D.
DO R A T I O
/
MOR1ENT1S JACOBI
AD F1LIOS.
Ge n. XLIX : i - - 2 7 . V E RSIO NE e t N O T IS E X P L I C A T A , C U J U S P A R T E M T E R T I A M , C O N S . A M P L. F A C U L T . P H IL O S . UPS.rUBLICO E XA MINI SUBJICIUNT
A D A M U S A F Z E L I U S
A R V I D S S O N ,
ET S T I P E N D I A KI US R E G I U SCHRISTOPHORUS DAH L ,
v e s t r o g o t h; . /IN AU D. CAR. MAJ. D. X V III JU N . A N N . MDCCLXXVII,
U P i A L I Æ , T Y P I 5 E D M A N N I A N I S .
VIRO AMPLISSIMO a t q v e E X P E R IE N T IS S IM O ,
DOMI NO
D
oct
.
JO N Æ SID R É N >
A d R e g i a m A c a d e m i a m U p s a l i e n s e m M e d i c i n æ P r a c t i c e s P R O F E S S O R I R e g i o e t O r d i n a r i o , R eg. S o c i e t . S c i e n t . U p s . M EM BRO;PATRONO BENIGNISSIMO,
\S A C R U M .
VIRO S P E C T A T IS S IM O E T E X P E R IE N T IS S IM O , D m A N D R E Æ S I L V I O , , , P H A R M A C O P O L Æ SC AR E N S I D E X T E R R IM O , A V U N C U L O O P T IM O , V
E a m dem y quam Defun&is d eb u ffit Parentibus,#, Ucriusque Æ m u l o , vel V i v o adhuc P a t r i pietatem m
publice declarare p ra g e fliit
<uytor humillimus
Ve r s, i i e t 12.
|V>3 D3D UON 0 2 n p T J ^ l m W p j V nD N
pa d o t
'h'bzn
:nniD D'aar mai itio1?
isVna n = w p^i
I I . Alligans viti afellam fuum & generofo pal miti filium afinæ fuæ; lavabit vino veftem fuam
& fanguine uvarum tegumentum fuum. ^ . O c u lis rubicundus vino & dentibus albefcens lade.
R
egiones illas terræque Chananæse tractus, qui tribuî, a Juda oriundæ , forte in pofterum contin gerent, h o rum que divitias cum adfluentia rerum maxime neces- fariarum, poeticis admodum coloribus & allegoriis de-; pingit Jacobus: dum uvarum in primis excellentiam pa- fcuorumque fertilitatem extollit. T antam enim vitium prædicit fore abundantiam, ut ad præffantiffimas jum en ta faa alligaturi coloni, nihil inde detrimenti viderentur fibi capturi: tantam vini adfluenciam, ut non po tion ifo- lum largiter fufficeret, ipfaque adeo illorum facies & o- culi pradertim rubicundo fufTunderentur colore, verum etjam ad veftes infuper abluendas, pro aq ua, vini dare tur copia: tantam denique pecudum m ultitudinem , utla3e cibisque ex eo c o n fia is potjffimum vefcerentur felices incolæ.
Ve r s. i i.
D e propria phyficaqae vocis ’qDtf vinciendi, ligandi,
Oratio tnorientis
jungendi n o tione, n e m o quidem dubitat, quin illa huic loco fit aptifiima, qu am q u e ideo cooptarunt Interpre tum finguli. Nec aliter vocem ipfam cepit R A S C H IU S , quique illum fequuntur Rabbini alii, fametfi integram phrafin explicaverint: nm* 1ÖJD U W n n K YJ? jfij? YDK’, alligabit viti afellum unum , illi que onerando unica fatis erit vitis. Sed de leftione hacce vulgo recepta controver- fiam m overunt Critici recentiffimi, v. gr. H O U B IG A N - T U S a) & D. D U R E L L U S b). Scilicet per illam putant in c o m m o d u m gigni fenfum , & J o d ifiud, in fine con- fpicuum, hoc pa3o peregrinum efie atque infolitum. Q uam obrem fatius ducunt codices fcqui Samaritanos, qui habent, 'YCN j q u o d vocabulum cum punctis Ca- tepb - Patacb , Scburek, & Tzere pronuntiandum v o lu n t, ut fit participium Paul pluralis numeri ablato □, at que adeo vertun t: alligati Junt. V erum , præterquam qu od forma fictus regiminis heic non videatur fatis ap- pofita, conje&uræ et jam allata: obfiabit fequeas tum n o m en n*vy, tum v e rbu m a&ivum CDD, utrum que & in num ero fingulari ufurpatum & fine dubio huc referen dum. Neque enim e fi, cur ejusmodi opinionis fiabi- liendæ e rg o , hxc etjam vocabula & plura in nofiro c o m mate o b via, cum viris fupra laudatis lima perfequam ur, ne dicam pro arbitrio permutemus; quando fenlus nihi
lo «) Bil)l. Hebraica cum notis erit. & verfione Lat. cer. Lut. Par. 17ÇI. F:o T o m . I. p. 164. b ) The Hebrew Text of the Parallel Pro
phecies of Jacob and Moias,, relating to the twelve Tribes, Oxf. MDCCLXIII»
lo m inus, fi quid ego judicem, maneat «eque perfpicuus.’ Et ad J o d illud finale quod attinet, pro paragogico, ut vocatur, accipiant, qui id com m o d u m putaverint. SCH U L- T E N S IU M potius fequar e g o , qui vim & originem ad- fixi exiilimat illi revocandam , ideoque heic vertendum : ligans m ihi, eo nempe fenfu, quo ^ & 7? apud Hebrae o s , pci & coi apud Graecos, fubjuncla verbis, farpe depre henduntur haud inelegantem utriusque linguæ idioti-fm um prodere. Litteram J o d in voce fequenti *03 quum Grammatici pro nude paragogica habeant, non m ag no pere refrager. Sed tamen duplex heic c o n jeåu ra in m en tem v e n i t , neutra forte prorfus indigna, quam peritio- res examinent. H arum prima erit: fiquidem Arabes dicunt: j 0 3, fenfu d im in u tiv o , filiolum; eamdem quoque potcflatem illi in Hebræis olim fiubfuifle, haud male pu ta v erim u s; & profefto pullum in prarfenti loco vertere nihil impedit. Altera vero, mihi quidem probabilior, ha’c eft : quoniam forma v o cu m 3K & PIK in regimine frequentius poftular, ut exprimatur originaria tertia radica- lis & fcribatur OK & TIN, analogiae om nino erit con gruens , fi 'V} etjam in regimine poni olim potuiflTe c o gitaverim us, nara & huic voci in origine tertiam fu- ifTe radicalem J o d , fatis fuperque conflat. Ac tametfi fa tend um fit, in Codice Biblico nusquam extra hunc lo cum repertum elle r o 'J3 ufurpatum in regim ine, vix
tamen ifla ratio judicari debeat fortior in pratfenti loco, atque in ceteris quam plurimis, ubi vocei oc7rct£ teyc/jievKt
com-Oratio m orientii
comparent. Pro num ero plurali flatus c o nftru^i hoc vocabulum haud fumferi n , quoniam prohibeant puncla vocali» & prægte'Jum quoque ei refpoodens *vy, fi qui dem hoc non collective intelligatur, fecf pro fingulari co gitetur f b r e , cuique adeo, ex more H ebræorum valde ufirato, quod ad numerum pariter, rc *;3 confonare o- porteat. Q j i cum V U L G A T O interprecjri vellent: fili m i , duram nimis apoflrophen , nemini ap probandam , inietere viderentur.
Utraque vocum fà j & n p rff defignari vitem , licet veriflfimum fit, aliquam tamen notionis differentiam, pro m o re loquendi Hebræis folito, heic intercedere, adm o d um probabile videtur. Prior j £ j , cui refpondet Græco* cum uf*7;eXcç, Hebræis, Chaldæis, Syris & A rabibus, ad vitem fignificandam communis fuit, & læpiffime in feri- pris eorum nominatur. Ex quo inferre liceat, fuille hanc arborem apud ifias gentes eoas olim vulgatiffimam. Nar rant autem Peregrinatores tum veteres tum recentiores, per totam paffim terram Chananæam adhuc hodie haud raras, fæpiusque fponte, vites crelcere ejusdem plerum q ue (peciri, quæ apud nos in Europa vulgo provenit & maxime f equens colitur. Ideoque mihi fit periualum, hanc ipfam voce IÖJ intelligi.
Pofterius nomen r\p"IW per vitem itidem verterunt cum Veteres, prarrer LXX G R Æ C O S, qui hnbent: rre^iK it & O N K E l.O SU M , qui pro more paraphraftam agens., nullam nominat a rb o re m ; tum Recemiorum finguh, eo tam en diferim ine, quod bi nobiliorem aliquam fpeciem,
quam illi in mente vix habuifle videntur, beic indicatam concorditer ferme cogitent; idq ue, mea faltim opinione, ob varias rationes veritati conienUneum. Q uam quam enim fo rm a , quam appellant, feminina non nifi unico hoc loco invenitur ufurpata, fuperell tamen illius mafculinum vel plene p^ltff, quod aliquid heicluci« fubminiftra- turum confido. Sine controverfia bis occurrit, videlicet,
EC V: i , 2. trrp D 'i p p iy i p p p n ’T i p n 'n o i a nw yS tp'i, n 3vn sp ' dji 13103 'r u o ism p*w to b m
v m i e t i o u j y , ». e. vinea erat amico me» tn clivo pingui ; quam muniebat, elapidabat conferebat pTJJ, £/ in illa exflruebat turrim , quin et j a m torcularium excidebat ia
ea & exfpeSlabat, ut ederet uvas, fed ferebat lubntfcas. Vi« tem pra-flantioris cujusdam fpeciei, voce p y y fignifica- t a m , hic cogitandi occafionem prarbet tum tota circuitio v e r b o r u m , quibus fumma deferibitur follicitudo, in vine am optim e inftruendam adhibita; tum finis fecundi c o m m atis, ubi aperte dicitur, exfpeàatas faille uvas, quae ex tanto apparatu merito fperari poflent, fele^iffim as, non nifi de generofa vite obtinendas; tum erjam verfio Veterum Inferorerum. Loquendi enim formam: p ^ l ^ y c i H , transtulit VU ! G A IU S : plantavit eam eleflam > JONA T H A N , n'vpd ; £ j ay o s , Heut plantatio vitis eUSlx ; A R A BS in Poly >lottis: &^£===» plantavi in illa vites ; qua uitima voce nobiliorem indicari vitem vel inde col ligatur, quod verbum ^l/ ^ ==* fignificet: gener ojii at e indolis
nobilitate— fuperavit alium; generojus- - - pretiofus fu it, ceu D e G R Æ C O & SYRO nihil attinet dicere,
Or Atio m or i ent i s
niam hic ipfum retinuit nom en 2 co$k ut p ro p r iu m , an* tepofito c i^ s X c s , & ille folum h jb e t: lO Q -O .A , palmi tes. Jer. IT: 21. y x \ n o a JHT n ta p*W YWBJ
fÖJn'IID 'V rOÖHJ > autem te plantaverum p * W , quœ tota erat femen bonum : quomodo igitur mutata cs mihi in degeneres palmites vitis alienee. Heic itid tm p*W ge- nerolam vitem fignificare, ex toto loci (enfu & in primis ex locutione: DDtf JHT nbD, certo elici pofle mihi vide tur. Q uam ideo fententiam fuis verfionibus confirma runt Veteres, quorum LXX G RÆ CI pofuerunt: ol^7reÅcv y.ocç7rcÇ)oçov, vitem frugiferam ; V U L G A T U S , vineam ele- 61 am ; J O N A T H A N : ttIT O fcWfiJ 2V3DD, ficut planta vi tis eleSlæ; SYRUS e o d e m , quo fupra, utitur vocabulo, &: ARABS in Polyglottis prelle Grarcum fequitur. Prae- terea in hanc rem citari quidem poflet locus Jud. XVI: 4. ubi de Simfone dicitur: p W ^ I I D iW tt p ’i n # ’HM 7 ) ^ 1 n o v i, deinde vero accidebat, ut diligeret in val'e p “M!/
mulierem, cujus nomen Delilah. Sed praeterquam quod non nulli codices pro littera Sin heic Schiu habeant, ut le å io reputetur dubia 5 eft profeci o nom en p"i1Ef, utcum que exaretu r, in hoc loco proprium ; ideoque fi vel maxime feriptura per Sin pro vera habeatur, ut illam fine contro- verfia habuerunt Veteres finguli & plcrique etjam Re- centiorum ; tamen non fatis certo conflat, utrum val lis ifta a vitib u s, voce p lW defignatis, ibi crefcentibus no m en traxerit, an vites deinde quæcum que nobilioras a valle Sorek cognomine ita appellatae fu e rin t, qu em adm o d u m apud nos plantae & aliae etjam res a re g io n e , unde ve* n iu n t ,
n iu n t, (aepenumero & noraen & praeflantiam adipifeuntur. P o tiori autem jure laudetur Ef. XVI: 8« ubi alia vox 0 'p n W > ab eodem fonte derivanda & ad poteflatem fu- pra nominatam fine dubio confpirans, in hac verbo rum ferie legitur: m p w IdVi D'14 »bya vitis Sibtna, Teil. languet, cujus palmites contuderunt Dominés gentium. Heic paciter notionem excellentiae ipfe loci ten-
fus exigere videtur, PcogrelTo enim jö4 refpondet in po- fleriori m e m b ro nom en D’p T O , quod igitur ex genio lin guae Hebrææ plus aliquid denotabit..
Itaque ex his omnibus penfitatis argumenta d epro mi pofle arbitrer haud om nino fpernenda ad fignificatio- n e m , quam dedim us, vocis np*ifr ftabiliendam. Quae licet eruditis probata reputetur, inter illos tamen non con v e n it, in quo potiffimum ponenda lit hujus vitis p r o flantia. D e fele^liffimis uvis inde exfpe^tandis finguli , o p in o r, cogitant, fed de harum ceteris qualitatibus non nihil diiïentiunt. Pofl K1M C H1UM c \ D. JA C. R O B ER TSO N US d) & Iiluflr. JO H . DAV. M1CHAEL.IS præter alios, urgent, v o c e m , de qua agitur, in origine fignificare vitem nobilifîïmam, cujus uvæ nucleis carent, quo qu e ideo magni œflimantur. N on nulli, ut BO CH A R - T U S / ) , cet. flavas intelligunt u v a s , vel certe vinum gilvum inde obtinendum, & alii denique, v. gr. JOH. SI MONIS £ ) , reliqui, innui volunt coruleas, ex quibus vinum c) Tn t f n ö Ef. V. 2. d) CIjiv. Pentateuchi , p. 2 c) Anmerk. zum erden Buch Mofe. p. f ) Hier07., I,ib, II; Cop. VII. col. 109*.
Ornno inorientis
vin u m paratur rubrum , omni î e v o præftans habitum. Q uamvis heic a diverfa parte rationes adferri poflinr, f o r tiores tamen illorum fententiæ patrocinari v id e n tu r, qui de colore u v a ru m , vel forte re&ius v i n i , ex vicibus Sorek adquirendi, explicant.
Scilicet extra locum E f XVI: 8. ante allatum, v o x D'pW> Serykkim, legitur tantum Zach. I: g. nb'Sîl TTfiH
D'DiK D'DiD - - - d i« did Sy d d i tf'« n :m
O 'p T ib NoSiu adfpicitbatri) ecce vir Jedebat in e- quo rufo y - - - î f poß illum erant equi rufi, D'plW & albi. Heic notionem v itis neutiquam pofle o b tin ere, ex tota orationis ferie quisque facile perfpicit, fed neceflario in- telligi equos, aliquo tinelos colore. Q uinam vero ille fit, non fatis conflat, quo d cum Rabb. SC H ELO M O N E & K IM C H IO palam fateamur. Itnque In te rp rete s, prout euique ex luo arbitrio optim um vifum fuerat, multifariam verterunt. Veteres de verßcoloribus equis cogitarunt, & Rccentiores deinde huc illuc flu & u aru n t, incerti, quam nam inirent exponendi viam. Sed B O C H A R T U S b) port enumeratas varias variorum fententias easque refu tatas, exquifitis pluribus argumentis com probare fatagic, hunc colorem efle g ilv u m , flavo p r o x im u m , fed dilutio r e m , quem equis, vino linoque dicit com m unem . Ete nim in hunc quoque fenfum accipit vo cem nijTlW c o gnatam eidemque origini debitam, quæ folum ufurpata invenitur Ef. XIX: 9. r i p ' l l C W fc '135? WDl> & erube-fcent
fccnt opifices linorum n p ' l t f : qaamvis e contrario, prae ter aiios complures, in primis OLAUS C E L S IU S /) no* ftras multis rationibus commonftrare adnifatur, verba C fignificare lina pe&inata, quoniam radix p-)D apud Chaldaeos notionem tenet pcBinnndi, cet. Sed q u o q u o m odo fe illud habeat, verum quidem cenfeatur, & equis & vino convenire colorem gilvum ; mallem ta
men ego aliquem intelligere paullo rubicundiorem, ut ex fequenribus magis patebit.
N o n radix modo Arabum <J> ^ quæ noftræ voci refpondet, fed nomina etiam pleraque inde derivata, de foie pracfertim orienti ufurpantur, ideoque n o tio n e m ^/e « - dendi, radiandi, fulgendi, micandi, cet. fapenum ero ad- fumunt. Quum vero (ol non tantum aliquantisper ante o rtu m orientalibus coeli plagis ope radiorum rutilantium pulchrum inducat ru b o re m , fed & ipfe oriens aureum m entiatur colorem; haud abs re erit putare, in voce npnttf fignificatum alicujus ruboris delitefcere, illu m q u e , viva olim lingua, eciam cogitafle veteres H ebræ os, hoc ufos nomine.
Sunt Chaldæis eædem voces, nempe pltP vel quod eodem redit p"lD » & D'pnttJ, quarum prior denotat f u cum , colorem ad genas tingendas ufurpatum, v. gr.
plD HWN T a y n , non inducet fem ina fucum faciei fu a k); & pofterior fignificat colotata} fucata quaecumque, ut
O opnt?
i) Hierobot- P. II, p, 308* k) Vid. Libi*. Schabbath f. 95. I . M oëd , Katon fol, 9, 2,
fiS Oratio w orient i t
\
u'pTO f i f t i fu n t fucati. Ita eorum thema in ter alia fit : minio colorare vel pingere.
Huc accedit, quod vinum ejusdem coloris, quem ex his Arabum & Cha'dæorum verbis, inter (e colla- tis eliciendum cogitemus, in Palæftina reperiri, aeque illud om nium elie prseftanfiflimum , teftentur Peregri- narores /). Itaque his rationibus indufti , facile qui dem putare polTemus, vocibus n p iW , PTO & pDW olim infelledtas fui (Te ejusmodi vites, quæ purpura fcentes ef ferrent uvas, ad vinum inde exprimendum pallidum, vel non nihil rubicundum , idque om nium exquifitiffimum idoneas. Sed diffirnulandum non eft, a recentiflimis a- liam exhiberi fententiam, forte probabiliorem. Scilicet in obfervatis b. FORSKÅLIO, quæ fetvavit itineris co- rres CARST. NIF.BUHRIUS in), leg'tur: p i l V ßipes eft, qui àbjcinditur plantatur. Quoniam igitur huc
potis-fimum ducit Arabum thema confenraneum , quip pe quod proprie fignificat : Jcidit, fidit; hæc certe notio ceteris præferenda videatur, utpote qua omnium opti me exprimitur originaria vocis poteftas. Narrat præter- ea NIEBUHRIUS »), in oriente, ubi quærendi dita es- fet occafio, fe nusquam audivifle, ro Sorek frequentari inftar nominis, quo v irs aliqua fpecies defignaretur, vel uvas ibi cognitas fuifle, quæ ifto infignirentur nomine.
Itaque 7) Vid. DE LA ROQUE Voyage de Syr. & du Monf L ih. à Am ft, 1724* p. 45. fq. & Oeogr. Befktifn. ôfver Palaftinn, Srockb. 1770 8*.o p. 35 & 60. w) Befchreîbung von Arabien, Kopenh* 1772, 4:0 in Tratf. p, XL11I, n) Lib.cir. psg. 147.
Itaque fi hoc omni ex parte pro vero habeamus atque
explorato, & idem etiam obtinuifie credamus apud v e teres Hebraeos, in vocabulo plW, ultra furculum v itis, vel ftipitem illius abfcifjum, recens plantatam, vix opus fo ret aliud qt.idpiam cogitare. Ec fic quidem neque no- ftro lo c o , neque ceteris, ubi vox ifta comparet ac v i tem d en otat, videlicet Et. V : 2. X V I: 8« & J e r.II: 21. male confulererur, quippe quæ fingula ad hanc fignifica- tionem recipiendam amice confpirare videntur.
Locutio: D'3jy D“l j de vino heic certe explicanda, no n adeo fingularis & infveta cenfeatu r, nam eodem fenfu accipitur Graecorum uiyot, ut Syr. XXXIX: 31. 'âÇ%v 7tccayjs xfaoLs Ls far}v farta ' vdcoç, 7t v ç , u&j atcrjçcs, H$4 dhets, nçq ceyiSctKis 7tvça , vfaj yèKt, v&j yochoc, uiy.ee çoe-Çv\y\s y ngy eKcttov, uoy lydncv, Principium omnis vei neces• fariœ acl v it am bominis: aqua, ignis, (¥ fe rru m , E? fai, & femilago tn tic i, Ef w*/, lac^fangvis uvœ, fy oleum, <f veftimentum. Cap. L. 17* ’E^m'/vev I71) <T7tovoela %éïçcc uvra, y&j e77tstatv cltyuTos çxÇvÀrjs, P orrexit, (cil. fummus Sacerdos Simeon , ad vas libamenti manum fu a m , Ey libavit de fanguine uvse. 1. Maccab. VI *.34. rots 'EXfauciv efafay uiycc SotCßvkys Kgl fAcquv, tS 7tuqu^rtGui dvràs Ls tcv TtlhefAcv, Elephantis oft endetunt Janguinem uv ce mororum ad acuen dos eos in proelium. Apoc. XIV, 20. errocrfåri jj Kt]vos efa ryjs TtoÅeaosj xgif tffîÀBev at y a ex rrts Àrjva. calcatum eft torcular ex tra urbem, Er emanavit [angui 1 e torculari. Sic apud A C H IL LEM T A T I U M , qui fabulam de prima vini ufus’origine expofiturus, infert paftorem q u e m d a m , poflquam
eu-100 Oratio m oricntis
culum vini p le n u m , a Dionyfio , T y rio ru m D e o , fub- m in iiïra tu m , ebiberat, hunc ira alioquentem 0): no3*v, Z (TOI TO üiïvç tStO TO 7toçÿvçovv*, 7TO&eV bTOùS eïiçeï oci/acc y\vxv j ou yccç içiv heivo to %oifxotl £sov. To fj.h yctç hs roi ~eç~ vx >tctTCißo&tvei, vcft XtTTTry «%« rv\v n$ovr\v * to de 7iço T8 so- fAXTos èufiçx'vei r x s f v x s , ycft blyovrt fxh xpu^cv içtv , hsTVjV y xslç x de kxtuSoçcvv ccvx7ivû KctTaoSev 7ïiïç r^ovr,s. Kcet O A/CVU<70£ tÇ»l' T8T0 è^/v C7IÛÛÇ0CS iïdaf, T8T0 isiv ai/Act ßorquccv, i. e. Unde rlain tib i, bofpes, aqua hxc purpurea eft I Ubinam fanguinem re- perifti taw dulcem ? Quoniam non is eft y qui humi manat. Hic enim in pe St us defcendit exiguam conciliat voluptatem : ille autem nares etiam priusquam os dele El at ; Z? taElu quiaem f r i gidas e ft, fed in ventrem delapfus, jucundum calorem ab imo excitat. Tum Dionyftus refpondit : Hcec eft fruEluum aqua , hic eft uvarum /anguis. Ita voce Latinorum , Janguisy u- tuntur a u r o r e s , v. gr. C. PLIN IU S, quando dicit p) : Aadrocydes fapientia clarus ad Alexandrum Magnum feri- p fit, intemperantiam ejus cohibens : Tinum potaturus r e x , memento te bibere [anguinem terrz, P. PAPINIUS S T A T IU S q):
Ogygiis ululata furoribus antra De fer i t , “Of pingues Bacchceo [anguine colles.
M. AURELIUS CASSIODORUS r ) : uvarum frigidus j'anguis.
Harc
0) ’E P O T I K o N live de C L1T O P H O N T I S & LEUCIPPES amo- ribus Libr. II. p. 67. fq. edir. Lugd. Bar, 1640. 12:0» p) Hiftor.
N a t , Libr. XIV, Cap, 5, f ) Thebaïd. I, r , 3 2 8 . fq. r ) Variorum Lib, XII. Epift. 4.
Hæc ig itu r, de qua agimus, Hebraeorum dicendi forma reputetur elegans om nino & emphatica ad v in u m fignificandura metaphora» Q uem adm o du m enim fanguis per canales corporis c irc u m fe rtu r, illique vitam ac vires conciliat $ ita etiam fuccus, vini e le m e n tu m , per m ea tus uvarum transit, & illis nutrim entum præbet ac vi gorem. M ulto autem efficaciorem pulchrioremque arbi trer fore translationem, fi pariter heic refpici cogitetur ad quam dam coloris fimilitudinem* quæ inter fanguinem vinum q ue quadamtenus intercedit, ficut eo fpe^asfe judicentur non nulli fcriptores fupra c ita ti, & explican- da etiam videatur eadem haec Ç>çc£ate in altero, ubi fo- lum com paret, loco Deut. XXXU; 14. fanguinem «- va bibifti Ecenim fi vocabulum iftoc i o n per w -num rubrum cum quibusdam vertere nolueris, fed cum aliis praeoptayeris merum, ilU tamen aliquam ruboris n o tionem fubcfle, tum ex primigenia thematis v ocum que plurium inde derivatarum fignificatione, tum ex ipfa meri indole haud obfcure perfpici poterit.
Ur voca b u lu m nniD hujus commatis ultimum a ra- dice HDD, te x it, operuit, deducamus, & per tegumentum% operimentum ejus, explicemus, varix funt quæ fuadeant rationes. Primum enim de verfione ifta hic in unum confentiunt Veteres æque ac Recentiores, quod fecus o- m nino feciflent, fi hanc vocem ab alio derivatam the mate judicafTent; nam compertum habem u s, interpretes femper plurimum inter fe difcordare, rariora atque a- deo difficiliora Sacri Codicis verba expolituros. Deinde
102 Orntio niorientis
non facile tulerit argum entum & diåionis periodus, ut aliam potius adoptemus noticxnem. Porro hanc vocem, prarpofito 3 in codicibus noflris typo vulgaris deficien ti, plenis exaratam litteris exhibent Veterum ONKK.LOS,
qui habet: rrniDS, SYRUS: & ARABS in
Polyglottis : j**£==a ; atque eumdem in m o d u m Hebtaro-rum MOD pleHebtaro-rum que verte e adfolent, v. gr. bic Gen. XX.
16. Exod. XXI: io. XXII: 26. Deut. XXII: 12. & Ef. L : 3. tffe Exod. X X II: 26- Job. X X IV : 7 . XXXI: 15». Ef. L : 3. & Ule Gen. X X : 16. Exod. XXI : 10 XXII: 26. J o b .X X iV :7 . XXXI: 19. 7um LXX G R Æ C1 heic utuntur verbo 7rf^//3oA>?, cui fimile, ne dicam idem, nempe 7regtßo\cciov pro Hebraico
riDD pofuerunt Exod. XXII: 26. Deut. XXII: 12. Job. XXVI: 6. EI. L: 3. V U LG A TU S panter ut in his omnibus locis, ita in noftro eanadem tegenai fignificationem adfum- fit. Hinc igitur probabili adm odum conjectura augura ri liceat, hos Interpretes vetuftos in exemplaribus C odi cis H eb ræ i, e quibus luam quisque verfionem confece ru n t, heic MDD legifie, vel ialiirr» ita legendum autu- mafte, quem adm odum exiftimant Rereniiorcs tantum non omnes. P oft ea licet Codices imprefli, quotquot aperire contigit, finguli &: plurimi fortaflis etiam roanufcripti, quorum viginti & quinque nominat Celeb. BENJAM. K E N N IC O T T j), vulgo receptam line 3 legionem tue antur ; plenam tamen Icripturam exhibent cum Samarita nus Pcntateachus imprelTus, tum codices illius omnes ma nu ; ) Vems Teftamentùm H tbr. cum var, Lcdioiiibws, Oxen. 17-7$» F;o Tom. !. ad hunc locum.
nu exarati. Itaque non e f l , cur aliam vocis niD finge remus radicem , eadem n ih ilo m in u s, licet ex obliquo & e longin qu o, adornara explicatione. Tandem utram cum que legion em five illam niD five alteram niDD o p tim a m , ideoquc elig en dam , judicaveris, fenfus tamen idem fit, oportet, quod uno animo & voce una agnofeunt omnes.
Vers. 12.
Vocem : ' V t a n , heic tantum ob v ia m , non uno m o do translatam accepimus. Veterum enim LXX G R Æ C I habent: yjx^oitoidi vel %#fo7rc;, gratifici, fortnofiy fcil. o- culi ejus \ Scholia Græca: , clidr/rvçoi, epofieço) , calert-tes, ardencalert-tes, formidolofi; V U L G A T U S : pulchriores; T a r-
gumittæ am bo , J O N A T H A N & HIERO SO LY M ITA N U S : p'fcP vel p s ' , pulchriy SYRUS: , rutilant»! \ & ARABS Polyglottis: •> pulcher. Interpretes au tem recentioris ævi plurimi fignificatum rubendi, utpote nativam vocabuli vim melius exprim en tem , judicarunt accommodatiorem ; quem etiam cogitafle videntur tres finguli Parophrafiæ C H A L D Æ I, quippe qui fubjungunc: WHO 1. TWB 1. ppDD', rubicundi erunt montes ejus. Non nulli tamen hinc dilcetferunt, v. gr. R O M A N O - C A T H O L I C I , qui Vulgatum pro more fecuti, expo- fue’u m : jcbbner j JOH. ANDR. DANZIUS ; nigrior; HOUBICïANTUS : rutilantior ; & aliquantum etiam III. M ICHAELIS, reddens: trübe.
Inter enumeratas has varias fententias, illorum parti bus lubentius accedam, qui notionem rubendi nollræ v o ci
Oratio m orientis
ci adfignant. Praeterquam enim quod mihi faltem m a xime naturale videatur, rubrum adverfus album o p po nere, illosque duos colores, ut>in aliis locis Biblicis, conjunge r e , in hunc etjam fenfum accipere fas fit nomen
eidem adfcribendum origini, quod (olum occurrit Pcov\ XXIII : 29 , 30. n v DOHÜ M3« 'D1? M« ’Q1?
Mprf? D'*«1? i’M D’ ".n«D^ : D’J-y n b b i n ’o'? o :n p y y a
"
7000
,
i- e. cuinam libido, cuinam defidcrium, cuinam rix a , cuinam loquacitas, cuinam vulnera g r a tis , cuiuam n ? ’?3n oculorum ? Illis , qui diu morantur fuper v in o , qui ingrediuntur ad /ubtiliter explorandam temperationem meri. Hcic Salomo fpeculum exhibet lucidum , quod deform em v in o le n to ru m . & helluonum faciem p ro xime repræfentat ; atque inter mala, quæ ex ebrieta t e , d u m maxime fervet com p o ta tio , o riu n tu r, num e rat 0 'M quam tf<nv LXX. G R Æ O I verterunt: •neX^vc) vel lecundum codices MS:tos nlKsici ci cQ&ccåijio) y liv id i, nigri oculi ; SYM M A CH U S: %aço7ic) , laetifici ; H E - SYCHIUS: yAauKoî, Çcfieço}, glaucii terribiles i V U L G A
T U S : fuffufio oculorum; SYRUS: oCTICIJaI. lividi fu n t oculi y & A RABS/;; Polyglott i s ,
oculi decolores. Itaque ex comparatione inter hanc Græ- ci, V ulgati, Syri & Arabis verfionem atque alteram il lorum fupra exhibitam ejusdem vocis, quæ in nortro conaparet loco, inftituta, fatis c o llig a tu r, hos Interpretes non tam ex Habilita quadam certaque fignificatus cogni tio n e , quam potius, prout illis optime vifum fuerat fen- furaque requirere fibi, perfualerant, cxpofuilTe. Unicus
Ve-Veterum C H A L D Æ U S Paraphrafla, idque veritati q u i dem congruentius, habet, q j’y flUpDID» rubor oculorum. C u i, magna deinde multitudine, adflipulantur Rccentio- r e s , quos inter A LB ER T U S S C H U L T E N S IU S , interpre tatus: rubicunda fujfußo oculorum, iftam vocis flV^Dnpo- teftatem e lingua præfertim A rabum fcitc deprom it, il- l a m q u e , ut genuinam & apprime aptam, exquifitis con firmat rationibus. Oflendit enim e x G IE U IIA R IO , A*a- be Lexicographo , eorum v erbum no ftro-prorfus
refpondens, declarari per aliud J — quod illam ipfam, quam indicavimus, oculorum adfettionem quoque d e n o ta t; ic ambo hæc verba ”c o m m u n e m , inquit, tenent ditio- ”n e m , atque notiones fecundariœ , quæ apud Golium p r o fit a n t, ex m ixtura hacce rubri cum albo^ atque utriusque ”coloris confufione defluxerunt.” ss).
Q uum autem verbum proprie flgnificef : obfcura dubia fuit res, has duas , nempe ruboris & ob]curitatis, no tiones fimul putem elle conjungendas, & fenfum ab u* traque participantem, hinc erutum , potius efle cooptandum, quem rei etjam naturæ judicem accommodatiorem. C on flat enim faciei & præfertim oculis eorum , qui vino avi de inhiant, illoque crebrius abutuntur & compotationi nim ium indulgent, colorem luridum induci & obfcure ru bicundum. Hæc oculorum qualitas fi jn fe fpectetur, m i nime quidem eft laudanda, fed vitio utique verti debet, ut Prov, XXÏII: 29. tamen ad illam contrahendam magna vini copia fuppetat, necefle eft: quam igitur unice /igni»
P fica«
l o ô Oratio m orientis
ficatam voluifïe Jacobum , ejusmodi figurata locutione a-- furn, credamus. Sic duo hate loca pulcherrime inter fe i confpirare v id e n tu r, dum nativa ifla rubendi notio u tro b i— que om n iu m optim e quadrare cenfeatur.
N eque vero eft, cur quispiam de exhibita vocabuli i noftri originatione controverfiam moveat. Q u e m a d m o dum enim VUD derivatur a rad. n m ô , a • m ö ; fjjn ab antiquo flH, Pih. p m ; pNtf ab antiqu. \$W Pih. a "}£CA, cetera: ita etjam ^ D n > c u m jfod paragogico, vel potius quafi gentilitio, prorfius ad a— nalogiam jure quodam m eo deduxerim a themate in C o dice Biblico non ufurpatoV sn? fed in Arabismo fuperfli— te & proxime quidem ab ejus Pielica fo rm a^O fT , > ubi fignificatio ex duplicatione tertia: radicalis augeri p u l tetur. Hanc vero derivandi rationem fi quis melius fla-* bilitam cupiat, adeat JOH A N N EM SIMONIS t ), qui plu-* rima congeffit exempla nom inum & a d jeé liv o ru m , quæ folam tertiam radicalem geminant & partim zperfeSlis v e r bis, partim quiefeentibus media proficilcuntur*
D e cetero in explicatione particulae D vocabulis p* & : præfîxæ aliquantum difientire deprehenduntur In te r— pretei* N on nulli enim comparationi illam infervire a u - • tu m a n t, vertique debere: plus quam, pvœy vel, quod e o d e m i re d it, in comparativo ponunt prægreflà adjeftîva
p 1?. Sed alii contra hanc litteram per præpofitiones a y aby, e y e x y propter, translatam, effeäive confiderant, v in u m q u e ut caufiam ruboris & lac albitudinis cogitant. Duplici i —
fla „» 0 Arcan* Form. N o m . Hebr. Lingua: p* 2 2 6 . fqq*
fla, præter alias, fignificatione apud Hebraeos accipi v o culam D innumera quidem edocent exem pla, in Sacris Pan demis frequentitfime o b via, quae apud C H R IST . N O L - D IU M ti\ citata videfis & per clafles dispertita; unde res in utramque partem disputari poflef. Sed tamen q u u m fic pro ferie v e rb o ru m periodorumque & aliis rebus in qu oque loco circumflantibus unice dijudicandum fit, u tru m haec illane interpretatio potirtimum obtineat; pofleriorem explicandi rationem heic melius quadrare putem & c o m m o diorem lenfum gignere. Etenim ex toto orationis am bitu, quantum ego quidem perfpexerim, nulla facile in- flitui queat com paratio, quippe quae nefeirem quorfum tenderet 8c quidnam proprie fpecdaret, dum de liberali vini la£tisque ufu agi cogitemus. Et neque in hoc ne- que in antecedenti commate ulla comparet v o x , quae ne- ceflario fuadeat, ut adjeftiva illa compara te fum antur, quem adm odum in aliis locis , ubi ita loq u u n tu r Sacri Vates. Alteram potius verfionem requirere vi deatur ipfe fenfus, ne fic non nihil obfcurus evadat & p e r plexus. Liquet enim , vinum copiofius hauflura creareo- culis ru bo rem ; qui igitur pro figno abundantiae ifliuspo tu s, in tribu Juda futuræ, merito haberi po/Tit. Ita fane intellexit O N K fL O S U S , qui habet : v*i|Ü"DD PpCD' IDnD VHiyj îlôlü1 > rubebunt montes eius vincis Ja is, did i lia bunt colles ejus vino; atque poft illum Philologi noflris temporibus longe plurimi maximique. Ad lac vero quod attin et, experientia com probatum non quidem h a b e m u s ,
P 2
-Oratio mor i enti s
dentes e o ru m , qui illo crebrius velcuntur, inde fieri candidiores; tamen una novim us, iis, qui lac & cibaria ex illo c o n fé ra nuper com ederunt, non dentes tantum , fed fape etjam totum os albelcere, quem adm odum cum primis in infantibus videre eft. Itaque haud immerito dentes eorum appellemus candidos, quos cogitemus ifto fæpius ulos cibo. Q uod autem ut heri polïit, regioinha- bitata , pafcuorum fertilis, magnam illis neceflario fuppedi- tare debet laåis co p iam , ac proinde ingentem gregum mul titudinem. Has igitur divitias, quibus futurum eilet, u tju - dæ polleri dentes 1 adle quafi dealbarent, quum hic viflus illis foret folitus om nium que maxime vulgaris, figurata illa loquendi formula credamus indicatas: eumdem ferme in fenfuro ac fumfit cam ONKELOSUS, qui pofuit: pflfV
PiyD t n'rtypn > albejcent campi ejus frumento gregibus ovium. Sic, mea quidem lententia, jure exifti- m e m u s , Jacobum binis his locutionibus ufum fuifle ad exprimendam confuetam apud alias etjam gentes meto- n y m ia m , dum lignum adhibetur pro re fignificata. Ne- que vero male forfitan cogitaverimus, Illum non tam homit\es, quam regionis qualitatem, ex illa fertilitate o- r iu n d a m , heic relpexifle, vel falrim eam fimul in men te habuiffe; quem in m odum explicarunt tres linguli Pa«j raphraftæ Chaldæi. Etenim per frequentes vineas, mai turis frudibus confpicuas, rubere, & per numerofos ovium greges maturasque fruges albicare terra ex poetico loquen di more haud ineleganter dici queat. Ideoque e contrario hi duo colores, rubrum loquor & album, ad expingendam
fo-foli fecunditatem, & vini laåisque copiam pulchre ufur- pati poffe cenfeantur.
Fruflra nobis objiciatur, ut quosdam objeeiße depre h e n d o , huic datæ interpretationi obftare ipfam v o c u m conftruBionem; Quamquam enim littera ifla a pofl ad jectiva, jubente id orationis complexu, ftfpenumero exi gat c o m parativu m , multa tamen fimilia comparent ex em pla, quæ noftræ fententiæ & explicandi rationi patro- cinentur, eamdemque coofirment, v. gr. Deut, X X V III:
34. HtOOD yXUD> mente captus ex adfpeclu ; Cap. XXXII: 42. D"1D > e janguine ccc?fi; Cap. XXXIII : 24. q n a "MtfN D‘0 3 0) feli* per filios Afcber; Eccief. X: 1. TDDIID ")p% pretio fus faptent ia ; Ezech. XIX: 10. D'31 D'OD HD’H HWy, germinans fatta es ex Aquis inultis; vid. Kfr. X: 9. Prov. X X :4. Cant. III: 10. Ef.X LV III:8. Jer. L I: 17. Ezech. XVI: 27. & plura alia, quæ exferibere non vacat.
Oraculo Jacobi, duobus his verfibus, qua vim v er borum jam pro virili enodatis, comprehenfo, eventum refponriifTe, certiflime confiât, fi ad vini laftisque copi a m , polleris Judæ futuram , heic refpici credamus. Iilos enim fertili/Timum terræ trabium harumque rerum ad- fluentia infignem fortitos fuifle, teflantur Scriptores facri æque ac profani. In primis vero hanc regionem cum vinearum frequentia tum vini bonitate excelluifle, c o m pertum habemus. Heic fitæ erant valles: E/cbol, N u m .XXXII:9. Deut. I: 24. unde retulerunt exploratores lifaéiitici, a Mofe miffi, palmitem una cum botro uva rum tam eleganti & delicato, ut fervandi caufla pertica
eum deportare nccede haberent, vid. Num. X III: 23,24??)). pPVtf, horek, Jud. XVI: 4. quæ vitibus generofis vel a b u n d a v it, vel certe iflis nom en & om en d e d it, vid. Ef.C
V : 2. X V I: 8- Jer. II: 21. & DHtfG Schiddim, vel ut vul4« go dicitur Siddim, Gen.XIV : 8. cet. de qua LIGTHFOO*- T U S X ). Urbes : ? Aschkalon, Jud. I: ig. XIV:i9^. i. S a m .V I : i7 . Græc. ’AoWaojv, 1. Maccab, X : 86. XI:6op. XII: 33. unde vinum provenit illud pretiofidimum, quocd nom ine Afcaloniticum apud Auctores tantis paflim effer-- tur laudibus, p n , Befek, Jud, 1:4 , 5. & 1. Sam. X I: 8. ub*i & in terra huic vicina vinum enafci adeo præ dans, utt ex aliis Palædinæ locis allatum illi conferri vix q u e at,, narrant Scriptores, quos inter C H R IS T IA N . ADRIJ- C H O M IU S , Delphus y ). DnV fV3) Beth Lechem, vel utt vulgo vocatur Bethlehem, Gen, XXXV: 19. Roth. IV : i cet. Græc. B^Aféju, M atth .II: i. Luc. 11:4. Job* V II: 42^. cet. a fnmma agrorum circumjacentium fertilita te, quam i adhuc hodie p o d tantam terræ illius v a d atlo n em , n o n i plane exfuade , fidem nobis faciunt reg :onum orientaliumi delcriptores, quos enum erat JOH. SIMONIS 2, ) . p“n n 3>
Chehron, Gen. XXIII: 2. Jof. XX: 7. cet. ubi vineæ adh uc,, pod qu am terra Chananæa mille annos potedati lubfuit Mu-- ham m edanorum , qui & vicium plantationem plerumquei negligunt & vinum religonis cauda defpiciunt, repe-- riuntur tanta copia, ut hinc quotannis non folum deve
ham
-v ) Cf. III. M IC H A eLiS A nm eik. zam -viert. Buch Mote atî h. loc.u
x ) Oper. Pofth. p. 68. y ) Theatr. T ente San£V. Col, Ag,ripp. 1628. F:co p, 41 , 2.) Onomall. V. T . p. 147. N . T . p. 4 3 .
liantur in Ægyptum plura centena Carrelorum onera Dib- / > , i. e. uvarum ficcatarum; fed magna etjam harum m ultitudo asportetur H ierofolyrnam , ubi v inum ex illis exprimitur a). In ejus vicinia uvas crefcere ejusdem fer* m e indolis, quæ m em oratur N um. XIII : 23. referunt PETR. D E L L A V A LLE b ) Si JOH. M O C Q U E T U S c ), atque G. C. N F JT Z S H IT Z IU S d ) dicit, fe eodem loco m enfe Augufli uvas vidifTe & comcdifle dimidium cu b iti, & illarum baccas duos digiti articulos longas. niy> AJfa, Gen. X: 19. Jof. X : 41. cet. Græc. Y«<?#', Aul. VIII:
26. hinc Gaza noftrisque temporibus Gazara , unde v i num fuit illud excellentiflimum Gazeticum, ab exteris tant opere celebratum. H J p y , En Gedi, J o f X V :62. i.S am . XXIV : 2. cujus vinea laudatur Cant. I : 14. C’bWH' > J e r u - fchalaiim, J o C X ji. cet. Grace. l^caoKvfxcc, Matth. II: 3. cet. P. B E L L O N IU S , adeo abundant, inquit ? ), hœc montana omni arborum genere, filvcßr ibus que aromaticis herbis > ut monti ldœ in Creta comparari pojjint, & paullo infra f ) : vineta diligenter exculta funt. Lucus: N")DQ , Mamrey Gen. X III: i8* cet. cui confinis planities deferibitur, ut fecun
da & valde amoena, ubi infer alia optima: proveniunt uvee g). Solitudo Johannis Babtißa inter jucundiITimos
Ju-<?) Vid. Ill, MICHAeLl!» Anm. zrtm erft.B. M. p. 19g. & Befkiifn. ôfver Falaft. p. 65 . b ) Reifs-Bcfchreibung, Genf 1674. F:o Erft. T h. p. 159. t ) Voyage en A frique, A l i e , Indes Orientales & Occidentales p. 4 9 1 .
d ) Itiner, p. 328. Simile qnidpiam de vitibus Italicis & Africanis, n a irit
P L IN IU S Hi ft. Nat. Libr. X IV. Cap. I. O ^ e r y . Libr. II. Cop. LXXXI. p. 330, ed. Antverp. 1589. gio J ) Cop, LXXXUI, p. 333. g ) Befkrifn». iiv e r Palaft, p, 6 f .
Judææ traftus merito numeranda eft ; & omnes a g ri, cïir- cumcirca proxime vicini, etjamnum follicite ex cu lti, dIiu- rimasalunr vineas b ) } & Dr. FRED, H A SSE L Q U lST IU S i) c o m m e m o ra t, fe JafFæ vinum bibifle, quo d hinc depoir- tatum perhibebant.
Hare omnia l o c a , jam e n u m erata , praeter multa aliia in hac tribu fita, cum primis v ero urbes Ascbkaloti /•), Ga%a /) & Cbebroti, ob felicem vinearum culturam », vinum que inde percipiendum fuaviftim um , in adverfta- riis paffim peregrinatorum feriptisque hodoeporicis plui* rim um celebrantur : qu o ru m non nulia folum te f t i m o - nia pro re nata delibavimus. Sed de his lingulis ex im- ftituto alii, v. gr. D r. O LA V U S CELSIUS z«), H A D R l. RELANDUS zz), D r. ANT. FRID. BYSCHlNGiUS o)), ceteri, fufius tra n a ru n t, atque adeo noftram opinion enn egregie ftabiliunt, dum inde colligendum f i t , regionerm, tribui Judar adfig natam , & vitibus & vino eoque optii- m o , olim m a x im e , ne dicam præ ceteris om nibu s , adfluxifte.
Hanc terrsc Chananac* partem bonis etiam pafcuiis abundafte, m agnam que adeo pecudum m ultitudinem
at-
luiss-b ) Befkrifn. ôfver Palâft. p. Çp. i) Iter Stockh, 1757*
k ) & / ) Vid. BO CHA K Tl Hieroz. P. Port. Lib. V. Cap. IX . col. 7 2 f t . m) H ieiobot,. P. Pod. p. 4 0 2 . - - 4 1 0 . « ) P alzft. paffim . præcipue verro Libr. III. ubi de urbibus & vicis PaUJlinx agitur. 0) D elcript. Palatft. co- peri Illius : neue Erdhefchrcibung in ferta, & deinde in linguam Svecan arm «onveifa, fub titulo: Geographi/,'h Bejkriftting ôfver PolÅftmo, a nobiis faepius laudata.
lui f le , vatiis indufti ra tio rib u s, credamus. Etenim illo non ine multa laudantur lo r a , intra Juda? ferminos fita, V. gr. Coebron, unde agni o p tim i, facnficiis deftinati, a s portari (olebant, ut m em oriæ prodit R E L a N D U S p). In confinio erat vallis Chebronis fecunda, Gen. XXXVII: 14. E dcr# Jof. XV: 21. campum elle uberrimum & pa- fcuis re fertum , haud procul sb urbe Bcthlechem diflan- t e m , narrat A D R IC H O M IU S tj). Heic Patriarcha Ja cobus fibi tabernaculum aliquando collocavit, fuosque greges numerofos in tempus pavit , Gcn. XXXV: 21. Cir ca Gazant colles quidem confpiciuncur tradusque areno- fi, in quibus tamen lætum crefcit g ram en, ovibus admo dum u tile , iliisque nutriendis apprime a p tu m , & reli qua circumcirca planities jucunda efl atque fertilis r). Man/re pinguis fuit locus, prope C hebronem , Gen XXXV: 27. ubi domicilium fixit Abrahamus, pecorum m axi me d iv e s , Gen. XIII: 2. fqq. XVIII: 1 , 6 , 7, 8* cet. Ex montanis Judæae alia a m , ovium multitudinem q uo t annis Hierofolyma: divendi, iliasque o ves, pinguibus her bis bene paftas, mollem pratique (aporis præbere car nem , teftantur au&oies s). Hujus hereditatis traflus, ma ri Mediterraneo pro p in q u u s, in quo a feptemtrior e col locatur notiflima planities Sepbela r ) , torus erat campe- flris, ideoqi e ad rem pecuariam feliciter tranandam ma xime idoneus; & lecundum quosdam v) pars aliqua
cam-a p*1
«
p) Loc. cit. p. 91. q) Loc. cir. p. 49 . o BtlVr. 6 fver Palaftin. p. 68. 0 Ibid. P- 36* 0 v id - BEL A N D . 1. c. p. j 8T. fq. 371. <q. 6l Tab. Geograph, ad pag. 305. v ) Vid. DUK ELL, L ibi, cil» p» <3»
pi Saronitici, o b uberrima & amplifllma pafcua adeo ce- le bris, hujus etiam tribus erat propria. Ita nuncupata Jud<z Solitudo, mari m ortuo adjacens, tota ad greges ar m entorum fuftentandos non lolum aptifïima fu it, fed huic etiam rei unice defiinata ; & infuper Judas pofieri magnam tenebant Arabi* partem , ubi fua pafcebant pe cora , V. gr, M aon, in quo loco vitam degebat Nabalu«,
potens valde & innumeris aufius ovibus caprisqne, i. Sam. XXV: 2. fqq. x). Tbecoa, 2. Chron. XI : 6. o p p id u m , ex quo vicina foiitudo nomen fortita erat, 2. Chron. XX: 20. i.Macc. IX: 33. lartifllmis abundare pafcuis, auftor efi A D R IC H O M IU S y); Sc HIERONYMUS %) de hoc lo co m em orat r quia humi arido atque arenofo nihil omnino frugum gignitur, cuti SI a fu n t plena pafloribus, ut ft eri lit a- tem terret compenfent pecorum multitudine. Plurimas etiam valles intra fines hujus regionis fitas e ra n t, de quibus , inter ceteras Palæfiinæ Pingulas, fpeciatim egit R ELAN - D U S /7), quasque fecundas atque adeo gregibus bene a- lendis accommodatas putentur. Denique ex hifioria P a triarcharum Abrabattit, Ifaaci, Jacobi, ceterorumque iftius temporis hominum , e Sacris Pandemis & potiflimum e L ibro Genefeos haurienda, fatis cognitum habemus at que perfpe£tum, illos vitara egiffe pafloritiam & fuifle vehementer divites armentorum gregum que, vid. Gen. XIII: 2. XXVI: 14. XXX : 43. XXXII : 15, 16. cet. Hos autem viros confiat in terra, Judae tribui pofim odum ad-
figna-X ) Vid. Ut. MICHAcLTS 1. c jy) Loc- cir. p. 55, * ) In F10-l « g o ad A raoluæ . a ) L, c. Libr. I. Cop. LVI.
fignata, diu habicalle, ibique Tuas pecudes numerofas pavide.
Taraumiftae anobo J O N A T H A N & HIEROSOLY M IT A N U S de maie intellefto Mesfia, fed plurimi Pa trum & poft illos multi recennoris sevi Interpretes, v. gr. Dr. SALOM. G L A S S IU S * ), Dr. JOH. JAC. RAM- BA CH c ) , Dr. ROMAN. TELLERU S d ) , ceteri, de Chrifto unico noftro veroque Salvatore hos duos ver ius explicant. Scilicet, ifta, inquiunt, locutio: alligans v iti afellum fwtm gener nfo palmiti filium afinœ J u x , eft de- fcriptio pacis ac tranquillitatis in regno Chrifti, EC IX: 5. Jer. XXIII : 7. Zach. I l l ; ÿ. & eadem ferme verba re currunt de Chrirto ufurpata, dum afino pulloque afinæ v e ^ u s m e m o ra tu r, urbem intraturus H ierofolym am , Zach. IX: 9. Matth. XXI: 5. J o h .X l I : i5 . Sed Dr. RAM- B a C H , praeter alios, per vitem intelligi deberc exiftimat eleftos & vocatos ex gente Judaica ; per generojum pafmi» te m , paganos in civitatem Chriftianam receptos ; per a~ felium, gentes a vero Dei cultu alienas* per a/inam, Judae o rum Eccledam* per filium afince, pofteros Judatæ ftirpis: & ligare illi nihil aliud fignificat, mfi hos omnes po pulos in unum congregare & ad eamdem verae doctri- n s fideique confesfionem conjungere; vid. Pl. LXXX:9. Eh V : 1 , 7 . XI : 6 ,7 . XXVII : 2, 3. Matth. XX : 1. R om .
Q 2 XI:
b ) Philol. Sacr. L ibr. V. Tr«£h I. Cap. XX. p. I 3 0 9 . /q . ed. f : t l
Franc. & Lipf, 1686. c ) Cbriftut in M o fe , qui liber, in vernaculum Ter
monem tranilatus, prodiit Holm. 1 7 6 ^ 4 : 0 p. 149***7I* <0 N oC i d op, JSihl, ex A ngi. cell, p. 431.
Oratio tn orkn tis
X I: 17, 5 5 ,2 6 . XV: 9 - ii* Eph. II: 12, 1 3 , 1 7 , ig. & ce te ra , quæ citantur, loca. Deinde loquendi formte: lava bit vino veßem juam fangvine uvarum tegumentum fu u m , refpicient ad partionem Chrifti & effundendum Illius in cruce fanguinem. Veftimcnto denotari dicunt tum potis- fimum adfuintam Eius humanam naturam , quam velurt veftem induit, 2. Cor. V : 4. cet. Cum deinde omnes et* jam vere credentes, jer. XIII: 11. X LIII: 12. quos per fanguinem Suum ab om ni peccato m u n d a v it, Eph. V:26. i. Joh, D7* Apoc, VII: 14* Per vinum & fanguinem uva rum , h. e. vinum rubrum , prarcipue intelligent languis
Cbrirti, fed per pofteriorem ftj<w indicabitur etjam fan- guis hom inum cum fidelium, qui ob confertionem n o minis Chrirtiani crudeles paterentur perfecuticnes, tum im piorum hofliumque Ecclefiæ , unde fanguine eorum ad* fperfæ & maculatae dicuntur Salvatoris vertes, Ef. LXIII: i ) 2, 3, Apoc.XIV: 18- 20. XIX: i i - - 1 6 . Porro dictio nibus verfu 12 comprehenfis, quas comparate expone re necelfe habent, innui v o lu n t, Chrirtum fore om nium p ulcherrim um , vid. Pf. XLV: 2 - - 9. Cant. V : io* 12. non tam qua externum corporis h a b itu m , quam potius qua vitae innocentiam , fanftitatem, m und itiem , ceteras- que Illius Divinas proprietates, cfr. Cant. V : 12. T h ren , IV : 7. D a n .X :6 . 1. Petr.II: 22. Apoc. I: 4. cet. Enirave- ro non nulli priorem Cp^cccr» : rubicundior oculis vin o , iti dem cfe partione Ohrifti exolicandam cenfent, dum rube rent oculi Ejus & omnis abefler decor , Ef. L1H: 2. Sed pofterioE loquendi formula: candidior dentibus latte, nihi
lo minus vel conflans erit imago fan&imonias Illius af- que integritatis, quippe quam denotat c a n d o r, vel puri tatem d o ä f i n x Ejus fignificabit. T andem io genere adm o n e n t, nec fieri potuifie, ut Jacobus (ermonem de Chri« flo in præcedenti commate inceptum , materiem illam ju* cundiffimam fimul ac (alutarem, quæ fpiritus propheti ci verus efl feopus, tam cito & adeo abrupte incideret, stque iterum de terrenis rebus loqui adgrederetur; vec vini lactisque copiam fuifTe donum quodpiam tribui Ju- dac peculiare, quum tota terra Chananæa fertili gaude ret folo, & fecundis pafcuis vineisque proflantibus ab undaret ; neque ita comparatas ede quasdem hic obvias locutiones, ut iflara interpretationem facile admittant. Quid enim rei afinis efl cum palmitibus? Et quis um- quam linteas veftes albas, quibus uti confuefcunt orien tales populi, vino vel fanguine uvarum lavaret, quo certe non evaderent mundæ,. fed maculis magis adfper- gerentur?
Quum ha?c omnia pulchre d i f h reputentur, & prae terea conflet, multas locutiones allegoricas e Sacro C o dice Hebræo in Græco citari, ad Chriflom accommoda tas; nos quidem non magnopere refragabimur, fi quis pio animo ac laudabili conatu ita explicare voluerit. Sed tamen altera fententia, qua tribus Judae illiusque futuræ in regione fua divitiæ heic intelligendac credantur, nobis faltem probabilior videtur. Primum enim hinc fenfus non adeo perplexus emergit, fed longe planior. Et quem- ad modum figuratis ejusmodi locutionibus hereditates
rium filiorum hsic depinguntur, vid. verf. 14, »5, 205, 2 1 , 2 2 . cet. illisque multa prom ittuntur, qua? ad fedees eorum atque regionis qualitatem ip e £ h n t; ita a b s r e n o r n erit cogitare, idem etjam Judas inter alia con moda prae nuntiatum fuiiîe. Deinde-i quandoquidem in fine lo c o rm - macis de Chrifto apertis verbis d ic itu r, Illi gentes ol/fee* quium proflaturas, quando venerit; non efl verifimile?, ut Eum deinde allegoriis ejusmodi perplexis, qua? in verr- fibus i i & 12 co m p aren t, fignificatum voluiflèt Jacoi- bus. Poflulat certe natura rei & genius lmguæ, ut cetes* ris efficaciora verba, qualia funt decimi commatis ultii- m a , in media dictione non p o n a n tu r, fed illam om nii- no claudant. Hac etjam locutione : D'Dy m p ' V?1, iderm o m nino fenfus manifefto & apeite continetur, quem irn priori (equentis verius m em bro implicite delirefcere aui- tu m a n t , quemque non nifi longo incertoque anfra&u im- de elicere (atagunt. Et ferme difficile foret credere, Jai- cobum eamdem rem prim um perfpicuis verbis & deim- de adeo absconditis defignatarn voluiffc. Tertiu n , aliucd utique eft ad vitem alligare afellum (uum, cet. & aliud ve*- bi afino: illud de Chrifto conflat, Zach. IX : 9 cet. feed hoc non item , quantum ego quidem noverim. Etquam i- quara Chriflus fe ipfum vocat vitem, Joh. XV: 5 .& tu rm Judaei dicuntur vinea Jehovo^ Ef V; 7. tum alii quoqucc homines & maxime impii nomine vitis infigniuntur, Apoc;. XIV : 18, 19. cet, tamen neque pagani cum generofo palmi te vel ajello, neque Judaei cum afino flliove afino usquam im Sacris Pande&is comparantur, quatenus ego inveftigire p o
tuefim. Ideoque hæ om nes fimilitudines ac m etaphor« ferme arbitrariæ & vagæ reputentur, pro ingenio & fco* p o cujusvis inftituendæ, ut ex variis variorum fuper hac re meditationibus fatis colligi queat. Contra ex genio fermonis Hebrari (Tilique in primis prophetici limilibus exemplis bene multis probari facile poffit, bemiftichiura poflerius efle prioris , ita q u id e m , ut v itis & generofus palmes, atque afellus & filius afînœ, vid. Zach. IX: 9. Matth. XXI: 5. unum idemque denotent, & gra du atque cmphafi folum differant. Adbœc, quamvis Io* ca E f LXIII: i - 3. Apoc. XIV: 1 8 - 2 0 . cet. hunc noftrum quadamtenus declarare primo obtutu viderentur, ideoque ad confirmandam de Chriflo interpretationem a plurimis laudentur, tamen fi accuratius examinata fuerint, nullo
i
negotio quisque deprehenderit, ibi neque ufurpari ver bum lavare, neque eodem m od o totum cohærere fen- f u m , fed longe aliter efie com paratum . Dicitur enim heic, illum, q-ui viti alligaret afellum fuum , vino lavatu rum fuam veftem j quorum prius quum de Chriflo com m ode exponi nequeat, ita nec poflerins in Eum bene quadraverit. Q u am obrem exiftimemuspotius, ut de fupe- riori m em bro m onuim us, heic in pofleriori hemiffichio eamdem rem , atque in p r i o r i , efficacius exprimi. Tum%
piacttrquam quod verficulus 1 2 , noflra quidem ftnten- tia, melius fine comparatione vertatur, ille etjaro rubor, quem voce defignari fupra diximus, ad Chriftum male accommodatur ; quippe qui a vino multum baufto o rtu s , proprius efl c o m p o to ru m , vid. Prov. XXIII: 29»
Prœ-P rêter ea ïn canticis H e b r r i Codicis orationihrsqtie grrj. yjoribus & generarim in libris propheticis, prat f erum n e* tro conflricd-s, haud raro comparent hyperbolicæ ejiw- cnodi d ic io n e s analogo*, q u r non mfi maximam reruim adfluentiam fignifieant, & quarum ideo non nullas dte- promfilTe haud pigebit, v. gr. P eu t. XXXIF: 13. n p j y i -)i i C’û m p n ICttl, & effecit, ut fugeret mei e rrtt-pe oleum e filice petra:} Cap. XXXIII: 24. fDCTD
V’ J'), intingetis e r it, (ci1. A fcher, oleo pedem Juum ; J o > j ,
XX: 17. rraoro v z n ' v u k t ‘r « , ne videat t o r rent es in divi fis rivuiis fluentes me Ile ac butyro ,* Cap XX CX: 6, lotBr '-toy p i r "Mi n e m ' y ?n y m a , cum lavaretm veffigid mea butyro, 8^ mihi effunderet rivos oli ei. Q u e m ad m o d u m Jobus heic indicare n e q uit, fe re ve^ra lemifam fuam butyro abiuifle, fed foium tantam apiud eum hujus cibi fuifle copiam , ut viliflirois u Ii bus, sad quos vulgo adhibetur aqua, inlervire potui flet; itaetjaim Jacobus in noftro loco neutiquam v ult, ut veltcs yim u abftergerentur, fed infert tantum his lo cutionibus, vvi- num æque abundans fore atque aquam , neque p’uds æltci- m a tu m ; Joël. I V : ig. 3bn n ja S n m y a J m D'DJi D’Vin ♦fiDV, montes ftiliabunt muflo &1 colles fluent laSle. Sexcenta ejuis- m odi ut o m ittam , quæ fumm am alicujus rei adfluentiaim unice exprimunt. Ita etjam noftra (fieis : ujy d i , Deiut. XXXII : 14. graeca: upoi ?cc(pu\ric, Syr. XXXIX: 31. L: 1:7. i. Macc. V I 134. non nifi proprie pro v ino accipi potelft. Denique notandum e f t, Jacobum non exprefle dicere, iin regione Judsc, quam in ceteris, majorera fore vini
que copiam ; ideoque nulla obtinet comparatio. Sed fi vel maxime inflitueretur, v e r e o r , ne palma huic tnb ni concedenda efiet, vini in primis ratione habita, ut ex fupra allatis perfpiciatur. N e q u e e f t, quod objiciatur, Ja- cobum de Chrifto fermonem tam cito abscindere non potuiffe- Breves^enim ejusmodi v e rb orum circuitiones, etjam in gravifïïmis re b u s , apud Sacros Vates, praefer- tim in fublimi ac vehementiori dicendi g e n e re , adm o d u m funt frequentes; & in rei teflimonium provocafle fufficiat ad verfum ig hujus Capitis. Neque id mirum cuidam videatur, qui ad flatum m oribundi Patris rite attenderit. Senio m orboque confectus, capulo vicinus, c orpore & anima languefcens atque dicendorum mole o b ru tu s , fingula fufius pertractare m in im e valuifle pu tetur, fed res tantum majoris m om enti corople&ens, fi liis futuras breviter prædixifie. Ex his igitur om nibus, jam produ&is, praeter alia» fi illa, qua decet, accura tione perpendantur, facile, o p in o r, intelligatur, varias elTe ra tion es, non om nino fpernendas, cur non tam de C h rifto , quam potius de tribu Judæ hos binos verfus cenfeamus litceralitcr interpretandos,
Veks. 13.
rm yirb
ptr*»
a w
tyinV
:px
in:m
Sebulon ad marium litus habitabit, quod erit litus navibus; & latus illius verget ad Zidonem.
Se-Sebulonis p o fle ri, in divifione terræ Chananææ, co ras adepturi prardicantur m aritim as, quæ optimis abum- darent (lationibus, ubi naves cum propriae tum peregrri- næ , mercibus onuflæ, a procellarum fiævitia tutae rec:i- perentur. Itaque tantam loci opportunitatem fecuti, rcei cum primis navali follicitam daturi erant operam , mear- catura maxime florentes, cum finitimis feliciter ineuncda populis« Ita autem fita foret illorum regio & in l o n g i tudinem extenfà, ut latus ejus non m o d o fpedaturutm fit ad Z id o n e m , verum finibus etjam Phoenicum, qiui & Zidonii & Tyrii olim appellati fuerunt, commercrio ac navigatione maxime celebrium, effet contiguurm. Itaque naves eorum divites portibus fuis crebrius excce- p t u r i , i l l a vicinitate adeo felices, opibus cumulandi ie rant ampliffimis, gloria itidem navali infignes.
Ab ordine, in alloquendis filiis haclenus fervato, numc recedit Jacobus, & Sebulonem non tantum fratribus, Dia- ni y Naphtaliy Gadi & Ascheri, natu majoribus, fed g e r m ano etjam lifascbari adultiori, vid. Gen. XXX: 6-*- 2to„ prarponit; quibusnam de cauffis non certo conflat. Fo>r- taflis omnes Lcæ filios interrupto recenfere ordine fatiius duxit, duosqua illorum u ltim o s, ut ex vera conjugge g e n ito s , natis ancillarum Hilbœ Silpœqueantelatos voluitt: atque Sebulonem ob majora merita & excellentiores prae rogativas fratri Iisafchari praetulifle videtur; quod & fce- cit tum M o fes, Deut. XXXIII: i8* tum Jofua Cap, XIXC: i o - • 17. Hic tandem tributarius factus eft, vid. verrs. 1% b. capitis, fed ille liber, fub ju g u m fervitutis,
tu m conflet, nusquam nom inatur redarius; & tenebat infuper regionem ita h t a m , ut divitias, præter diditam fa m a m , & melius adquirere & facilius augere pollet. Salvator nofler in hac etjam tribu, & in utbe quidem N a z a ittb , ltepiflime c o m m o ra b a tu r, unde appellatus eft c Netiuqutosy Matth. 11:23. Marc. X :4 7 . cet. Ita Jacobum fratri Ffavo & Epbraimum Manasfi, G tn. XXVII : 36 • - 40. X L V I I1: 14, 183 19- antepolitos n o v im u s , ut de alii* taceam.
Priorem vocum quidam Interpretes reddiderunt per portum, fed plurimi per litus y oram, quod noftris ma xim e temporibus frequentatur. Verum de pofteriori ex ponenda aliquanto rosgis dillentiunt. Habent enim LXX G R Æ C Ï: 7rap cçf/Gv 7ïKg«»v, ju x ta ßationem navium; V U LG A
T U S : in ßatione navium; SYRUS: ] ^ Q a y fuper pulchritudinem navium j A R A B S in Polyglott is :
t>-x*** in Utore ejus naves ; Manufcriptum an tiqu um A r a b i c u m , litteris Samaritanis exaratum e): ]j*j
fcr’ iple litus navium erit. Recentiores dem- d e , q u o tq u o t aperire licuit, firguli fertum ne v i um trans tulerunt, p rê te r Illuflr. JO H A N N FM DAV. M I C H A E
L IS , qui a pun&is vocalibus recedendo, ut ipfe in n o tis fatetur, poluit: m it Schiffen bekleidet.
Q uam quam igitur duplicem fignificatum voci r t n , in hoc com m ate bis obviae, injunxerunt Interpretern plu r i m i , dum priori loco /itus> & pofleriori portum ted- d id e ru n t; nihil tam en, me faltim judice, jßye ad
(en-v R 2 - funi
Oratio tnorietitis
fum fpeftes, five ad vim vocabuli primigeniam,; im p e dite cenfeatur, quo minus eadem verfio utrobiqiie o b ti neat. Videntur quidem hæ duæ notiones adeo efie ad- fines, ut una ex altera facile elici poflèt; & fignificatio præterea litaris, q u x in priorem locum optime quadrat, pofteriori, ubi fubjicitur nomen non a ccom m o da ta judicaretur. Sed vero propriam vocis poteftatem, fi indagari poffit, & neque fenfus obfliterir, neque perfpi- ~ cuitas inde officiatur, utrobique retinendam arbitror.
Q u i interpretationem portus adoptarunt, nomen r]in a radice te x i t, appofite derivandum putant, v. gr. JOH. SIMONIS f ) , D. D U RELLU S g ) , ceteri. Enim- v e r o , fi quid ego judicem , a verbo mediæ litteræ ge minatae non optime deducatur nom en mediæ TVau. Quamvis enim plura compareant n o m in a , quae ex d u o bus condant litteris, vocali Cbolem fuperimpofito efferen dis, quorum natales ejusmodi verbis debentur; tamen jure du b ite m , an ullum tale idoneum fuppetat exem plum , ubi TV au fimul exaratum confpicitur. Et fi vel maxime reperiretur aliqua iftiusmodi v o x , plene, ut ajunt, fcri- p ta , om nino notandum eft, illud rarifiime fieri, & eam ipfam multo frequentius fine fubje&o TVau exhiberi. Qua de re confulatur JO H . SIMONIS b ), qui pluribus commonftrat, a verbis defeilivis fecunda radicals, tertiae fimili, nomina derivari, vocali Cbolem fine conlonanti TVau exprimenda ; fed a verbis quiefcextibus media
radi-cali / ) Lex, Hebr. & Chald. p. 3 4 0 . g ) Lib. cit. p, 7 4 . h ) A ican.
caTi deduci nom ina, cum W au quiefcenti in Cholemy {cripta.
His igitur motus ratio n ib u s, vocabulum t]in potius deduxerim ab ejusmodi themate media quiefcenti littera/ quod licet in codice Biblico non exftct, in reliquiis tamen Hebrææ linguæ aliis invenitur. Arabum ü U , inter alia denotat: in latere /'eu margine cepit rem Z f diminuit ; in o- ra feu margine diminuit rem. H inc ortum nomen '«ha*., noftro confentaneum , fignificat latus, marginem, oram , ripam, quippe quæ fluxibus continuo teritur atque abluitur. Syrorum thema , quod pro eodem habeatur cum Arabico, efl lavare, quae notio non tantum cum pro. ximc antecedenti congruit, fed etjam in litus optime quadrat. Quam ob cauflam in Latiali lingua fluvius dici tur & radere & lavere ripam , v. gr. apud L U C R E T IU M i) :
L it or is incurvi bibulam lavit aquor arenam> & alio loco k ) :
ripas radentia flumina rodunt.
Ad hanc litoris poteftatem ftabiliendam, nifi valde1 fallor, confpirant quoque cetera Sacri Codicis loca lin gula, ubi ro qin ufurpatur, quæ funt fequentia : Dent. 1:7 . intrate montana Amorœorum & ad omnes illis vicinos in campo, in monte, in valle, in meridie Q»fl ty ro i; quamphra- fin G R Æ C U S expofuit per 7rocqa\!uv yîjv, maritimam ter- ram; V U L G A T U S : ju x ta litus m aris; ARABS in Poly• glottis', ^**11 & oram maris. JoC I X : 1. Quum
audirent hac omnes reges, qui cis Jordanem in monte Zf in planitie VHJfl D7Ï icil. habitabant. LXX GRÆ CI
R 3
