Difputatio Civilis
D oV I R T U T I B U S H O M
I-L.
E T I
C 1 s
in Generej»
Et in S p e c ioDE
COMITATE.
JQudffUtD eo immortali D u co>
Io Regia» quæ ad Salam Suecorum e it, Academia » cum confenlu& approbatione ampliflimæ ibidem
Facultatis Philolophicst»
P R Æ S I D E
Clari/limo Viro >
D A N I E L E J. B H E M ,
Inpraedlfta Academia Eloquentiae Prof. Regio
Sc ordmario> Praeceptore & Fautore plu*«
rimum honorando,
1
ibcralis exerciti/ gratia publici difeutien« dum proponitJ O H A N N E S A R V I D I
T i d e r u *Smolandur*.
In Jud. Cufl. ad d, 12. M*tj horis à/. matutinis,
Admodum Revere »du (g Praclarijfimù F.rù,
D n .M . N I C O L A O K R O K I O W E X I O
n e n s i ü m E p i f c c p o d i g m ï l î m o ,
Dn. M. N I C O L A O Æ S C H I L L I CaJma^
rinfiumfuperintendenti & Paftori Celeberrimo.
Patribus» Patronis, ac Mæecnatibus»omni honore U obfcryantiâ aeternum proiequendis ;
U T E T
Reverendùt C l a r i j ß m i s Humantjfimù Virü s
M. Nicolao B rin g io , Prap ,M. L au rentio Laurino, Senio• Paß.in $T fo n t fît)/avuncu
it meo colendijßmo.
M. Ifraéli Bmgio, Phil. Civilù in Acad. Patna Profejf. Pub. avunculo mco femper honor. Z a ch a ris P. Lundbergio, in Gymn IP* x ion* S.S.Theo I. I eclon.
M. Nicolao J u rin g io , Paß. in ggbprliKn W. 2?enedi&oP. Komftadio, Paß. in / offini prurtmum colendo.
Dn.
Andrcæ Jonæ9
D?
4
rt>$/
r i,Prap. g Paß. inÇaromar*
M. L au ren tio V a llerîo > /V ^ ig Paß . in
M. A rvido T id ero . Pmp. Paß. in fjßecfdfartflfj/ patri met ommßltalt honor.e femper venerando.
M. Danieli Lundbergio» in Gymnafio flexion. Ma t hefeo a Leftori.
Dn. Magno N. Bringio, Paß. /«îOîÔrlunta avunculo ho norando.
Scclefia Dei qua in £)fccnfîo Dn. Ebbero P etri,/» eßycomminißrofidehßimo. j commmijiro.
Admodum Reverendi Clariff. & Humanifl: Viri
Patres & Promotores colendiffimi:
C
Um mihi in mentem ven iret, vefter erga me
favor & benevolentia, quâ me à primis annis
hucufq; eftis amplexi : quid, aut quale debitæ gra-
titudinisfîgnüergaV:ra* R:tu,Cl:tes & Hum.tcs offen
derem , quo veftrum benignum favorem agnofee-
rem, ignorabam. Cum enim perpenderem omnia
illa beneficia, quæ
àvobis in me collata funt, tan
tum illorum cumulum efle deprehendi, ut nec me
illi parem eflfc, nec ad eundem rependendum me
fufficere ulcro confiteri coactus fim.
Nihil igitur
confuldus fore arbitrabar, quàm, (fiquidem gra
tiam referre non potui) ut haberem quantam ani
mi vires atq; dotes permitterent, ne penitus bene
ficiorum immemoradeoq; ingratus viderer; Quâ
re impulfus hocce tirocinium Academicum veffris
nominibus inferibereaufus fum.* N on quod tale
fit munus, ut veflra benefa&a exæquet ; Sed ut ma
gis hoc îpfo gratum erga vos animum conteilarer,
fol tumq; favorem in vobis non minuerem, fed ma
gis potius, magisq; accenderem. Vos igitur quâ par
cft anfmi fubmiflione oro,utm unufculum h occe,
veffris manibus dum obtulero, æquo animo, bo-
Hdmqiin partem fufeipere haud dedignemini; E
nîm veroabhoc non exfpettabitis ingenij acumen,
fedhoneft e voluntatis fpecim cn & experimentum;
fi tamen D t us immortalis faverit bonis conatibus,
non intcrmittam,fuo tem pore, maturius quid & ex-
a&ius vc&ris Rc:"‘ Cl:bus &Hum:tibus offerre. Intc-
ftà unicè in id incumba,ut bona exiftim atio, qua dc
me Parentes & Propinqui haétenus foverunt, quan
tum in me eft, ipfis non fruftretur> fed magis fi fieri
p oterit, roagisq; in illis augeatur ; tum ut & ea, per
quas d em e bene meriti fadii funt, gratae, memoriq;
m en ti, femperubiq; habeam refervata. Vos inte
rim Patres & Patroni honorandi D eo ter opt: Maxi
m o commendati v a lete, illumq; favorem quo me
ante hac eftis profccuti in pofterum fovete. Da
bam llpfalia:
r. N on . Maij An. falutis reparatae I$42*
VefirasR;**«* CD« & Hum.'«
Reverenter Ofßctofi tolens
Jo h a n n e s A. T f o e r u s
A . & Rvfpoiidens.
D eo Immortali Duce,
d i s p u t a t i o c i v i l i s
D o
Virtutibus Homileticis in gene
re, in fpecie de Comitate
T hefis° I.
Nter Morales virtutes
h a u d im m erito recenfentur& illae, quae com m uni hominum converfationi gignen dae & tuendae operam praedant ; quip pe quarum ufus in Republica depre henditur quam maximus: Cum enim Rcipubiica hum anu quoddam corpus repraefentetp ita , u t quemadmodum hujus membra ita conform ata & inter (c colligata cfle oportet > ut fingula fibi invicem confenttiant.&indiflolubili quodam nexuco. haereant; Sic& illius ( puta Rcipb.) facies debet ita con flit uta e lle, ut omnes cjufdem partes congruentiam in Cc habeant, fibiq; invicem fingul* lubfcryiant, & ad totiusconfervationem concurrano. I L
Sunt autem hæ virtutes non faciles determinatu, quia
vitia faepc virtutibus fuot vicina : Hinc apud Romanos
o-lim & Cacfari & Catoni datus eft permagnus h o n o s , etfi u- terq; moribus prope contrariis fuerit dclcffatus. Deindè gratia& bona fama,quse virtutum iftarum,vel comites,vel effeftus efle confvevcrunt, multo quidem ftudio & labore acquiruntur,fed facile viciflim am ittuntur. Ubi autem quis r e d è ufus fuerit hifcc virtutibus, dici vix p o te f t, quam po tentia fint inftrum éta ad animos reconciliandos quos fru- ftra vi tentavejisfubigerej at benè decenti converfàtione.
I I I .
Illa autem anim orum conjun&io prom ovetur ner virtutes quae d icu n tu r Homilcticæ Græcis vero o / xi- ^ T i n c t i . Ut autem in harum cognitionem facilius perve
niamus > definitione opus e f t I V .
D icuntur bac v i r t u t e s ^ w ô f x i h i o c ç f eu converfàtione
quod verfétur t Ao y * ç ^ T r ç U fc e ti m i cv t o u s b f x i \ i t u f y a t 7 S n f y j v id cfl, circa fermontrs, & actiones quæ in hom inil
convictu,& vitae quotidianae confvetudine f o k n t adhiberi. V,
* Sunt autem Virtutes Homileticar, Habitus inciyili converfàtione congrueptiam cum re&arationefervantes, ne alteri moleftia creetur f fed om nia lvavitate abundent
& integritate.
V I.
D o ce n t ergo ha? virtutes obfervare in converfàtione civili decorum perfonarumdoci» temporis, & rei ipfius.nc quis tem ere offendatur, honeltas violetur,aut nimis aliis blandiamur ; fed in omnibus bene co m p o fiti,& inflituti m o rib u s , vitâ, fermone deniq; ipfo vivamus.
V U .
q u * d e to tq uefeanirm im foîent à nobilifedevirtutis, u t (u n t : i r a » b o n o r i i lucriq; cupiditas, am or,dolor,fpc?&au-
dacia>&c. Hi cnira afïe&us nili à re&a ratione velut quada Imperatrice, magnâ vigilantia gubernentur, continuô in converlationcm error irrepet, & concentus ac harmonia, quam non in republica tantum , fed &. lingulis, homini bus Plato in fuis de Rcpub. libris requirit, difolvctur ac
p crib iu.
V 1 1 Î*
Quamvis ergo feria maxime commendent fapicn^ te m ,ta m e n & jocis non femper ac ubiq; abftinendu,quem» a d m o d u m enim corpus noftrum : Ita quoq, animus eget n o n n u n q u a recreatione quadam,ac oblc&atione cum au te m res exigit» ut vel enarremus noftras aßiones, vel con« filiu alii demus,aut illud ab alio peramus,tum convenit uti eo candore, ut videatur quafi ex fronte noAra eminer« m entis imago, fimilis illi,quam nofter format fermo, utq; c o n fe n tian t anim us, lingua, &a£tioipfa. Deinde quia fic candor animi foras translucebit, ut pariter bona fama ac hom inum gratia fe rv e tu r, fic & in propriis laudibus $5 in alienis, ac praeterea in tota converfatione verfabimur, u t n e c adimamus nobis libertatem oration*** qu» rc?*!- m a m ater natura inftruxit ,nec abhorreamus a civili ele gantia , quâ à feris & brutis fecernimuc-.
I X .
Hinc itaq; nafcuntur tres virtutesHomileticat,Comi tas, fcihcet, Veracitas& Vrbanitasr*.
X.
N os autem pro ratione inftituti duaspofterioreso- m itte n te s, Com itatem brevious pertra&arc conabimur. •jUsq; i, Detin tionem z Objedlum Officium 4. I xtrem a^cj.tanacm atributa obiter declarare Audebimus,
xr.
Com itatis appellatio genuina & propria apud Arifto- telem nulla d atu r, quoties autem de Comitate agit 0 ipfam improprie n om inat ut lib. 2. Eth. cap.7 ôc lib- 4.0ap, 6. & id duabus de caulis, vel enim quia amicitiae per quam fimiliseß, vel quia amicitiam facilimè conciliat : Difficile enim di&u effi inquit Cicero quantopere conciliet hom i nes Comitas affabilitasq, Termonis lib. 2 offic. Et in lælio: Amicitia ad om nem Com itatem facilitatemq; debet effe proclivior. Differt tam en ab amicitia comitas tu m f o r
m a,tum etiam materia.
X I I .
Forma quidem : quia vera amicitia conjunfla eß cum affe&u amoris. Affabilitas autem line illo affe&u effc poteß, naro p o teß aliquis erga alterum effe humanus,affa bilis, facilis,etiamfi non gerat erga illum lingularem quen« dam amoris afFedunu.
xiii.
Materia autem, quia amicitia eß tantum in te r n o to s quife m u tu o am ant, Comitas vero æque erga notos ac ignotos, a?quc etia erga eos quorum familiaritate u tim u r, atq;eTgaeos q uorum familiaritate non utim ur exerceri fcleo. Neq; diftingvit Comitas perfonas, quod facit t - m i c itia .n o n enim ccnvcnit eandem rationem h a b e re a - liorum, atq; eorum qui nobis familiaritate cor junfli funt» Dicitur itaq; com itas ab A n ß o te le ^A w tnoncx deledu* led neceflitatc r ê c p t / i ab amico,
X i V.
Virtus hare duplicem potiffimum habet p o te ß a te m 1. Significat naturalem q u an d am , adea quar obiiciuutur lcr.itèr accipienda, inclinationem & p ro m titu d in em r« iplùm habitum circa fermonis com m unicationem
é e n te f occupatum; Qua fignificatione hic potïflîmum
tradatur.
X V
-Synonyma autem funt i. Affabilitas fermonis Cic.x. off. X. Comitas. 3. Familiaritas: quæ vox q u o d am m o d o eft ftrid io r,u n d è dicitur: omnibus affabili.', paucis verô fa m i liaris; nimia enim familiaritas c o n tem p tu m parere vifa cft, 4. Humanitas. 5- In primatibus virtus hæe dici poteft p o -
p ularitas, Cic. catil. 4. & alibi paflim.
X V I .
Eft i t a q ; C o m itas virtus fervans r e d a m ratio n em i a ▼ita quotidiana» ne quis tem ere à nobis offendatur, fed po»
fius m o d e ra te obledetUL..
X V I I .
O b je d u m intern u m conftituunt illi a f fe d u s , in qui bus m oderandis occupatur, quales : ira, am or, odium, do lor,gaudium, fpes, audacia, &c. L ic e t enim aliae virtutes etiam circa eofdem verfentur, eft ta m e n C o m ita ti, c e r to jrefpedu »eorum q u o q ;re d io commilfa.
X V I I I .
Externum cft ipfe fermo,five co m m u n icatio ferm o- öis in quotidianis congreffibus,vel potius àzrX&ç loquendo ipfa humana con v criatio , de qua ctiatn ücim itiu hic po-
eilTimum cft follicita^.
X I X .
Oflficjum hujus virtutis generale e f l , perficere n a t u ralem illam aptitudinera, qua omnes nati fumus ad c o n - vcrfationem & c o n vid u m civilem,pro cujus acquifitione q u a tu o r rccenferi iolent regulat, quarum prim a eft : q u o d vir comis operam dabit, ut quantum per honeftatem & u- tilitatem fferi poteft, neminem offendat, nec moleftusfit fed potius cum fermonis, tum etiam geftus jucunditate &
Secunda eft : u t fie cum aliis-? Cönveftetuf» H om nia il lorum d i å a & fa ä a ap p ro b arentm p o t e n t > ut eos amice & modeftè adm oneat.ipforum q; fada improbet, neq; hae in parte ta n ti « ü im e t eorum fuper hGCofFenfionem,quan* t i id quoddeçorurn& honeftum eiT; nè ex noflro placendi ftudio» fequaturaltemus damnum-» a u t turpitudo»
Tertia : u t ’dei e d u m habeat perfonarum quibus cum vivit & converfatur,cujus fmt ilatus & conditionis,utfm gu lis poûlt quod decet tribuereiPrællantionbus enim aufcul« tare & debitum honorem tribuere» nec non modeflè & re verenter cum iliis converfaris cum aequalibus aniicè & li bere agere,cum inferioribus henigoè &gra?iter ver/ari de« cet i ita tamen, ut fuper omnia vitetur levitas, & h a b e a tu r f atio decori It honelii*
X X I f .
Qyarta : ut habeat refpc&um loci & temporis,û enim aliquod vitium in altero quis d e p r e h e n d e r it, non ftat.im illud publice reprehendet, i ta u t de eius bona fama & exi« fiimatiooe aliquid d e r o g e t u r fed ten etur illum privatim
i i cum modefiif,(jficcrc admonere» qu o iplo fuarn m ods rationem & proprium decorum n o n minus quam hums« » k atem declarao. X X I I L
Habitu f irtuofo jam expo lito, de vitiofis difpiciemui? quorum unus in exeflu labitür, alter io d t f e ä u peccau«
% X X I V ,
I t qui contra hanc vi tu te m io excella peccantvduo* fum generum efie (latuimus ; Aut en im in omnibus placc- rc,feqj accomodate aliis (ludent : live enim bene five m a li ag a n t, omnibus tamen qnæ dicuntur & fiunt,applaudunt» jut ßihiliuds exipedem lu e n vei coxaxaodidi w d ô jucu-s*
di videri pofïïnt k aîijsgfati dTe j k dicuntirt pfoprie «^#r» xoi lèu aflentatores, talis fertur fuiiTe Niceüas, qui videns mufcas Alexandri fronte pungere,exclamavit: Oquantu a« îijs fontfdiciores mufca^quib9 gratia fada eftRegü tuî fan« gvinisguffimdi. Ündè vocatur etia hoc vitium «férx«« A£ fentatio, quam Cica in L a lio his verbis depingit,rN.ulla( in® quiens ) in amicitijs major pcftiseß quam ailentatio, quae eft vitiorum adiutrix: Q uidam etiam proprij cornodi caul® fefe alijs accomodant,&fuis blandimentis,alijs,in omnibus €onfentiunt » ut inde lucrifaciant, & appellantur
Adulatores: quales videntor illhqui ceremoniis,& afFetfa® t å oratione, m ercantur aliorum am ote & benevolentiam«.
I l f .
I n defeéhihuie virtuti adverfimtur illi,qui tam afperi fo n t ac difficiles, ut nullum humanum consortium admît* tantjideoqi Jumobot lunt appellati,ideft morofi » hi tali font
ingemo præ diti, ut nemini, nè in lioneffis quidem rebus oblequanturffi. d cun&is contradicant, adeoq; Temper tor- vuro&perverfum afpethmn præfe ferant. Tali* fuille perhi» beturTinhon Athenienfis,qui onrmiu hom inum congrelibi vi ta b a t, p rar ter unius adelefcentis Alcibiadis,de hoc a. ia® te r ro g atu s, quia fcio ( inquit) illum quandoq; m ultorum malorumAtheaienfibus c au jfa futurum; quarepimvfywnfå}* haud im m erito elt appellatus, quafi humani generis o lb f k infernus holtis.* v dè ipfum vitium (eu morofi» tas appellatur hoc vitio fæpè laborant in officijsconffitu« d ,d u m putant ea« !e,velut in aliam fpeciem transformafle, ita verentur ne Com itate perdant luam authontatem , u t fecit quidam Venetorum officiarius,qui caufam nullam au« dire,aut ad c. sn refpondere voluitmifi in tribunali lederet, exifiimans dignitatem quam iuffi&ebac, nem terre illam familia*itat e n u .
U tfam q; hoc vitium m agnum eft & malum; alterum quia noxium, alterum quia moleftum eft,& parum idone um ad converfationem civium : D eterior tamen eft aflen« tatio, <k tanto magis fugienda, quanto laedit occultius no« ccntiusq;.
xxvn.
I f t itaq; comitas talis virtus,quæ ftc red ^m rationem fervat, & homines ita inform at,ut lua fanaconfilia cum a«* liis co m m u n ic en t, citra tam en moroficatem ; tu m & alio rum re d e fadis applaudant,citra tam en aflentationem; & fie non fine jucunditate Sdvavitate quadam convcrfentuif*
cujus etiam virtutis a ttrib u ta duo efle videntur« X X V I I I .
Primum eft facilitas ; quâ nos faciles erga om nes prae bemus,& fundatur in cp^cuöoazriet : diciturq; proprie & in fpeeie humaoitas; com m endat haec quam m axim e princi pem, ejusqj perfonam condecorat, nec parum ipfiusautho» ritati addit,cum fc erga fubditos facilem praeftat & huma nitatem in colloquiis oftcndit: virtutis hujus elegans & præclarum exemplar habemus in Celfiflimo & Potentifli- tt)0 illo Heroe bcatiftimar memoriae G U ST AVO ADOL» P H Ö Secundo & Magno, Svccorum quondam Rege gloriofiftimo; quare ipiius etiam n o m e n per t o t u m terra« t um orbem manet im m o rtafo *
X X I X .
Alterum eft (va vitas: quæ c o n ju n d a m (æpehabet
quitatemibeneficentiam, & manfvetudinem, quâ vere co
ir is ab om ni inordinata ira fibi temperat,cxcitatamq, rite lc cum ratione refrænao.
X X X .
Ut autem bæc tutus eô faeilius mentem noft
rim ex*
eolat,
bonatum af
tîu do^rin*«nimu« nofUf eft
Imformani
dus, qu* feritatem & barbariem ingeniorum c o rrig it,& animum fovet, omniq; hum anitate & cornuate expolit; fidemus enim eos qui in bonis literis non funt à pueritia educati,infcitiamfua torvitate ôc infolentiâ quadam pro« dere,quare haud abs re de illis d»citur:Quo quis indoftior, c ö im p u d e n tio r; contra autem dodos & eruduos ad o - m n e m humanitatem efle procliviores, ita ut verè de ijs fit diCtum : Q uö quis eft do£tior»eo etiam elt modeftior, hu- inanior, & hum ilior: Elegantiffirae ergo Ovid. hunc ia - m o d u m ccciniu.Adde quod ingenuos didictjfe fidetiter artet Emollit mores % nec finit efe feros.
frsrter do&rinara adhibenda quoq; eft fedula ebfêf* ▼atio hominum moratorum, & ad eorum exempla, uti c« tiam boneftatis praecepta,diligenter a&iones adfvcfacien- d«,fic enim fiet,ut inclinatio illa civilis quae nobis ineft à n*
tura,ad luam perfectionem perveniat • &
nobili»
om nino ac prtclara evadau«
Tfinuni D eo Gloria^
*s(o)s*
Corollaria.
i .
An filius in publica dignitate & Authoritate
conftitutus, patri tanquam privato praef eren
dus ? Affi Dift.
2* A n isin converfatione intendat ferium legiti
mo modo qui inter pocula difputat? N cg.
3.
An Stoici voluerint exfeindi debere affedus,
& an reapfe errarinc circa eorum moderatio
nem? N eg.
4. A n Adulterium Lucretiæ illatum fuerit vera
caufa feditionis, qua Roma e je d i Reges
lNes- .
.
.Quis melius affignavit orbem imperiorum na
turalem, Polyb.
6. Hift. an Plato de Rep. 8?
Refp. Plato.
<>. An in prima, fecunda & tertiaCiceronis Catili
naria, fit deliberatio ? Affi N egat Ant. M u-
retus in praefatione cat. 2d«, quæ eft Tom. r.
lib.2. Ep.iy. & alia multa affert, non r td è la
tis à fe in telle d a .
Jri O N O R i
Inge warum lit erarum ßudijs Ornatijf. Juvent,
D. IO H A N N I A. Tidero,
amico fuo fincerè dileflo«,
F
Rugibus alma Ceres capitis * * dulcedine mettii Sedula apis; feffos p lacit amica qutes. Laurea Phoebicolis grata e ft, curisq; levamenNefiat opimae fpes divitis unica opes.- Dulcior eft frudus virtutis fed m ag è , quàtn ipfa
Fruges, meli** qum , laurea, neùtar, opes,
Ergô J o h a n n i s huic praeclarae praemia laudis^ Militiae gratans quae Dea Mufa d a b i o ? Illius armipotens an pradès culta Minerva »
S v a d x f y perpoliens o r a o ^ T f a a l i a f o n o t * i
M iru m p e n è , lubens. T i d i k i. applaudat h o n o r iu ti
Mufa, Minerva n o v o Svada, Thaï ta, tuo.
$ x hac optf.fjvKy wfyvjeret delite L» M
.*|
feßinanter ita vehficalaltsr» J o n a s c . a