevus Rel igionem & i m p u r a m illam T h e o l o g i a m M y f t ic a m fimul q uide m r e p u r g a r e cccpit, urpote c on t i n e n t e m no n folum Monachismi fed etiam Fanaticismi & Enthufiasmi femina, n ) Qu ar e etiam poftea Myfti- cismus revocatus efl a Fanaticismo addi£lis Q uackeris,
IVeigelianis, Quictiflis , aliisque. o) H æ c ver o Rel igio
nis depravatio evitabitur q uand o firmum f n nd ame nt um illius in moralibus Rationis principiis pofitum esfe ag no - fcitur. Q u e m a d m o d u m autem pr æf tant ior em hominis cha- r a &e r e m p er f pe&um non habent M y f l i c i , ira naturales ejus vires & quidqui d ex his prohcifci p ote ft , c o n t e m n u n t , & immediatas G r at iæ Divinae operationes t a n t u m m o d o a g n o f c u n t , quibus conver ft onem & e m e n da ti o n e m hominis a df cnbunr . Cum v e r o naturales hominis vires & facultates in quibus f undamenta Moralitatis Sc Religionis pofita f un t, flocci p e n d u n t u r , mirari co n ve - ^ n i t , qua ratione fublimiorem tamen humanitati
defigna-tam
m ) Cfr Buddet in I h e o l. V u iverf. p. 6 7 4 . « ) B u ideu s lib. cit. p. 6 ^ 7 . 69 Ç.
9) Inter recentiores erroribus myttieis <& fanaticis fefe inprtmis no- bifttarunt A n to in tttn Boun^nonn, P oiretu s, G yo n in , Cfr, fV alchii Einleit, in die Vorncm ft, Relig, Streitig, p. 6 2 2 , fequ.
u m esfe def ti nar ionem, asferitur ; fi enim res in eo tan t u m m o d o ver rit ur, quid valeat gratia Divina, nihil im p e d i r e v i d e t u r , quominus ad digniorem deflinationem ae que pe r v e ni r e poslint cetera animantia. Hoc vero ortru- çxrov non Colum ag n o v e r u n t , fed rejecerunt primi Lu- t h e r a n æ Religionis CcnfesCores, dicentes: ”Quando vero de eo a g i t u r q u o m o d o Deus in homine o pe ret ur , v e r u m quidem e f t , quod Deus alium agendi modum habeat in h o m i n e , utpote in creatura rationali, & alium a g e n di m o d um in alia aliqua irrationali creatura, vel in lapi de vel trunco. N o n eo m o do fit, quafi cum ftatua e lapide for mat ur , aut figillum in ceram imprimitur.” p )
§. IV.
F i d e m quoque in confiiia Dei circa falutem homi n i s , falvando necesfariam proponit Scriprura Sacra, qu a p r o p t e r r e l a ti on e m, quae huic fidei eft ad fludium vir- t u r i s, at tingamus, necesfe eft. Chriftus Ejusque Difci- puli innumeris fere locis vanitatem oflenderunt e j u s m o di vir tutis, quæ in Cola caerimoniarum externarum dili g en t i o bf er van on e & legi Leviticæ conCentaneis a s i o n i bus non comitant e voluntatis integritate, confiftir. D o ctrinae tamen cœleffis illa ar x , quod fide in C h r if t u m , absque ullis operibus jufhficemur & Calvemur , com mu
-13 2 n i ta
p ) F orm . C on cord. p. 6 7 3 . 6 8 1. Supra allatis tamen controriart videtur, quod d é l u m eft p. 6 6 2 . ” A ntequam homo per Sp. Stincl. illuminam tu r , c o n vertitu r, cet, lu hoc porte d eterior efl trunco, quia voluntati D t v i- n a rehellit. Vera tnmen Iie'c non locu m hiber contradiflio ; neque enim lieic MCTCC To otvro adfmnorur quod h o m o & prarftintior & deterior fit trunco. Pi*ftanrior dicitur quia habet rationem & voluntatem, ut grat iam D e i convertricem recipere pnsfir; Deterior, quoniam gratiam il lam impedire poteft per isfillentiam malitiofam, q n * in truncum vel lo-
nita eft plurimis & firmisfimis S: S: di£\is, in primis a Paulo in Ep. ad Rom. quæ in hac d o&r i na clasfica e f t ; Ut C. III. 2 0— 2f. 28. IV. Ç. V. I . 2. I f. XI 6. HdCC
v e r o & tlia idem fonantia di&a, eludere quidem v o luerunt Soc ini am & plurimi illorum veftigia p r eme n te s r ec e nr io r es , eçyoc t ö vo/uu , quæ e negot io juftificarinnis e x cl uduntur, expl icando de (olis operibus legis cæremonia- l i s , invito t amen Paulo, ver bo ru m fuortim o p t i m o i n t e r p r e t e : Ille enim legem intelligir, cujus o p er a gentiles (ßvvgt fufcipiuntf' Rom. 11. 14 quæ illorum cor dibus eft i nf cr ipta, v. 15. quæ a non circumcifis etiam debet fer- v a r i , v. 25, 26. & cujus r i g o r e tam Judœ i quam G e n t i les funt peccatores, III. 9. ur ne unus quidem lit juftus, v. 10. fed o m n e s , ur illam violantes rei fa£ti funt pec c at o r u m, non legi cæremoniali v er um morali repugnan* tium. v. i i — 18- IHa deni que lex a Paulo indi gitatur , ex qua oritur agnitio paccati, v. 2 0 , & quæ fide non a b r o g a t u r , v. 31. Haec v e ro omni a minus qu ad rant in legem caeremonialem, maxi me autem in legem m o r a l e m ; e r g o opera non tantum illius, fed hujus, conclulione il la maxi me c o m p r e h e n d u n t u r , quam ex fupra allatis de ducit Patiitis: ^icti f£ eçyœv vofjtit ov $Mocia>$t<rviTcci 7tccctoc
voeçj* evciû7ricv ris ©fö v. 20. Quamvi s extra d ub iu m lie
pofita fit fidei hecesfitas, ma gn i tamen i nt er ef t, qu o or- dine fidem & virtutis ftudium inter fe c o n j u n g i m u s , und e facile paret utr um illi an huic primas deferamus. Fidei cum volnntate arcfisfirous intercedit nexus, nam ad fiduciam., quæ praecipuam verae fidei p a rt e m conftituit, defiderium pertineF fpeciale participandi de me r i t o Chr i- fti, c on jun&um cnm adquiefctnria in e o d e m , q uo d o- m n i n o ad volunt atem eft r eferendum. Patet q u o q u e , h o m i n e m prqmisfa Dei .& confilia circa falutem fuam fide, fi vera f i r , non folum ample&i, fed etiam inten- • o r i Audio officioium fu or um numeros i m p i a r e , virtu
tem-t e m q u e ' c o l e r e . V e r æ eni m fidei vira non folum eft es- fe u tja lis , fita in adp rehe nf ion e meriti C hr if t i, fed etiam declarativa, quæ per bona o p e r a , ut morus fidei vitales, manifeftarur. Gal. V. 6. I ml e ta men n o n fequirur , vir- - t u t e m , quæ fidem teftarur v i v a m , illiusque eft fructus, a fide n on proficifci, & ab hac no n effici. N a m fru- «ftus a r b o r i s , quæ illam reflantur v i v a m , non tamen caus- fæ funt vitæ ipfius, fed ejusdem indices. H a c rarione ad v ir tntem piomovend-am plus poteft fides quam m o r a lis l e x ; hæc enim principium elf n o r m a r i v u m , illa autem p r i n ci p i u m virtutis operari vum. Mor ali s lex quidem ab solute imperat quod fieri o p o r t e r , & ut nihil de i m p e r i o fuo r emi t ti t, ita nemini obligationem fuam in d u bium vocare permi t ti t; non ta men vires con fer r e poteft obli gati oni fatisfaciendi Rom. VIII. 3. Per fidem in pr omi sf a & confilia Divina de noftra falure, pïura for- tioraque virtuti etiam praebentur mot iva quam per l e g e m ; in pasfione enim C h r i f t i , r i g o r legis & juftitiæ D i v i næ non folum c o n f p i c i r u r , fed a m o r & mi fericordi a Dei erga h o m i n e s , ur in fpeculo clarisfimo, œonfpicien- da fiftiru», u nde corda illorum a m o r e max ime fincero in Deum d eb ent infl ammari; 1 Joh. IV. 15*. & a£liones le gi c o nf o r me s , ab impuris mo nv is n on o r ig i ne m d u c u n t , qnæ funt a Gncero Dei a m o r e profe£tæ. Q u a n d o au t em ftaruitur, fupernaturalem in fide inesfe v i m , h o m i nes meliores virrutisque diligentiores r eddendi y hoc n o n eft negandum quia judicio h u ma n o non posfet fubjici. Et enim illud c u o d T h e o r e t i c e demo nft rar i n e q u i t , eft tamen a d m i t t e n d u m , cum aliunde fufficienter lit revela- tnm. Sufficiar itaque nobis quod verae fidei & indoles & effe&us pe r revel ati onem Divinam innotefcanr. F i des autem m a<ftu juflificationis, non p r o qualitate aut dper e q u o d a m , ob quod D e o i mm e d i a t e p r o b a n s eft h o m o , haberi pdteft, fed q u a n d o fides* Ut' cçyuvev XtpsTMcr
*ine-me ri t um Chrifti a d p r e h e n d i t , ob illud folum gr ati am D i v i n a m fperare licet. In flatu aurem juftificationis five r en o v a t i o n e , fides a£luofa esfe debet ftudio i nt e g r æ vi- tæ p u r a q u e m e n t i s , cui o m n i n o fuum ett p r e t i u m , San- £lislimoqne N u m i n i placet , fiquidem a morali lege prae- fcribitur ; . atque a d e o , g e m i n u m illud vit amus e x t r e m u m , revelationi & rationi i n i m i c u m , q u o i m p er f e&a noftra opera vel causfæ meritorias falutis, vel ad falu- tem ftatuuntur per ni ci of a. ^) N o n ,hac r ati one de m o m e n to & necesfirate fidei quid d e r o g a t u r , fed potius G r a t i a D iv in a inde exrollitur, quæ fidem nobis concesfit, fuam exf erent em eveçyeictv tam in juftificatione qu am r e n o v a tione. Sic fand me nt a moiv.itatis ' neque p ar v i d u cun tur; & veritati opti me confulirur, cum D o & r i n a de falute hominis per fidem exf pe&anda, in h a r m o n i a m cum pra&icæ Rationis principiis r e d i g i t u r , nullæque morali Religioni i nf er unt ur moræ. Do ce t e ni m Scri ptura S. non tantum h o m i n e m p r o pt e r fidem absque operibus falvari. Rom. Ill 24. 2 fi. IV. 5. 2 T i m . I. 9. T i t . III. y. fed eos fimul r e p r e h e n d i t , qui gr at i am Dei fuamque falutem fe confequi posfe o p i n a n t u r , n i li ftudium integræ vitae, fidem reddens declarative vi v a m , accedar, absque qu o vana eft atque mort ua. Jac.
q ) P re fer Pelngianot <5t Pelagianiinntf-s plurim os cu m q u i b u i interce dit controverfia : an ineritis operum n o f h o r u m falus fit adfcribenda: D u o etjam Lutherani T h e o l o g i Sec Reformat, turbas excitarunt opp ofitis hisce l o c u t io n ib u s : Bonn opera fu ttt necesfaria ad f a lu te m : Bonte opera f u n t per- niciofa ad fa lu tem . PrTbs adfirmavit Q A f y o r , qui m e ntem qu id em non • d e o i n c o m m o d e e x p lic a v it, fed ne fcandalum m o v e r e tu r , ab hac locu- tiorte abftinend um confenfit. Pofterior f t f o v r , in fervore d isp u ta tio n is, excidit A m sdorfio. Haee vero p rop ofitio damnara in Farm. C on tord. p. 5 9 1 ; nifi hac ratione e x p lic e tu r : Bona opera esf« petniciofa ad falutem fi . A r tic u lo de juftificatione im iu if c e a n t u r , & fiducia in i l i s rep onatur, P 7© t .
Jac. II. 14 — 36. i Cor. XIII. 2. Luc. VI. 47. 48. 2 Pe t r i I. s — 8- Ex fupra v e r o allans 4a*er, Do&rinam Chr ift ianaro fidem virturisque ftudium eo ordine inter fe c o n j u n g er e, ut causfa praeferatur & effe£tum praece d ar ; Gal. V. 6. r ) neque obftat quod dicatur ocyoc7rtr
f/et&v rît* i Cor . X1N. 13. nam in altera vita
a m o r m a nebit, fed fides cesfabit; caritas in hac vita fefe etiam extendit tam ad Deum quam prox im um , fides a u t e m , de qua heic ferm©, ad Deum folum. Ar- ftisfimo nexu cum fide jun&a esfe debet virtus; nec absque ratione in Sacris Litteris fides cum qua non co nj Unf tum eft virtutis ftudium , mortua dicitur. Jac. II. 26. L o n g e tamen a Do&rina Chriftiana ab hor
ret illa o p i n j o , nos virtutis ftudio quidquam mere ri. Quidquid efficimus b o n i, a morali lege nobis prae* f er ip tum eft, & tantum abeft, ut ultra quam jubet lex, morali b ono operam demus, ut ne officia quidem no- ftra præftemus. 1 Job. I. 8. Rom. Ill 23. Et fi vel ad i nt e gr am pervenisfimus virtutem , nihil tamen nili of ficium noltrum praeftitimus, idque igitur merito nobis d ucer e non posfemus. Luc. X V II 10. Facile quoque pater, iftam o p inionem in mora esfe morali animi adfe&ioni, qua. officia fua colere quemque oportet, cum animum ma gis rener fpes praemii, quam reverentia officii, cujus cau- fa re£te agendum eft. Col. 111. 23. 2 Cor. I. 12. Jufto itaque ardore vulgari de bono rum o perum merito opi nioni r e p u gna vk Lutberus, ftaruens: H o m in e m fola fide juftificari sj. Haec quidem dicendi & docendi ratio a
mul-r ) Vid. Rof enmül l . ad h. 1
s ) O b infertam fuat verfioni Rom. I I I . a ß . voculam Sb/<», notam fal- farii Luthero inullam voluerunt Pontificii. Sed hste additio comparait in Verfionibus Lutherono antiquioribus, ut Germanica quadam edita 1 4 7 7 »
multis eft carbone notata, cum illis vidererur moraîitati & purae religioni Chriftianæ inimica, & gravisfirr.o abu- fui o b n o x i a ; fed abufus do&rinae cujusdam ver um illius ufum non tollit: Sic impii Dei noftri gratiam t r a ns m u tant in lafciviam; Jud. v. 4. fed non ea p r o p t e r n e g a n da gratia D i v i n a , fundamentum religionis Chr ift ia n æ , quae falva virtutis praeceptorum fan£tirate,'fidem r e quirit, i T i m . I. ç. i Cor . XIII. 13. per quam gratia abs
que operibus, falvamur. Eph. II. 8- 9. §. V.
H a n d alienum esfe v i d e t u r , ideam quoque fi mu«!
e ru er e virtutis, quam homini praefcribit Difciplina C hr i- ftiana Moralis, utpote quæ a virtute nat urali, varia r a tione elt diverfa. f ) Varia funt quae in Sacris Litteris
vir-Er«sutus d ixit: V o x f c h rot clamoribus lapidata hoc fecu lo in L u th er», reverenter in Pafiihwi auditur, Ipfum autem d o g m a , ut Epicureismo viam pandens, traduxere non folum Pontificii, fed »hi tam antiquiores quam rec en tio r e s, & h o s inter S v td tn h o r g w s , qui finxit fe erroris in m u n d o Sp irituu m convicisfe L u t her um, fate i c o i d u m , fe fe hu n c errorem adfumfisfe q u o tanto longius recederet-a Pontificiis, Ep. ad Ocl inge r. T a m lo cu tio auretn qtism Doftrin» ipfa fortisfimis cotvfinnatur ration bus & evidentijfi- mis S . S. .diclis, mpriin*s PauU uis\ qnare appr.fite prorfus dicitur in /ip o l. A u g . Co»/! p. 7 3 : fi displicet particula foin , tollant etjam ex Paulo illas exclufivas , g r a tis , non ex operihut , ram h » quoque funt exclufivæ. Sib i invicem quoqu e op p on u ntur e ç y c c XUi 7 R o m - III. 2 8 » fed ex lo gicis con lia t: u n o opp ofitorum n e g a t o , alterum quoqu e exclufive esfe in- tell igen dum . Çtl<ri£ P aulin a: eetv hoc 7S i s t u s t Gal. II . 16. huic phrnfi : Sola fide n on tantum e x a d e refp on der, led ipfum etjam d o g m a fortisfime comprobat.
r ) Virtus Chrifliana dicitur, quia causfas habet Ch riftianas, h. e. fi d e m & coniilium D eo p la c e n d i, & fe Chrifto d i g n a m & fimilem prae bendi. Ejus igitur norm a eft lex Divina ut in fciipturo traditur, & Jefu C hrifto A p oftoli sq ue explicatur. Deinde e x e m p lu m De i & Jefu C hrifti, quod quefi elt norma viva, E m e jli T hei! Theol. D o g i n . Seftio VI» Thef. I V ,
virtuti i m po n u n t u r vocabula
y
ut cefliccspcsy H e b r .XPt.
tpPevtipcc TÜ mevfjciTos, Rom. VIII. 6. ayiaxTvvfi, 2 Cor. VII.T. Smuivovv*] xoil evÄctßstct, Luc. II. 2 5 * cvaeßeicc^ K 1 im. IV. 8- *f7 » Rom. II. 7. cer. nullibi v e ro plena
virtutis ex hi betur definitio, quam eo minus poftulare li cet , q uo d fini Salvatoris c on g r u e r e non p o t u i t , Syfte- matico & philofophrco o r d in e tr.i£Iatam M o r u m D o
ct ri na m tradere. Cum tamen diverfa confulimus loca,
in quibus qualis esfe debear vii rus, praefcribitur, difficile n o n er it ideam ej usdem, Do£lr inæ Chr if tianæ c o n f o r
m e m ani mo formatu. In univerfum , ubi de virtute ho> mi nes m o a e n r u r , ofliciaque in Sacris litteris t r a d u n t u r , ea v i g e t p r op on end i ratio, quod hæc cum voluntate D i
vina c o n g r u a n t , & ex eadem d e r i v e n t u r , 1. T h e s f IV. 3 — 8. V. i8- 2 Cor. VI. 4 — 6. Math. VII. 2c. Eph. V.
10. 17. i -Petr. I. îç — 17. IV. 2. Rom. XIV. 8 ex quo i n t e l l i g i t u r , praecipuum virtutis Chriftianæ c h a r a £ l e r e m , virt uti tamen naturali c o mmu ne m, in eo confidere, q uod v olunt ati Divinae obfequamur. Qu um idea morslis p er - f e £ t i o n i s , quam ex hi bet pra&ica R a t i o , fund ame nt o fit purae voluntatis Divinæ n o t i o n i , ira ut fecundum illam, haec in ani mo f or manda fit, facile patet, volunt atem Dei n o n fecus ac fandtisfimam cogitari p o s f e , nec huic v o luntati vel legi morali o b t e m p e r a r e , ut diverfum quid refptci, idemque esfe ad illam quod ad ha nc fequendam obligationis fundamentum. Hi s quoque c o n v e n i e n t e r , fub n omi ne voluntatis Divinae nulla pofitiva, fed moralia p r æc ep t a q uo r u m obligandi vis fibi quisque confcius esfe poteft , intelligit D o &r in a Chr if liana, q u od vel inde per- f p ic i t u r, quo d Ch r il t us Apoftolique in eo eni xe elab«- v e r i n t , ut mofaicam Rel i gi on e m quatenus pofitiva i n culcat p ræ ce pt a , füa p r iv a r e n t vi & auf tor irate, & p u r am principiisque Rationis co nf ent aneam M o r u m Do£lri- n am & univerfalem R el i g i o n e m i nt roducerent * Gal. V,
Job. IV. 20 — 24. Math. V. w) & praeterea, voluntatem Dei fan&itari prorfus co nf o rm em vocet Paulus,Rom. X I I 2. monearque, ut quid bonum fit dijudicandi gratia, ratione ut amu r, & contra confcientiam jufti re&ique non aga- mus, Phil. I 9. 10. IV. g. Rom. X I V 23. et pravus e- jusmodi animi h a bi tu s , p r o quo imperata legis moralis voluptatis vel commodi ftudio p ot th ab en tu r, a Deo a- v er f us , Ejusque voluntati contrarius dicatur. Rom. VIII. 7. Secundum Ethicam Difciplinam Ch rid m nam veræ v ir t u ti mi nime fufficit fola actionum cum lege morali e x t e r na c onfor mi tas ; poteft enim hæc ab aliis agendi rationi bus atque r ever entia legis proficifci, quae fola, cum ino- tivo nobis fuit, actionibus noftris morale tribuit p re ti um, eamque o b rem indicatur Luc. XXI. 1— 4. folas e x t e r n a s , legi co nformes a£t ones nemini morali merito duci. Voluntatis int egritatem utpore qua nititur virtus, praecipue poftulat Do£trina Chr iltiana, noltrasque idcir co bonas a£Lones motivorum metitur puritate, qutr in eo confiftit, quod folam legem moralem confulamus, hu- jusque causfa re£te agamus. Math V s. VI. » — 4. XV. 19 20. XXIII. 25 — 28 G a l. V I . 15 16 Luc. VI. 32 — 35. i Cor. IV. j. 2 Cor. VIII 12. Qua propter circa offi cia f e r v a n d a , pasfivæ Naturae defideiia libi in coniilium minime funt a d hibenda, vel ex his agendi rationes & mot iva d e f u m e n d a , ffid in omni optimi cujusque vita, r ev er en t ia m officii voiunratisque Divirae dominari o p o r tet. i Petri V. 2. Math V. 44— 48. VI. 24 Gal. V. 24. R o m . VIII. 14. 2 Cor. I. 12. N e q u e cum vera virtute congruit,, q uod dam de praeceptis legis moralis defiderio- rirnj g r a t i a , excipere ; illa quaecurnqne fint*, omnia fuam
obii-u ) Cfr J. W . S ch m ids T h e o l. Morol. p. 5. feqn. & K ants Philof. S e lig . Lehre, p. 2 3 9 - 2 4 6 .
©bligandi vim ab una eademque m u t u an t ur l e g e, qua? d e imperatis fuis nihil remittit; quam ob rem Pharifaeos r e p r e h e n d i t Sal va tor , propterea quod illa det rectabant le gis praecepta , quae difficiliora er ant fervacu, Math. XXIII. 23. & aperte feftatur Jacobus^ omn ibu s legis moralis prae cept is , ne unico quidem e x c e p r o , aeque o bf eq ue ndu m esfe, fi vet a penes quem erit virtus. — C. II. 10. 11. A d e o p u r a m , nulloque phiiavtiæ influxu macularam vi r t ut em poftulat Ethice Chrifliana. T a n t u m abeft, ut cui dam mortalium contingar, in vitae fuae curriculo ad eam- dem p e r ve ni r e , ut continuas folidae virtuti moras injiciat d epl oranda, qua labo ra nt , moralis c o r r u p t i o ; ut v e ro haec haud fecus fpeCtari poreft; quam fua p r o p r i a culpa h o mini c on t r a c t a , qui tamen p ro f emi n ib us , quae penes fe f u n t , moralis bo ni , virtuti nuntium prorfus r e m i r t e r e , o m n e m q u e legis mor al i s, fui r ever en ti am obedientiam- que imperanti s, refpeCtum abjicere non p o t e f t , ita n o n inagis abfonum videri poreft, h o m i n e m ex mor al i , quo affeCtus ef t, malo eme rg er e posfe, & ad bo nam f r uge m per grariam reduci , quod docet Revelatio. Posfibilita- tem autem gratiae illiusque op er at ionum in ho mi n e c o n v e r t e n d o , nequit Ratio negare v). Sic licet abfolure nos jubeat moralis lex refipifcere, eo ipfo ta men hanc ani mi emendati onem noftrae esfe opis folius haud evincit; x ) ut ver o pe r gravia impedimenta, quae virtutis ftudio i n fert animi per ver fi tas, h omi ni eluCtandum ef t, ita n on nili iincero perpet uoque nifu hanc e m e n d a t i o n e m effice r e , & in virtute p r o gr ed i poteft. H e br . XII. 1. 1. T i m . VI. i i . 1 2 . Sic libera fua agendi facultate rite utitur h o
m o ; ipfaque Do&r ina Chriftiana h o m i n e m ducit ad h an c
C 2 no
-v ) K *m s Retiy Lehre, p. 2 6 7 . 2 9 7 .
x ) K en rtfiln n Theorie der rem. moral. Religion mit liickficht a u f das reine C h u ften th . p. 4f<
not i onem jufti îibertaris fuæ ufus c o n c i p i e n d a m , urpore qui in fan£tisfimis D o & r i n æ hujus praeceptis fervandis confiftitj Joh. VIII. 3 1 — 36. r ^Petri II. 16. cum conrra e a , qui cordis fequuntur perverfiratero, libertate Tua ab u t un t u r , & peccati fervi dicendi funt. Gal. V. 13. Rom. V I. 12 -*-17. Necesfit atem auxiliaris Dei gratiae in n eg otio falutis fimul teftarur Scriptura Sacra, quam, ut c o r r u p t i homi nis ad virtutem progresfio p r o m o v e a t u r , in dubium vo ca re n o n fuftinet confiderati or quisque, quin potius folatium ex f p e , qua d u c i m u r , r e p o r t a t, f o r e , ut li ncer um no ftr um emendationis virrutisque R u dium, abs que ulla vi liberae homi nis voluntati i l l a ta , Deus lublevet. Laetus hoc quisque e x p e r i e t u r , qui f u m m o in id incumbit f t u d i o , ne motibus g rati æ praeveni entis r e l i f t a t , fed operationes gratiæ praeparantis' a d mi t ta t , & lie p e r gratiam o pe r a n t e m ple ne c o n v e r t a t u r , atque hoc quotidianis gratiæ c ooper an tis effe&i- bus teftetur. H a c ratione mo s g er i t u r m o n i t o Pau
lino: /jiero6 (ßoßov kxi rçofjia rqv exvTwv o,oortjçietv KXTrçycc