t
De
Forma Sanæ Civitatis ;
A d verba C A T O N I S ex C. S A L L V S T 1 1
bello Catilinario adumbrata:
Q U A M
C um confenfu Ampliffim* Facultatis Philofophicsc,
P R Æ S I D E
V I T ^ O P \ Æ C L A T ^ I S
Dn. H E N R I C O A U S I O
Græcæ ling. ProfefTore Ordinario,
Pro Magiflerij confvetù in examinandam
M A G N U S
I.
P O N T I N U S
C A L M A R T E N S I S ,
* - : * 1 'i*
In Auditorio Guftaviano ad diem Ian . Anno. 16 $ i .
U B S A L I ÏE,
Excudebant J
o h a n n e s& P
e t r u sV I R O
Admodum Reverendo Excelletttiffimoque
Dn.M.SAMUELI ENANDRO
Theologo confpicuo, & Diæcefios Calmarienfis
Superintendenti per cjuam induftrio, urbilque
in eadem Paftori celeberrimo : antehac vero in
militia Sveo-Germanica S. R. Eminentiæ à Sa
cris & conventus ibidem Ecclefiaftici, Præfidi
Çenerali,
U T E TV I R I S
R E V E H E N D I S E T C L A R I S S I M I SCapituli Sacri
A S S E S S O R I B U S ;
E t in Schola Calmarienfi juventuti a ftudiis
D n . M . I S R A E L I S T A R B E C K I O ,
S. S - T heologe ;Le&ori imprimis probato, Præpofîto & Paftori in Liungnbyy.
D n .M . N I C O L A O H O L G E R I , R E C T O R I Spedatiflim o.
D n. M . P E T R O U N G I O , C O N R E C T O R I Affiduo, defignato Præpofito& Paftori in Aabyy.
fatponp & Fautoribus plurimum colendis
reverenter dedicat
C. Salluftius de bell, catil. in oratione C atonis :
K olite exißumare maiores noßros armis remp. ex parva magnam fectffe. Si ita effet 5 multo pulcherrumam eam nos haberemus. Quippe [ociorum atque civium > pr&terea armorum atque equorum maior copta nobis, quam illu efl. Sed alia fuere > qua illos magnos fecere s domi indufiria,forts tufium imperium i animus in confulendo liber > nequedeitäo, neque lubidini obnoxius.
P R Æ F A T I O .
esAnimus efl mihi non mgenii armorumque mo-
menta conferre , utrumplus in rebus ampliandis va
leat ? quum fatis id per flexer at ab initio hujus operis
and; or : fed quando intra p o m m a f a h a ßnt omnia i
videre ; ne velut adefis intrinfecus regni vifceribus,
aut per fe corruant,aut alienis infultibusfacile cedant.
Roma efl, qua nunc felicis civitatis, nunc inclinantis
documenta abunde dederat, cui nequeprœclara inge?
nia defuere ad bujufcemodi mutationes defcribendas,
ut qualiscunque demum forma exemplar recle quivis
bine caperepoflit. Noftrum hunc nobilitata veritatis
hifloricum hic non laudo, fed Catonem ejus mirari
convenit, cui (a) id folum vifiim eft rationem ha
bere, quod haberet juftitiam. Ejus hanc effefenten-
tiam,quam hic laudamus, facile conjeBabit, quicum
que eum
judicio acerrimum, Q f prudentia in-
ßgnem ffff animi conflantia pene incomparabilem no
v it. Omnia vel ex hoc illius diBo patere tum demum
conflabit, quumflenflm intimius rimatus fueris.
bis autem pauca fuper kdc re differ ere complacuit, eo,
quo praediximus modo, non quemadmodum amplijfi-
mum argumentum traffaripoteft j fed leviter, car-
ptimquepro inßituti ratione, ut ingenii vel jbecimen,
vel cultus, vitre reEla in focietate civili, non o f entaz
tioni vana detur.
C A P U T P R I M U M .
Ancipites nota bene ordinate civitatis removentur. Verus diäi fenfus explicatur. Induflria circa religionem & res civiles occupata, illam ve ram defendet ac promoveat, has Princeps & ipfe curabit & per magifira- tus fu o s, quos diligenter obfervabit, maxime in ntdiciis. de exteris adiuto- ribus examinata quaflio.
I.
C
U m d ereip u b . flatu judicium ferretur etiam ab iis, qui aliquamdiu in eadem verfati fu n t, oculos lubinde in am plitudinem , magnificentiamque ejus torq u e bant , haud ignari quomodo inter continuos ferme flrepi- tus armorum à majoribus parta fuerat ; E t (b) crevit faneJ{oma^x'\m\xmrîlbœruinù, deinde paulatim vicinos, h o -
flefque fubigendo jugum orbi terrarum impofuit : Se ita que longe firmiflimamtum habere rempub. adverfus quof- vis impetus ja& antes, quibus fidem excedens belli appa ratus fupererat, negligenter & contem ptim de imminen tibus malis cogitabant; Pauci iam tum defidere molem civitatis & verum boni flatus vinculum folvi cum hocCa- tone anim advertebant, qui armis virifqne inflru&iflimae civitati m etuentes, alia via in hoc fafligium afcendifle Rom am viderunt, quum alias cui res innitebatur, quo niam re& efe haberet, ipfa falva effet. Nam ut focietas potentioris multos haud dubie attriverat, ita in dubiis re-
bus, præfertim fi partes rem communem diftraxcrint, vi cem ejufdem moris redderent fo cii, qui, ut in tali re , quo lurit plures , hoc majoris co n fian t, vel periculofius tan dem dilcedunt. lm o parvus eft focietatum ufus cum flat ordinatio civitatis bona. Ad cives quod attinet, melius id co n tin etu r, quod facilius capimus,* & quod de pecuniis /E,lianus, ( c) ego de magnis imperiis dicam : tfivcv
?\a&eiv , wvé%etv q ^Ae^si/, ita illa dihicuiter eodem ve- ftigioftare folent, vel vitio m olis, qux nimia confidere n e q u it, vel debilitate imperantium, q u i, utpote homines, om nia fatis induftrie curare non polfunt. Eoque multo facilius cives fiios moderabantur olim , cum (d) intra
fua?n cuique patriam regna finiebantur, & fines impeni tueri ma gis quam proferre mos erat. At militum numerus modicus
rempub. teget, nimius terret, ac interdum profternit,quod eadem R om a fxpius fuo malo experta eft. Itaque non im m erito ancipitia regni munimenta improbat C a to , me liora fubftituens, qux ordine videbimus.
1 L
C aput rerumpub. eft fumma p o tefias, cujus valetudo totum civitatis corpus alh cit, ut quemadmodum hæc vi get aut langvet ita fubditorum mores ad publicam falu- tem vel interitum formentur. Q ua de re in hac fenten- tiapræcipue cura principalis exprimi v idetur, qux fummam rei fu ftin et, ut concordia ftabils fit, moribus integra, pace fecura. H x c autem ad duo cumprimis intenta erit, guber nationem civium & externorum converfationem , in qui bus fi nihil offendat, Dom i adfit in dufiria, foris juftum imperium. Q u am v is, non negem hoc ad provincias po- tim m um fpe&are poffe, in quas imperium habuerunt Rom ani ; tamen non abfurde ita accipitur, quafi diceret, itaim peraffe majores fu o s, ut foris neminem focium vel
vicinum laederent per injuriam. Deinde cum ad tantum oneris commodius fuflferendum adjutores adhiberi ne- ccfic fit ( qui quanquam in comparatione Principis fub- diti fin t, tamen muneris ratione & quia cum imperio funt, jubentium ordini annumerantur ) ne quid ab ea parte mo
veatur , lua quemque virtus adornet, fin minus ; male af fe dum eft imperium & tanto vehementius laborat, quan to fpeciofius n itet,q u u m ficneque cito advertitur mor bus , neque caufae illius mature occurritur, latendo enim adeo invalefeere poteft ; ut exinfperato tandem erumpens plures confternet quam metuat.
I I I .
Induftriam fummæ poteftatis multa fibi depofcunt, mi quibus fuo jure primas tenet religio, fine qua nulla pec candi verecundia fo re t, quin filiere, rapere, perdere, luxuriari, omnia fimulare & diflimulare laudi duceretur, habereturque pro virtute vel arte. Nam ut religio animo rum impetus le d at, errantiumque velut aures vellicat, ad monendo juris æquitatifque ; ita ejufdem negligentia cae cas animi libidines fequi hortatur. Majeftatis igiturplu- rimum intereft quam religiofiflimos habere cives, quo mitius fit im perium , liquidem (e) peffimus quifque, ut no- fter ait, afperrime reil or em patitur. Non id fefellit Romu lum, qui ante omnia in novo imperio (f) facra Diisfuis fecit. Plura deinde (g) Numa inftituit (h) quibus ea pietate o-
mmumpeil ora imbuerat, utfides ac jusjurandum profummo legum ac poenarum metu civitatem regerent] aufpiciisque (i) omnia bel lo acpace, Domi militia quegererentur. Falfa quidem & im
pia erat ; ad multitudinem tamen imperitam efficaciffima." imo quum poftea Romanos fuperftitionum fuarum piguit, nec tamen veri Numinis cultum amplexi funt, id eft, cum
religionem extingvi paulatim p atieb an tu r, tum demum vitia eorum animos o c c u p a ru n t, quibus majorum fuorum opes imminutae funt. Superbia Principes invafit, ut fe pro Diis venditarent, cives ambitio & avaritia; omnibus fermé religio ludus jocusque ponebatur. A t ferius veri D ei cultus tanto ad felicitatem civitatis eft efticacior, quanto eft potentior idolis Ieho v a, (IQ cujus oculi luftrant
univerfnm terram, ut robufium fe oft en dat apud eos, qui erpa eum corde funt perfeïïo. Hujus vicarii funt R e g e s, Principefque,
quibus in mandatis data eft haec religionis cura, ut (m) fub iis vivant fubditi in omni pietate ac honeftate. In te grum igitur non iis e ft, an id facilioris imperii fui gratia facian t, nec ne ; mandavit is ipfe cui ratio tandem fatis ac curate reddenda eft. H uic in re tam falutari ac neceftaria fi morem gere re averfantur, qua fronte obedientiam ab fuis poftuïabunt ? in eo poenam ut fentias, quo p eccafti, ju fta D ei vindida facit.
I V .
Quam obrem ipfe Princeps omnibus diebus vitae fuae^e- gem d ivinamperlegere debet, ut inde maxime difeat (n)
timere Dominum Deum fuum. N am timor Domini eft initium fapientiœ, qua profedo fi quifquam alias unquam , Prin
ceps opus h a b e t, ut tot curis fufticiat, ut re d e ju d ic e t, u t hum anitatis fure memor f it, ut denique non oneret fuos magis quam regat. Salomonem illum non id latebat, qui ju v e n is, optione d a ta , folam regnandi fapientiam eligens,
ÔC veram à D eo unice petendam difpicicns, ante omnes
fapuit : donec fenior ( ita nunquam latis cauti funt m or tales adverfus (piXuvrictv & fui confidentiam Î ita omnibus
diebus vitœ ob oculos pofita fit lex eadem ne errent ) pau-
latim timorem D ei exuendo, minime fapienter fe gelfit. Alter
Alter ufus ledionis illius in eo e f t, ut omnia legis illius verba
& prcecepta cufiodire difcat. H inc igitur terminos cuftodiæ
fuæ, cui præpolîtus eft,rede petit, ne vel negligendo ad fe pertinentia, vel libi fumendo aliena , ofticii fui limites pe- riculofe tranfgrediatur. T um enim imprimis J^egem fuum repræ fentat, cum omnia decenter & ordine fieri fatagit.
V.
Iam in civilibus negotiis ut fe gerat providens illa cura principalis videamus, quorum negleda procuratione, nequicquam religioni ftudium locatur. In principatu, fub quo pleræque gentes viv u n t, cum primis è re eft eun d a fuo conlilio traliere, ne cum Commodo illo abftinens (0) prorfus ab ju risd id io n e , omnique a d u im peratorio, non deelfe fentiat qui fufeipere labores paratus Iit, aut (p)
vim principatus refolvi. Ante omnia vero periculofa eft illa
m uniumdmpcrii tram iftio, in qua Seianos vel Perennes non excitari rarum eft, quum langvidius regnantes vel fua fponte abftrahere audeant (q) negotia urbis,pepuli adeurfus,
multitudinem adfluentium increpantes, extollentes que laudibus quietem £9 folitudinem : quibus abejje tædia Ö offenfiones ac prae cipua rerum maxime agitari. I ta § enem aggrediebatur Seia-
nus : nec diflimili arte Commodum amovebat P erennis, cujus nimis callidum confilium ita proditH erodianus : (r)
t v\ X /uetPftKiX yiAd cIcl , zictasv c l v t o vTfvpdi ç ç^oXctCovfcf. x,f>cu7srctXouç' rîjf n tppovTiÀfëh Kj ßoLciX&tcov Kd/tLcorocp ctTTr^v c l v t o v, K&f 'zroLouv Ttjv diol^mv rtjf c l v t o çc u h o zPcltt) . A t
non ingratiis. rasoiv\mtpozv^ yè ictu rov \tt ihsdictv, ZTnGxAzvßTvj cdp-
xy. Id enim ut plurimum intendit fimulatum oneris le
vamen , aut tacitam formæ innovationem , non tamen fine peculiari operæ pretio.
Sed
(0) H e r o d .1
,11
. ( p ) T u e . A n n . 1,6,7. ft)4
*41
. ( r ) l i b . i > c . $ .V I.
Sed illud ad Summam poteftatem maxima parte fpe- d a t, ne de gradu deiiciatur, cujus rei negledu pauciores Reges peccant. Atqui cum iam in fcifcitandis rebus m ulta elf, non uni vel alteri fidem fuam addicat, ne vclut cavea inclufa, hoc tantum fcire cogatur, quod illi loquuntur ; aut ita fieri p a tiatu r, quod vehementius
1
vadent aut difvadent. (/) Nemo unus ita magnus fiat, ut is (O fit apud Principem cujus gratiam expetere & iram tim ere cives poflint. (//) Etenim fi probi lim t, non o- mnibus tamen horis lapiunt ; li autem im probi, fuis rebus tantum ac facultatibus confulunt, publicis n e g le d is, u t fuo R egi Carolo V I I I . eveniffe tellaturCominæus. H o c genus hominum prem ia immeritis effufiflime diftribuunt, lionores indignis ingerunt, plebem vexant & non fine Principis fui invidia, cujus animum o ccuparunt, regnant. Ig itu r in hujufmodi re non unius commendationi creden dum eft, quinipfe Princeps folerter difcernat quidnam co n d u cat, deceatque & vulgi voces non ut tantarum re rum imperiti fpernat ; dijudicet potius & liberas nonnun- quam eliciat. H inc enim amor & veneratio in animis fub- ai torum ex citatu r, per quos majeftas regia quam maximeviget. V I I .
A t vero ut carus fui ac venerandus fit P rinceps, id e f t, ut majeftatis fulgore fplendeat, opinio religionis ejus fa cit , quoniam minus, inquit A riftoteles, (a) populus timebit
injiifle [e traüatum iri a Principe, quem religiofum credunt. P a
rit enim juftitiæ obfervationem cognitio fummi D om ini & ejus voluntatis crebra reputatio. Nam è quatvor illis p ro nunciatis, quibus præcipue vera religio n ititu r, ter tium ftatuit Grotius : ( b) res humanas œquijfimis arbitriis d
B Deo
Deo dijudicari. Id enim, inquit, jurisjurandifundamentum efl.
Deus enim t efl is efl cordis, C?fi quisfallat, vindex invocatur,quo ipfifimul&juflitia Dei ßpan fleatur e?potentia. U tramque ici
tur ob oculos ponentes m axim um , difficilimumque in civilibus munus cum cura quin peragent non dubito, & non multu religionis xquitatifque reliqui fuifTe (c) Partho credent, cui id infumma fortuna ccquius videbatur, quod validius. Alias quid regna funt nili magna latrocinia ? aut quid boni civibus R ex præftat, cur eum colant? O b hoc enim regnat, ut Heliodus ait : ci H w A aci
TIcui\tç iç cw/jè)v cptocri tyg.x,plvovß flpaçctç i flirrt $'iKyjtrit
V I I I *
V igor autem juftitiae tum eft m axim us, cum non tam legum co p ia, quam bonarum efficacia in ordinem quem que cogit. E t quamvis jufifa Principum habeantur pro legibus, attamen jufta tum demum putantur, cum ad le gis tenorem fiunt, quod & ob conlcientiam tutius e ft, & invidia caret. Abut tamen acerbitas præcipue in pro pria caufa, nili cum aperto reipub. detrimento conjun&a eft i quin etiam tum modeftius quam avidius agendum fit, nefpeciem animi præcipitis (e) adreprælentandafuppli- c ia præbens luos attonitos reddat, verentefque ( f ) cum ipfopoftea fermonem lbciare. Itaque cum Agricola (g)
non poena femper,fed fœpius poenitentia contentus Jit, modo ex
focordia quadam Regis aut latere fua delida non p u ten t, aut impune patrari. D ecet igitur nonnunquam(/;) lang-
vida regnare manu, ut ait Poëta ; Eft tamen cum nec pollit
fi velit ; nec liceat, fi pollit. Plautianum
(0
libello par ricidii compertum defendit ahquamdiuSeverusimperator utho-(c) Tao. Anti, i j , cap. i . (d) Theogon.S4. (e) C urt.i0,1,39. (f) 8,1,7. (g)Tac.A gr.c.i^. (lDSen.Trag.Theb.6j9. (i)H e r o d .^ n .
u t hominem amicum & dom efticum ; ad ultim um fub vefperam advenientem , licet erat non accitus, & lorica indutum ,ut manifeftarium hoftem gladiis obtruncare coa~ dius eft. probavimus prius membrum, iam alterum red at. Q u i Reges vel abfolutos, quos vocant, in quavis re pro fuo arbitrio difpenfare polle aîlirm ant, non leviter fal luntur. Sunt enim fub legibus quas natura ingeneravit, & communiter tulit D eu s, ut in his tantundem difpen- f e n t, in quantum jus naturæ vel regula facra perm ittit. In civilibus au tem , quorum ordinatio tota eft in Principis poteftate, aliter quidem feres habet. Si nihil obligatio nis per juram entum intervenerit, non eft dubium , quin fupra leges fit ; puta pofitivas illas, quo minus ad eas fe com ponet, quas civibus non libi ideo tulerat, quia illis utile videbatur. Attamen ad pleniorem carum per- fedhonem iis fefubijcere poteft. Cogi ad id neque ab fe ip fo , neque à fubditis p o te ft, cum omnis vera coadlio à luperiore fiat, quem neminem m ortalium fum m apote- ftas agnofeit. Verum enim vero ea eft R egum conditio, quatenus Reges funt, in redla curatione egregii publici > qua non iis necefic eft ad hanc vel illam legum fuarum cautionem oculos fledlere : quatenus autem fuum ipforum negotium peragunt, non aliter facient quam alios facere voluerunt, ne ullam iniquitatem vel legis velfadti fui o- ftendant. Q uod fi aliter in fua caufa fecerint, quantum ad fubditos pertinet, quo ju re id fadtum fit oftendi quidem p o te ft, fed vindicari minime, quum id à fuperiori n e t, cui vis adfit cogendi. H inc demum belli juftitia tantum in- inter fummas poteftates o ritu r, quia cum altera alteram læferit, fuper eas qui rite difeernat judex nullus eft: & injuftitia armorum eorumquæ judicio fuperioris definiri polTunt. S ed , ut hæc o m ittam , cumprimis conducit
Prin-Principem non minus legum obfcrvantemefle,quam alios per eaidem tueri, quas nec levi abrogatione, nec conni- ventia crebra flaccidas facier ; fiquidem fatis ingeniofi a- lias funt lj , qui (h) noxia calliditate corrupti, [dentefque for
mularum , omnis que ad litigandum articuli, vel alios inter [e com mittunt , vel jpji reperta litigandi materia hujus ludi ignaros ex ercere fludent. In ju re aurem reddendo in id maxime in
cumbendum efl;, ne San&um Dei nom en, quod ipfe R ex gerit & vicem ejus, 7r p r u n o ^ t [ U quadam detur pet. Sin m inus, quantum in ipfo e ft, Deum injuftum fal- îa repræfentatione facit, cui poenas fpretæ majeftatis po- ftea flabit. Q ja derecaufam utriusque placide cogno- fcat, nec in eum animo inclinet, quemfenfibus celerem audit ; quin potius exconiilio Salomonis,(/) os fuum aperiat
pro muto, & ageteaufam eorum quos deßitui os novit; ut cum (m) jufio lobo iit oculus caco, pes claudo £? pater egentibus.
I X.
Hæc omnia domefticam fummarum poteflatum curam, induftriamque ex ig u n t, ne fe negotiifque, ut prædiximus, alii trad itis, aliquod detrimentum refp. capiat. Id tamen non eo valet, ac fi folus munia quævis obeat,nec ulli hom i num fidem h abeat, quoru hoc fuipiciofi eflet anim i, illud non humanaru virium. Adhibeat lane in adjumentum ope rum principalium qui ingenio ac viribus ufui efle poflunt, ne forte pejus fibiac reipub. confulat vel ftatuendo quæ minus liqueant, vel adeundo pericula magnitudinis fuæ minus capacia, quam fi ei fe fubduxent ubipræfentia re-^ gis requirebatur, aut confilium omifiifet. Q uid quod plu ribus curis difiraclus & oneri cito fuccum beret, & multa negligeret, ut cum maxime officio fatisfaccre conaretur, neque fibi neque expc&ationi civium fatis eflet, præfertim
.ut nunc ( k j B a r c i .A rg . / .3. (I) F ro v . 3 1.3. (r a ) I o b . z y A $ .
ut nunc fe habent pleraque im peria, quæ tota artate fcmel, idquc obiter percurrere mas;ni fepe laboris eft.
E t hic non omnia plana videbimus. M ultæ funt late- bræ mentium hum anarum , à quibus cavere neceffarium eft, & advcrfus calliditates infucatarum mentium raro fa tis cauta fuit Regia induftria. Adminiftratio virum often- dit ; fed in coniilns maxime fuum quifque & animum, & mentem pro d it, ad id omnia dirigens, quod fummopere ad m iratu r, & ita fvadens, etiam cum maxime ca v e rit, u t animus fuus habet. H æ c ip fa , ut verbo dicam , probita tem , verfutiam , fidem ,m ollitiam , fortitudinem , avari tiam & luxum cujusvis detegunt. Qua; in homine antea nili obfervaveris, quam in confilium ut fpe&atæ virtutis amicus adhibetur, haud dubie damnum facies. R a ro e - nim vitia amicorum obfervamus , lpei noftræ de iis ni mium ac imprudenter indulgentes. Errores conniventia prætereundos interpretam ur non vitia, quicquid in iis improbamus. U nde quod de induftria fraus te n tâ t, ft mi nus proficuum anim advertitur, velutforte quadam pro latum feponitur ; fi vero fiducia prudentis fvaforis accipi tu r, ut funt fpeciofa quæ obliquantur, fero dolus intelli- getur. Quam ob rem & quos fibi aftumet adjutores cum cura videbit, & iam affumptos non negligenter obferva- bit Princeps. Quamquam enim nihil antea ftmulaverit, quin veros in homine mores noveris, nihilominus tamen anne poft honores alius fa&us, avare aut fuperbe vel fe g e re t, vel fuos hab eat, fcire cumprimis intereft, quum m fummis viris hæc vitia utplurimum debito altius ten dant, vel magno damno fint civitati,utpote quæ vel plebem in Regis odium exftim ulant, vel amftorem fuum aaverfus Principem m u n iu n t, vel plebis bona in privatam domum
con-congerant: in reliquis autem , famam Principis lædunt, pariuntque præfentis ftatus tædium. Sed fidi animi in dicium nullum certius eft pietate, qua ubiprimum recef- ferit h o m o , aliquid m onftri, alit. Virtus & fides ipfi vilis e ft, qui reverentiam Numinis confumpfit. E t quid rei feliciter is gerat,à quo recefiitDeusf’ Ab hoc quoque prin
cipi recedendum eft, qui cum Davide (n) fidos circumfpi- ciet in civitate fua, & miniftrorum proborum ufu dele&a- b itur; Iofephos raros quidem inveniet, fed tamen quia-
m a t, habebit.
X L
M orum igitur Cenfor, ut in hac r e , ipfe Princeps opti mus erit. KTam fi aliorum delationibus de claris viris au res præbet, non defint, qui æmulationis vitio aut invidia fortunæ alterius ( o) falfis eas criminibus occupent, &
optimum quemque infecreto reum agant \ genus (p) hominum pu blico exitio repertum, &pecnis quidem nunquam fatis coercitum.
Conftans igitur omnium vox & vita cujusvis animum, ingeniumque diftringit. Ante omnia vero ludicum ob- fervatio fiet, ( de domefticis adhuc loquimur ) ne id prin cipi fuo faciant, quod hic in Deum committere vetatur. N on enim de nihilo fan<fti Vates perfonarum refpe&um, pauperum , viduarumque injurias dehortantur, damnant, execrantur ; quippe, fi Venales funt, quibus juftitiæ cura demandata eft & jus cujufque pretio tem peratur, infinita piacula in fingulas horas reipub, fibique contrahunt ; ne- que to t iniuriæ populum fædarent, nifi follicitanti vena lis effet fides judicis. Quis enim mali fibi confcius in jus defcendec, nifi Prætorem fuarum partium efife confidat ? U nde autem favoris illa fiducia ? pauci nequam ludere tentabunt juris æquique fcientem & in dolis cognofcendis
iara
iam diu exercitatum. A munere aliquo igitur & ufu p ro veniet , necelle e ft, quem f p e d a t, fperatque judex ; quo rum ll neutrum aderit ( E n novum iniquitatis iter ) articu-
latim (q) & lente hic difeerpitur, qui femel perire debuerat, u t
improbus aut jus iniquum,aut fupplicium fibi emat. A t qui
in divitem inimicum ( utar verbis Barclacij ) pauper inciderit, tam longo & fumptuofo itinere conficitur ;procumbit que denique lajjus. H xc ne fiant fedulo cavebit Princeps ; quoniam ex
jure ratiocinans vulgus, nihil tale ipfiim latere p u ta t, eo- que fæpius illum , quam fallacem vicarium reputans inge- mifeit. Sed unde rclciicat omnia ? fi patet aditus,fi merus potentiae alterius abeft, fi vacuas aures invinerit, ipfa plebs indicabit. Haec ipfa fidelius accuratiufque Principi g u bernationis formam depingit, quam vel ipfe fcire polTit, vel quifquam unus referre. N ec opus eft ut privatas aedes Caelarem imitando ambiat ; aedificia, veftes, & convivia m ulta ambulanti oftentabunt, reliqua interiora ultro ipfa, modo non terreant veftigia, non filebit.
X I I.
Solet quoque in diferimen venire an in partem cura rum adfumentur exteri? Quae difceptatio, opinor, non dubitat an excellentium operum artifices & dodores evo centur , praefertim cum eorum non domi copia fit, aut fo- lum genitale materiam fola incolarum ruditate inutilem praebeat. Adhibeantur profedo in haec negotia , quae faciant ad cultum ingeniorum & frudum communem E t fi cujus regni interiora, ad quæ aditus non pateat alienigenae, vel commerciorum gratia,vel alias pruden ter fcire velles, unde melius fieret, quam ab e o , qui ejus terrae moribus imbutus eft ? fidem autem illius in hifce induftrio non tam difficile foret acftimare. N ec femper
per-(?) Argn.Lz.
pcrfidiæ nota eft natio externa. S ufpcdior (r) in Sißncm
P erf am erat A lexander, quam in hunc ille infidelior. Ve
rum fi propius adm ifens, aut multos ; fi primos in pu blico quodam negotio feceris,(Temper in hujufmodi rebus
eminentem quandam virtutem in magnis negotiis vel ab ineunte æ tatefpedatam excipimus ) non tam bene con- fultum reipub. videtur. U t fidem non damnem, quæ in m ultitudine illa fperari non d eb et, nifi velut exules odio m etuve fuorum invida fide in patronos elle folent, quam vis & hoc rarum fit : certe ignorantia ftatus civilis eos inutiles m o n ftrat, ut, cum omnia formare ad fiios mores fludent,velin confiliis fententias conjedando magis quam judicando dicunt, turbas & novitates, civibus neq; gratas neque utiles,utplurim um accerfant. Sane in quovis ordi n e , licet mitiori nonnunquam exitu , pcena: tamen loco quodammodo haberi poteft illa exterorum occupatio pri m atus. Annon huc quoque çnigma(V) facere videtur, quo vitem in vinea Ifraëlü fceptro aptam nullam fore m inatur E zechiel ? quin & infuper addat, remeffeplane miferabilem. Iam in fingulis ordinibus imago quardam civilis ftatus eft, eoque non abfurde quod hic miferix notam p erh ib et, in illis quoque ejufdem conditionis fpeciem præbeat.
C A P U T S E C U N D U M .
lushtia imperii contra rationem ftatus in omni negotio & in omnes ferva- bitur. Cum vicinis nihil fraudulenter agendum. Populus alienus recte ab ftv itia T y rannt vindicatur. Obiter de armis non movendis adverfus Prin
cipem. Societatem cum infidelibus mire quatenus licet. Barbaries non efi iufia caufa belli.
I.
H adenus quamam in Summa poteftate induftria do mi fit adumbravimus ,* fequitur ut,foris juftum imperium procurabit. Scilicet velut catena quadam utraque con-
nexa funt. Male domi folers eft, quifquis vicinis, focifi, aliifve exteris iniquum fe præ bet, unde limultates in bella demum delinentes oriantur ; aut qui ab his circumveniri fe patitur. Ibi vafnties nunquam exitu falutaris ; hic im prudens vel fidei vel morum alienorum admiratio indu- ftrict folertis quidem, fed fanftæ, locum temerat. Nam ut ut feculum non nulli obtendant & utilitatem , nunquam tamen ab honefto utile feparari debet. Bonum autem pu blicum malis artibus quærere, eft incendium oleo exting- vere velle, quod, flamma paululum difcuflfa, poftca, ve hementius exinde flagrabit ; ut nihil verius fit illo Philo- fophi : Pei fraudem & dolum regna everti. Verborum lulus hic nil moramur : tempori fimularc prudentis cft ; veritatem quoque illi retic ere, cujus jus tacendo non vio latur , hominis & probi & in d u ftn i. N eutrum enim nili animo fallaci & violatione juris fiat, vitio verti poteft. Sic vicino interdum diffidere, cauti principis eft, necfciens injuriam ullam facit ; & confilium dillim ulare, hofti dam- nofum fortaffis e r it, non tamen iniquum. A t mentiri, fraudare, non læfus quempiam invadere, folum ut tute fecurus agas, fi in animum inducis, cum Euphem o A the- nienfi (u) putans cwiïyi tv^cvvco y\ nnÅei cdp^v e%xcrq èdev 'dhoyw
oji £v/Li<pBpov, ometev 071 fXYi mdov' 'zr&iç 6a,fzs j ddtvr £%ßf>bv q (péÅov (U.S7Ä xcupä fiyvétdzv, id feies : vitium quodvis inftar fer
ruginis e fie , quo magis augetur, hoc citius confum it, ÖC dum proximum lignum pannum ve le d it, ferrum exeft. Ne autem nimis fibi tua Principis cura arroget, è facris audies, nifl(a) Iehova civitatem cuftodierity fruflra vigilias avi. Nam (b) quic quid maxime cooptant y machinantur que impii fru
flra erit. O bliqua iam finus ôc publicæ faluti velifica, mo
do piejufteque.
C An
1 1 .
An vero juflitiam foris colit quicunquc populum fævitia domini iui liberandum ex commiferatione fufcipit diiqui- litione non indignum videtur. N ihil hic temerè affirman dum eft cum m ulta lint, quibus abfterreri poflit. Quid n.
aliud,inquis,quam dicetur,qui cum fatis domi
lit,quod agatur, aliena c u re t, etiam cum detrimento forfi- tan, certe periculo fuæ civitatis. Fortuna belli, quod ag greditur, anceps e ft, neque ut luo arbitrio cep it, 1'emper ita delinet. E t li omnia ex animi lententia cederent, qui fufpicionis crimen e v ite t, anne cum Alexandro (c) fub fpeciofo liberatoris titulo jugum imponere novum genti tentet ? Q uid ?ii alter > ùk tjkçi fxa os-ciyjaaj o b-ixu bv tsIç k/bccïç refpondeat. N am qui neminem mortalium agnolcit fu- p erio rem , à nemine in ordinem cogi vult. Neque fas elfet in conlilium adhibere externum principem , quid nam in fuos ftatuet l N unc lingula excipiemus, ad ul tim um prim é refpondentes : illud locum habere, ut Gro- tius (e) difcernit, ubi vere delinquuntfubditi, aut ubi caufa efl
dubia. Idem fuperiori quoque argumento fufficere in hujufmodi rebus poteft,quamvis id huc direde non faciat, cum illud potius intenderet, licere bonitati cujufdam a- lienis vel immeritis præftare benelicia. R atio autem , quam ei annexim us, ad fubditos tantum pertinet. N am ii bella ju fta d a n tn r, de quo nemo dubitare debet, ju re quoque R ex R egem cogere poteft & refpub. rempubli- cam. Crim inationem ipfc aifcriminis exitus diluet,
1
Î magno animo conlîlioque cun<fta prætcr miferorum vin- d ià a m faftidiens, oftendit nullam dominandi libidinem hunc mifericordiae affeftum excitalfe. Q uod ni fecerit, ipfo demumT
y r anno in vilior e r it, quum non tam eorum
libertati inferviifie, quam fiio commodo videatur. Præ- terea (fi) intempeßive civilium cladium ( utV ellei verba paulum immutem ) arbitria captat få fide melior quam conjilio
pruckntiorefl, quifquis infirmus tantum operum aggreditur,
quibus i] fe debent interponere y qui non pa> entem coercere pojjunt. Ad ultimum nemo fuis rebus, ita fita d d id u s, ut aliena mala fufque deque fe ra t, modo ipfe in vado fit. S egnis, immitis ac impii ingenii illud eft. His ig itu r, & ü quæ alia fint, non obftantibus, juftum æquumque concludimus pro alienis fubditis adverfus imperantis injuriam arma co rrip ere, fi au& oritate, ut incepto d eiiftat, cum cogéré non valeat. Satis enim caufæ eft cur ju v a b it, hum anita tis confortium . E t Ambrofius G rotio (g) laudatus, for titu d o , in q u it, quæ defendit infirm os,plenajuftitia eft. N on nobis vivemus ; fed fi quid boni datum e f t, ejus dif- penfatores providi non otiofi poffelfores erimus* fune rant cui divitiæ, ex fua abundantia cgeftatem aliorum fub- levabit : alii robur ; in defenfionem opprefli eodem uta tur : fapientia unius alterius ruditati commodet ; eodem & alia hoc genus referantur. N am hominem in mutuum
adjutorium generatum ejje etiam ethnicus (h) vidit. Q uid ?
quod R egum intereft fanfHffimum in terris nomen fiTho- norem divinum ab uno fcelefto non im purari, ne ad p o pulum vilefeat, qui quoque in tali conditione alium fta- tum moliri lb le t, neque enim hic adeo juris tenax eft, fi àb alia parte peccatur. Im o ne felix inhumanitas alios exemplo delirare d o ceat, atque fie ira Numinis in îpfum ordinem co n trah atu r, quod fa&um vid etu r, quum inftar diluvii Alexandrum quempiam vel Cvrum immiferat Deus.
I I I .
Polito iam fundam ento, ad alia fuperftruenda tutius divertimus; fcilicct ad hoc perfugium eft licitum juftum- quc p o p u lo , quem tyrannis u rg e t, ne impia induat arma. Nam, u t,p ie loquamur (q u o d T heoretice loqui pradi- cis quibuldam dicitur ) Deus applicat cuivis civitati R e gem convenientem ejus fato, cujus caufa certiflimaeft, juftiilimaquc : malum eum fæpe ob peccatum iam pænæ m aturum ; quod tanto haud dubie fit m ajus, quanto vio lentiori animo reiicitur ju fta D ei vindiäa. Q uod fi ad juftam fui defenfionem quicquam faciat ultima neceflitas, non dubito quin li&orem ab judice immiffum, fpolian- te m , lacerantemq; veftes multo juftifiime repellat dam natus. E go vero de venia fuppliciter petenda potius fol- licitum effe debere p u to , quam intempeftiva fervi publici vindi<fta, quem fi nequior fuerit ; caftigabit lpfe judex. Iif- dem armis quoque uti miferam civitatem decet cum capi- tisfuivitio xgrafic, quo fiet, ut in auxilium quempiam excitet Deus ! fcilicet vel mentem alicui d an d o , qua a- nimi cogitataperficcre audeat;vel mittendo demum illum, qui iamaiu occafioni imminuerat. Si autem ( de abfoluto imperio me hic præcipue loqui memineris ; in aliis condi tiones acceptæ omnia tem perant ) Si inquam , arma ipfe co rrip iet, ecquis primus manum admoveat ? cujus fub au- fpicio? omnes adfunt, inquis; at ibi non femperjus eft, ubi turba major. Neque ullus tam malus fu it, eritque cre do, qui non aliquos è civium corpore fuarum partium ha beat , ut defint faltem quidam quominus omnes dicantur. Attamen præcipui in hoc confentiunt ; illi quinam ? ditio res nemo ftatuet : honoratiflimi igitur ; eos ut facit R ex, ita ubi lib et, deponit. Fa&iofos autem omni honore privafle nemo dubitat. At optimi faltem. In tali ftatu
opti-Optimum quem que minimum m overe fc io , qui alieno
f c e l e r e libentius mori v elit, quam confcientiain dubice re i confortio maculare. Neque ju s eligendi quem placeat com item habet jus reiieiendi acceptum ubi placet. V ir gini quidem integrum ell: ambienti nubere velrepulfam d a re ; a tlam m aritu m , etiamfifævus fuerit, fuum agno- fce t, venerabitur que. H oc conftantius tueri lib et, cum quia res ita le h ab et, tum etiam quia exempla facra illuc nos ducunt. N ecà nobis dilfentiunt verba Grotii. Imo
inquit (i) etiamfi daretnr ne in fumma quidem necejjitate arma relie à fubditis fum m i» non tamen inde fequetur non pojfeproipfis ab aliis arma fumi. Quoties enim aüioni alicui impedimentum poniturperfonale, non ex re ; toties quod uni non licet »alteri pro eodem licere poteß.ß modo talefit negotium in quo alter alteri pro- deffepoffit.
I V .
D e fociis pauca dicam,quos domi induftrius & foris ju - ftus non tam expe&at, quam alii eum libi adjungere ve lint ; fides data lervanda e ll, & cum infidelibus ( in reli gionis caufa accepta voce ) fædus inire per fe non ell ne fas, (\\iomzmpacem ( ^ ) cum omnibus colere maxime religio- li ell. Ita fecuritati profpexerat Iacob, cum Labane, G en. ^ 1 ,4 4 . Salomon commerciorum caufa cum H ieram o 1. R eg. j , i 2 . quod ut fapientiæ datæ, id e ll, divinæexem plum adhibetur. Nam quæ alibi inftituta eft fæderum improbatio non rem ipfam, fed moduiu ta x a t, dum ex dif fidentia auxilii divini ad homines ; ex odio fratrum ejuf- dem religionis ad impios ; ex libidine pugnandi ad im pro be feroces ; ex fuperba denique im itatione gentilium ad quoslibet, negleftis & promilfis & ftudio divino, pervi caciter vel ftulce tranlcurritur.
C 3 V id u
Vidimus de (ociis & vicinis. la m erga quamlibet ci vitatem aliam ut fe jufte gerat in una re perfpiciemus. E t hic fane non tam æquitati convenienter ftatuifte Lipfius
(V )
videtur, cum eum iufte populum invadendum aflferit , qui licet neque beneficiis, neque injuria ipfi cognitus iit, religione tamen ac moribus ab eo prorlus abnorret. N on abfimile fuis olim adlcribit Iiocrates (m ) ubi7
W5
m t e y x v , inquit, v m Å d p t ^ o t v o v à v & y K c ito l& v iv p iiv y c y OX'&OUoQ.'m ftST Z , ttïtV T ûüV •CLvQpCtittMV 'G rQ Ç 'Jljv rvjV TùùV s>!-£/& )V ÿ e W ft& S V ' dftjTtpO V ^ TBV [4i7M TCi>V tïkVjVMV <2X0Ç 1ÜÇ fèctpÇ dcH Sç ,r è f qpf <Pvr& mtefjttxç cvrctç r&j •zrctvm, rcv yjd-vcv oJr£%ÀzvcvTov;
t i j t i ï f . Q uas autem in fine caufas addit non veræ fu eru n t,
fed antiquiores Græci illam vi, ut putabant , fimilitudinis conne&entes ; t e r e x f u o animo de aliis judicantes bel lum ljs ju ftu m inferripoife colligebant, quotiefeunque civitatem fuam exonerare volebant. Sed ex fufpicioni- bus in arma ruere temerarium eft, & ex vana futurorum m etu, iniquum, non enim quævis belli fcintilla flatu exci tanda eft ,* gravis ejus & certa erit caufa. Ad illud autem quod fpefrat,quid nifi claflicum ceciniffe eum inter omnes gentes dicamus ? Nam ut Perfia Grarcis, fi mores tantum & religionem refpicis, ita Græcia Perfis barbara e ft, fui enim cuique mores ac ritus optimi verisfimique haben tur. Nem ini itaque nocere famftilTima Pacis colendæ lex
eft
; mala via ad bonum finem tendere, D eo non probatur, eoque injuftum eft.C A P U T T E R T I U M .
Oficiis adiutorum principaliumgeneratm notatis de Cvnfiiiariispauca, nun emmendutiene forma civilis ex ifocratis Panathenaico.
I. R eftat in amftore : animus inconfulendo liber, nequedeli- ili%, neque lubidini c bn oxius. Mod u m diflertationis 1er vare ne-
qui-quirem, il fingula tangere falcem, deberem.- Summa igitur haec eft : Poft M ajeftatis officia, magiftratus quù confîlio* qua viri'ous, veros ac fidos adjutores implebant. Ad omnes n. indifcriminatim fpeftat Induftria illa , cujus velut parte inminiftros deriva veratPrinceps,& Juftitia domi forisque. Utram que in fe declarabunt in omni n eg o tio , ut in J^egefuo celfius lnlendeant. In religionis cura, quoties minas paena- rum in facris le g u n t, non cum impio ludi (») librum igni ex contem ptu tradere d eb en t, aut cum reliquis quae reci tantur animo contem ptore audire. Pietas ipfis colenda eft & faepius Principi inculcanda. In civilibus non fibi opes quaerent, fed m ajeftatis, civitatisque verum ac honeftum ufum, etiam fi neceffitaspoftulat, cum rerum fuarum fa miliarium damno. D ecet enim bonum civem ante priva tam habere falutem publicam : Sin minus, male de repub. m eretur. Graeci ( o) olim fummis probris & maximis fup- pliciis affecerunt paulum de via declinantes magiftratus, quo tem pore fcilicet bene adminiftrabatur civitas. Atqui in eos quid ftatuiffent, fi quos fimulatores habuiffent, r h
(p') tu fjiiv Ttiv kïkoov xtyi/mafe TqÇ'zrcMaç cvcq QdoTtovTc&ç, 7X rau- ttç \'<ha, nf=?\fxoovTc<4 f hoftibus enim de
teriores videntur, eoque plusquam hoftili odio profequen- di. Ab his enim cavere in prom ptu eil, ab illis vero ta n tu p abeft ut metuant, ut falutem iis fuam commendent.
I I. Praecipua vero omnium confiliarii virtutum liber tas habetur. K es nude ejuidem propofita, fed tamen mul tae cautionis, magni farpius p e ric u li, plurimae femper uti litatis. In omni re prudentiae maxima vis eft ; ea hic tem pus obfervat commodum, ita tamen ut potius intempefti- v am protrudat libertatem , quam ta c e at, fi quidin mora diferiminis eft. Ad fenes utplurimum haec provincia
fe-
lici-(«JIerem.}6>i%. (0)lfic.?ana tb.p.fi^. ( p ) i b . p . f i o
liciter refertur quibus ufus fapientiam & anni au&o- ritatem dederunt. Iuniores illi ( & hic n o ta , fingularia in juvene bona non ob aetatem praetereunda efTe ; ut ncque feneftus omnes provexioris ætatis commendat ) fæpiilf- m e cum feveri fin t, crudeliores le praebent7 cum m ites, molliores. E t quamquam male agitur cu m rep u b .li illi captioli f u n t, pejus tamen juventuti fides major habetur ; A t tum conclamatum eft , cum & lenes dolofe , & juvenes auda&cr derepub. agunt.
I II. Adminiftratorum virtutes perfequi non licet, quum plureS fint quam hic recenfeanttir, & ex parte in fuperionbus funt commé morât#. Rex enim & his rem gerendi exemplar & civibus vivendi eft. (piÅot (q) y$ <srug ket ts \jzz-qitccv £ tx cto%ovr(& yvoopvr^ ßiQ v folent enim plerumque homines vitam Principis amni an. Cum his apprime illud Ifocratis facere videtur in fæpe laudata oratione, (r) quod inftar gemmæ in fine adhibemus, ut quae de forma diximus ea dem firmius obfignemus. ^ pav ùv %lgtß)tponcdg tc m v aJti^cov iixu&sq
\ / < ~ ~ V\ / ft / N > / \ > TY\V 7ZZAIV VjpCOOV KCLT tKHVOV T^OVOV , OIKOUCÜÇ CtV l7nVlyKctpClV TYJV UITIUV 7UÇ ßacitevoucnv kvrvjç, uv cXlyco 'sr&npcv diîÀîyfnv’ èKetvci y$ tjohu ci gsrcuiïivtruvTsg 73 cm kpervj, dixoeatovvri, K4H *&<>?&.% truÇpocvvy y ngj{ ^iS'u^ciMTtç g£ ûv diœxav y U7np gy cm ^puveivjv vçipov u- ptjxaç y vj x&tvoi ^ qj& cu rns' on tztuou TxrcÀireiu, Kpuy)] cxroÀtcog gçr, nauvTrjv lypstm iïvvupuv, onjv7rep cm trapeun QpcvqciÇy id efi'.Qupd igitur noßra mbs illis temporibus melius quam alia admimflratafuit, id regibus, de quibus paulo ante dixi,acceptum referri debet. Hi enim fuerunt, qui popu lum ad virtutem, ad iuflitiam, magnamque modefliam inflituerint : & fuis aftionibus id docuerint, quod ego poflerius dico, quam ipfi fecerunt, quamvis reipub,formam civitatis ejfe animam,cuius ea vis fit qua mentis in corpore,
