s y . ... Q , F. F, S.
D iH ertation em P h ilo lo g ic a m ,
D E > . \USLJ LXX.
I N T E R P R E T U M
IN
NOVO TESTAMENTO,:
Cum
co n fcn fu
Amplisfimi
S e n a tu s
Philoföphici in Regia Academia
Upiàlienfi,
I P « A
P R Æ S I D E ,
VIRO
Adm.
Rever.
Mag ERICO ALSTRIN,
Log, & Meraph. Proh Reg. & £ ) r d in ..
In Au dit. Guftav. M ajo ri , ad diem X X V I . O&ob. 1728.
Modefle ventilandam •
fiftit
<f
•J O H A N N E S I H R E p
T
hqmæF
uuOftro-Gorhuâ
— — i i id «ie.* -;i -, «Ï jTTTTT U P S A L 1Æ," Liter is W e r n e r i a n i s. pav.WS:
æ
R :
æ
M t T i s
M A X I M Æ F l D E I V l R O ,
Reverendisßmo Domino,
D
n
.
m a t t h i æ
S T E U C H I O ,
S. S. Theologiæ D O C T ORI
L o n g e c e l e b e r ri m o ,Regni Suio- G othici
A R C H I E P 1 S C O P O Em înentiiïim o,
Academiæ Upfalienfis
PR O - CA N CELLARIO M agnificentiflîmo ,
4 - i. . k - • > ' ' Nec nonConfiftorii Ecclefiaftici P R Æ S I D I
L o n g e graviflimoAvo &
M a e c e n a t i
Maximo.
.i ' l i:
C t ~ r* i )
Q é v* * . r .. ■ ‘ V
U o langui darmn proruo ciriu m ..
O biitus} m ju cpuem temerario
Hexoa tendo ture 'vth
Solicit are rudicpue pleflro?
.■A XI ’ '1; ' \i ■ }
N u m f u ft me bo his muneribus tu a s
,H ir jm n m e y gentis PrAful A tla n tic
aContam inare aras y levique
F arre Sacros fubtiffè vultus**
Non nempe g a ^ a s divitis India
A ut dona fe lix accumulo çIagi :
Interpretes fe d porto mentis
Septuaginta piA
:fe d omnes
A lu to s Q f ipfos non minus indigos
Interpretum
.Sed debita quis mea
Æ q u a re dicendo valebit
D is genitus citharaque pollensI
Q u in Hippocrenen carmine fertilem
Humore totum f i viduavero y
Hei arte Phœbaa valerem
Jungere verba di ferta nevis
5Q u id demereri carminibus meis
Inops valerem ? qui benefallaque
lm m enfa pendi poffe credam
Cunila fono vacuoque cantu?
Ignofcè noflris innocuis ta m en
,V ir fu m m e
,m itis y ceu prius y aufibus :
E t has tenellas fro n te noftras
Sic me lectis annumerabo
:ß c
Deumque nunquam pofeere deßnam
,f j t cruda Te multos fe r annos
E t 'viridis maneat feneëla
.* \ ,v ■ y V , i' y.V % *%> .., il
R E V E R E N D I S S I M I A V I
i,v: ‘irV.i; o w .',\Y. j\ y v .y, ;y.y - V ’ l verito V;*V^S VY-VilC' v n j v.\ I • r » r -1,t \ r' 7;\ ».V A W.ittfYïill YYVY'Y \ i\Y Ao • V ■ . . ''.VîvA ?. S>. .V\ A\ i yX.Y \ • ‘ . i ^ 'u' i. . ') ' i t e ; - X \ s V.V."A «U.V.-.VJ »„VÄWWT c.w \
*&«\0
i. '• YW\W;.vl YYviW’i * " ' ‘ Nepos obrequeritifTimus“ 7# i * V* ^ i\ \ J « ^ \ « • «■<•** v i vi i Cv,, *w\ ■* %.A. J d H . I H R E . v»2J.
N.
C A P U T PRI US.
§. I. T raäationi vi am mumt : quanti Patres Verßonem
Septuagiiitaviralem fe c e rin t, fuhfunfla c au (Ja, doc et: A rijtea m , ut Ü7tcßo}.iy.cäcv, rejicit.
U a n t u m n u g is & in e p tiis o ti- ofa J u d æ o r u m ingenia d e l e g e n tur, n em in em , qui eo ru m feripra vel deguftaverit, fugere poteft. O m n e m autem ingenii vim t a n tu m non exhaufifTe mihi v i d e n t u r in effingenda S ept uaginta, quos vocanr, I nte rp re tu m hiftoria: qu am in ante- ceffiim ut de li b e m , propofitæ tra&ationis ratio fua- det & injungit. T o t enim figmentis, tot fabularum involucris per male fedulam P h i l o n i s , Arifteæ, Jo*
fephi al io rum que operam veritas heie c o m p e r i t u r implicata & o b v o l u t a , ut non mi nim i j a m fit la boris æ r a , quod a ju n t, a lupinis discernere. Quod
* enim de Ptolemæi De m etr iiq ue pietate , de inter
p r e t u m n u m e r o & m i r o confenfu, de cel lulis, queis inclufi f ue ra nt , heie t r a d u n t u r , talia fun t, u t ad o-
mnia non i m m e r i t o illud Lucilii ex cla m es :
Pergula piflorum , veri nihil, omnia falfa.
Mirari v e r o fatis n e q u e o , quod eruditi per tot retro fecula a Ju dæis fibi im po ni pasfi f u e r i n t , & quod Patres iftis tem p or ib us p r o p in q u i o r e s , fucu m fibi fieri adeo non fenferint, ut ipfarum, quas j a m - j a m m e m o r a v i , cellularum veftigia, nefcio fimplici- tate,an pia fraude,oculis fuis fe ufurpafie eo r u m n o n n e m o tradiderit a). V e r u m enim v er o ita p l er u m q u e effefolet: qu o d v o l u m u s , facilius credimus. P a t r e s , qui, p r æ t e r H i e r o n y m u m & Origenem, fere dvsßgouoi erant b) , & ex hac t ant um verfione cum adveriariis in arenam defcendere p o t e r a n t , ne verfione fuggil- lata principia vacillarent, quavis ratione ejus
au&o-
rita-a') v. infra §. 5. b) Confenliunt nobis cum tantum non omnes eruditorum , quos longo ordine, f i opus effet, re-
cenfere pcjfiemus. Video equidem a nonnullis, Patribus
Ebraice do diis accenferi S. lgnatium, Epiphatiium, ‘Bcfiltum
A I , Iheodoretum alios que ( v . M . C. Reine ccii preef.in Ed.
Pocockii notas in Portam Mo/is ) ab aliis iterum priores eorundem numero detrahi, ut ex lite haud na pridem M ar- tianeeum inter & Clericum hac de re mota conftat : m i hi ta m en , recepta fententia cur dejerenda f i t , liquido nondum patuit.
ritatem î m m o êécmevçlctv c) aiïerere conati Fuerunt. E t ad hoc m ag n a illa m irac ulorum congeries p e r q u a m apta & quafi nata videbatur. Hinc q u u m pof te rio r ætas a P atrum au&oritate vel latum u n g u e m r e c e d e r e , aut narratiunculas, cana vetuftate & fuffragiorum ufucapione fufpiciendas , rejicere, religioni fibi d u c e r e t; ita in animis hominum hae fabulae in o l u e re , ut ea fuerint t e m p o r a , quibus A- rifteæ fidem derogare paene fuerit haereticum d ). Eti hic f c ili c e t, quem hac in re imprimis a u c to r e m (ecuti funt fcriptores, q u em que eo majori fi de di g n u m cenfuere, quod Ptolemaei aetate vixerit, ipfius Oirefccmçqç fue rit, i m m o in interpretibus im pet ran di s Lega ti m u n u s obiverit. Sed invitus licet, Judaeum & recentiora tempora distimulat* ceu multis iisque avaflippyToig argum entis d e m o n - ftravit H u m p h r e d u s K o d y e) : isque in partes m i hi fæpe vocandus.
§. 11. Totam rei (eriem ex Pfeudarißea tradit.
E t fic licet, quo in pretio Arifteam habeam, candide fuerim profetius; facere tamen non pof- f u m , quin tribus ver bis, iis fcilicet praecifis, quae inftituto min us inferviunt, in terp retum hiftoriam ex eo dem a u å o r e tibi B. L. ob oculos ponam. Id« que non tam quod accuratius & majori fide, quam
A 2
Ari-0
v.
Hottingeri Thef\ Phil. p. m. 287. d)v.
Hot-t lyge rum l. & p. c. i ) de Bibliorum textibus origi
nalibus: & prius in diß. contra hiß or i am A ri (le et de LXX. interpret, Qxon. 1684.
A r if t o b u l u s , Philo J u d æ u s , Jofephus & E p i p h a - nius r em e g er it , fed quod huic c e t e r i , æ v o pofte- r i o r e s , toto licet cœlo ab eo di scr epa nt es , fua fe debere profiteantur. H æ c au tem ejus hiftoria? f u m m a eft. Ptolemæus Philadelphus fuafu Biblio- thecarii (ui Demetrii Phalerei H ie r o fo ly m a m mifit, qui ab Eleazare Pontifice m a x i m o Judaeorum li bros legis p et er en t , fnnulque c o n t e n d e r e n t , ut in Æ g y p t u m L X X I I . Legis pe ri ti, fex de fingulis t r i bu bus , legem Graece in ter pretaturi ablegar entur. H o c autem ut eo facilius i m p e t r a r e t , fupra c e n t u m millia Judaeorum , quos in Æ g y p t u m Ptolemaeus L a g i d ep o r ta v er at , liberos dimiiit: ly tr o p r o fin gulis ex Regiis fifcis erogato. Q uo fa&o, L e g a tos mifit Andr eam & hujus libri a u& or em Arille- arn cum donis fplendidis vafisque pretiofisfimis in T e m p l o Hierofolymis Deo confecrandis. R e m i - fic m o x Leg at os Eleazarus cum L X X I I . viris, qui huic operi apti v i d e b a n t u r , & u t riu sq ue linguae, Gr æc æ & E b r æ æ notitiam fibi acquifiverant. Hi po flquam Alexandriam p e r v e n e r a n t , i n te gr o fepti- duo conviv io frueb antu r. T u m v e r o interje&is tribus diebus operi fefe a c c i n g e b a n t , dedudli t r a n quillitatis ergo in infulam P ha r o n feptem circiter f h d iis ab oppido Alexandria? diftantem. Hi c in ver lione m quotidie i n c u b u e r u n t , e a m q u e diebus pro nu m er o in t e rp r e t u m L X X I I . ad finem p e r d u xerunt. Perfedla j a m verfio a D e m et r io coram coetu Judaico fuit p r æ l e t f a , q u o r u m , u t E b r æ o tentui plane co nf on a, c o m m u n e m calculum m e
r u i t , usque adeo u t diris d e v o v e r e t u r , qui in illa vel tantillum m u t a r e in po fterum fuftineret. Sic P to l e m æ u s L e g e m in Bibliotheca Alexandrina r e
poni j u s f l t : int erp re tes vero, ære g r av es variisque m a f t a t o s m u n e r i b u s , d o m u m remifit a).
§. 111. De tempore adornata ver/tonis disquirit.
Vellem ut in enarran da i n t e r p r e t u m hiftoria heic pe dem figere pollem, arque ira fortasfis m e liori m e m e t im pen der e labori. Sed q u u m in alla ta na rra ti o n e tot emineant mendacia, ut cuivis, nili o m n i n o h e b e t i , non posfint non in oculos i n c u r r e r e ; fm gu la, praecipua faltem , fub inc ud em r e v o care cogor. Ut ab ovo igitur o r d i a r , quo nam t e m pore verflo fuerit adornata pr im u s mihi labor erit indagare. In diverfum heic abeunt a nt iq u o ru m ., m o n i m e n t a , q u u m ejus natales hi ad P t o l e m æ u m L a g i , illi ad ejus filium & fuccefTorem Philadel p h u m rejiciant. Priori fententiæ patrocinantur.* J r e n æ u s , P at ru m ta n tu m non antiquisfimus a) ut ejus apud Eu le bi u m verba t e f ta n tu r £ ) a l i i q u e : p o - fteriori Jo lephus , T e r t u l l i a n u s , H i e r o n y m u s , & qui eos fequ untu r longe plurimi. Hin c fuit, quo d jam Clementi Alexandr ino c) hæferic a q u a , q u u m
A 3
verfio-a) v. Montfauconium w pralim . Ile x api. Ori genis <& Humphr. Hocly in praf. prim a editionis differt, contra Arifteam .
a) v. Hodyum de text. Orig. p. 93. b) Hißor.
yer fion em adornatam dicat h l YlTotepeh rS A d y a ,
y} üçtiveç> h l tü OMaJfA(pu. Hisce coniideratis, mfi
in re non m a x i m i m om en ti h é y s w confultius d u x e r im u s , in eo r u m o m n i n o fententiam e u n d u m ar b i t r o r , qui id t em p us huic rei asfignant, quo i m p e rii clavum jun&u opera m o d e r a b a n tu r Pater <5c F i lius. H a c ratione fingulis (ua confiât fides & au- «ftoritas, quas inter fe conciliare alias n on foret proclive. I m m o non nuda hæc eft & nullo tibici ne fulta fufpicio: d ud um enim hoc m e m o r i æ p r o diderunt viri o m n i fide digni, quos inter Anatolius Alexandrinus See. Illtii Scriptor, qui, referente E u - febio d ), Ariftobulum Sc riptura m f. cum fociis tran s- tulifTe ait riroAejuafy xcù t u tü tü 7rxjfi. Quod fi ita ef t , ut efte a d m o d u m videtur v e r o f i m i l e , ver- fionis in i t i a , eodem fupputante, ad a n n u m a n t e ^ Ch ri ftu m na tu m 285. & 286. e r u n t referenda.
§> IK De au ä oribus & 1 occafiove ver fionis agit.
Magis q u i d e m , q u em in finem & a quibus- nam verfio fuerit ad or nat a, inter antiquos c o n v e nit, q u u m e o r u m iere omnes, Judæos e Palæftina vocatos j u d u & aufpiciis Ptolemæi, eam perfecifte m e m o r i æ tradiderint: res tame n ipfa non m in o ri ideo laborat difficultate. Scriptores en i m , qui in hac fe nos er ant i n f o r m a t u r i , q u u m par tium ltudio a b repti vel Arifteam dßouroi'/iTug fecuti fueri nt , fidem apud f gacioris ævi eruditos m a x i m a m par te m
de-
cox er un t. In alia proinde o m n i 3 abit d o å isfim u s i n q u e larva nugivendulo Arifteæ detrahenda feli- cisfimus H u m p h r . Ho d y a): qui quicquid heic n a r r a t u r ad extollendam verfionis au&oritatem ab H e l len iftis c o n f i s u m a r b i tr a t u r , q u u m ab ipfis potius Judjeis in Æ gy p to h a b ita n tib u s , inque proprios u- fus olim fuerit elaborata. E t fane, quod A l e x a n dr in i fu eri nt I n te r p r e t e s, m erito Viro laudato lar g i m u r his indu&i ratio n ibus, quod I. eo rum fti- l u m vocibus Ægyptiacis confperfum videamus. II. N o v e r i m u s tot eo te m po re J u d æ o r u m millia in Æ g y p t o fuiffe, ut fruftra foret tantis impeniis eos aliunde conquirere. Quod vero P r o le m a i rogatu hoc opu s aggresii fu erin t, tamdiu antiquis c r e d i m us , dum firmioribus a r g u m en tis d em onftretur c o n tr a ri u m . Illud enim, quod ab erroribus G e n t i lium circa facra defumit H o d y , quosque non c o m mitti potuifle a u t u m a t , fi tanto apparatu tantoque m ol i m i n e facer Codex Bibliothecæ Alexandrinæ fuif- fet illatus, tum d e m u m valebit, fi falva veritate af fir m ar e fuftineat L fcriptores Gentilium, ficubi f o r te ex incidenti, J u daic ar um r e r u m mentio efTet in jicienda , facra ttatim ßiblia pervolvere voluifTe. II. Si perv ol ver e vo lu er in t, voluifle etiam , ut e o r u m copia fieret, Alexandriana petere. III. E t fi u t r u m q u e , eos quoqu e omnia præjudicia e x u ifle , & de infallibili librorum iftorum certitudine ta n ta m 7Ttojfotyofiw habuiiïe, ut, aliis repudiatis, his u- Hice fiderent. P r æ te re a non pauca e o r u m , quæ
a d d u c i t , talia furit, u t S. Biblia, licet non fi ne præ- conceptis o p i n i o n i b u s , a Gentilibus l e d a fuide a r g u e r e v i d e a n t u r , alia vero ab Amanuenfibus d e torta fenfum non magis a Scriptura S. qu am au- d o r i s mente alienum fundant. Quin eo infelicius h o c ex eo r um infcitia po(Te inferri vel id evincit, quo d idem non de plebe Chriftianis Judæisque con - tigide cernimus. Q j e m latet, q ua m pudendi er ro r es Joiephi feripta ibi inq uinent, ubi ex S. codice melius fapere potu idet ? Q u an tu m alucinantur P a tres , quos tamen diurna n o d u r n a q u e manu Biblia verfade crederes? quam e n o r m it e r ii, qui feculis r e fo r m a t i o n e m p r o x i m e præcedentibus vi x er e , quique facerdotes, imm o Th e ol og iæ D o d o r e s , S a cro codice ne qui dem vifo, creati fuerun t b).
N e c alterum, quod adducir, a r g u m e n t u m , f i r m io rib us v id et u r fuffultum deflinis, quando ait ; fi curante P to lem æo translatio incepta fuidet, n u l lam dari pode r a tio ne m , cur tantum Pentateuchus, & non item ceteri libri Biblici verfi fuerint c): & contra ve r o fimile e d e , De me tr iu m, qui hujus in- ftituti a u d o r R e g i fuide, fed falfo, p e r h i b e t u r , q u u m e. g. Poetica? artis fuerit a m a n s , p u l c h e r r i m as Davidis OJas graece legere voluide. V e r u m eni m vero non leves ede pot uerunt ra tio ne s, quæ, ut P e n t a t e u c h u m p r æ c p t a r e t , D em et r i u m fubigere
potue-b) v. Gcezii orationem de Barbarie Superiorum fecit • lorum i quæ Principi ejus Grace dodo Jubjungi Jolet.
p o t u e r u n t : v. g. a) Q u o d f u d æ o s V; majori fuam m v n quam reliquos libros Biblicos veneratione pro- fequi fortaflis inaudiverat, ß ) Quod ferendis legi* bus & reipublicæ g u b e m a n d æ , atque adeo ftudio D em et r ii , reliquis effet accom modatior, y ) Quod re s in Æ g y p to olim a â a s pertra& aret, & ejus r e gi on is hiftoriæ non exiguam lucem affunderet, J) D en iq ue , q u u m tefte Jofepho e) non tantum Judæo- m m fed etiam S am aritanorum colonia in ffg y p tu m erat d e d u & a , & hi Pen tateuchum folum ut Qsottvsu-
çov v e n e r a b a n t u r , éjus præ ceteris cöpiam Ptole-
m æ u m expetiifTe, credibile, cujus divina au&ori- tas a n eu tr a parte in dubium vocabatur. E t hoc in de n o n p a r u m confirmaretur, f i , q u o dH ottingerus a it , & prolixe demonftrare fatagit, codice Sa m a r it a n o inter ve rte n dum ufi fuerint interpretes. Quin nec video cu r fponte fua verfionem adeo m a t u r a r e n t J u d æ i, qui ne Sacra fua inter gentiles div ul gen tur, ni mium funt zelotypi. N o n e n im ,q u o d non fine ratione Salmafium / ) dixifTe arbitror ,
. B g r æ c a
. d ) Abunde hoc teßatitr R. ^Abarbanel in T ro f. ad
Jofuaw, qui, alios ut proteream, ait : p^n W)p V'î Waon
«nipn "löo - w p o pp1?« r m m ö D b 'iir b m i n jWîon y&yn n \y n 3 o n r n n Sy î n m o r ty n i. e. voca
runt Sapientes nofiri b. m. partem primam ( Bibliorum) legem, ut diflinguerent legem a reliquis libris Sacris fe
cundum prorogativam gradus, quam habet p ro aliis ra •
tione influxus. e) in H ilf or ia Jud. I 12. c. 1.
grasca L . tarn cito to t millibus P a læ ft in or u m una congregatis in vernaculam abire p o t u i t , quum-»
f/Jloatrifffa e o r u m Ptolemæi Lagidæ t e m p o r e A nn o
m u n d i 9684. fa&a, Verfionis natales 40. annis non p ræ v er te rit . I m m o , quod Ebraice (c i v er i n t , fui i m m e m o r haud obfcure innuit Pfeud* Arifteas, q u u m Judæ os V er fio nem , ceu textui originali c o n f o r m e m , approbavifle, ut n u p e r au d i v i m u s, nar ret . Sed a r d u u m e f t , in re adeoa bftruf a q u i d q u a m fe- c ur iu s definire: id t a n tu m in allafæ fententiæ p r o ba tion em adducere l ub et , quo d T a l m u d , ex quo veritatis fcintillas hac in re potisfimum eliciendas m o n e t W o lf iu s g)> nobis aperte pacrocinetur j ita e- nim illud habet h j: 0 7 3 7 D23V 'D^na nc7 D
n o
b yorf? rfa «bi o^na 0727a oa^im D^p? d\mi
m m
'bana on1? no« ono mai -in«
b J ? d i d jcwa
V'01 0333 0 7 0 i. e. Exemplum in Ptolem&o Rege, qui
convocavit L X X Il. fe u e s, & collocavit eos in L X X . deli culis , cumque nondum aperui (Jet eis , quare eos congre* g a jje t, ingre/Jus ad Jhigttlos dixit eis: Scribite mihi le
gem Alojis Magijlrt veftri & c. Ex quibus I. Phegis
P tol em æi juflu, II. ab Alexandrinis (fi enim H ie ro - folymis veniffent, non eos Ptolemæi pr opufitumu fugere p o t u i t ) verfionem fuifle confe&am e d o c e m u r . 0 7tep efci Mtoa.
5
.V.
g ) 11 ibi. Ehr. Tom. 11. Id) In Tr< O'HÖ'D, cfr.
5* 5. De numero Interpretum agit : cellulas pro
fabulis habendas probat, & loca variata re - cenjet.
7 V,** f 5 *1
N i h i l m inu s dubitationi hoc in negotio v id e ri po de t o b n o x i u m , quam quot num ero verfionis a u r o r e s fuerint; id utpote recepta flatim indican- te den om inati one. Verum, ut rem paucis tranfi- g a m « fidem ut alias exiguam m erentur Judæi, ita heic m ax im e fufpefla ede debent, quæ de nu* m e r o i n t e rp r e t u m Septuagenario , ex quo nefcio qua? no n myfleria exfculpunt, nobis memoriæ p r o d u n t : i m m o q u u m L X X , dicunt, idem eft, ac fi qu ot f u e r i n t , fe nefcire profiterentur a). Et hoc e o r u m m er it o dici inde confirmari etiam poteft, quod ipfimet aperte fibi contradicant: ita ut T a l m u d , q u o d modo L X X I I . , ut ex loco memorato c o n f l a t , fui oblitum m o x quinque tantum Legi vertenda» o p e r a m contulide dicat: ita enim ait b): n ' j r m i n n n a -jbûri ' b b n V n r w tjopi n^Dnnn^VD id"i V.1J7H i i r j w oro b*ntcrb nwp xinn nvn nvn i, e.
Exemplum (vel o p u s ) quinque fenum , qui jcripj erunt Ptolemœo Regi Legem grœce : & fuit dies ille gravis
ljraeli ficut d ies, quo fatfus efl vitulus. Varie q u i
dem del uda ru nt erud iti, ut T a lm u d aliis & fecum conciliarent, quum hi quinque reliquorum nomine r em perfecifle conjiciant c), illi ad quinque
verflo-B 2 nes
a) v . Leuideu.Thil. M. p. 12. H. Hody l. c. p, 150.
nes, in Originrs ope re oftaplari occur ren tes , digi t u m intendi, au tu m ent , d ) Sed o m n e s fruftra.
Hifce co n f i d e ra t i s .L X X . vel LXXII* cellulas,in quibus totidem dier um (patio L e ge m G r æ c e reddi- difte d i c u n t u r , manifefte vitium faciunt & colla- bafcunt. Nihil has fabulas m o r a r e m u r , nifi a P a t r i b u s , qui H i e r o n y m u m e) præceflerunt, n o n t a n t u m adeo freque nt er nominatas, fed firmiter etiam créditas vindicatæque fuiflent, ita q u i d e m , u t J u - 'ftinus M ar ty r d o m u n c u l a r u m dvlo ÿiu v, u t infal
libile hujus rei te ft im o n i u m , fibi aliisqué perfua- dere voluerit : ita a i t / ) : T uvru à [jlvScç v y ïv , eJ uv-
tysç tXhpfeç, ë fè TtETtXctŒjkévuç içog'ixç uruyysÅÅcfXEv, a viel h ifj AÀsïavfyéiot ysvô/JLSvoi, xal rà ïxvï] t£ v
cix'iTXUv h t yj (pâfM EUfxxcrs5 e1ti cufyy.evu, Kul irufà
tü v exeÏ, uç rà Tixrçia raoE iX r^ir^v, ctxy]xooTEç, txû* t u d7tuyyÉ>.?,o{jLEv. V e r u m enim v er o in J u f t i n i ,
Viri alias pii & e r u d i t i , verba eo ægrius j u r a v e r i m , quo certius ef t, eum cre dul um nimis fuifte,
& , u t alicubi g ) ait Io. Clericus, nulht deleflu, quic-
qtitd audiverat, fcripßße. Ad^ veritatem pr op riu s
a c c e d u n t , qui dimidiam cellularum p ar te m c u m Ep ip h an io de f tr u u n t , & interpretes m r u fy y y v & binos in quavis cavea operam contulifle t r a d u n t : ii au tem r em mihi acu tetigifte v i d e n t u r, qui hæc
om n ia
d) Morinus in Exerc. 8. /. i . c. 2. §. 8. e) ls
enim eas primus m dubium vocavit v . ejus adverfus
Rufinum l. 2. c. 7. f ) lu parjsnefi ad grœcos p. m.
om nia fabulofæ gentis c om m entis a n n u m e ra n t, qu o etiam m a x i m a m pa rtem eruditorum , fi a R o - manenfibus difcefleris, propendere cernimus. R a tiones varias cum ulari pofient : fed qu u m breves efie ftudearr.us, ea in praefenti fufficiat, q u odA ri- fteas & Philo Judæ us huic fabulæ non tantum non f a v e a n t , (ed aperte adverfentur. Idonei in hac r e fere fola teftes funt ambo hi v iri, quum fuo fi* lentio hifioriam hoc a d ditam entum (quod, utpo- te in e n c o m i u m verfionis v e r g e n s, alias non fo re n t p r at er nr ifiu ri ) poft fua tem pora n a ä a m fuif- fe, h au d per ambag es fignificent.
Cellulis hac ratione fubrutis & everfis, m i rus ille, q u e m tantopere j a â a r u n t Hellenifiæ, t u v 6 confenfus fponte fua, & ut v a r a , quod ajunt, vi- biam fiequitur,' una corruit. Fabulantur fcilicet A- pellæ, illos, licet aediculis disclufos; ita tamen abs qu e ulla co m m u n icatione confpirafie, ut nullum e x em p la r iu m ab altero vel hilum difcreparet: id- que etiamfi nonnullis in locis, quæ tredecim n u m er ant h), confulro ( n e videlicet Ptolemæo fcan- dalo f o r e n t ) a textu aliquantum abierint. R e m narrat & una loca mutata in citato tra&ato Megillah adfert T a l m u d : P W i n a i nn« ^3 3^3 mp"n fru CTnV« (.loc.r. Gen. / , / . ) ^ n rO l DPN n y t 1? jS o ÏD'DDm m o m i c h n n ^ y s (loc. 2. rn£W3 3 N3 3 { k + c . j . 2 . ) DP3 rütEH W H D m *?3'1 {loc.3. *•*>*•) r a n (/♦/. <-.//,7.) cn33 n r o >61 1x33 ra pji 331 B 3 H3 3 N
h) A u t [1 accurate numerum'ineas 14. v. Hakjpami difput. p. 292.
r w p n m ( / . y . u . /2.; or.fi\cr oar pfca«! rm f c
c ù in a i w
îinnDà«2 o <v. r- *. 490 rrnnp;»
inw«
n«
nwo npi ( i- s. Ex. 4. 20. > ddk npy( /. 9. r. /2.
4 0. )c i «
'22ncn: Sy o ï d t i r n n«i
•7 m i « 1«W D ^ 'O a 13t£P X « Sanitf' 'J3 31CMD1 \ n ' e id « î n «n s n
( / . <■. 2^. / / . ) p w n i«D ( l . m N u m . i f n t y ) r p « S S « X ' 'J3 'GOWî S«1 S « W * W « ( /• '2. D e n t . 4. p . ) T!«tW DDD 111« 1ÖÜ «S ( / . y . D e u t . i ? . ; . ) D'D«n IdS Y « .lS DH1« “J-rf?« 'il pSflDnpi DiinyS vriy «S l໫ onn« ^nS« x y i Tri
r a n «
6
n r o «Si DPJin ( n r y v remut) rrryy r « v?i p r x i û « ' 1 «Sw n x r a i « *oSn Sw î n œ w m i r a W « d p iVconi D l i n vn *a /). Verfione h o r u m v e r b o r u m , utpo te non difficilium & e Icri- pt ur æ di&is m a x i m a m pa rt em c o n f l a t o r u m , m e fuperfedere pofle arbitror. Rati one s m u t a t i o n i s , q u as p r o t e n d u n t J u d æ i , adeo infipidæ funt adeo ab o m n i veritatis fpecie r e m o t æ , u t , q u o m o d o r at io ni s ufu pollenti in m e n t e m v e n i r e p o t u e r in t , m e r i t o mireris. Scripferunt e. g. Deus creavit in
principio, & non in principio creavit Deus : veriti ne
D e u m cre der et Ptolemæus, qui principium a u d i r e t ; q u u m caufïk efFe&ui p r o p o n i (oleat. C e t e r u m h oc n o t a r i m e r e t u r , quod licet t em p o re conferipti T a l - m ud is omnia fine dubio loca ita, pr o u t Eb ra ic e ibi citata legi mu s, fcripra fuerint; ja m tam c r u , , q u u m totiens correctrices marius h o c verfio
fubi-e r i t
i) cfr. Bartolocii Bibliot. Magna Rabbin. P. L p. 452.
e r i t , c u m E b ræ o codice c o n v e n i a n t , fi quatuoii^ d u n ta xa t loca exceperis k) 111. nempe VIII. X I. & qui j u d ic e H o tt in gerp prarcipuus eft IX. H æ c a u t e m quod ab Ebræo textu abeant, id in te rp r e t u m potius libertati aliisque cauflis vero fimiliori- b u s , q ua m infuTis Jucfæorum ratiunculis affig- n a n d u m efTe , idem m onet nuper m em oratus a u thor /). N o n obfervatu injucundum erit, quod haec fabula, q u am præfenti paragrapho tradidimus, in græcia aliam fimilem pep ererit, quum ibi g r a m m a t i c i , quicquid de hac verfione commenti funt r e c u t i t i , in fuos ufus, ubi Rhapfodiarum H o m e ri c a ru m xd]a fi? p cv defcribunt, tranftnlerint. Ita enim de Piliftraro Rege Dionyfius T h r a x : K al
7tctçsx.âteŒev bߣcy.yjxov]ot 0 vo ygapudjeïç Gvv&eïvou 1 à
7 £ O ßyjga, exxçcv '/.ut l&fav. x. t . A. Hiftoria i n
t e g r a , pr olixio r enim eft, quam ut heic tota , ad- ferri qu e a t, videri poteft apud Gronovium m ) &
v. Dale ;;). §. Vf,
k ) Btiddeus quidem in Theol. Dogm. p. gfJg. rêç 0 sßocuYj legiße, praecipite ex Lpißuia Barnabe colligit, qui hunc locum ex illis ha citat. Verum Barnabam, ß mo - do is f i t , & /ub ejus nomine alius recentior non lateat, aliam verfionem fuijje /ecutum eo major i jure ßifpicor,
quod apud Montfauconium P. 1. Hexapl. Origin. p. 658.
Codicem Coisliniavum vel uftisfimum hanc textui notulam addere video, ci /cm cl tjj sßM/up : <& ita folos LXX. 7 y ix!y habuijje docet, ut etiam Hieronymum leçijje ex ejus in Gene/m quœftionibus paiet. I) Tbefaur. Philol.p. 327. m j In Præf. Vol. V. Fhef. Antiqu. greec. ti) Super A r i* fleap. 146.
§• W Q i t o t h b r o s vartertini' oi i ß f a f l y K o y l a, p a u c k
examinat.
Disquiri int er eruditos folet, q u o t fibrorum-, inetaphrafrn L X X . fenes contexuerint. C e dr en us , torte ne tantis im p en ds tantillæ molis l i b ru m c o m p ar at u m fuilTe incredibile videretur, m y ri a d e n inte g r a m ab illis verlam fuide tradit. E p i p h a n i u s hic iterum juf ti or e f t , qui præter libros ca n on ic os 70. a po cr yp ho s t a n t u m nominat. Sed a m b o s , ut a veritate n i m i u m remotos ftatim facedere jubem us, j a m faltem v i f u r i , u t r u m tota Biblia, an v e r o , quo d c o m m u n i t e r viri do&i c r e d u n t , t a n t u m P e n t a t e u c h u m interpretati fuerint. 6i an ti qu os con- fulamus in pofteriorem quoque fententiam pleri- que inclinant. Arifteas tantu m vopupa, voucSsal'
av, t ev%Y} m e m o r a t : Jofephus vero ceteros libros
Graece verlos aperte n eg at : Ou$s y à o , i n q u i t , 7tä- ffocv ÏÏTotefjLoiïeç stpdtf/ctßfiv t fjV dwygaQyjv, #AA’ dv\à
fjLcva t ù t S vofJLü itaçèèuŒCtv cl 7rey.q)&êvleç in l T ï j v
ifyjyW M Xfo&TYjv AteÇdvfyauv. N o n aliter T alr m i-
dici, qui R ege m t a n t u m , ut legem Mod s dbi i n t e r p r e t a r e n t u r , ut au d iv im u s, jufiiffe m e m o r a n t , & loca variata t ant um ex eadem allegant. E x ftili qu oque h o r u m librorum a ceteris diverfitate«» idem non leviter c o n d r m a t u r , utpore qui & ter- d o r & E br aic o textui propinquior in P e n t a t e u c h o , t c d e Mon tfau con io a ) , confpicitur. Q u a n d o vero reliqui interp re tes fuos naéii fuerint i n t e r p r e t e s , dve fub E u e r g e t a dve He ro de d v e alio t e m p o r e ,
ad
ad li q u id u m n o n d u m 'p^rdtnftum eft. Id ta n t u m dubio c a r e t , quod Ptolemæi Ehyfconis ( q u i & Eu- e r g e t a n . d o m i n a b a t u r ) ævo in Græcam linguam«, translati exf tit er int, fatis id in ptrologo fuo teftan- te Siracide. C e t e r u m , q u u m non Pen tateuchi t a n t u m , fed reliqu oru m etiam V. T e ftam en ti libro r u m verfio, L X X . I nterp retum nomine venire fo- leat , circa voces q u id q u am m u ta re operæ preti* urn n o n du xi: mihi enim fufticit, quod G r æ c a , q u a m h a b e m u s , verfio ante Chrifti tempora j a m p r o di e ri t , & ab Amanuenfibus facris crebro ufur- para f u e r i t , & cu m ftilo denique N o v i T e fta m , c o n v e n i e n t i a m infignem habeat.
§. VIJ1. U/Jerii fententiam de deperdita LXX. lnterpr,
t verjione fub examen revocat.
Sed incafium pleraque hæc di<fta f o re n t, fi, q uo d do<ftiftimus Præful A rmac hanus Ufterius ex i f ti m at , totus du dum räv 6 labor interierit»,. A r b i tr a t u r videlicet vir c e l e b e r r i m u s , ut ejus fen- tentiam recenfèt Gotl. Carpzovius æ), verfionem p r i m a m in Bibliotheca Philadelphi repofitam , fo- l u m q u e com plexam Pen tateuch um , cu m A lexan driani ex p u g n a r e t J. Cæfar, una cum Bibliotheca», incendio periifie, Poft hæc v e ro a li am , Helleni- ftis pridem a tem poribus Ptolemæi Philometoris frequentatam G r æ c a m v e r fio n e m , non P entateu chi ta n t u m , fed o m n iu m P r op hetico rum librorum , collocatam fuifle in Bibliotheca, quam novam in_.
C
Serapeo Alexandria? inftaurabat Cleopatra Re gin a. P of ter io r em illam poft q u a r t u m Ph il om et ori s a n n u m , tefte nota illa hiftorica ad calcem libri E - fteræ appofita, a Ju dæ o quo dam , ut G e n t i u m cu- ri o f i t a ti , Judaica Sacra intelligere defiderantium , fatisfieret, fuifle c o n c i n n a t a m , & in n o v u m Oniæ te m p l u m publica præleCione i n t r o d u c a m . Q u u m v er o t e m p o r u m laplu, & defcribentium incuria—, variis co n t a m i n a r e tu r m e n d i s , Her odis R e g is julTu illud ejus e x e m p l a r , quod in Cleopatra? B i b l i o th e c a , una c u m E b r æ o codice r e p o n e n d u m e r a t , ab Ebraicæ linguæ peritis re cognitum-r & em en da tu m fuifle , ut t fj xoivÿ , qua? in Helleni- ftarum manibus fuit, purius longe & integ rius e- v a d e r e t , tan de m qu e in locum & no m e n genuina? verfionis incendio deletæ (uccederet. A r g u m e n t a , qua? in medium adfert, ob propofitam b re v i ta te m no n licet en u m e r a re . Illud in ge ner e ob l e r v a n - dum e r i t , quod nullius idonei feriptoris teflimo- nio fuam hypothefin f i r m e t , fed Arifteæ fa llo, & Philoni Ebra:æ L. imp erito ni m i u m t r i b u a t : q u u m contra v e r o videatur fimile, etiamli e x e m plar Bibliotheca? Alexandrina? periilTet, alia t am en in vulgus edita & difperfa fuifle. Quj plura defi- d e r a t , Hen r. Valefium b) Gctrl. C ar p z o v i u m c) & Jo. H, H o t t i n g e r u m d ) confulat,
CAP UT
b) Jji Fpiflola, VJJerii Syntagwati de L X X . interpre
tibus Jubjmida. c) In Critica 5. codicis Ebr. p, 517.
CAPUT POSTERIUS.
Q uod ufum L X X v ird is 'vcrjionis fpeciatim
demonßrat.
U S U S
I.
Juvans L X X . Interpretes in citationibus Novi Teßa* menti explicitis.
Probatio.
E
A s citationes explicitas appello, qua* a Salvatore vel Viris Që07iv£bçciç, ad caput aliquod fidei velm o r u m c o n f irm andum , probationis loco adduci- u n t u r : implicitas vero, allufiones iftas, quæ ad certa V. T . loca nos tacite faltem rem ittunt. De prio rib us obferva:
I. Quod eo ho nore Spiritus S, verfionem A lex
an dr in am dignatus fuerit, ut ipfa ejus verba luis A m an u en fib us fæpiflime fuggeflerit, idq; a)' quum ea t e x t u m E b r æ u m m r à noiïoi fequitur. cfr. Gen. 2,24, Matth. 19, 5. Mare. 10, 7. Gen. 5, 24. Eb r. i f , 5. Exod. 2 2 , 2 7 . A & o r u m 2 * , 5. E t fie in ceteris, ß ) Q uum ea d em , lalvo nihilominus fenfu, a textu originali paululum vel explicationis ergo, vel interpretandi libertate deflebit, cfr. Gen. 46, 27* A&. 7, 14. Gen . 4 7 , 31. E b r . 11, 21. Ef. 10, 22, 25. Rom. 9, 27, 2g- & alibi non raro, ceu multis docuit H u m p h r . Hody. Maluerunt vi delicet Viri 9eo7tvsvçci ea uti verfione, quæ populi
Judaici manu te r e b a tu r, e a m q u e etiam i b i , ubi
ab ipfa litera Ebr æi x o d r c i s , fine ulla camen c o n tra dic tio ne, auc fenfus i m m u t a t i o n e , d i s c r e p a b a t , potius fequi, quam confirma & intern pe fti va c o r r e g i o n e c o n v e r te n d o s , vel veoQmaç, perturbare. H oc enim nifi feciflenr, eam facile incu rre re po- tuifient fufpicionem, quod verba text us ultro ci- troque d e t o r t a , invitis auCloribus, i a (uas partes trahere niterentur. Gentiles enim Ebraice nefcie- bant. Judæi vero ita huic verfioni mordicus in- hær ebant, ut et ia m , fi fides Arifteæ & Jofepho erit habenda , diris illum devoverint , qui in illa vel m i n i m u m variare fuflineret. Noluerunt proinde, dicente F r a n z i o , Apofloh tm bas quasctinque apud in
firmos movere, aut fperarunt dta errata * a confirma tis podea facile pofje ex fontibus tolli <&* açnofci. Id
tamen filentio prærerire n e q u e o , quod Eb raismi & reliqua rum im primis Orientalium lingu arum in c u ria hujus claflis diCta infigniter audla fu erint: j a m ver o induftria fagacioris feculi & p r a e d i r a r u m ope lingu arum in dies n u m e r u s e o r u m d i m i n u a t u r i j , c e u , ut aliorum t a c e a m , erudita Ed uardi Pokoc- kii b) opera nos dubitare vetat. Maniftfto a u te m in er ro re verfantur ii, qui n u s q u a m Spiritum San- d u m hanc noftram verfionem ( e c u t u m , ipfa r e - c l a n aa te v e r i t a t e , cum Jo. O w e n o c) & L a m b .
; .
Da-a) De Interpretatione S.S. p. 31. *) Franzio m i
nime largim ur, errores, a Scriptoribus Sacris, quos ipfe Spiritus S. ifç it uv oc» ds ybsiotv deduxit, committi pot utjjè.
b) v. P. 1. ejus notarum A'hfc. in Portam M«fis.
Danæ o d ) afferunt: & quod iisdem verbis r e m , ac ci sßfoixYjMfloL, efferat, id vel ve te ru m i n te rp o lationibus, ve!, quod ftatuit Surenhufius e), t e m e
rario calui asfignandum autumant. N e c magis
eos audiendos cenfeo> qui exinde , quod a Scripto rib u s Sacris crebro , i m m o a Pauîo in Ep. ad E- b r a o s / ) & Lu c a g ) in utroque volumine Temper
adhibita f u e r i t , verfionis cum R o m a
-nenfibus ftabiliri tibi perfuadent. Hoc enim_j
fi p r o c e d e r e t , Arati & Epimenidis fcripta , quae a Paulo pariter allegantur, inter Canonica eo d e m jure n u m e r a r e n tu r . Prae ceteris vero ca v e n d u m e r i t , ne Oracula V. T . Ebraea Chrifli ævo corrupta fuille in ani m um induc am us, adeo q u i d e m , ut indigna ju d ic av er in t Apoftoli, quae in citationibus adh ib er ent , & eap ropter ad interpre t e s , ut c a f h g a t i o r e s , fete contulerint. Haec opi n i o , utut peftilens inque veræ religionis fraudem excogitata, Pa tro n os t a m e n r habuit IT. Voffium-., Joan. M o r i n u m , Lud. Capellum & nu p er Gwil. W h i f t o n u m : q u i , ut reliqui ßißXiofjcctqiyss, ad no- ftram verfionem confugere folent, huic adden do, quicquid fontibus detraxerunt.
II. Sed non Temper Vt rfioni Alexandrinae, fe*
eus licet Sixtus Senenfis, Vofiius aliique fentiant,
C 3 facros
d ) î n Refl).ad Bellar mini Controv. 1. L. 2 . C. 6 . A d de Anonymum Gallum in difl fttbjunfla Criticœ Capelli
p. +%9.Jeqv. e ) ln BlßXu xotlaXXayyjg. f ) v H am
in 011 dum in Freef. Bp. ad Ebrœos, g ) v, Millium ad
facros air.anuenfes adhæfifie co m p er im us . Sed at) vel te x t u m E b r æ u m prefïe fequuntur e. g. sjr ui-
yvyfid exdtecrat t o v yov /ad. Matth, 2, 15. coll. O f 11,1.
In Eb r æ o ell TiîOp □’'"ivoo quod 6 r e d d u n t o
e£ aiyvTrjd êxoïXetrot rd tskvol dvjS, U b i , fi Chriflo,
uti debuit, vaticinium applicandum e r a t , c o r r e g i o n e om nino L X X . indiguere, efr. præterea Jer. 51, 15. Matth. 2, 18. Ef. 9,1. Mat. 4, 16. Ef. 55,4. Matth. 8 ) i7 . &c. ß ) vel ab u tr o q u e , fenfum p o tius quam ipfa verba refpicien do, nonnihil r e c e dunt. c f r . ’ iEf. 42, i. Macth. 12, 18. 19. 20. i. Sam. 2 1, 1 . Mare. 2, 26. Varia ex co g it ar u nt e r u d iti , quibus enodare p o iï en t, cu in am verfioni in his fimilibusque viri Qscttvsvçoi fefe a c c o m m o d a verint. Be ll ar m in us , cui Noldius pollicem p r e m e r e vi det ur , hæc ex Verfione I nte rp re tu m an-' tiqui ori , quæqu e ab hac noflra adeo diverfa fuir, ut alia plane videri poffic, defumta conjicit. Sed qualis diéla illa verfio fuerit di<flu Beiiarmino eo erit difficilius, quo perfpe&ius m i h i e f l , quod no- flram nulla praeceflerit, & operam hi ludant, q u i , ut co n tr ar iu m evincant ad Rufinurn vel Pfeud-Ari* fleam oŒçovfavùvtoç pr o v o c a n t h). Ja m autem-j quum , uti fupra evicimus, a l i t e r a t e x t u s originalis Ëvangeliltæ & Apofloli q u a n d o q u e receflerint, vel hinc patet qu a n t u m divinæ providentiæ beneficium fit, qu od hanc verfionem nobis fuperftitem refer*
vari t*
h) v. Fabricii Bibliotheca g r. 1. 3, c. 11. p. 316*
ya ri t. Abs que hac enim fi efîemus, effent forte, q u i fcriptores Novi Teftamenti aut mala fide egifle, au t r r e r r o r i a lapfos fuifle, aut textuum alterutrum c o r r u p t u m dicerent. Q u o d , quum exempla ple na n anu alii fuppeditent, & nosmet in fcenam«. nonn ul la in antecedentibus p ro d u x e rim u s, in uni- v e r l u m dixifle lufficiar.
U S U S II.
Ju va n t in citationibus N.. T. Implicitis. Probatio,
I
D B. L . a n im a d v ertes, quod fcriptores N. T e - flaroenti, q uum vel hiftoriam integram in com pe n d i u m m it t u n t, vel rem alias aut eandem aut circumftantiis fimilem literis mandant, emphaticis locu ti onib us, indice quafi digito, eo nos remitte re foleant, u nde lucem ab iis diéïa fœnerabuntur: quod exemplis & locorum indudione levi negotio confirmari poterit.Ita viri Dei fan&i & imprimis Paulus, quotiens de Theologia vifionis & futura? vita? cognitione_j m e n t i o n e m injiciunt, totiens fere locum Num 12, 8. in ani mo habuiffe videntur, ubi 0 ita h a b e n ti.
cp.cc xcclz ç cy.a ( v. i. Cor. 13,
12.)
XtxXrpu dvJw, sveifei (2
Cor.5,7) «j y
ft dmyfict\uv(1.
Cor.15, 12.)
*C, lYjv èc^av ( Joh. 12,41. 2.
Cor, 3, i$. ) x.vg& sTft.Fuit icilicet hic textus Judæis, quorum fcitis Pau lus innu tri tus erat, cynofura veluti & lapis lydius, ad q u e m ceteras vifiones Propheticas expenderent.
-Q u u m que nulla earum:, id, quod MofiS, L i l ig r um p e r t i g e r i t , ex e a d e m , gl orifica toru m cogni- t i o n e m depi&uri, verba mut uar i v o lu er un t. M a
n i f e s t a - ha?c redde nt verba Ifaäci A r a m a , qui in'
h u n c locum ita c o m m e n t a t u r y n n {*0 3 /
fWo ViDinm inVii Vs m te j Vy n"y D'tftyn piy nVyö ïmVpfcM i&o:rp d'k'zjj Vd Vt"-n noKV it>yy prV 1 ro w
rrrNon *nVp£D
3tojru irai ntsnoV hynd n i w
i. e. oflenâit hic Dens' B. quam longe princeps Propheta •
rum b.\m. (Mofes-) ceteros antecellat, -érquantipn dis
criminis inter illos J i t , apparet ex eo ipjo, quod dicunt
Doâores b. m. omnes Propheta vaticinati Junt in Jpe-
culo illuc i do (cfr* 1. Cor. 13, 12.) Mojes vero D otior
nofler per fpeculum lucidum, cfr. yfc npb ß) Frifch-
m u t h u m b) H o t t i n g e ru m c) S chi cka rd um d ) alios« que. His ita praelibatis, qu om od o v er b a loco fu* pra m e m o r a t o 2. Cor. 5, 7. ev sifei reddenda fint, h au d obfcure p a t e t , qu u m his vocibus 0 Ebraeum n&nos in clara vipione in te rp re te n tu r. Hanc q u o que vocis fignificationem heic obtin ere pro a c u m in e fuo vidit D. F la ci us , fed qu u m lingua? ufui, ut p u t a b a t , r ep u gn ar et , iu jp e c ie, ut vulgus habet in t e r p r e t u m , retinere maluit. Sed ut hæc expofitio fenfu c a r e t , ita illam j u v a t , tu m fyriaca v e r d o,
q uæ h a be t, tum etiam ipfa textus u w d
-(Jeict & oppofitio T/jç sXTtiiïcç, cfr. Ro m, 8> 24. Eb r.
»1: i. i . Cor. 15, 12. 15. Luc. 1.
a) Citante Odbelio in Syn. bifr. p. 91. b) In. D/Jf.
de divifione S\ S. in legem, prophetas & c . c ) In
L u c . i . 78. Ad ea, fine dubio. loca refpexit facer Scriptor, ubi L X X venturi M e f l i r nomen nDV per
avalo^Yjv redd unt, v. Jer. 25, 5. Za ch 6, 12. alii
qu id em ad verba EC 9, 2. potius alludi a u t u m a n t , qui ta m e n nobifcum eo facilius conciliari poterinf, q u o N . T . fcriptoribus ufitatius eft, ad plura & lo co di ft in<fta oracula fimul nos remittere. Utrum«, a u t e m & confequenter ccycfloÅr), ex fignifica* ti one vocis apud Syros, lux, Jplendor; an vero g e r
men ( cfr. Ebr. 7. 14. & Svidam in ccvcctsiXcu) v e r
r e n d u m erit, benevolo l i ng uar um que gnar o Lecftori ju d ic a n d u m relinquo. Videat ur H a m m o n d u s d d ).
Q n u m Apoftolus ai t, Ch rift u m nobis fa<ftum eiïe r å 7vfoç Toy 9cov Ebr. 2 ,17. & 5, 1. intelligi hoc
vix fatis poteft, dicente D o l o r e Michaelis e), nift locum Ex. 18, 19 in fubfidium v o c a v e r im u s, ubi J e t h r o confilium Mofi de eligendis præfedis fubmi- m f t r a t u r u s , d i c e b a t : Sis populo dt6î* blO i* e.
a caujfis aâ Deum pertinentibus : vel internuntius qj*
advocatuspopttli. Quar verba pariter Alexandrini toc
7rgcç rov 9scv in terpretantur. Indicatur itaque his
v e r b i s , Chr ift um nof tru m N soitrjv 1. T i m . 2 ,5 . & pacis fpiritualis fequeftrum , cujus fypum M o les gerebat Gal. g, 19. noftras apud Deum vices fuftinuifTe, fefe im primis hoftiam pro mundi pec* catis offerendo.
Quid per Xxoj xs^idcriov intelle<ftum velit P a u
lus T i t . 2, 14. fruftra alibi, q u u m hoc vocabulo
D
pro-dd) In h. I e ) ln DiJ] . de textu Nov. Teflam.
p r op ha ni a u r o r e s careant> quam a p u d tùç o r e q u i r e s , qui Ex. 19, 5» n^JD uy% populum peculii, hifce
v e r b is ab Apoflolo repetitis ef Lr unt . cFr. Bezam / ) , L e i g h / ) .
A£t. 10, 4. A/ Ttgotevyctl ca xal di IXsYjpLocnjvca cd
dvsßrjcrav iiç fi^ixcovvov ii/cSniov t S 9sS. H o r u m v e r
b o r u m emphafin d e m u m percipiemus, fi loca L e v . 2, 9. & 5, 12. ob oculos p o n a m u s , ubi mniN fuffi-
mentum , [acrificii genus, per pLVYjpLocrvvov L X X e x p r i
munt. E t ap te, inquit H a m m o n d u s /j), hoc v e r b u m precibus a d a p t a t u r , quippe quae noftra funt
Ttçoctyoçd tu 9vaict töj Qsü siç ocpLYjv svuiïlxç. cfr.
Apoc. 8, 34. & Witf ii Mifcell. hh).
L o c u m q u o q u e Eb r. 11, 3. q u u m ha nc in_* cladem a nonnullis r e f e r a t u r , paucis attingere«, m e u m efle videtur. Ar b itr an tu r videlicet c u n u Voflio & in primis Lud. Capello er u d i to r u m non pauci, Paulum heic per tà tuyj tyouvopLevoi) e x quibus m u n d u m creatum ede ait , refpexide ad verba«. Gen. i, 2. inn nr rn p N n i , quae 0 r e d d u n t ^ y yrj
rpj dcçot\oç: i. e. fecundum A po ft ol um , fJLYj (pstivofiivY).
Hu ic au tem fpeciofa? fatis f e n t e n t iæ , licet non una de cauda fublcribere vere ar ; id nihilominus d i co , quod, dum interpretes verba citata ita r e d d i d e r u n t , t er ra m non invifibilem, fed informem dice re vo l u er in t: pari r a t i o n e , ac oppofitum oçctjoç il lis i n t e rd u m nihil aliud, quam p ul ch r u m & hn(px»
vêç 71 denotat. Sic 2. Reg. 23, 21. p i î n D
fyct ofzlov reddunt, cfr. 1. Par. 11, 23. Qu o d i m p r i
mis y ) In h. I. g ) In Crit. S. p. 25 6. h) In b, l,
I N N O V O ' T E S T A M E N T O . 2 7 r. » •? • ; r t • f ; , ' å ; i V ^ * 7 T mis contra Capellum modo nom in atu m dignum e* rie o b f er v at u, qui hoc a r g u m e n t o , quafi palma r io , Spi rit um S. e rro n eam verfionem quoque fe- c u t u m fuiiïe, evincere nititur, quum te r ra , ut ait, rion invißbilis, fed ini or mi s fuerit. Sed in q u a m - c u n q u e etiam p a r te m fententia feratur, in falvo
res eft,
USUS III.
Authenticam Librorum Novi Teflamenti linguam no*
i ß r a Verfio indubiam reddit,
Probatio.
C I c Epiftolam a d E b r æ o s , ut in ea periculum-.
& faciamus, non Ebraice, ut in animum multi in 7
d u x e r u n t , fed græce primitus a S.Paulo fuiiïe con- f c ri p t a m , id in p rim is evincit, quod tùç ißJofjujMvl'ot
femper fe q u a tu r, & e orum verfioni ita adhæreat, füasque conclufiones fuperftruat, ut, fi Ebraica at- tuliflet, alludendi vel argumentandi non adeo e v i dens ma teria inventa fuiffet. I m pr im is hanc in_» fern illuftris eft locus c. 9. v. 15. feq. ubi, q u u m præcedenti capite v. 6. ex je r e m iæ c. 3t, 31. feq. pre bafTetApoftolus,Meftiam fore mediatorem melio ris xMidjç iïixBrjxYjç, & exinde collegiftet, veterem Mo- faicam per nova? hujus introductionem fuiiïe a b ro ga tam: V .1 5 . e diverticulo quafi rediens,ex notione h z & r j >àqç, quod tam t e f ta m e n tu m , qnam paClum deno
tat, pariter oftendrt , ad confirmationem hujus
xcuvTjç àlotQïjxqç m ort em Teftatoris fuiiïe neceiïariam,
v. 16.17. in deque fa&um efle, ut n e q u i d e m prior illa ëlctQtjxï) V. T . absqj fanguine dedicaretur. Quæ arg um ent ati o, fi Ebraice fcripfifTet Paulus, ex voce m a non æque procesfiflet» q u u m illa v o x foe d u s , non ve r o tefta me ntum in fua lingua denoter. Abfit a u t e m , ut Scriptoribus Sacris vitio hoc v e r t a m u s , quafi ex falfo vel ruinofo principio fuas ar gu m en tat io ne s d ed u x er in t : idem enim Spiritus S.
qui canonizare quodvis textus fajov per Prophetas, etiam potuit ex pyfju excerpere &• canonizare quemvis ejus [en- fum non contrarium , fed alluftvum per Apoßolos a).
Sic c. 7. ex P f 110. probat Apoftolus, qu o d Chriftus fuerit Sacerdos fecundum ordinem Mel- c h i t e d e k , Aaronitico Sacerdotio longe fubiimio- re m . E b r æ u s vero t e x t u s : T n m bv p a nnK pny ‘O'JD ver ten du s videri poflet: Tu Sacerdos es in
aternum , fecundum ordinem meum, 0 Rex jafiitiœ, vel 0 Melchifedek: adeoque huic argu m ent ati oni anfam
n o n præbere , nifi in T n : n par ag o g icu m efie, & accentum R e v i a h diftin&ivo offi:io non d e f u n gi, dicere velimus. U t r u m q u e , fi coa&ius n on v i d ea t u r , exemplis pofle confirmari, me non fugit. Milliusin hanc q u o qu e cladem reterenda cen- fet verba c. 1. v. 6. TTgcaxvvyjpccTkffav u v iy %uvleç o\
uyyeXoi d v jë , eaque ex Deut. 92,43. Apoßolum-»
j u x t a t£ç 0 citare ait, q u u m ta m e n h o r u m v e r
bo ru m in Ebræo ne vola q u i d e m , au t veftigium
vel
a) Verba funt Noldii in notis ad Concorà. Part i cui Ebr. p. 881,
vel jam a p p a r e a t , vel Pauli æ v o , uti ex Chaldaica paraphrafi conftat, apparuerit. Frigid am Millïo fuffundit H u m p h r . H o d y , qui h x c verba in fonti bus u s q ua m re periri negat. Ve ru m non ex D e u t e r o n o m i o , u t viri clarisfimi fallo au tu m a n t, fed Pfalmo 97, v. 7. hoc oraculum allegat gentium A- poftolus, ubi L X X . eadem verba repetunt: io_, E b r æ o v er o eft D'i“PK linnwn. E t hunc l o cum præ altero refpexifle Paulum, id evincit, quod hic de Mesfia totus a g at, ille non item.
U S U S . IV.
Veram & genuinam N. T. leflionem fœpe interpre tes reftttuunt vel confirmant.
Probatio*
Q
Uu m fcribarum ofcitantia & facrilegæ hæretico- ru m m an us fontes, fuas duntaxat undas trahe- rfc, q u a n t u m quidem in illis fu it, prohibuerint, & inde var ia nt ium lc&ionum n u m eru s in immenfum fere e x c r e v e r i t ; ad fobriæ critices regulas, fingu- la ex am in ar e m er it o confultum d ux erunt eruditi. J am a u t e m , q u u m inter verfionem Gr. & N . T e - f ta m e n tu m ea fit h a r m o n ia , ut praeterquam quod Hellenismis (pace Salmafii hoc ditftum volo) u t r a que repleta fit, integræ fententiæ ex illa in hoc derivatæ c e r n a n t u r ; haud difficulter, fi e a , de_j quibus controverfia eft, vel fæpius occurrant, vel in variata ibi per m an le rin t, utra le&io in ixV7ru fitreti-retinenda judrciunvfefrri 'poterit. ’ Sed, fi u n qu am ., alias, certe hic c i r c u m f p e d e & cum ju d i c i o a g e n d u m eft, ne ultra limites e u n d o , t e m e r e & p r æ te r cod ic um a u d o r i t a t e m , quadrata r ot un d is ex p r o prio cer ebr o m u t a re fuflineamus. Id ta m e n fimul conflet, quod T h e o l o g i , du m ve r am fcripturæ S. le- d i o n e m per fingularem Dei pr o v id e n ti am ad nos fartam t e d a m q u e transmiffam efle docent & p r o
f it e n tu r , n on ideo om nia & fingula v e r b a , qua? in hoc vel ilio codice imprefTo occ u rru n t, 9som ?j?z
efTe præcife definianr; fed ita fentiant ver am & g e n u i n a m l e d i o n e m in m a n u exaratis codicibus utique fuperefle, u t , licet & hi difcrepent, ea t a m e n critices ope indagari queat. N e m i n e m v e r o t u r b e n t leves h i , quas in N o v o . T . confpici-
m u s , v a r i æ L e d i o n e s . N a m p r æ te r q u am quod f u n d a m e n t u m fidei pauciffima? t ang ant , nulla omni* no e v e r t a t , tales etiam fun t, ut vera facili n e g o tio dignofci & indagari q u e a t , vel circa particulas aut crwuyjpci v e r f e n t u r , uc adeo utra r e t i n e a t u r , p a r u m referre videatur. T r i a a) t ant um efTe inter trigin ta millia locorum variantium ( t o t enim in_. Co ll e d i o n e Milliana m i n i m u m occur rer e obfervat Daniel W h i t b y £) qua? alicujus m o m e n ti funt, t r a d u nt relationes innocuæ f ) , & hæc qu o q u e e j u s m o d i , ut de iis judiciurVi ferre, non o m n i n o fit im- pofiibile. Proinde P ut bene m o n et Jo. Feli,
Epi-fcopus
a) Nempe Row, 1 2 , 1 1 . 1. Cor. 1 5 , $. 1. Job. ç , 7. b) h exam, variant. Led. Militi Num. 82. p. 4S. f ) Anno 1 7 0 3 . p. 7 1 5 .
(copus Oxonienfis d ), f i forte textuum levi (Jim i mo*,
menti difcrepantiœ fcrupulum aliquorum animis injece rin t , qui interim contemnunt illos, qui extra omnem contr over [tee aleam jacrati jim a Dei opt. max. prjecepta confignant, manijefto apparebit, hoc non a penduU men- tis m certitudine, Jed profani animi malignitate & ob* ftinatione provenire.
Exempla.
A d . 15, 18. iTfpTToipéffltrev dvjêç, noftra ex- errplaria imprefla habe nt: unica v ero, & ejus dem organi, litera mutata é t çotycCpiçYjatv legendum elle, mihi firmiter perfvadeo, idque quia I. & quod praecipuum eft, apud L X X . Deut. I, 31, ( que m locum in animo habuifte P a u l u m , ejus cum citato collatio evincit) eadem v o x , & bis qui d e m , recu rra t. II. Quod huic ledioni codices, a Millio recenfiti, ingenti n u m e ro faveant. III. Hæc I ed i o f c o p o Mofis op time q uadret: populum enim hoc a r g u m e n t o erigit, & ad fortitudinem h o rtatur,
quod Deus miraculofe, mittendo videlicet &
Manna , eos in (ui affedus d o c um entum nutriverit, adeo ut ul te rio re m p r o te d io n e m certo fbi p r o m ittere pofTent. IV. Senfus ,qui ex altera fluit, eft incon ven iens. N o n enim m ores Ifraelitarum fem- per in e r e m o pertulit D eus, (ed gravibus potius fuppliciis puniit: n e q u e , fi pertuliftet, hoc a Mofe in e u m , q u e m dixi, finem adferri potuit. V.
Suf-
fra-d ) Is enim Jacobo le Longaufior perhibetur pr<s-
fationis editioni 1675, Oxon. prtemiffœ, unde haec v e r- ha mutuo jumfimus.
f r a g a n t u r verfiones anti qui flimæ, fy ria ca , arabica
5c æthiopica, q u æ , nutrivit eos, o m n e s 1. c, Aéïo-
r u m reddunt. VI. E x parallelismo lîngvæ Helle- nifticæ idem c o n f ir m a t u r : occu rri t en i m hoc v o c a bu lu m 2. Mac. 7,27. 5c apud Patres non femel. VII. Denique ica olim legifle H ef ych iu m 5c au&oreTL. conf titutionum Apoftolicarum Millius aliique t e f t : s funt. Scio equidem rec ept am le&ionem c u n i i G a t a k e r o / ) integra diflertatione pr o p u g n a re D e y - lingium : rationes a u t e m , quas adfert, tanti non elle video, ut (ententiam mutem, cfr. infuper Pfaffium g ) Millium h) H a m m o n d u m / ) Michaelis k).
In eodem capite v. 33. ita in diverfum a b e u n t codices tam impreffi quam manufcripti, ut n o n nulli ipxÀuü fevlsgu, alii vero 5c n u m e r o non__»
pauciores 7Ttfw'7w legant. Pofteriores a u te m v er am retinuifte l e g i o n e m id u ni cu m bvin cit , qu o d in_j Bibliis L X X . Int. quibus Paulus fe ufum often- dit, par iter ac apud Eb ræo s antiquiores Pfalmus pr im u s 5c fecundus nu n q ua m divifi f uer int : fed illis fecundus fue rit , qui nobis tertius. In rei fidem tu m antiqua exemplaria no m in are p o f L m u s , qu æ eu n d em adhucdum ordine m fervant, tu m P at ru m erjam cumulare teftimonia. V e r u m om n i u m in- ftar nobis fit Hi lar iu s, qui ita inter alia a i t / ) : erro •
re
e) In var. led. ad L A d o r. / ) Opp. p.
857.-g ) in '7r. de variis N. 7 . L ed ion. p. 270. h ) /. c.
2 ) In A d . 17. k ) h t notis ad Bibli a hhr. De ut 1, ; r .
1} fu Comment, in Pf. 2 . Hier ou n u i, Cypriani, Ter
tulit ani a lior unique Patrum ni hanc rem te {limonia v a - pucl Hodyump, 258. &* Millium l c.
r e fcribentiurtt fieri creditur, ut in or dine fecundus P f al mus iße num eretur, quum primus doäore gentium te* (lante nofcatur. E t hanc le&ionem genuinam efle,
et ia m id non leviter confirmare obfervat eruditifti- m u s Milii u s , quod mutandi J]sgw in 7r fwrw nulla o m n i n o fcribis caufTa efle potuerit, legendi vero
iïevjéfip pro irgooTu longe m a x im a, eo videlicet t e m
po re , q u o Pfalmus primus deinceps divifus reperi« eb atu r. F a v e n t nobis, præter E r a s m u m in fua N . T . edi ti on e, Biblia noftra Svecana antiquiora: in rece nt io rib us e n i m , ne ivavJioQdveix imperitos of f e n d e r e t , hoc m u ta tu m efle cernimus.
Eb r. i , 12. coo'èl TtegißoXociov èxîfyiç du]ùç k} dX-
Xaytfcroflai. Ex ig ua & facili m utatione, pro dX td- %siç, ëXîfyiç, invito Apoftolo, irrepfifle extra du
b i u m ponunt, pr æter rei probabilitatem , (in Ebræo en i m textu eft löbm öö'Vnn P f 102, 2 7 .) & m an u - fcriptorum q u orun darn confenfum, L X X Interpre t e s , quos ho c in loco Paulus xd]d t:6$oi fequitur. N o n eni m credibile eft , e u m , qui Meraphraftis ce t er a fe heic a c c o m m odat, in unica hac voce, ab iliis par ite r acEbræ o codice recedere voluiflt\Re<fte proinde hic iterum vernacula, cfr. Grotium m) & H o d y n).
Joh, ifl, i. nêfav t9 yetjudpfe tôjv ystyav. Q u u m
yéfyocv, j m p , fit nom en proprium & lingulare_j,
huic parriculam tuv fine folœcismo non addi pos- fe, multi a u t u m a r u n t , idque a d e o , ut t5
etiam invitis & reclamantibus codicibus,
reponen-E d u m
dum voluer int Beza & Cafaubonus. V e r u m op e r a m lufifle viros celeberrimos comperies, fi loca 2.
Sam. 15, 23. 1. Reg. 2, 13, 2. Re g . 27, 4. ubi e a d em flexione idem voc ab u lu m re cu rr i t ap ud inter- p r e t e s , conferas, v. Millium & D o r fc h e u m in h. 1.
N e c majoris facienda m agni cujnsdam Viri con je&u ra, qua Mare. 9, 49. tcolvoc irvçiu leg end um
fufpicatur, quam vo ce m E b ræ æ quæ Sacri*
fictum igne coufumcndum den ot at, a q u i p o l l e re aic__,.
Ho c e n i m , p r æ t e r q u a m quod fine o m n i u m co d i cum a u t o r i t ä r e dic atur, inde (u flk ie nt er d i l u i t u r , qu od ea vo x apud Helleniftas, cueis in ritualibus ex p r i m e n d is i m p ri m i s preiïe adhaerere (olent Seri* p to re s lacri , n u s q u am r e p e ri a t u r ufurpata. cfr. H a m m o n d u m 0) Clericum p , & Millium q).
Li tem er ud ito ru m de K a i n a n e , qu em g en ea logiae Salvatoris Luc as c. 3, v. 36. inferit, hoc loco e n a r r a r e , a noftro inftituto non foret alienum. L X X (cilicet interpretes, uti in hilloria & c hr on o ta xi P a
t r i a r c h a r u m ab E b r æ o t ex tu n i m i u m qu a n t u m re- cef leru nt; ita Kainanem inter Ar p h ax ad & , qui e- u m in fontibus immediate excipit, Salam m edi um ponunt. Hinc L u c a s , qui Alexandrinos f t r i t e , p ro u t a u d i v i m u s , fcqui a m a t , idem n o m e n reti- nuifie putatur. Ve ru m enim v e r o , q u u m proli x i o r e m tra<flationem ha:c materia re q u i ra r , & in- tricatior (it, i r r r r o , nifi f um m a adhibeatur cautio,
maxi-0) In Comment. m N .T . in Mare. 9. p ) in Arte
m a x i m o c u m periculo conjun&a, hanc a me li t e m r e m o vere liceat. Si etenim Kainanem in Ev- angelifta retinendum dixeris, Veteris T . oracula c o r ru p tionis argui poiïent, utpote ex quibus hoc n o m e n exciderit. Si excludendum malis, Lucam f up erf luum efte , facile quis concluferic, quum-» o m n i a exempla, fi unum Cantabrigienfe, idque hoc in ne got io fubleftje admodum fidei, exceperis, Kai n a n e m in ferie Patriarcliali conftanter retineant: ut
a d e o , quoquo nos vertamus, non leves nos cir c u m d e n t difficultates. Hisce confideratis Scaliger, m a g n u m illud inter eruditos nom en, Elia aliquo vindice hunc nodum indigere arbitratus, STteyeiv confultius duxit, quam, in re adeo incerta, certi quid pronunciare. Nos, licet tanti Viri exemplo v e n i a m detre&ati certaminis nobis videamur pro m e r e r i ; ut juftius tamen eam poftulare queamus, hoc a d dim us, quod multi eruditorum dubitent, u- t r u m in Verfione græca Kainan olim exftiterit, an, qu od f ort iter propugnat Millius r), fequiori demum ætate fuerit infèrtus. Si hanc rem plenius enarra tam & discufiTam perluftrare velis, adi Caloviums) S p a n h em ium /), Ufierium //), Hodyum x). Circa in te gr a m vero hanc fe&ionem Pfaffium y) & Mil
lium ^
z).
E 2 U S U S
r') A d Luc. c. 7. in var. letf. s) ht proleç. Bibi;
illuftr. & Crit. S. p. 75. t) ht dubiis Evangel,
p. 137. (eq. u) In difj. de Kainane.
x ) p . 268»
