Theses medicæ de crisibus, quas, consent, experient. facult. medic. in reg. academ. Upsaliensi, præside Samuele Aurivillio ... pro gradu doctoris medicinæ publicæ ventilationi offert stipendiarius Sollenianus, Magnus Gabr. Österman, Fierdhundrensis. In au

. 10,

D. D.

1

_{THESES MEDICÆ}

DE

C R I S I B U S ,

C O N SE N T . EXPERIENT. FACULT. MEDIC. IN _{REG. A C AD FM . UPSALIENSI,}

PRÆSIDE

SAMUELE

AURTYILLIO

M . D. MED. REG. ANAT. ET MED. PRACT. PROFESS. REG. ET ORD. S. R. S. MEMBR.

PRO G RADU DOCTORIS MEDICINÆ PUBLICÆ VENTILATIONI OFFERT

s t i p e n d i a r iu s _{s o l l e n ia n u s ,}

MAGNUS GABR. ÖSTERMAN,

F IE R D H U N D RENSIS.

IN A U D IT . CAROL. M AJ. D. VII. JUNII

mM

H. A. & P.

« e s s e s s i e ü s s s »

Ï P S A L I i .

i. _{N . y.} §> i.

C

ru m matia, vel e locckfingulariter affe&o, reje&ionem.

5.

Morbofa materie, quæ fangvini inhærens febrim ac­ cendit, prius non liberari natura folet, quam febris irbpe- tu fuba&a,aliquam faltem partem,fuerit illa materies, & idonea reddita, quæ minima atque excernentia tranfeat vafcula} feu, ad receptum loquendi modum, co<fta bene _fuerit.

§. III. _/

Morbofa autem materie, quæ vel invafis,' vel ex- |ra eadem, ftagnans peculiari infigitur loco, hunc inflam­_{m a t ,}

atque fic toto in corpore febrem excitat, fi liberabi­ tu r ifte locus# aut redibit illa in circulum, aut eloco ipfo rejicietur, ut nemini non perlpicuum erit.

§. IV.

Quoties morbofa materies vel fangvini, vel pecu­ liari inhærens loco, aut mutatur, aut ita humoribus mi-2 _fcetur,

feetur, ut evacuatione, fano in flatu confuetis uberiori natura non indigeat, rejjolvitur absque crift morbus5 fed rara felicitas, levius nifl fuerit malum.

$. V.

Perfe& a trifis e fi, quæ morbofam materiam bene

coétam, vel folutam, prorfus e corpore eliminans, mor* bum perfe&e folvit, integra ut redeat cito fanltas.

§* VI.

Tmperfe&ft tr i fis e ft, quæ morbofam materiem'non

perfeéte coélam, vel e communi humorum mafia non ex­ pellit penitus, vel ex illa quidem, fed in fingularem cor­ poris locum, rejicit, vel denique in fingulari hærentem loco m u ta t, fed non expellit: hinc morbum quidem in flatum vertit priori, faltein initio, leviorem,adhuc tamen morbofum j nunc tendentem in faniratem, nunc pericu- lofum , nunc ad certam ducentem mortem.

5. VII.

Perfedla crifis, quum vehementem morbum folvat, In vigorem morbi incidat necefife e f t, feu In tempus peri- culofiflimum, quo de exitu dubia fpe fiuduant præfentes.

§.

In crifi pe rF e d a , morbi materiem, communi fan- gvinis circulo circumfluentem, per communes illas ex­ pellit natura vias, per quas depuratur jugiter fano in fta- tu fangvinea mafia, cutis videlicet poros & renum tu­ bulos; hoc eft, per fudores & urinas, fsepius conjundim, fed maxime per fudores.

§ . IX .

Sudorem criticum vix aliud certius præfagit, quam

u rin a , q u æ , dum friget, turbatur p rim u m , poft fedi- mencum d ep o n it, qualis circa quartum diem efie ut pluri­ mum incipit. Inflantem vero proxime præit, vel potius •o m ita tu r, pulfus mollior, forfitan inciduus vel undo- fus, atque obrepens fomaus, qui cum tranquilla magis

magis-magîsque refplratlone continuatur, & fub quo fotura ma- 'dore perfunditur corpus. Ex hoc experredïus ægrotus r e f e d u m fe m o x fentit, atque fymptomata mitigata, ea- demque in dies poftea mitiora.

$ • X»

V rina critica coéloe funt, hoe eft,pariter atque Übe

quæ crifin indicant, turbidæ primum , poft fedimentum , rubellum ut plurimum, cito deponentes: 8c eo quidem copiofiores, eo plus dejicientes ledimenti, quo perfe<ftir o r crifis, & fimul parcior fuerit fudor; qualis ille in mul- ris eft ex cutis ftritta textura} qualis etiam hiemali potius tem peftate, quam æftiva,

X I;

Quum in omni febre, ex incitato i ut veri fimile, fangvinis curfu, minuatur & vaporis per cutem exhala­ tio, & lotii per renes fecretio, hinc tenuioris humoris plus in tangvine retineatur : vi<fto morbo, quæcunque e- jus fuerit caufta > ac fangvinis fedato motu, prlftinæ re- tiltuuntur evacuationes, & via utraque copiofe evacua* tur hum or, cujus ineft in fangvine copia,

§. XII,

Antiquis haud infrequens, noftris vero temporibus rarior crifis, quæ /anqvitàs fluxu febres acutas folvjt. Et narium maxime celebrata eft critica bamorrhagia j il­ lis ex indiciis praevidenda, quae fangvinis ad caput ruen­ tis impetum defignant; forte etiam ex fingulari pulfu di­ croto, fubtiliftimis fentiendo digitis, ut perhibent recentio-

rum

m elior, quam quod rupta vafa impune ferant nares, pul­ mones non item: fed periculi omnino pleniftirna exfpe- ftatio, quum, turgentibus circa caput, ex adadto fortius fortiusque fanguine, vafis, fatorum adfcribendum cle­ mentiae, cerebri fi prius non crepuerint vafa, quam na­ rium.

5 . XIII

Per hämorrhoides m enfirm p e rfe ä e folvuntiw nonnunquam febres, in viris quidem, quos iili evacua­ tioni coaéta, in feminis, quas huic fpontanea afivefecit natura. Sed forte & his crifeos generibus denegabitur aliquando a periculo & incommodis tuta falus ; filtern hæm orrhoidlbus, ad illa referendis naturae bem^fixia, quæ ut morbi omnino indolem h a b e n t, ita jufta ac

tempeftiva avertuntur medicina. §. XIV.

Ex fingularibus vitiis ortas febres, fingulares fol- vunt crifes. Quæ a colledis corruptisque in alimento­ rum canali impuritatibus, vomitu nonnunquam , fre­ quentius dejectionibus, judicantur. H inc febribus au­ tumnalibus, biliofis, putridis, frequentes diarrhœæ cri- ticæj a lingva tumida, hypocbondriis tenfjs, inteftino- 'rum m urm ure, fi mala non comitentur fi g n a , pulfu- que interm ittente, ut dicunt fe obfervafie q uidam , præ- dicendæ, cum ægrofi levamine conjun&æ. Exanthe- maticas quasdam & malignas pariter non raro folvit di- orrhœa. Has vero fi excipiamus, forte imprudentiae & cunctationi debebitur incommoda crifis, quæ, tempefti- ve adhibitis evacuantibus remediis, rarior deprehendi­ tur. De longis vero non hic fermo eft morbis.

§. XV.

Pulmonum inflammationibus, opportune non refo- lutis, propria eft crisis per fpu ta 9 minime tamen ita ad fanitatem neceflaria, ut exfpeftanda femper, Cum fu- doribus & urinis criticis erunt fputa , eademque vel tenuiora & facile euntia ; vel fpifiiufcula, albida, æqualia, hoc efi: coéla, quæ non molefte trahuntur, quæque tanto minus fpifia e run t, fantoque citius cefTa« tura, quo leviores in pulmonibus fuerint abfcefluli.

r • ■

*

)

7

( *

$.

Ex imperfeélls crlfibus funt fudons non fa t is copiofi, non fatis reficientes* aut fymptorftata minuentes, cum uri­ nis turbidis, parum vel nihil deponentibus fedimenti, qui quidem vel recidivas, vel lentas febres, v e l, acce­ dentibus he&icse febris indiciis , fuppuratlones vifcerum praenuntiant,

XVII.

A d easdem pertinent Metaftatici tumores maligna* rum praecipue febrium, quoties diåis modo parcioribus fudoribus imperfe&ae crifeos dolor circa locum aliquem externum ,, cum novae febris initiis, fe adjunxerit, ex- fpeélandi; vel circa aures, parotidum nomine, a glan­ dulis ejusdem nominis, quas occupant; vel circa crura & articulos: maturandi & aperiendi, quam ocyflime p o f l i t , præfertim fi maligni quid habuerint, ut vitiofae materiei celerrimus detur exitus. _{Nec Injuria ad hos} referimus bubones & carbunculos peftis comites, quip* pe non (implicis, fed critici rationem habentes fym- ptomatis..

§. xvnr.

Pariter imperfe&a crifi febres folvunt exanthema-

t a , morbofa materie ad cutem reje&a. Ex his alia

febri cui fuccedunt non necefiario jundta; alia febri, peculiari modo' decurrenti, fingulariter nexa. Ad illa maxime pertinent exanthemata miliaria, multis fuper- venlentia febribus, illis praecipue, quæ cohibitae deben­ tu r exhalationi cutis, nonnunquam naturae jninus quam artis opera, quum calidioris regiminis faepe fint effeétus. Ex horum numero & variolae fu n t, & morbilli, & pur­ purae fingulares fpecies, & forte,quae minoris diferiminis, urticata exanthemata , fcarlatina, alia.

f . X IX ,

Ut febrium decurfus, ita & crifes dierum fpatiis

circumîcripferunt jam dudum v e te r e s , obfervatores ac- curatiffimi, & fe'gtenariis quidem, ut in lingularum fe-

ptim anarum dies uhimos crifes inciderent, fingularum ve­

r o ruartus ordine cuiusque critici diei index effiet. Quam

numerandi rationem, xiubium, an obfervationes primam, an P y th a g o r ie » fictiones ffiabiliverint; Interim ut ob-

fervationibus non repugna* omnimode, ita nec eo usque convenit, ut fcrupulole nimis diebus & horis eriles eo- rumque indicia adfigamus.

§. XX.

Gravior eft quæftio, artis ne vis quaedam magna fit ad ialutares efficiendas crifes, cui affirmando refpon- dere nulli dubitamus, quum naturam, nifi arte diredtam, morte plurimas terminare febres in confeffio fit. N atu­ r a vero, morbum fuperantis, modos nunc imitabitur, nunc corriget M edicus, naturæ fer vus intelligens, & quidquid agit non fuis fed naturæ viribus agens. H inc £*lutam hæmorrhagia febrim cum viderit, & a multis relatam legerit, idem artificiali fengvinis miffione eo a- lacrius conabitur præftare, quo evidentius idem om ni­ no confilium iubminillrat circuli fangvinis veritas. I n - teftinorum onera febribus ignem addere, & quum bene res cedit, criticas dejedtiones efficere, quum animad­ verterit, mox ab initio fomitem expellere no n morabi­

tur. Verbo, naturam dirigat regulis remediis- que ab eadem lubminlffiratis natura.