i
- , $ D # D.D I S S E R T A T I O
DEEBRAISMIS
a p u d
M ATTHÆUM
Cujus
P A R T E M P R I O R E MV E N I A A U P U S S .
FAC
P U B L I C O E X A M I N I M O D E S T E D E F E R U N TS V E N O A L L G U R É N ,
P h i l o s . M a g i s t . à t q u eABRA II
AM
US
ROLANDS PRINTZ,
F j E R D H U K Ü R I N S I S .
IN AUDIT. GUST. MAJ. D. XXIII JUNII MDCCXCVII.
H . A. M. C. v
U P S A L I Æ ,
G & O S S M J L W J D Z h& M E W
I
G J E J E X X
H Ö G Å D L E H E R RC A M I . C Q Ü N E Ï J I J S
• •9
S lå g tf k a p tn r fb rb in d elfer
,
tned den tnyckna godhet
H err Grofshandlaren redan f r å n m in fpådare barndom
behagat ådagalägga mot m i g
,
väcka min bbjelfe at till eg
na E D E R forfilingen a f mina Acadcmifka ftudier
—
O m detta m it t fb rjb k ej kan fva ra mot min t i l l g i f
venhet och m ina k ä n flo r
,
Jkall j a g åtminftone fb k a
tilfredsjiälla d e m
,
genom -de trogna/le bnfkningar f b r
E D E R fållhet
—
M åtte Fbrfynen ännu i många år
m ed åm tnajh vå rd befkydda
E D E R
Ålderdom
—
f å r
Ijitfva den med alt hvad Jom utgör menfkiiga lifvets
lugn och fårnåjelfe
—
M ed uprigtigafle vårdnad och hbgagtning bar åran lefva
H Ô G Â D L E H E R R G R O S S H A N D L A R E N S
Ödmjukaße Tjenare
ui cuilibet linguæ f u n t i d i o t i s m i , Tnterpreti jam p r o r - fus o m i t t e n d i , jarn n o n nili f u m m a cum difficultate r e t i n e n d i ; quae e a d e m difficultas eo m a j o r e v a d i t , q u o l o n g i u s u t ra que l i n g n a a fe i n v i c e m d i l l a t , t e m p o r e , cul t u , g e n i o , m o r i b u s q u e g e n t i s , cui eft in u l u , fuitve. Sic m i r u m cuipi am n o n v i d e a t u r , t o t moleftiis p r e m i , q ui O r a c u l a N o v i Foederis in v e r n a c u l a m t r a n s f e r e n d a a d g r e - d i u n t u r . E t e n i m E v a n g e l i f t æ atque A po f t o l i n o n f o l u m a n o f t r o , q uo d v i v i m u s , t e m p o r e , l o n g e a b f u e r u n t , fed & li nguae, vel illis f c r i b e n t i b u s , ant iqui sf imæ, imi tati f u n t i d i o t i s m o s , qui t a m e n aeque facile fe c o ë v i s c o m m e n d a b a n t , ac nobis p e r e g r i n i a u d i u n t , <
5
c p r o p e m o d u m b a r-Fa c il e c o n c e d i m u s , p r i m a m I n t e r p r e t i esfe l e g e m , ut
fenfâ
gu£toris eliciat & r e d d a t ; quae fane fi p o f l h a b e a t u r , o m n i s p e r p e r a m collocatus erit labor. Juxta v e r o exifti- m a m u s , e u m in hac c u r a n o n o p o r t e r e v e r f a r i unice. E t e n i m ipfi n o n m o d o c a v e n d u m e l t , ne plus dicat m i - n u s v e , q u a m au£tor e x h i b e a t , fed & , ne j ul lo v i v i d i o r i i m a g i n a t i o n i s i m p e t u a b r e p t u s , e x e m p l a r i d e c u s a d d e r e c o n e t u r f p u r i u m , aut e x p l i c a t i o n i b u s , praeter r e m immis** f i s , v i m di&ionis e x t e n u e t f e r m o n e m q u e l a n g u i d u m r e d d a r , q u i d q u o d , ipfi i n c u m b i t , ut, q u a n t u m fua i p f t u s l i n g u a p e r m i f e r i t , antiqui f e r m o n i s g e n i u m , d i c e n d i f o r m a s§. Î
b a r i
. §. II
î m a g i n e s q u e f e rv e t - q u o l e & o r fæculo a u & o r i s fui q u a d i nt e r es f e fibi videatur. A t v e r o in id fi e l a b o r a v e r i t , ufe E v a n g e l i d a r u m f c r i p t a , p e r fe fimplicia, n e c elegantiae l a u d e m c a p t a n t i a , l e c e n t i o r i s eloquentiae a d p a r a t u flori da r e d d a t & p r a e g n a n t i a , limites fuos t r a n s g r e d i t u r , & a d f e n f u * q u e m v e n a t u r , de di tui ru r facillime. §. I I L N o n i g n o r a m u s , V i r o s C e l e b e r r i m o s acres in id con-* tulisfe c u r a s , ut N o v i T e d a m e n t i Au £t or i bu s f e r m o n e m v i n d i c a r e n t , c a d e gr aecum, ex p r o f a n i s autftoribus c o n g e r e n d o loca parallela, ad q u o r u m e x e m p l a r l i n g u æ N o v i T e d a m e n t i puritas falva perfideret. L a r g i m u r q u o q u e ,
h o n o r e m , e u m q u e non e x i g u u m h a b e n d u m esfe P h i l o l o gis, q u o s , r e m »icet a d g r es d fuerint, h u m e r i s g r a v i o r e m , e x o p t i m o t a m e n laboris confilio j u d i c a n d o s r e p u t a b i t q u i s q u e i n g e n u u s c e n f o r , urpot e ve rit os , ne b ar bar a d i - $ i o T h e o p n e u d i a e aliquid detraherer. H o c e n i m i p f o r u m f t ud io felicirer effe£lum e d , ut dete&a fint h a u d p a u c a 3
quae fini i n t e n t o q u a m v i s n o n i n f e r v i e r i n t penitus, at lu c e m t a m e n I n t e r p r e t i adrulerint n o n c o n t e m n e n d a m . C o n t r a e a , fpe c e r t a praecipimus, hujus aeratis fore n e m i n e m , q u i , vel m e d i o c r i t e r e r u d i t u s , facris au£!oribus vitio v e r t a t , q u o d l i n g u a , ab ungviculis i n d e ipfis f a m i l i a r i s , t r a n s l u c e a t , ubi v e r i r a t e m , a d i v i n o d o f l o r e a c c e p t a m , n o n m i n u s f u i, q ua m futuri t e m p o r i s h o m i n i b u s p at ef actam v o l u e r u n t . Potius o p o r t e t c r e d a m u s , N o v i Foederis O r a c u l o r u m a m e n t i a m in d u b i u m esfe r e v o c a t u r o s , qui res accuratius i n f p i c i u n r , fi Matthaeus, M a r c u s , c e t e r i , o p e r a e d i d i s f e n t ejus puritatis & , cultus, q u o f u p e r b i u n r ' P o l y
bii arque Demofihenis. H i n c , ex n o d r o q u i d e m j u d i c i o . I n t e r p r e s facer bene confidet A u & o r i , L e & o r i , fibi, ubi n o n m o d o dili fimplicitarem & n e r v u m t u e a t u r , fed Sc a n t i q u i t a t i s h a l i t u m , qui, nefeio qu id gravitatis & p o n d e ris
De Ehr ai s mi s apuâ M a tth ä u m .
3
ris f p i r a t , m u l t u m q u e fui p e r d e r e t , fi m a n u ine xo rab ili e x p u n g e r e t I n t e r p r e s , q u i d q u i d E b r a i s m u m redoleat. N e c t a m e n t e x t ui ad eo p re s fe a d h æ r e n d u m p u t a m u s , u t cla r i t a t i lin gu æq u e g e n i o vis i n f e r a t u r . §. I V . TU t a u t e m i n t e r p r e s turo j u d i c e t , quid ex H e b r a e o r u m f e r m o n e r e t i n e a t , q u i d o m i t t a r , quid c o m m o d e t r a n s f e r a t , regulis difficulter efficitur, qui n potius perfaepe a u r e m felicius confulat f e n f u m q u e , q u a m n o r m a m , qu a e, p r o c e m p o r e c a p t u q u e l e f l o r i s , haud r a r o variat. A d i- p f a m v e r b o r u m c o n f t r u & i o n e m q u o d a t t i n e t , in id la b o re t, u t perfpiouitati' f e r m o n i s , d e c o r i , g r a v ita ti p r o v i d e a t u r ; u t praetentis litteraturae h u m a n i o r i s p r æ c e p t a o b f e r v e n t u r , ca ut e t a m e n , n e q ue i n n o v a n d i f t u d i o ; ut ab a n t i q u i o r e illo n u m e r o non d i f c e d a t u r , quo q u i d e m facris oraculis d i g n i t a s c o n c i l i a t u r , & d i v i n a vel ex f o n o q u o d a m m o d o d i f t i n g u a n t u r a profanis. Dein claritati r e r u m p r o f p i c i e n - d u m j u d i c a m u s , ita t a m e n , ut d i c tiones Biblicæ, ex ufu q u o t i d i a n o d u d u m familiares, cum te r m i n is ex r e c e n t i o r i m o r u m p h i l o f o p h i a , vel ex o r n a t i o ri d ic e n d i g e n e r e , p le - r i s q u e o b f c u r i s , n o n c o m m u t e n t u r t e m e r e . ' E a n d e m e x E b r a i s m i s line culp4 r e t i n e n d u m esfe exiftimamus q u i d
q u i d g e n i o linguae n o n officiat, n e c alia Svecano L e £ t o r i f u g g e r a t , q u a m textus Judæo.
§. V;
D e clasfium n u m e r o c o n f t i t u e n d o , in quas diftribui- r e o p o r t e t N o v i T e f t a m e n t i E b r a i s m o s , nec cum a) V y s f i o , qui t r e d e c i m , nec cum V o r f t i o b) qui triginra admifit & u- n a m , p r o l i x a nobis e rit difceptatio. Sufficiat obffirvasfe, h a u t paucis di £tionibus inuftam esfe E br ai zantis fermo nis n o r a m ,
A 2 q u a m
f » i i ■: - « , . . i — i. . — . — - i " ■ ■■ - n — ■ U - %
f l ) I n D i a l e S o l o g i a S.
q u a m t a m e n ex n o f t r o judicio i m m e r i t o l uf ti ne nr. Sic n u m e r o f æ E b r a i s m o r u m familiæ adjunctas nolurrms repe- tiones illas f r e q u e n t i s f i m a s , quæ
ftili
infantiam p r o d u n t , & in quavis l i n g u a , n o n m o d o &u£lori minus e x e r c i t a t o e x c i d u n t , fed & p o f te ri or i bu s neglectis curis, aetatem d u r a n t a). Q u o d q u i d e m dicendi ge nus le£tori politioris
cultus licet n o n a r r i d e a t , quin potius displiceat, I n t e r p r e ti t a m e n caute c a f t i g a n d u m esfe c e n l e m u s , q u i p p e qui i u u m n o n esfe p e r p e n d e t , ut e x e m p l a r f ub f t r at u m c o r r i g a t , led r e ddat . N e c in E b r a i s r n o r u m n u m e r u m r e f e r i
m u s v e r b a n e u t r a tr anlirive p o l i t a , nec v er ba pas liva 11- gnificationis m e d i æ , vel poteftatem p e r m i t t e n d i luftinen- tia. Q u a m v i s e n i m a u t u m e m u s , verba hæc p e r f o n a t a J u d a e u m, graece f e r i b e n t e m , p r o d e r e , linguæ t a m e n Ebraeæ, cujus g e n u i n a indoles ea n o n a d m i t t i t , n e q u a q u a m o r i g i
n e m d e b e n t ; q u i n potius neceslitati, qua f e r i p t o r e s facri fe p r e s f o s f e n t i e b a n t , verba gr æca ad varias î e r m o n i s E - braei f o r ma s exa&uri. Q u æ hujus o r di ni s f u n t , ad m e n t em au£toris, e c o n t e x t u facile c o g n o f c e n d a m , v e r t a n t u r , ne m o n f t r i q u i d p r o de at . N e c Ebraismis a d f e r i p r a m v o l u m u s n u m e r o r u m lie dictam f y l l e p f i n , quae, vel b e n e
Graecis n o n i n f r e q u e n s , n e q u e f ervata ftili orientalis prae fe fert h a b i t u m , n e q u e reftituta f e nf um audtoris p e r m u * t a t , atque a d e o , p r o r e n a t a , j a m r e d d a t u r , jam r e c u - d a ru r b). N e c ex h e b r a i z a n d i c o n f v e t u d i n e fa£tum
esfe
a r b i t r a m u r , quod h i n c i n d e i r r e p f e r i t aut cafus i n f o l e n s , aut praepolitio ufui a d v e r f a , aut q u i d q u i d g r a m m a t i c o r u m
re-« ) V. g . in d i a l o g i s Ubique r e c u r r i t : E A
eysv ctulcc, XTTcKçiïets
BI7TBV CCvlotï. e. f. p. _
A ) Sy 1 iepfis n u m e r o r t j m , ü bi l e n i o r ! ad v e r b u m verti poreu e. ç* M a t h , X V : 3 2 . d u r i o r s u t e m , u i M a i h . V l l i : 3 4 . 7rcc<rcc
S e v - K o u ' M e c M a t h . X I I I : ?4- e t â w a<r % • n c f lp id u a v l a ,
r e g u l i s v i m i n f e r a t ; A u f t o r e s e n i m , lingua utentes fibi n o n v e r n a c u l a , e x ve rf io ne A l e x a n d r i n a , ufuque l o q u e n d i , ne c ad regulas artis oratoriae, Graeca d i d i c e r a n t r ) .
N o b i s c o n t r a E b r a i s m i h a b e n t u r illae N . F. f v\csis y quae, v el ex f o r m a d i c e n d i A b r a h a m i d a r u m , vel e x i n g e n i o g e n t i s profe&cE , l e g e n t e m q u e m q u e e o p e r d u c u n t , ut n o n posfit n o n f e n t i r e , cujus ori gi ni s fit A u & o r . H i s prae m i s t i s , pauca ex M a t t h a e o , huc f p e & a n t i a , f u b j u n g i m u s , v e n i a m C a n d i d i L e c t o r i s nobis promittentes.]
C L A S S I S .
1
.Pic on a [mi.
E x hac familia I n t e r p r e t i e l i m i n a n d u m c e n f è m u s , q u i d q u i d o r a t i o n i Svecanae v i m inferret & offenfam.
a ) N o m i n a .
— AN HP. uvüçe: v m v fl oc t Matth. X I I : 41. Ninivitae.
— ANQPXinor.
ot\i$çùù
7:oc
X I I I: 28.
inimicus
X I I I : 45. M ercator. ocv
9
çœ7
rcs oiKoiïec7
ro\tts X I I I : 52. P ater fam ilias., ocv^çcc7tos ßoccihevs X V I I I : 3 3.R e x . Sic r e d u n d a t Ebr. vn:n. G e n . X L V I : 32. '»sn dv^dn
h. e. v ir i p a fîo res, nid forte in his locis oc\§ çcü7;qs% ad m o
r e m E b r æ o r u m , p r o
7
is adiit.— M E S O N . Ejc fj-scTH Icov Sikocimv X I I I : 49* a juflis d i- fcernet, fic - p n Pf. X X I I : i ç . cor meum liquefeit in medio vi* fceru m , & m p , N u m . X I V : 13. eduxifti populum mpx> e medio JE g yp ti. I n t e r d u m v e r o , ubi intenfive pofirum es-
fe v i d e t u r , p s a o v , ut M a t h . X : 16. ev y.eaco A uxow y tnidt
tbland u lfva r — X I I I : 25. oevoe fxsvov erflu, hinc inde inter tr itic u m , t o l e r a r i o p o r t e t .
A 3 — O N O
-c ) M i t h . i o : 2 ?. c c Ç K f c v l œ fxoc$Y\lr\ n o t y i v t f l x i u a c M o c a r # -
A 0(7 o c v ls f n e u Hov h o c pro 7 « J e t Aw, Aft. X V; 1 7. fo i e ÿ v r j y ( Ç a s *
•— ONOMA. KotKeoeis evojua ccvla I: ' 2 i . - vocabis sum fie DU?, f i e n . X L I : 51, tv Iw ovofxun avla ek
7
r«rxo-i X I I : 21. in eum jperabunt. Sic : laudate m m dm?; Pf. C X I I I : 1. h.e. Jebovam .
— n P O Z n n O N . AnoceKKw nrço m^oowTta oy X I : to,
ante te m itto. Sic •oö1?, M a l . I I I : 3. ,
b ) P r o n o m i n a .
— A T T O S . ïlotv çypoc uçyov — u7to^wayci yreçi u u f8 Ko-
y ov X U : 36. pro quovis verbo temerario rationem reddituri Junt. ccçcev xca SyKv syroiyasv ctufys X I X : 4. M arem crea- v i t fœm inam , Sic p r o n o m e n d e m o n f t r a r i v u m o tio fu m r e p e r i m u s Cap. X X I : 41. xuxwa — xuxys unoKean uvlys ; cfr. Gen. I: 27.-D.nN E x od . V : 22. m 1. Sam. X : 10.
Q u a n d o q u e t a m en participiis empharice quafi a d d i t u r , ae q u e a d e o q u a mvis prae fe ferat p l e o n a s m u m , haud i n c o m m o d e verlioni i n f e r a t u r , ut uno l y w ryjevlos uçbyeelui
u n avi8. X X V : 29. T h e n , fom icke r å t t använder, f i å n honom fkall taget varda. C/r. X I I I : 12. fic & Apoc. 0 vmwv, Ttotyow uvlov — III: i i .
Den
, [om v in n e ry honom v ill ja ggöra t i l en pelare.
i. c) .Verba.
— APXOMAI haec v o x ple on iza t haud raro. C e r t o ,
A£l. I : i. M a r c i V I : 7. fo rte & M a th . Cap. X V I : 2 2 .y&cc»
lo emTifjictv — Sic ' n n n G e n e f . I X : ao. N u m . X X V : 1.
i . Par, I: 10.
— AOKE.fi,. py 'iïc^yle Keyeiv II I: 9. ne cogitetis5 f o r fan e x D fimiluudinis Eb raeorum fæpe r e d u n d a n t e . N u m .
X I : i. Deut. I X : 10.
KAI eyevslo, q u o d asfidue Evangeliftarum t r a n a t u s i n
c h o a t & n a r r a t i o n e s , f o r m a m i m i t a t u r E b r æ o r u m m m , - & , e x n o ß r o ju d i c i o , ab i n t e r p r e t e S v e c a n o , p r o
condi-t i o n e r e i referendae, jam r e d d a condi-t u r , jam pr aecondi-termicondi-tcondi-tacondi-tur.
A t t a m e n i nt e r hujus o rdinis pleonasmos , col locare d u
b i t a m u s p l e n i o r e m illam f o r mu l a m : yjou W o oKcv y e y -*->
I : 22. X X I : 4 , , quæ fine dubio fpe&at V . T , l o c a , live p r o p h e t i c a h a b e a n r u r , live adcommodata..
— nOFETXl. 7rcçsvh}e v.cu pxBife IX 2: 13. addife ite ; u£ v e r b a i n c h o a n d i Ebraea, continuati onem imdicantia & a- f t u m ,
d ) Particulae.:
— o n i s f l . os cMcÅa&et cfficrco /u& M a t t h . X : 30. M e
fequens Sic Ebr. ’o n N G e n , X X X V : 5. rvfecuti f u n t ^ r \ t *
filios Jacobi.
— F N , nota dativi. e7PcttiJocv ev uvla> X VIT : 12. feceru n t
ip ft, ubi ev r e d u n d a t ex m or e Ebraeormm praefigendi S
E x o d . I V : 8. Vipb v w obeûire voct§ abeft e n i m fine cul p a M a t h . X X I ; 40. h itcirpu ytooçycis,
E IS e tv eu eis fi eyewi&t] eis~ v.eÇxh v\v yioviets. X X I î 41*
fa S lu s t.f t lapis angularis eacvfut eis cccçkoi pc /avXI X; 5. cfr%
Pf. C X V I
1
I :: 2 1 , 22o Gen. I I : 7.AIA
7
afo line vi concludendi Cap. X V ' I J Ï : 23. X X I I I *54. cfr. M a r c . X I I : 24, Sic Ebræoruni pb> Jud. V l l i 7. Jer, X L I X ; 3 6 , otiole adelh
— Icfe, i n t e r j e f t i o M a rt h æo , ad f o r r n a m E b r æ o r u t n r u n p e r f r e q u e n s , fed a t t a m e n , ut nobis v ii d et ur , n o n prae t e r m i t t e n d a t e m e r e , q u i p p e quac le&oris a t t e n t i o n e m e x c i t a t , & ft i li g e n i u m in aprico ponit.
H u i c cUsfi a d j u n g u n t n on n u l l i , orefeivx fu x y ç t V i t 26. X I I I : 32. xçivoc fe V I : 28. ttoçfos fe w yqa V I : 30. quae q u i d e m E b r a i s m u m fpiranr, cfr Jüan. I V : 9. Dvowntp» P £
C I I I : 4. Q u æ tarnen e o minus pleonaftnce a d l u n t , q u o
cer-certius eft, his e p ith etis diftingui aves feras a d o m efti- cis, h e r b a s q u e f p o n ta n ea s a cultis. Si v e r o quis ita ju dicet ßuaiXevs % s yr\s X V I I : 25*. ad f o r m a m e a n d e m Pf. II: 2 , facile »pr. a d f e n t i m u r , q u æ ramen p l e n i o r fit, ub i v e r t a t u r .
