De rosis Svecanis tentamen quartum, quod cons. exp. Fac. Med. Ups. proponunt Adamus Afzelius, ... et Gustavus Adolphus Drakenberg, Vestrogothus. in audit. Gust. die XXXI Januar. MDCCCVII.

9

R O S I S S V E C A N I S

ADAMUS AFZELIU S}

IN A U D I T . G U S T . DIE XXXI JA N U A R . MD CCCVII.

/

ARL E R IK D R A K E N B E R G

V Ä L B O R N A F R U

EVA MARIANA DRAKENBERG

i

-S

dd

X . X X . J Æ M Ù Ô

M i n e H u l d a s t e F ö r ä l d r a r !

J J n d e r lifigaste känsla a f den tacksamhet, j a g d r skylldig

E d e r , fo r Er beständiga godhet och onia omsorg f å r m itt v d l,

om fattar j a g detta tillfä lle att ojfenteligen betyga Er D en. Eniot-

tagen dä offret a f dessa blad, som ett uttryck a f den djupa vord­ n a d , hvarmed j a g fra m h ä rd a r, \

M i n e H u l d a s t e

F o r å l d r a r !

U f u

s

_{o e c o n o m i c u s et medicus.}

’ B a c c æ _{exacinatae ad menfas fecundas condiuntur; ex Cy-}

*’nosbatis liceatis jam vulgo _{juscula delicatiora coq u u ntur, p p * ) .}

''Coctae _{nutriunt optime <k in farinam redadæ panis vicem} fub*

" e u n t, nec non ad varia farcienda adhibentur. E petalis dcftii- ’latur aqua fvaveolens, cujus ufus etiam in cibariis varius eft, ”q q . * ) . — Aliis fruticibus immixta haec Rofa, in fepibus plan* ”tata, praecipue illis in locis ubi hiant, replet ita hiatus, ut ne ”ferpens quidem penetrare queat, praeterquam quod lloribus fuis ' ’pulcherrimis fepes egregie exornat, rura exhilarat colore fio- ”rm n pulcherrimo & odore gratisfimo

,0

b u s , capris, ovibus & luibus, non vero ab equis, s s * ) . — In Scania ad praedium Krapparp faepimentis ligneis imponitur, quo pecora & ferme homines aditu arcentur, t t * ) .

” Ph a r m. _{ROSÆ SYLVESTRIS Flores, A q u a , pallidarum}

Conferva.

'C Y NO SBATI F ru d u s , Semina. ” BEDEGUAR Fungus, ( nidus infeSfiJ.

C _{Qu a l.}

pp*) ” cura v i n o _{noftratibus receptisfima/ ’ Flor. Svec. a. p.}

rp t. — qq*) _{Plant. Efcul. Patr. in Amoen. Acad. Vol. 3. p. 89>} —

Ctr. _{Dis/. Flor. Oecon. Refp. El. As p e l i n}

, _{Upf. 1748» 4'.to. p. 13.} tt. 4 0 6 , & _{Amoen. Acad. Vol. 1. Holm. 6? L ip f 1749. 8:vo. p. 5 2 2}

,

atque ed. C a m p . _{Lugd. Batav. 1749. 8-vo. p. 368.}

— Cfr. praeterea D is/. Frudt. Efcul. Refp. Jo h. Sa l b e r g, _{Upf. 1763. 4'.to. p. 5 . &} A m . Ac\ Vol. 6. p. 33.6, ubi d icitur: ’’Ro s æ varice (Rofor) frutices

'aculeati. FI. Sv. 441. Mat. Med. 24t. — F r . _{e calyce fucculento f a}

-"Blus, acefcens, fed probe exacinandus ; _{crudus non placet, ficcatus ve-} "ro fe r v a tu r , ut juscula inde parentur, apud no fir at es." — rt*) Fr ut, Svec. in Am . Acad. Vol. 5 , p. 220. — ss*) Pan. Svec. in Am. Ac, Vol. 2. p. 24g. n. 406. _{In Disfertatione ipfa non nominantur fues,} u tp o te q u æ Rofam caninam comedunt. — tt*) "Lågges på gårdesgårdar- ’’n e , likfom Sparr - ryttare» at afhålla creaturen och nåftan folket/’ Skänfk. Ref. fid. 3*1.

” Qu a l. f r a g r a n s , p a l l i d a , f p i r i t u o f a . T r ita , p ro fla n s.

” V i s : eccoprotica, Bedegtt. adAringens, ”U s u s : Soda Cynosb,

'’Comp. S yru p u s ro faru m folutivus

3

w * ) .

O b f e r v a t i o n e s v a r i a e .

Pe r totam Sveciam créfcit, x x * ) ; — in Oelandia ad r i ­

p am tra je d u s, in infula B lå ku lla , & ad portum G a x a ; — in Gothlandia juxta urbem IF isb y & prope finum maris B u r s w i•

ken di d u m , y y * ) > — >n Veftrogothiæ monte K innekulte, z z * ) ; in Scaniæ lucis Korndala & Cirubrishamnenfi atque in locis praedio K rapparp vicinis, a a a * ) , — in Sudermannia ad prædia Åkero & R y b i j , atque inter Stockholmiam & diverforiuin

r P ih

t-vv*) Mat. Med. ed. 2. Sc h r e b. Lipf. & Erlang. 1772. 8:vo.

p. is y . Hanc editionem ideo in primis heic laudamus^ quod priori au ftio r eft & confideranda u t Au&oris u l t i m a , quippe quæ illo adhuc

vivo illiusque confenfu ty p is vulgata eft. — In editione prima lo co

v o ca b u li: fr a g r a n s, adeft fvaveolens, & v e r b a : Bedegu. adfiringens,

defunt. — In u traque Floree Svecicce editione p a r te s , quæ in pharma-

copoliis noftris præfto esfe d e b e n t , dic untur: ” Ro s æ Sy l v e s t r i s ”Flores, (A q u a ', Fungi f. Bedeguar. C y n o s b a t i exacinati, Sem i-

» „a.» Cfr. præ te rea Kgl. Fet. Acad. Handl. 174.1. fid. 85, & D isf.

Plant. Offic. Refp. N i e , G a h n , Upf. 1753. 4'.to. p. 16. atque Amoen. Acad. Pol. 4. p. 13, ubi Flores, F ru ïïu s, Sem ina, Succus, n om ina n­ t u r , fed heic de Rofis in g en e re fermo eft. — xx*) Vix in Lappo- n i a , vid. Jupra p. 10. & Li n n. FI. Lapp. n. S 0 2 ., — etiam in Lap- p o n i a , Frat. Svec. in Amoen. Acad. Vol. 5 . p. 219. — y y * ) 01. ock Gothl. R e f f . 40. 131. 134. 168' 272. - zz* ) W åflg. Re/. Storängen, f . 31, och B r a t te f o r s , / 40. — aaa*) Skånfk, Re/, f. 134. 139. 321.

Pihlkrog copiofe, b b b * ) ; in Uplandia (andem circa Upfa- liam in luco N orrbyenß & præfertim in agris urbis Enköping ubique vulgaris, c c c * } ; — floribus autem albis in Gothlandiæ monte H o b u rg , in Veftrogothiæ monte K innekulk & juxta ar­ cem Lecho alibique in ejus vicinitate, d d d * ) , & in Uplandia circum U pfaliam , ubi floribus etiam rubris dicitur occurrere, e e e * ) . — ' I n exflccatis collibus, ad fepimenta, petras & vias ’ habitat, fed terram ubique pingviorem expetit. Humidum re- ”fpuit folum, locis tam umbrofis & nem orofis, quam campeflri- r bus d eledatur. _{Si feratur, femina per biennium in terra Ja­} ctent, prius quam germ inant, faciliori ideoque negotio malleolis

furculis, radices facillime agentibus, p l a n t a t u r f f f * ) . — ''Eft forte præfidium multis plantis annuis, ejus fub umbra tuto ”frudificantibus, quæ alias certe esfent perituræ,” g g g * ) .

In t e r plantas montanas glabretofas, _{h h h * ) , inter eas,}

quæ Sveciæ, Angliæ, Daniæ, Belgio agroque Monfpelienfi funt communes, i i i * ) , atque inter Svecanas ferotinas, quæ Icilicet

C 2 m enfe

bbb*) Flor. Åker. atque Fand, & Flor. Ryb. in Amoen. Acad.

Vol. 8• P- 38• & 99. Frut. Svec. in Am. Ac. Vol. 5 . p. 219. fq. & ål. och Gotbl. Ref. J. 2. — ccc*) Herb. Up fal. in A m . Ac. Vol. 3. p.

429, & Skånjk. Re), f. 6. — ddd*) öl. och Got hl. Ref. Klifvan, / .

258, & IVåflg. Ref. W äfterplana, /. 3 3. och L e c h ô , / . 52. — eee*) Flor. Svec. ed. 1. p. 148' Sed editio fecunda de duabus his varietati­ b u s , e C e i . s i i Catalogo d ep ro m tis, tacet. — f f f * ) Frut. Svec. in A m . Ac. Vol. 5 . p. 220. — g gg*) Flor. Oecott. in A m . Ac. Vol. 1. ed. Holm. & Lipf. p. 5 2 2 . atque ed. Lugd. Bat. p. 368. — hhh*) Station. Flant, in Anioen. Acad. Vol 4. p. 85. — i i i * ) Flor. A ngi. & Flor. Monsp. in Am. Acad. Vol. 4. p. 102. & p. 484, flo r . Dan. in A m . Ac. Vol. 5 . p. 43, & Flor. Belg, in Am. Acad. Vol. ô .p .jS » — N e fc im u s, quænam fit causfa, cur non tantum in hac Disfertatione, Flora n em p e Belgica, fed etiam in hoc 6 : t o , ubi inferta eft, Amoeni­ tatum Academicarum Volu mine nom inetur Rofa fy lve jlrist quum longe

menfe grosfificationis flores explicare incipiunt, k k k * ) , n u m e ­ ratur hæc Rofa. — C um fruticibus aliis fp ino fis eßm in Oelaii- dia excidere & fine praevia infpe&atione atque defignatione legali e pratis removere unicuique licitum eft,

111

tandis N jupontorn, Scanis K örne, n n n * ) . — Infectorum fpecie-

bus quindecim, quae funt Cicada R o fœ , Apbis R o fœ , Phalaena

p a vo n ia , T a u , L ib a tr ix , B e tu la ria , bidentata , R o fa n a , F o r r - kåleana, Cynosbatella, Cynips R o fœ , T en th re d o R o fœ , cinfila, C ynosbati, & Ichneumon B edeguaris, praeter duas vel tres fpe-

eies non rite definitas, nutrimentum praebere dicitur, o o o * ) . —

"Be-kkk*) Calend. Flor, in Am. Ac. Vol. y., p 406. — i l l * ) 'Torn

” får fritt huggas af h v arjo , hvarmed fôrftSs alla de Bufkar. fom hafva ’' T a g g a r eller ock ej växa till fynnerliga T r å d , dem man får utan S y n ” bortrôdja utur ångjarna. fådane Sro H a g t o r n , Slåbårstorn, W i g e l t o r n , ” N ju p o n to r n , H å g g to r n . ’’ 01. och Gothl. ReJ. f. 133. följ. — ^ m rn m * ) Flor. Svec. ed. 2. p. 17t. — Sed in Frut. Svec. Am. Ac. Vol. 5 . p.

220. nomen Klander Rofæ villofoe & gfuglon Rnfæ Eglanteriœ im p o ­

nitur, — nnn*) 01. och Gothl. Ref. f. 134. och Skånjk. Ref. f. 321. ~

P ræ te re a ipfe v o n L i N N é hane Rnfam vocat nunc Njuponbufkar, Ol.

och Gothl. Ref. f. 2. , Skånfk. Ref. f. 6., nunc Tôrnrofor, 01. och Gotlil. Ref. f 4-0. 258 . Wäflg. Ref. f . 33.. n u n c breviter & limpliciter Ro. fe r , fV dßg. Ref. f. 3 1 ^ 2 . — 000*) Sqfl. Nat. Tom. t. Pars 2. ed. 12. p. 7 12. 734. 8io. fq*. 831 f f - 862. f f . 876. 878*. 8 8 7• 9*7- 925. bis (n. 32. mendofe livida pro ctnffa). Ç27 & 939*. — E d itio ­ nem hanc ideo heic c i t a m u s , quod A u fto ris ultima eft atq u e' praece­

dentibus multo au ftior. Sed in ea n eque m entio eft Phalœnœ T au,

u tp o te quæ etiam de Rofa vivit, tametfi A ft. Stockholm. 174.9. , ubi

h o c expresfe dic itur, fimul n o m in a n tu r, neque invenitur Phalœna bi­

dentata, quippe quae occurrit folum in Am. Ac. Vol. 5 . p. 2 4 6 ., & in Faun. Svec. ed. 2. Stockh. 1761. 8:0. p. 329. fq*. — N otandum enim e ft, I n f e f t a , quæ in Rofa habitare dicit b:s v o n L iN N e , ah illo

\Bedeguar fu n t gallœ hisfpidœ, in quibus reperiuiifur Cynipes.

" F n . 9 3 8 - 9 3 9 ' " P P P * >

Hæc

Svec. ed. r. Stockh. 1746. 8:vo. adferuntur tantu m modo Cicada n. 645, Aphis n. ? io , Phalæna n. S35 & «• 896, atque T e n t h r e d o n. 937. n. 938- & »1. 939 i quae funt Cicada Rofce, Aphis Rofce, Phalæna pa- vonia & Ro/ana, T e n th re d o Cynosbati, Cynips Rofce & Ichneum on Bedeguaris ; — atque in Disf. HoJp. Infeft. Flor. p. 24. fq. Phalæ næ duæ nafutce, duæ fubcutanea, duæ feticornes & tres peiïinicornes, T e n t h r e d o Rofce, Cynips Bedeguar. Fn. 938- & 939 » Aphis Rofce &

Cicada fla va ; quarum Phalæna nafuta prima eft Ph. pavonia, & alte­

ra Ph. Rofana, fubcutanea prima, a noftro v o n LiN N e, quantum ad­

huc fcimus , non defcripta, eft Ph. grifea Rofce, D e q e e r , Gen. &

Spec. I n f eft. ed. R k t z . Lipf. i?83^8:vo. p. 55. n. i? o , fubcutanea a l ­

te ra fortasfis Ph. Cynosbatella, feticornis prima Ph. B etui aria , altera

ce rte Ph. Cynosbatella, pe&inicornis prima Ph. bidentata, altera Ph.

T a n , fed tertia quænam fit, nobis nondum co n fta t, T e n th re d o Rofæ eft T. Cynosbati, Cynips Bedeguar 938. C. Rofce, & n. 9 3 9 . Ichneu­ mon Bedeguaris, Aphis Rofæ idem nomen etiamnum r e tin e t, fed Ci­

cada flava nunc vocatur C. Rofce. — In Am. Acad. Vol.3, p. 293. fq .

e x p u n t ta eft Ph. nafuta p rim a , addita T enth re d o . Fn. 929. i. e.Rojcc,

m utata Cynips Bedeguaris prima in crinitam & Cicada flava appellata

Rofce, in ed. 1 764, fed in ed. 1756. retinetur flava. Cetera fingula eadem f u n t , quae in ipfa Disfertatione. — Neque magis discrepant,,

quae in S yfl. Nat. ed. 10. Tom. 1. Holm. 1758. 8tvo, in Disf. Pand.

Infeft. Refp. E r . O l . R y d b e r g , Upfl 1^58- y:to. p. /5 . & A m . Acad. Vol. 5. p. 2 4 6 , atque in Fauna Svec. ed. 2. continentur. E t e ­ nim praeterquam quod tunc temporis nondum notum e r a t, in Rofa

d e g e re Phalænam Forskåleanam, quod in Fauna Svecica neque hoc d e

Phalær.is f.ibatrice & Betularia m em oratur, & demum quod in A -

moen. I. c. inque Fauna addita eft utrobique P haiæ ra bidentata, omnia reliqua prorfns fimilia funt e i s , quæ de lnfe& is, Rofæ inc olis, habet Syflematis N atura editio duodecima. — PPP*) Flor. Svec. ed. 2. p .

Jgr. — InfeÉta, quæ Gallas, pharmacopolis Bedeguar d if ta s , efii-

c i u n t , in I t in, Oel. & Gothi, p. 2. vocantur Ichneumones, qui d. 16

Maji ann. 1741 etiamnum erant Larvae; in Flor. Svec ed. 1. p. 148.

dicuntur Tentredines, in Flor. Oecon. p. 13. & A m . Acad. Vol. i. p.

5 2 2 . folu m propria injefîa, & in Flor. Svec. ed. 2. denique Cynipts. Fn. 938- 939• e* Cynips Rofce & Ichneum on Bedeguaris, vid. Faun,

‘ s t - P — îM Pr

H æ c funt omnia in unum co llec ta, quæ in fcriptis L in n e a ­ nis de R ofa canina difperfa inveniuntur. Nunc a d id , quod c a ­ p u t rei eft, progrediam ur, perquifituri, quid a d fpeciem veram a reliquis rite deftinguendam conferant hæc fingula , aut quid ex iis ad fpecies alias pertineat, conciliaturi, quæcumque in c o n tr a ­ ria currere aut inter fe non bene coliærere videntur, & diiuci- daturi tan d em , quantum pöterimus, ea quæ obfcura putentur a t- que ambigua. Initium igitur faciamus a Synonym is, quæ præ ter proprios lib r o s , F loram nempe L apponicani, Floree Svecicce ed i­ tio n em utram que, M ateriam M edicam , Specierum P lantarum ed i­

tionem primam & H o rtu m Upfalienfem , funt D o d o n æ i P e m p ta - des y C a s p . B a u h i n i P in a x ,

q q q * ) ,

r r r * ^ , R u d b e c k i i Laponia & C e l s i i Plantce Upfalienfes.

D odonæ U s in Flora Svecica u traque & in Specierum P la n ­ tarum editione fecunda adfertur. Sed cum R e f a m caninam fu a tn fativis fim ilem &- afperis foliis præ d itam d eferibit, s s s * ) , nofira

esfe

Svec. 2. p. y8 5 ‘ n. 1518* & V» 408. n. 1634*, atque Fa b r. Entom. S y fl. Tom. 2. Hafn. 1^93. 8:vo. p. 100 & 185. — qqq*J Ca s p a p i Ba u h i n i Theatri Botanici, Balis. 1623. y.:to, typis iterum

ex-f e r i p t u s , Bafil. 1671. — rrr*) Hiflorice Plantarum Univer falis To­

mus I I , auctoribus Jo h a n n e Ba u h i n o, Archiatro, & Jo h. He n r. Ch e r l e r o, Bafilienfibus, & :a, Ebroduni 1631. F:o. — sss*J '\Syl- ” veftrium ea quidem q uæ Canina Rofa dicitur, & Belgio familiarisfima ” e f t, aculeatis v irg is, & afperis foliis, fativis fimilis e f t ; fingulis ta­ r m e n m inoribus: flos fimplex quinque folia non ex c ed e n s, albicans,

” aut ex albido colore purpurafe ens,” H iß. Stirp. Pempt. p. 18p. n 6.,

atque Florum , & Coronariarum odoratarumque nonnullarum Herba­

rum H ißoria, alt. edit. Antverp. 1569. 8:vo. p. 98• E t quæ in pagi­

na præ cedente depiéta fiftitur Rofa fy lv e ß ris, in ejus Pempt, p. iSd.

deinde tr a n s l a ta , ii huc pertinere p u t e t u r , novum inde p e t a t u r argu­

m e n t u m , quo co n firm e tu r, Rofam Caninam Do d o n æ i esfe a Lin-

j j t a t va T

es fe non pote A, quippe quæ non tantum in genere a R ofis, quotquot vidimus, vuigo cultis longe recedit, fed etiam in fpecie folia liabet glabra atque inermia. Hanc igitur D o d o n æ i Rofam e numero fy n o nym orum nofirx caninæ delenda potius judice­ tu r, quam inter ea retinenda. — De Rofa C a s p . B a u h i n i , ore Botanicorum adeo celebrata & a noflrate v o n L i N N e ' toties la u ­ data, fcilicet in A St. L i t . S f Scient. Sveciœ, in Flor. Lapponu

ca, in utraque Flor. Svecica, in M ot. Medica & in editione utra-

que Spec. Plantarum, eam dein fententiam, pluribus argumentis comprobatam atque fiabilitam, jam antehac tu lim u s , vid. p .

10— 12. — Ad R u d b e c k i u m & C e l s i u m , utrumque in editione

Florœ Svecicœ p rim a, & illum praeterea in Flora Lcipponica cita­

t u m, quod attinet, eorum nomina deinde expunxit ipfc v o n L i n - N e ' , idque eo majori jure, quod valde incertum e f i, quamnam Rofæ fpeciem intellexerint, vid. fu p r a p . p S f 14.

R e s t a t igitur folus J o h . B a u h i n u s , cujus Rofa fylvefiris Florœ Lapponicce & utrique Floree Svecicœ inferta efl. E t n o f ir o q u id e m j u d ic io , fi ulla e veterum Rofis inter fy n o n y m a veræ c a ­ ninæ n u m e ra n d a f i t , hæc fine dub io ceteris præferri debet, q u ip p e cujus deferiptio a d m o d u m bene q u a d r a t, & neque figura p r o ifio te m p o r e adeo m ala c e n f e a tu r , q u a m q u a m parva efi & in partes divifa atque f r u d u s repræfentat fe rm e c y m ofos. — D e p r o p r iis , quæ ut f y n o n y m a e x h ib u it, feriptis n o n efi quod «aliquid m o n e a ­ m u s , fi H ortum U pfali enfem in D is/. G enim. A rb o r, p . 26. n. dp., & in A m . A cad. F o l. 2. p. 21p. n .y $ . a l l a t u m , e x c e p e ris, & fortasfis Floram etiam Lapponicam, fiquidem in illo R o fa ca­ n in a o m n i n o n o n m e m o r a t u r , & in hac locum obtinere jure n e ­ q u i t , q u a te n u s , u tru m L a p p o n ix fit i n c o l a , a dhuc n e fe itu r, vid, „jfitp r a p . w .

S e q u i t u r jam D e fe r ip fio , quae fi quid aliud g e n u in a m lp>pee- ciem indicabit, <

3

bed v e re m u r, multa etiam c o m p r e h e n d a t , n u x ad p h i r t s aliaaas veritati aeque convenienter a c c o m m o d a r i q u e a n t, cc n o n n u l l a w » , quæ inter fe repugnantia diceres, ex. g r . , q u u m caulis v o c a t u m r

nunc aculeatus nunc Iccvis, & petioli jam inermes jam aculecattti deferibuntur. Ad prim um autem quod a ttin e t, c o n tra d ic tio heiiicc

nulla efi ipfa r e , led fola lpecie. U t r u m enim caulis u n o v oc.an-

bulo dicatur aculeatus, ut in Flor. Svec. ed. i & 2 , in M a ttt.

M e d . , in Spec. P lant. ed. i SF 2, & in Sy f l . N at. ed. 10 & i2U,

an pluribus defignetur laevis: internodiis aculeis 2 alternis, ut i im

M a n t. P lant, a lt., idem om nino fignificat. — A lte ru m v e r o »

majori difficultate p re m itu r, quatenus inermis & aculeatus fu n itt termini revera contrarii. Sed obferv an d u m e f i, Rofæ c a n i n m petiolos non m odo interdum esfc pro rfu s in erm es, p ræ fc rtim ju ­

n iores, verum etiam in genere aculeis infirui m u lto paucioribuiss minoribusque, quam qui in R . fpinoßsßina Temper re p e riu n tu r. E itt inter has duas Rofas e f i, quod comparationem hac ratione inTli*— tuit nofier v o n L i N N e ' , vid. Flor. L a p p . n. 203. ed. 1. p . No ;J)

& ed. 2. p . i6$; cum quo igitur jure dicere posfumus, R. fpino— fisfimæ petiolos esfe y.oct aculeatos, caninae non item. Ett hanc difiintfiionem deinde retinuit usque in Floram Svec icam fe--eu n d a m , ubi repugnantia ad m o d u m manifefia, petioli R. caninae vocantur inerm es, in differentia fpecifica, e FI. Svec. 1. & Spec~

P ia n t, ed, 1. ad verbum e x lc r ip ta , atque aculeis recurvis, in d e -

feriptione, fortasfis ad exem plar in herbario Linueano Nord vieil adhuc adfervatum & de r a m o quodam a d u lto , ut videtur, de­ cerptum confeda. — Quæ præterea in defcriptioiie R. caninae plen a, quam fupra p . 16. inferuim us, pluribus Rofis communia deprehendantur, in unum ca p u t colletfia omnibus eis ipeciebus, quas attingunt, in pofierum pratponemus.

Usus