i t J / .
D I S S E R T A T I O P R I L O L O G I C A
D E
RARIORI QUADAM EDITIONE
V E R S I O N I S A R A B I C Æ
SACRORUM BIBLIORUM,
Q^ U A M , V E N I A A M V L . FAC. P H I L O S . A C A D. U P S ,P R Æ S I D E
M a g .
C A R O L O A U R I V I L L I O ,U N G U A R . ORIE NT. PROF. REG. ET ORD.
S. R. S. M. PRO GRADU P U B L I C O E X A M I N I S U B I I C I T
I O H A N N E S
W I N B O H ,
S T I P E N D . V I C T O R I N . V E S T R O G O T H U S . I N A U D . G U S T A V . D . XIV. IU N . A N. MDCCLXXVI. Ü P S A L I Æ , T Y P I S E D M A N N I A N I S .§. I.
I
n Statu P ta fente Eccleßa Graea, edit. 1714. 8. Alexander Helladius, Typographiæ in Wallachia infti- tutae fa&a mentione, inter alia pag. 17. m em orat, L ibros Ecclefiafticos, etiam in lingua Arabica, una cum V eteri & N o v o Teftamento , cura Patriarchæ Antioche ni , B ucurefti, a. 1700. prodiifle. F.x Helladio idem il- 1 lud repetit Le L o n g , Bibliotheca Sacra pag. i*j. edit. Paris. 1723. fol. & port eum , Illuftris J. D. Michaelis in libro Einleitung in die Göttlichen Schriften des Neuen Bundes pag. 209. part. 1. edit, fecund, faflus fimul, moleftum accidifle, quod præter pauciffima, narrata Helladio, de editione illa refeire nondum plura potuerit. T u m hor t a tu r , ut ficubi viderit forte quispiam, percenfere velit accuratius, operisque oppido rari m erita, fi qua fuerint, exponere. Quoniam igitur, haud fperaca forte, in ma nus n o ftra s , per Hollandiam, venit typis edita verfio A- rabica Sacrorum Bibliorum, quam nusquam obviam ul li e g o quidem legi, vifum operae pretium, quoad lice at per temporis , qua premor, anguftiam & Arabicorum t y p o r u m , quam dolere prope pudet, fiimmam inopiam , breviffimis deferibere. Etfi enim pro certo affirmare non a u fim , efic hanc eamdem iplam , quam dixit Helladius,cujus-<ts? ) 4 ( ^
eujusque uberiorem notitiam defideravit Illuftris Micha elis, tarnen o m n in o improbabile non videatur; fique revera differat una ab altera, haud iliico ingratum, opi n o r , Arabicæ futurum litteratura? cupidis, recenfita pa riter noftra, vel tantillam portiunculam Litterariae Hi* ftoriæ Biblicae accedere*.
§.
IL
Exemplar igitur , quod eft prae m a n ib u s, forma quarta majori im preffu m , præfert titulum gem inum , quorum in altero, poft figuram radiatae crucis, pofita
funt hoc eft:
Teflamen-tum Pctus Ê75 Novum, pars prim a, fubjeftis lingua Italica: Bibia Sacra in Lingua Arabica, T o m o i. Dein poft fi guram aliam radiatae itidem crucis, inter alatos d uo an gelos in genua procumbentes, lubjeffis nubibus, infi ma in parte paginæ leguntur i»**«*- 1753
L j U i j j (£)l* hoc eft : imprejjum anno Cbriftiana œrœ /7/3 in Typograpbia Malâk Rutîli. Pagina proxima, praepofi- to humano capite alato, cernuntur fingula, quæ A rabi ca funt in p rio ri, omiftb titulo Italico, at fubje&a fi gura radiatae crucis.. Si annus impreftionis, charafferi- bus numeralibus Arabicis expreffus , verus fuerit, aut mihi retfe leffus, haud fane effe editio haecce eadem il la p o te rit, quam voluit Helladius. Sed vero , quod in quatuor Evangeliis, Arabice, R om ae, in typographia Medicea editis iç ^io .du du m obfervatum , videlicet recen- tiorem quibusdam exemplaribus injeftum. titulum an
mim mentiri 1619. quæque fraus etiam hodie pervulga* ta , accidit forte, ut reperti, quod latuerat, operis c o m pos factus Bibliopola annum indiderit eum, quo vetera exemplaria primum nactus fuerat. Voces tnaldk rutîli an locum impreflionis defignent, an nomen Typo grap hy , an aliud quidpiam , definire non eft integrum. Si c o n jecture quidem valde incerta detur venia, ad T ypogra- phum hæc d u c e r e t, ex Italia forfitan arcelfitum in Wal- lachiam, aut qui n o v u m in Italia commentus fit titulum, cuique nomen fuerit Angelus Rutilius. Prœfationis, e qua hauriri pollet editoris confilium, aut editi auctoritas textus, om nino nihil. N eque, per opus orone, Latina littera ocurrit ulla, nifi foiis in figit atur is , quæ dicun tu r Typographis. Bibiicos libros continet fcj-ajÉsssJtli Ge-
nefeos, ^ Exodi, Leviticum, N um e
ro r u m , OiJuvVt D euteron om ii, Jofuæ , Judicum , Ru- thæ , quatuor libros R egum , duo Chroni c o r u m , duo Efrar, quorum fecundus elt, qui dicitur et- jam N eh em iæ , librumque Tobiæ , continuo nimirum ordine eodem , quo politi in Romana editione, mox at tingenda. Paginas complet <5 8 8. quarum in ultima quum cufiodis, quem vocant Typographi, loco luhfcripta eft v o x e p ^ ^ 3 , inde colligendum, aut mutilum efle exem plar n o f lr u m , aut infaufio quodam çafu abruptum im primendi infiitutum. Q uod fi revera ad finem perdu d u m opus credatur, inque exemplari adeo noftro delint permulta, hinc etiam potuit fieri, ut five prcefario, five hifloria operis, fi qua exfiiterit, in noftro defideretur,
O ) 6 C 0
T ypi fatis elegantes, neque admodum abfimiles his, qui bus editi Patavii in Italia Alcoranus, Agapiti a Valle Fleoamarum Flores Grammaticales Arabici Idiom. & libri nonnulli a lii, nid quod paullo videantur majores craffi- oresque» Vocalium figuræ ubique abfunt.
{. III.
Quum primum editio harcce obvenerat, prona co mitabatur fufpicio, repetitam modo ede eam , quæ jus- fu typisque Congregationis de propaganda Fide prodiit tribus volum inibus, Romae 1671. fol. & in qua textum Arabicum, ad vulgatae verfionis Latina: habitum, non leviter inflexum , jam diu perviderunt Critici. Neque ea fufpicio magnopere fefellit. Multo enim propius noftrae cum Romana illa convenit, quam cum Arabica in Poly- glottis, aut cum textu Pentateuchi Erpeniani. Sed ta
men hinc atque illinc plurima immutafle aut correxiflfe editor deprehenditur^, qua fid e, aut cujus ad exempla ri* alius præfcriptum nondum dixerim. Quod ut lique at eo certius, caput primum Geneleos libuit conferre & enotare quidquid reperi diferiminis, loco Arabicarum litterarum, quarum typi deficiunt, pofitis Hebraicis.
V. 2. in Romana eft »jy in noftra
4. R. noStjSw Y)*7K p plDl
N . dnWw jo iuSk S*Dt
j*
R.
natata - - - »eoiN. ontata. • - - Kjrv
» j
9 ) 7 (
7 . R . npi3 'fh* ntrobx p t • - ’nbx nx'Dbx pa * - byai N . *ib:bx pia nbx xabx |o • - nbx xabx - - yj*i 9 . R . w 1?' - * - yjno - - - yanjnb
N . pno'bi - - - jxao - • - jyorunb 11. R. ruo njnn xaay
N . xyT xyjxw *wnx xapy
12, R . NHDJJa xna xny-iî n*w» * - - xyit *ay’ xaay - - nairno N . run» jni nb - - - tora xyjx*) *wnx xaay - - nnam 14. R . fxmxbxi nx'xbb pnbt - - - bxanbi - * *wijx pnb
N . ruoixbb nxoxby xju’bi - - xbxa'b) - • (kyj jjia’b 1 5 . R . ’xnbi - - TjnS
N . x ’Jn • • «Trbi
16. R . crnjbxi - - - jxabob - - - fxöbob
N . ouabx y:x on » - ’by abon'b - - »by abon’b 17. R . *vjnb - - - xnbyji
N . xvrb - - nbbx xonbyj* 18. R . p Saanbi - - - abonnbi
N . xbïa'i - - - ttübom
2 0 . R . ibj nnn • - - xvat - ' xa'an - - nbbx N . u ’a - - • kyxüi - xaxan - - xrx nbbx
21. R. Ta - - xnoxJJxo * - - na'inna
N . Yxa - - xnyxuxo - - ronnnoi
2 2 . R . nro'bi N . pro'S»
2 4 . R . xhdxjjxd * • • oxnai • • • bxpi N . xnyxuxo - - xo'xnai - - bxp on 2 5 . R . 3'3n - - - xnDXJJNO
'N Q f
/ O V. 'M 5
2 6. R . *pn<v ND p w i p f a « roat - - v o • • l»o - - SopSa N . *pnno DNin S3 ’Sri *nS3 pxSK ’Sri - vnd - jxrvn - wmS nSS* 2g. R . ^innn'aSn d'ndjSn - - - - NnxyxriNi - • tonew Sxp
N . 3V »n - - TKBt - - NhS *2*01# KJÎ3» - - K'SON] - . ttS'Kp
2p, R . pa’S «na «nwia jn? «nS - - - j n r • - - min.
N . p ’S «nona jnr «n'a - - - va ^ - - • «n 30. R. Saxo xnS pa'S . - - j*vn
N . kSdxö pS p'S - - - nxjxvn 31. R . fon m kiko Sra
N . NJDn jvxai rJ2f
§. IV.
N o n tam fenfum haec afficiunt, quam formas poti us vocum & Grammaticam conftruitionem ; at oftendunc tam en, quem in modum editor fuo in opere verfatus fit. Atque videor etiam mihi animadvertiffe, diffinitio num , intra quemlibet verfum , fignum per duo punita : quod interponitur in R o m a n a ,"noftræ pariter infertum, quoties aliter (enfus ipfius ratio non præceperat. Quin & aperta ifta textui illata injuria, qua pofitum in Vulga- t n , Gen« III. 15. ipfa conteret, e Romana editione in no- ftram m igravit, ubi legitur: çJa. Ut autem in ceteris pariter quid a it um fit, indicetur, unum alterum- ve locum ex his, in quibus aut fenfus difficilior, aut varietas quædam Hebraese leitionis Criticis apparuit, de cerpere liceat & apponere.
Gen. IV. 7. noftra habet • < U#**
a (_j! (^$9 JULsafcl’ ^11 3:3 <y1
y
y t quibus fere confonant hxcce Vul gat«.
gatæ : Nonne f i bene egeris, recipies ; fin nutem male, fia» tim in Joribus peccatum aderit, fed\fub te erit appetitus ejus y tu dominaberis illius. Arabica illa in nonnullis a Romana editione differunt, m ulto autem longius re
cedunt tum ab Erpeniana, tum ab illa, quae in Poly glottis legitur, quaeque, ad Pentateuchum quod attinet, T3ro differt ab edita Hebraicis litteris & pun&is in Penta te u c h o , Hebraeo, Chaldaeo, Arabico & Perfico, Con- ffantinopoli 1546. fol.
V. 8. injunffum exhibetur W y i egrediamur foras, quod in Rom ana eft : cSl* » haud dubie ad præfcriptum Vulgata:, in quam fluxerat e Graeco ra>v L X X . iïiehüxfAev he to 7Teiïlov, quod nec apud Arabem in Polyglottis, nec in E rpeniano, reperitur.
G en. XXXV. 7. alii «3 l£-cô j , ♦Aii »1 &-> fi Latine verteris, erit ipfius textus Vul gatae: £/ appellavit nomen loci illius, Domus Dei y ibi enim apparuit ei Deus. Qua lenfum cum Romana aeque ac Er peniana concordant. In Conffantinopolitana leguntur :
rb
s’rjn on i*1?
p m m
'V« Vs rra yyiDT« 'fi >ini,
a quibus quantum diffet comma idem in Polyglottis, facile v id eb u n t, quibus conferre fuerit volupe.
Gen. XLIX 10. Yj
jsbj t>' nec dux de femore ejus donec veniat qui mittendus cfl, ipfe erit exjpe&atio genti um. T o tid em haec verba exffant in Vulgata. In Roma na tura alia non nulla differunt, tura potiflimum, quod
pro inveniatur politum ; «J cSM1
n u funt omnia, In ter Conftantinopolitanam & editioner» in Polyglottis nulla heic difcrepantia. Multo autem p ro pius ad Hebræam originem accedere textum Erpenii fa tis condat.
Exod. XII. 40.
S-à*v j fu it habitatio filio -rum IJraelir, qua man]erunt in Æ gypto, quadringento-rum &r triginta annorum. N im irum quia in Vulgata, & R o m a na fu a , non invenerat e d i t o r , quæ ad fidem aftae rei in Samaritano exemplo & Græco rm LXX. leguntur, ex prim ere ea non potuit. Sed & ignorat illa tum Arabs in Polyglottis, tum Erpenianus.
L e v . XIII. 39. Hebræa: IIJD «in pD3 paraphrafi bacce explicantur : O^t-d <t>jl Jb
q u * naanifefto derivata ex Villgata, ubi legitur: fc ia t, non ejje lepram, fed maculam coloris candidi. In Polyglottis
non m o d o atque Erpeniana, fed & in R o m an a, Hebrææ
origini congruentiora hoc loco apparent.
Deut. X X X III- 2.
o c u m V ulgata, quae habet: Z? cum eo fanSlorum millia; in dextera ejus ignea le x , multo confen-
tiunt propius, quam cum Romana Arabica. In Poly-
glottis quae leguntur aut in Erpeniano, ante oculos habu- ifle, quisquis ediderit, haud (ane videtur.
Jos. XXI. duo v erfu s, qui pofl 35. abfunt e multis impreffis exemplaribus Hebraei Codicis, in unum jun t o s , poft R om anam , exhibet etiam noftra; quippe ade
rant dudum, in Vulgata- Nequc enim Criticam ra tio
nertr fccutus eam credatur editor, quod in antiquiïlimis Hebræis codicibus ac verfionibus reperiantur.
i. Sam. VI. ip. quod legitur j
L*n t j am ante fere dederat R om ana, & ad vulgatam Latinam quam proxime iterum accedit.
Duo verfus, quos exhibet Hebræus codex ia fine libri pofterioris C hronicorum , perfimiies his, qui exftant initio libri Eirae, quosque non nifi errore feribarum ge minatos fufpicatur Kennicottusr neque omifit noftræ e- d ito r, fiquidem in Romana Arabica & vulgata Latina legerat,
i V.
Sed & nonnulla fubjungantur alia, quat fe confe renti obtulerunt.
Genes. II. 12. nV'ISri vertitur <J**^, fru£lus Cocci eC lade Palmarum, vel potius, qui ex eo defliliat, liquor, lacrim a, g u m m i , quod Bdellium vulgo dicitur. Eft et iam <_)** N um er XI. 7. quum tamen utroque loco
margaritas habeat non Arabs modo in Polyglottis atque Erpenianus , fed & Romana. Eodem verfu Genefeos, □nt£t transfertur , quod Lexicis eft Onyx> uti & in locis ceteris Pentateuchi , ubi Hebræum DHttfûccurrit. At i. Chronicor. XXIX. 2. nofrra re DfiW reddidit
Hyacinthum. Romana ubique Beryllum pofuit. Sic & Arabs in Polyglottis, nifi quod 1. Chron. loco citato pofucrit *%*/ V =!K>’ lapides pr&ßantes. Erpenianus Pen-tateuchus r » conftanter inhæref.
ëïQo ^ ; -r 12
1
CvGen. XXX. 14. 15. 16. ubi in Hebraro efl O ' t H H , legitur Mandragora, q u a m vocem habet etiam On-kelos & Syrus. In Romana , ln Polyglottis Sc F.rpenia- no eft idem quidem deftgnans, u t vulgo exiftima-tur, at diverfæ tamen a noftra originis.
Exod. II. 3. rZ ^ 1 0 3 refpondet l£> in prato, quod nefcio an ex Græco eAoç, an careSio Vulgatæ trans latum fit. Vers. 5, ubi idem c^D recurrit, noftra retinuit quod utroque in verfu prætulit Arabs in Polyglot- tis. Erpenianus maluit p rim o loco CS**/*11 c P , qu o d fimiliter offert Romana, in altero j lJ », pro quo Romana dedit fimpliciter l£*.
Exod. XII. 8- & Num. IX. 11. D'"iVJD explicatur per trA/*'1 La&ucasfilveflrcs, præeuntc Vulgata,
5
c fo r te eciam Græca, quæ vtKçièus habet. In Romana cer nitur Arabs in Polyglottis pariter at-que Erponianus utrobiat-que pofuitExod. XXV. 5. D ^ n n n n y noftræ editor v ertit ifc*lx£=3l|. ojAqc'l haud dubie quia in Vulgata erat ian thinas, e Græco vocMtvct, quorfum fpe&avit etiam R om a n a , pofito iyjl In Polyglottis & Erpeniana obvenit u V ' o . Verfu eodem pro quo D’OT tranftu- lit Arabs in Polyglottis atque Erpenianus, &
quod Romanæ inert, noftræ editor præoptavit
Lev. XI, 14. & fequentibus, in catalogo immunda* rum a v iu m , ea inter Erpenianum textum & noftrum in tercedit confpiratio, ut v o x lola omiftà fît v. 16. quod errore fieri potuit ty p o g raphico , in ceteris omnia ad
H ) * 3 ( &
ad amuflina congruunt. Q uo cafu illud ita evenerit » haud flatuero. Neque enim alia veftigia rep eri, quibus colli g a m , editori noflræ Erpenianum Pentateuchum in prom - tu fuiffè. Qpæ in Polyglottis beic leguntur, quod ad Orthographiam (altim vocis unius alteriusvc difccdunt ; tum pro V. iB« offerunt In Romana contra multiplex obvia eft differentia.
i. Reg. X. i i. i2. retinetur, prseeunte Romana» fcribiturque fic & 2. Chron. IX. 10. 11. At cap. II. 7. vertitur D'OUÏR j > . , præeunte itidem Roma na , quod refpondet r£> in v e rfio n e , quae infec ta Polyglottis.
§. VL
Enimvero etiam hacc ipfa, hisque fimilia complura alia*, non iftud m odo oftenderint, quod initio pofkuro» videlicet ad Romanam editionem effittara noftram , fed & perfæpe ad vulgatæ infuper Latinæ exemplar confor matam multo preffius, quam aufi videntur fuifTe, qui Romanam ediderant. Itaque fi noflra diverfa non fue rit ab e a , cujus meminit Helladius, in Criticum ufum parum aut nihil potius momenti hanc allaturam oporte bit afleverare. Attamen , quia codicis, in quem incidi, r>ec editorem, nec ubi & quando prodierit, adhuc licuit,
quantum fatis, cognofcere, peropportunum ac ju cundum contingeret, fi aliunde certior pofTet
notitia fubminiflrari.
# Ü *
THESESo
I.
S
criptores Arabici ad Hebræam linguam re&iu§ intelligendam non egregie modo condncunt, > fed & antiquiori podffimum Hiftoriæ plurimarum'» gentium multum lucis adferunt,I f ; .
In verfione Septuaginta - Virali C ridce exam i nanda du£bc inde vetuftje Translationes A rab ica eximiam haud raro opem prsftanc.
III;
Qui fingulis radicibus Hebraicis
verbi
notionem unice vindicant, nec linguarum communem indo lem videntur fatis confiderafie, nec no ti o n um pri- m a s o n mente noftra origines,.V e r b i t m Bibifco c o d i c e , qu æ in f l n o n m a p- p i k a t u m d c f i n u n t , n u n c V, n u n c tertia eft ra dicalism
V.
Quæ a ' i n c ip iu nt , pleraque veram & originari am primo loco radicalem i habuifle, c e r tu m eflv
