• No results found

Exercitatio philosophica de rationis ad veram religionem manuductione, cujus partem priorem, consentiente incluto Colleg. Philosoph. Upsaliensi, præside ... Erico Alstrin ... publicæ disquisitioni submittit ... in audit. Gustav. majori ad d. 17. Aprilis.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Exercitatio philosophica de rationis ad veram religionem manuductione, cujus partem priorem, consentiente incluto Colleg. Philosoph. Upsaliensi, præside ... Erico Alstrin ... publicæ disquisitioni submittit ... in audit. Gustav. majori ad d. 17. Aprilis. "

Copied!
40
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

t r tp 3 "

' Exercitatio Philofoÿhica

RATI ONI S

Ad

V E R A M RELIGIONEM

MANUDUCTIONE,

)

C U f U S % ^ P a r t e m Pr i o r e m ,

Confentiente Incluto Colle?. Pbilofopb.

Upfalienfi,

P R ÆS I DE ,

A lax. Re ver. ataue Celeberrimo V I R O

M

ag

.J

i

RICO ALSTRIN

Log. & Metaplu

PROF. Reg. & Ord.

FdcuJr. P h i l o f h, t. D f x a n o S p e r a b i l i ,

Publica Dijqwfitioin jubm ittit,

Haris ante m eridiem politis

In Audit. Guftav. Majori ad d. 17. Aprilis

An n i m d c c x x x i. v

W r e d i a n u s Al u m n u s

L a u r e n t i u s

M.

W a s e n b e r g ,

St o c k h o l m i e n s i s.

(2)

S:æ R:æ

M :tis

SUMMÆ FIDEI VIRO,

I L L V S T R I S S I M O

E X C E L L E N Ï I S S I M Oque

H E R O I

a c

COMITI,

C

om

.

MAGNO

J U L I O

D E L A

CARDIE,

REGIS

R E G N I Q U E S V E C I Æ

SE

N

A

T

O

R

I

,

E T

R E G 1 Æ A V L Æ

MARESCHALLO SUPREMO,

M Æ C E N A T l

(3)

1^1

O m en . T u u m .

EXCELLENTISSIM E. D O M IN E . COMES.

T anto. Splendore. Corulcans.

N o n . Sine. V enerabunda. Form idine,

Levi. H uic. O pufculo. Praefeci.

Sed. Vero. Er. H unc. Aditum. Religioni.

Cui. Has. Im m olavi. Pagellas.

• i » • cD

Facilhme. Concedi. Arbitratus. Sum.

Et. Q u am . Erga. Te.

ILLUSTRISSIM E. D O M IN E . COMES*

Pietatem. Animo. Concepi.

Q u in . Se. O ftendat. Retardare N on. Debui.

Heroicas. Scilicet.

T u a s.

Virtutes.

A dm irentur. Alii. Sufpiciant. Praedicentque.

Æ quitatem . Autem. Et. Munificentiam Ego.

Om ni. Animi. D evotione.

C ontinenter. M ecum .Pondero.Colo.Veneror*

H o c. Etiam. O m nibus. Viribus. Contendam .

Ne. Q uando. Poeniteat.

i l l u s t r i s s i m a m, e x c e l l e n t i a m.t u a m.

Gratiae. Suae. Radiis. Me. Refocillafle.

Quas. Heic. Interim.

ILLUSTRISSIM O. N O M IN I. TU O .

Adolefcentiae. Meae. Primas. Herbulas.

Confecrare. Suftinui*

(4)

Si. Sereno. Afpexeris. vultu.

Pro. Lætiflïmo. Meae. Felicitatis,, Omine*

Id. R eputabo.

Ceterum . Altiffimus. N aturæ . M oderator.

TE. ‘

ILLUSTRISSIME. D O M IN E COM ES,

Inter. T o t. M uneris. Sum m i. O ccupationes.

Sofpitem. Et. Fortunatum . Suftentet,

Ut. Q uam . Diutilfime.

Adfint. Dulciffimæ. Patria^

Sapientiffima.

Tu a.

Conlilia.

Adiit. Familiæ.

Tu æ.

Celfiffimae,

Sidus. Fulgentislim um .

Adiit. Multis. Clientibus*.

Q u o ru m . In. Ordinem. Me. Adoptatumv

Vehementer. Gaudeo.

Patrocinium . Firm iflim um .

ILLUSTRISSIMÆ EXCELLEN­

T E XUÆ,

Cultor é r jerD W fubjeâifftm uf

(5)

PERILLUSTRI GENEROSISSIM Oojm ’»

' DOM INO

A C

COMITI,

C

om

.AXELIO

w r e d e

S PA R R E ,

C O M I T I

de

: Ô fîand/&c

D O M IN O de S a n o / &Cr

m æ c e n a t ï o p t i m o

Q

Z)anti hoc f i t , Generofiffimc D om ine

C om es, Adufis aut folerter operatum

fui]]?,, aut munificentia easdem devin-

Bos tenerer omnium temporum memoria exemplo

rum eft plena at que abundans. A d hoc emmvero\

(i minus ad a h u d v a l e n t Camena, quod excellent

tisfimos quosque diuturna memoria & quaji im'*

mortalitati commendent. Hoc quoque Tibi T II tur

ftriffime D om ine Comes, mentufimo ujuvemrer

loquitur A lm a hae Academia r quam T u i quow-

- darn D ivim ingenii nutricem volm fii, tefiantur

quotquot deinceps ex peregrinis• Mu]ais Tui copi-

am facere yatqueadeo> pleins fimo lumme iUuflrare

(6)

-dignatu* es. Atque etj am ft, cum fummaftudiorum

glorta militaremfortitudinem,gloriofam il!am fane,

Jed Q f laboriofam, excelfo ammo conjunxifli, Q f

minusforte hanc e fcholt* nofiris laudem & horn-

m » requiris-, attam enTc, Illuftriffime D om ine

Comes,non indigne ferre perfvafus fum,nonpoJfe

vos non etiamnum nomen T u um pradicare, ©*

colere.

Pra omnibus autem hoc mibi eximie um *

dico, quippe cum in Paternam meam domum ,

clientem T uam obfequiofisftmam,tanta ß n t un­

dique a T e collata beneficia, ut ne que illis nomi­

nandis hac pagina fujficiat, ne que f i liberior con­

cederetur oratio , iis par ulla apud me invenire­

tur: quapropter illa omnia tacitus veneror, at-

que exercitium hoc Academicum T u o Iilultris-

iim o N o m in i, in fignum animi addiäisfimi,

addicerefuflweo 5 quod ut benigne accipiasy hu­

millime rogo, qui pro T e, Illuftriffime D om ine

C o m es, ut incolumis vigensque gloria Tuæ cur-

fu m femper fecundisfime teneas, Deum O. A I,

precibus nunquam non ardentisfimis obtefiabor.

Perilluftris ac Generofiillmi

N

o m in is

T

u i

cultor humillimus L a u r e n t i u s W a s e n b e r g

(7)

BgfegU b'iffcrtâùtnié Au&ori Politiflîmo

D :no LA U R EN TIO W A SENBERG,

Amico integerrimo >

E

X rebus te r r t p a n te r cctlique maris que , M irandis, fe r m e reliquu prxflanttor Un u t B ß homo, d ivin a fie n d e n s m tmagtne m entit. E t fa n d as habitare plagas Ç$ régna falntfs Conceffmm, v e tito donec v itia r e t amore Peiler a p n m a v is radsantta doubut tUis.

Poftea cundipotens quo relligionis honore Pro /tb t collâtts, N um en 'veneretur , adoret, Splendida quantum-vis , nefett f tertia M entit, Mtque htne tot m iftrx tenebrarum -vallibus elim Errarunt g e n te s, lucemque dtemque per o ft, Q ua fa lfis coluere Deos ( f inanta monßra ; O l m sßros hom ines, ta n ti monumenta furoris, atttam en ejus adhuc animo vigor ignestt ardet, JXelliqui&que m anent , d iv in i fem inis tn fta r, Ig n ic u li, quorum d u tlu queat absque labore,

Scire D eum m oxfraffe v i a m , qua ducat ad alta Confier at a p tu qua fis n t habitacula cals.

T u ja m , Flos ju v e n u m , fulolesque optata parentum , W A SE N B E R G , omnes, Ludibria caca Deorum Sujpiciunt q u t ant m is, medioque in f l e caligant, D ira tenebrarum , fu a d e s , perrumpere claufira , IJt v ite n t hommes f vaque pericula mortis.

Felix, O t n im iu m fe lix , qut in flore ju v e n t A M ute annos , a m m um que geris curasque viriles , Ipfe piusque doces V eri primordia cultus.

Verge age d u m , fa m a m q u e Tuis extendere f r i p t i t , Ingens i hac f t f a r t a T m : f c itur ad aftra. S u rg it honos, totum que parant Heheona puella P a n ier* , Çaßalt as que domos & Palladis arces,

G ratulabundus applaudit

(8)

M O N S I E U R ,

C E V eft pas fu r prenant, que tes jeunes hommes d* un riche naturel, ont de l'amour pour les Mufes ctUpfed. Car à peine peut on trouver une meilleure forte de vie que celle-ci.. Il fe prefente ici diversplaiftrs pour C agré­ ment des fin s pon a ici d'agréables compagnies , on voit les G afin sfleuris, çfi tout ce qui peut charmer les yeux; 011 a ici /’ occafion de s’ exercer dans la Peinture, dans la Dance, a faire des Armes, (fi en tous les autres exercices du corps. On peut apprendre toutes les fcien- ces qui font necejjaires à une vie heureufe. Il efl permis de connaître, comme il faut ufer de la raifon çfide V or ai- f in : comme Dieu doit être connu de la- nature : com­

me les Ejprits <fi les Corps font formés : comme il efl con­ venable de rendre le culte à Dieu, les devoirs à foi même & aux autres hommes; comme la Loy efl gardée, & comme il faut je maintenir en fanté. Enfin on conçoit une fublime comorfiance de D ieu, pour obtenir la j eli cité éter­

nelle. Ya-P il donc de heu qui puijje être plus cher & plus excellentv que celui-ci ? Oui Monfieur , vous- reprefen­ tés trop bien tous ces avantages pour en douter, comme vous ne devés pas douter, non plus de la part que j ’ y prends, (fid e la foncer it é avec laquelle je fouis

MONSIEUR,

Vôtre très obligé ferviteur P i e r r e D i u r b e r g .

(9)

/. N. D. T.

CAPUT PRIMUM,

D i v i n æ R e v e la tio n is e x ifte n tia m d e- m o n f t r a n s .

$. r.

Explicatur titulus GF argumentum exerci­

tationis hujus.

O m i n u m g e n u s , prae re liq u is orbis hujus anim antibus, co­ gitationis & rationis eflTe par­ ticeps, P h ilofophi, omnes ad unum , (ibi habuere explora- tiffimumtf); nec enim a q u o ­ quam , nifi ex diffoluta negli­ gentia , & animi abje&ione, exiftimari aliter poteft. Quid autem in homine ra ­ tio f i t , & quem adm odum a facultatibus ejus reli­ quis d iftin g v a tu r, difcrepantesfuntdo&ififimorum ho m inum fencentiæ £). N o s , inftitutum fequentes,

A non

/t) Q uantum inter homines , & animalia bruta in te rfit, dilucide

ex p o n it Cic. I, de off. I. p. m. 4 6 5 . & de Nat. Dcor. 1. 2. p.32^. it. de LL.

1, I. p. 4 2 6 . paffimque alibi, conf. Cei, Hochftctt, D il£ de ftcultatc hominis

intellc&iva , &c. 4 ,

t ) Vim Sc naturam rationis veterum pariter ac rccentiorum alii

aliter fere, pro fito quisque inftituto , exprimere laborarunt. Ex iis ati- te m , qui fub ratione om nia com prehenderunt, quæ a naturae arbitrio,non g ratia , fideve D ivina cognofeuntur, convenicntilfirfmm ett fcqui de re li- teraria Sveciæ optim e meritum Celeb. P ro f A. Rydelium , qui in excr. ra tio ­ nal. rationis cfle d eclarat, reflexionem , dire& ionem , com parationem , ab^ flra& ionem , ipfumque ratiocinium , vid. ejus de facultatibus Cogit, c. Ç. ubi

h x € , ficut reliqua, lie pcrtraftata v id e a s, ut. nihil ad intelligentiam ipfius

(10)

t & ) ® t K

non incommode aut male dixerimus ; Rationem efTe facultatem inteile<ftus fu p rem am , quse notio­ nes & fpecies reru m mente conceptas ad fe in ­ vicem co m p aran d o , verene conveniant an vero m in u s, perfpicit; indeque veritates cujusquemodi inveftigat; quin & fines reru m veros & conveni­ entes difponit; ad quos confequendos media a n ­ q u irit; totafnque vitam dirigit. Hanc igitur vitae direftricem qui rite feq u u n tu r, quem adm odum ad veram Dei cognitionem , verum que Dei cul­ tu m , unde aeterna hom inum beatitudo dependet, m an u quafi duci poflint, populari ratione, p ate­ facere animus eft. N o n fugiunt me quidem eo­ ru m in ftitu ta , qui alia, tum prolixiore, tum fub- tiliori difputatione , argum entum hoc tra& arunt : non tamen im probatum penitus iri juvenilem hanc operam fpero; ingeniis maturioribus fuppJendum vel emendandum co n ce d en s, quod in hac quaeftio- ne implicata q u o d a m m o d o , latiusque difFufa, a me vel prÆtermiffum, vel minus accurate dirdtum elTe poflit.

5. II.

Prima 'veritas : cogito ergo fum .

U t autem altius & a capite res rep etatu r ; primas rerum intelligentias , quam breviflimis confiderare, easque reliquo fermoni ac difputatio- ni noftrae praem unire, confultum , nec B L. inju­ cundum f o r e , mihi perlvadeo. Principio itaque, quoniam funt finitima falfa v e ris , dispiciendum ; an quidquam adeo in animis noitris a v ero

(11)

8t ) o ( S t

f u r , u t iltud a falfo dignofcere, cique tanquam ad faxum adhærefcere poflïmus; feu an detur aliqua ftabilis & immota veritas a). Ad mentem autem n o f t r a m , hujus rei confilium , & deliberationem , u t maxime convenit, revocantes; quoniam illius c o n tin u a m , vel afliduam fairem , agitationem e x ­ p e r i m u r , ftve p e rcip iat, feu ju d icet, feu dubitet o m n in o ; dum haec & talia fecum a g it, quin ex- iftat, dubitari nullo poteft modo b \

$. ni.

Caufa exijlenttA nofirtt in hoc mundo non

invenitur.

Exiftamus itaque necefTe eft: hoc vero acce­ p t u m nobis referre non poffumus; ignoramus e* nim

, a ) Ut indicetur, quom odo in hac rationis manuduftione aliud e* alio nc& atur , otpniaque inter (e colligata , ad prima haec & ccrriflima principia referantur. De Scepticifmi autem , cujus caufa ifthaec adduci lo- k n t , o rig in e , varia ab eruditis tra d u n tu r; enimvero pro differentia du­ b ita n tiu m , de caufà dubitationis eft difputandum , conf. Langii Medie, m entis P, 4 . c. i« m .f . Fuere fcilicet& funt quoque fottaffis, qui in pro­ fundo veritatem efTe dem erfam , nihil ar&iffimo intcllcftui humano com- prchcnfibilc, autum ant, idque cum quqdam veritatis defiderio, conf. Cic. A cad. quxft, 1. i. ad calcem , impr. 1. 2, aut. 4 . p. J 4 . quibus adeo edo­

cendis, hxcce veritatis fundam enta a fummis viris tradita, eum fruftu ad­ hibeantur,

t) Trima haec eft veritas Cartefii, ante illum tamen ab Auguftirio

contra Scepticos adhibita vid, Auftor artis cogitandi P, 4 . C. i. Quomo­ do autem approbari poftit, quod ab univerfali dubitatione Philofophiatti inchoaverit Cartefius, feverius alii, alii mitius judicant, \id . Regneri a Mans- velt. DifTl Metaph. de Dubitatione, conf, Poiret. Cogit. Rat, 3. 4 .6 , Nos faltem , qui ordine & via procedere (ludemus , meritiffimo a noftri ipforum co g n itione initia petimus. Vid. prxter alios multos Puf, Jus N, 3cG. 2 .4 . f. H oc autem in genere prima eft cognitio cxiftcntia: n o ftrx , quae a confci- «ntia fut ccrtilîïme

(12)

probatur-4

» . ) ° • c s r

nim quando aut quomodo a nobis firrms fafti; ne efTentiam quidem noftram ipfi cognofcimus.'; quin & ante , quam exiftimus , nihil fum us, adeoque a- g e re , & nos procreare non poflTemus. Nec vero parentes n o ftri, ftru<ftores admirabilis naturæ no« ftræ habeantur; funt enim noftri quam fimillimi; compages noftras nefciunt, n e d u m , ut ejusmodi effenc cum p ro d u ce rem u r, conftituere. Quid? ne m em brum quidem viliftimum, (i id nos d e fic ere t, conformare poffunt a). G en eram u r autem fatorum n o ftro ru m , quafi naturæ quodam tenore, femper fi- miles ; eadem idcirco de parentum n o ftro ru m ,q u o t­ quot deinceps fint, progenitoribus dicendum eft* Se* ries vero caufarum ftc infinite propagata, tum abo- mni ratione abhorret, tum impoflibilis eft, quia ta n ­ dem ex alio provenerit,necefte eft,quod non a fe eft b). N e vero c re d a tu r, fuifte nos tem ere & cafu q u o ­ dam in mundum proje&os , repugnat iftud efîentiæ noftræ perfeôiflimæ & ordinatifiimæ ram e v id e n ­ ter & manifefte, u t perfpicuitas rei arg u m en tatio ­ nem s ) VideGs Hug. Gror. de vcrit. R. 6 t 1.1. 2. 3c M o rn su m de m ate­ ria eadem c. 14 p. m, 8

fq-b) C ontra caufarum tam infinitam c o n tin u a tio n e m , quam circulum , ieu univerfs rerum naturae revolutionem fcientifïime Sc luculenter difputat

Iu mmus vir D. C o rn , Martini. Comp. Theo!, p. 6 9 - 76- c o n f annot. in Grot. D . V .R . C, 1. 1. 2. ad verba / donec tandem ad aliquam caufam perve­ niamus. C om m enta infuper Philofbphorum de ste rn ita te m undi , tu m independente if ta , tum materia s te r n a , tum etiam de co , quod p o tu e­ rit mundus ab s te rn o c re a ri, egregie & fcite confutat idem confum m a- »iflimus C orn. Mart, 1, c. p. 129.-1}?." Nec fane quidquam contra novitatem m u n d i, ab au&oribus & hiftoricis paffim dem onftratum , qm »quam ita a l ­ latu m adhuc v id i, quin fibimet aperte rep u g n et; nec enim m agis ex infi­ n ito tem pore m undus creari, quam fi jam nunc deflrueretur, atqiie ad ni- kil fu una rediret i in ste rn u m dcftrui pofle cxiftim ctur.

(13)

K ) o ( a t r ném non d e fid e re tr); quin m in im a, qua? in nobis fiu n t, conditorem fapientiflimum, loqvuntur^),

$. IV.

Argumenta pro exißentia Dei.

N eceiïe itaque eft prim um aliquod fit ens, n r r , feu ovicoç ov a ), independens, quod ipfum a (e fit ; ac neceiTarium, quod non poftit non eiïe ; unde aeternum id e m , & fimpliciffimum j atque Ule , quod omnes p e rfe b io n es, fine term ino,fine g r a d u , c o m p le b a tu r, adeoque infinitum, inde & unicum b) , fapientia intellebus, & libertate ac fan- b ita te voluntatis praeditum ; quod etiam libere-»

A 3 nos

c) Epicurum hac in re , refellit egregie Cic, 1, 1. 1, de F. B, 8c M, p. 6 l. conf. qua: de mentis n o ftrx , item mundi praedantia difp utantur 1. 2. dc N at. D , p. j2Ç. ôc BonteLoe Metaph. letent. 5,

d ) Ita probari arbitram ur rationem fuffkientem exiftentix noftrx

aec iu nobis ipfis, nec m ullo a lio , prxtcr D eum , invenirij de quo, fi recentiores am plexaris, videas Thiim . Theol. Nat, qua: in Pbil» ejus W olfi- ana habetur, §. 1, fq, & Biilfitrg. Dilue, lg 7, & 38g. fq. conf. Poirct. C og. Rat. 3 ,4 , 4 , & Phil. Leibn. utils in Theol. S. 2. c, 1. Hrc autem dum omnem vim & m om entum dem onftrationis de exiftentia Dei adolefcentrori Philofo- p h ix aflerere c o n a tu r, parum admodum profpicere videtur; q u o d, ean­ dem rem , verbis vix com m uratis, Philofbphos fiiperions temporis enucleate iatis pcma£feafTe, vel ex fupra d iftis, citatisque quodam m odo intclligatur.

' V. Langii Med. Mentis. P, 1. Period. 4. 12, .

b) Q uod Deus fit u n u s, ex perfe&ionibus Dei tum mundi & noftra

natura fufms p ro b at Mornaeus, D. V. R. C. c.2, Grotius 1. c, 1, 3, fubtilius illud quaerit} unde inter obfcuriores de Deo notiones hanc numerat. De J. B ôt P .2 . 2®. 4 7 . quod in eo reprehendit Hochft, Difp. de Rei. Nat. $.2* Sed vero illud G rotius ; ut caufam acciperet , cur in foro humano lenten­ tia 7792i>S»0 7X7»f, poenis non o b lig etu r; quippe cum apud multas gentes

obliterata fit & cxftintta unitatis D ivinx notiti.i, Obfervant autem viri. la­ p ie n te s, fub D eorum Dearumquc involucro, unum Numen coluifle gen­ tile s , faltem faniores. conf, Hochft. 1. c.& Mornccus I.e . c. 3. De quo etiam innum era funt Philolophorum ac Poetarum tellunonia, Sic Apui. Mcr

(14)

*

h ; o c a

no s c r e a v e r i t , Ôc indies confervet. H oc vero eft , q uod Deum vocamus , cujus ideam quoque in_. m entibus noftris impreffam & quafi antefignatam tenem us c). Hinc eft quod g e n te s , quamvis in

alia ta m , L II, Deum e jje , in q u it, c u jm num en u n ic u m , m u ltifo rm i /p ecte,

r t t u n a r io, nomme multijugo , tot tu 'veneratur orbit,

q u iq u e D m osque Mortaleujue turbat

Imperio regit unut acjuo. Hor. 3. 4 , 47*

D e attributis autem D ivinis, fatis videtur eadem heic nominafle, q u o d tum a Phiiofbphis quibusvis pcrtra&ata fuit , tum ex idea entis independents Se

pctfcftiflim i aliud ex alio facillime fluat. Haec vero attributa cum mundi

efTe nequaquam poflint, Deum O . M. efle a m undo longiflime diftinftum

luce ipfa darius eft. In D eo aurem tum m undi contingenter cxiftentis in«

▼enimus caufam , tum hanc in a&ionc Dei politam effe, qua & m undum ex nihilo p ro d u x it, eundem que , quam diu ipfi c o m p la c u e rit, fu ftc n ta t, gubernatque. Vid. Morn. D V. R, C. c, g, fq. II. fq. G rot, de éod argurn.

IO, conf, Biilf Dilue. 0. 189, 6c 4 6 7 . it, Phil. W olf, ufns in T hcol. I, I. 13. ad fihem capitis.

c) Omnem Dei ideam e m entibus h u m a n is, exinde, quia Deus

infinitus e f t, tollere nititur H obbef in I.eviar, c. 3. & de Cive IÇ, 14. fed in* e o n fu lte , & argum entis futilibus ac vanis. Vid. Ce contra illum Proelei DifT, d e Religione hominis & boni Civis, c, 3. Q uod vero n o titia quaedam D ei, hom inum natura: indita fit atque connata , id maximam panem eft inter oruditos etiam gentiles receptum: qualis vero illa fit,& quom odo homini indita, fum m a diflenfionc certatur, Fuifle, qvi eam a& uaiem & reflexam homini con- nafei ftatu crin t, id quidem me fugit ; faltem fecus cfle J, I.ockius de Int. H um . fatis oflendit ; id enim folum evincunt argum enta exquifitiflim a,quae adverfus principia connata adhibet. 1. 1. c. 2. fq. Non poteft autem negari, hom inis intclleftui tantam inefle ex natura pcrfc& ionem , u t poflit veritati­ b us de Deo , fimul atque intellexerit , quae res vocibus fubje&ae f i a t , fir­ m iter aflentiri. Hae« autem eft cognitio illa nativa, quae per m odum p o ­ tentiae p ro p in q u x , om nibus & fingulis inefle cenfctur. Videatur illam lu­ culenter depingens & vindicans Ofiand. in Exer. de innata notitia Dei 1.17.

fq. Conft Buddei T hcol. Dogm atica 2. 1. 5» Siiniliquc m odo nobis con-

«afei exiftimatur , quo anim alibus e u n d i, a u t avibus volandi facultas, q u x n o n confcftim a&u fc p ro d it, eorundem tam en naturae inferta ingem taque

com m uniter judicatur. Ex hac vero idea Dei ejusdem neceflariam exiften-

tiam dcmonftrarc co n ten d u n t, tum Cartefius ipfc, tu m ejus difeiphnam fe-

curi; vid. Sperleitc Metaph. Q. 5, 2- vide tanien iftud argum entandi

(15)

B ) « C BB

7

alia om nia a b ea n c , una famen în eo concordant & c o n f e n tiu n t, quod fit, quodque habeat rerum«* h u m a n a ru m procurationem Deus d). N em o itacg tam hebetem vel obcufam habet aciem , quiru. exiftere Deum , fuique & rerum om nium effe«* c a u fa m , ex fe ipfemet eruere poflit t).

§. V.

Q uod corpora exi jiant.

Q uoniam vero N um en fummi DeiefTentiam nobis , facultatibus rerum cognofcendarum inftru« ô a m trad id it; tales omnino (imus oportet, ut quod clare & evidenter percipim us, aliter atque p e r­ c ep tu m fit, efle in ipfis rebus non poflit; alias e t­ enim ad fraudem & cujusquemodi incommoda-*, tanta Dei m unera humano generi impertita crede­ ren tu r. Q u a p r o p te r , quoniam clare admodum*. varias

fq. 27. tq. prætcr alio s, ab ipfo ibidem in paires fuas Yocatos. L abanti

iu n c CartePii argum ento fubvenire 0« robur addere laborat Au&or Phi!. L eibn. usus &c. 2 .1 . 17. polïibilem entis perfeftiflîmi naturam dem on- flran s, fed praeter h o c , q u od principiorum fuorum 'quandam foecunditatem velit oftentare, amplius nihil eftkiti A tiei enim afievetabunt, aut fuam ideam non e(Te talem , a u t c etteid tam inaniter eflè cflfiftam.

<1) Q u an to .arg u m en to , quod Deus cxiftar, confenfus hic univerfi

genens hum ani efle d e b e a t, declarat Cic, 1. de N. Deor. paflim, im pr.vero 2. in exord, u b i, inter alia , hoc tanto oratore dignum invenias; oftnt#-

u u m commenta delet d ie s , natur* judicia confirmât, conf HochA. Coi,

PttT 4.31. &c. it Diir. de Rei Nat. 13 fq, quo i pio ro b u r etiam infirma­ tu r e o ru m , quae adfert, ad hunc confenfiim tollendum Locktus de int.hum ,

1. c. I. V id . tam en ann o t, in Giot. 1>. V R, C, 1.2. ad verba; fum itur a

tnanifeftiffimn to u ftn fu omnium gentium.

e ) N on iraquo-detellandum Atheifmi fccltis inter peccata imprudert-

liæ (eu ig norantix num eretur, ut turpiter labitor H obbef de Civ, 1 4 ,1 9 . videatur, cum & alios circa hanc rem allucinatos redarguens Hochft. L pro­

(16)

8 S ) O ( K

varias recipim us imagines & form as reru m e x ­ tra nos po fitaru m , quas corpora v o cam u s; fieri etiam non poteft, quin eadem exiftanf, N a m fi fuerint illa mentis noftrae figmenta ; cur vero m ens ifla recipere & m utare, p ro u t collibitum fuerit, non poteft ? N aturane noftra fic comparata & com - pofita ad nos fallendum eft ? an vero Deus ipfe fub tam variis formis anim o noftro fu b jic itu r? T e neri haec ita poflent, fi Deum nos decipere velle, fatis probari poftet; cum vero hoc in ens perfe* (ftiflimum non cad at, explodenda enim v e r o , & rem ovenda ifta funt. Sunt itaque re s , quas e x ­ tra nos confpicimus , externae; eft mundus hic corporeus, q u i , admirabili ornatu f u o , & ordine, quaquaverfum gloriam nobis & fapientiam fum mi opificis enarrat a). Exiftit etiam , quod intime,» fentimus, ad animae imperia fe fle&ens , corpus noftrum b) ; quod per fenfus, quibus, per o rtu m eorum Divinum , fidem denegare non debemusc), tanquam per exploratores, & nuncios, corpora«* reliqua nobis fignificat & detegit.

$. VI.

minima nojlra efl ensßmplex & fpmtus.

Ex adverfo non minus omnia p e r v e r t u n to , qui praefer corpora nihil in rerum natura admit­

tu n t,

* ) H oc novum cxiftenti* 3c perfeftionis D iv in * teftim onhim , late dedu&um videas in Cic. 1. 1. & 2. de Nat. D cor. adde q u * habet » ptxtcr alio s, Hochfl. Dil£ I- dc R tl, Nat, §, fq,

b) conf, Biilii §, 2 4 ; .

(17)

« ) -o ( » * t u n t , iis vero rationem & confilium îneffè p u ­ tantes. Quis enim m ortalium , excellentiam & præ ftantiam humani generis, tum in fcientiarunu a rtiu m q u e inventione & augm ento, tum rerum innum erabilium m emoria, futurorumque quadam prasfenfione & prudentia, mente pervolvens, fibi perfvadeat naturam illam , haec talia tantaque com­ plexam , corpoream fore & mortalem a). Quod c u m fatis magno efîe poïTet argumento ; tum vero, q uia in materia nihil nifi p a rtes, earumque coha> ren tiam & varios motus perfpicimus; nunquam effingi poflfunt partium tam implicati tamve per­ m ix ti m o tu s , ut poflint repræfentationum fuarum ipfas fibi confciæ fieri b). Porro , fi fpiritu non re ­ g e r e m u r , libertas omnis e vita noftra exfuiaret s fi enim poftec materia quantumvis fu&tilis, pra?- fentibus m otus caufis, quiefcere dum volet, vel a l i o , quam caufa? poftulant, modo m overi, quo­ m o d o m otuum illi conftantiflimi ordines ac ratae leges a Philofophis obfervarentur ? Atqui liberta­ t e m nobis inefle , omnes experimur r), & fi nobis e rip e retu r »infinita mala rebus humanis offunderen­ t u r . Neceflario itaque mens noftra , tam excel­ le tis , fuique confcia , & libera, fpiritus efl & efi- fem ia fimplex </), corporinoftro fic unita, utm

u-B tua

a ) u t fere argum entatur Cie, 1, de Sencft. ad calcem.

Vid. Biilf. f. 27U Tbiim. Wolf, rfych, f 174.

Biilf. fq.

d ) Sufticiant haec ad impofïîbiles materialiftarum hypothecs ever­

tendas , qui aeque ac Idealiftae incertis tantum 5c vanis fulpicionibus o -

ftinia referciunt. Q uem admodum utrique in illas levitates inciderint, o-

(18)

IO ) < > (

tua deprehendatur h a rm o n ia , mu tu u m q u e c o m - m ercium .

§.

VII.

Probatur S. B. hominis aÿerfe&iomb

m D ei

Cognofcimus itaque,Deum , infinite p e r f e r u m , in hasce terras tanquam in pulcherrim um & acc o m - modatifiimü domicilium nos collocafle ; ubi e tiam quocunque oculos circum tulerim us , habem us m axim am cum providentiæ Divinæ, tu m fingula- ris erga genus noftrum benignitatis fignificatio* nem a). Quod cum ita fe h a b ea t, nec fieri po-, teft, nos, tantis bonis undique m a ö a t o s , vitam fuifle ideo confecutos, ut eam , tem ere infilentio q u afi, & nullo præclaro fine propofito, d e g a ­ mus. Alienum quoque eft quam m axim e a fu m m a fapientia D ei, ut aliquid frufira faceret, aut tale-* quod non ad optimos quosque fines referatur 5c pertineat b). Sum m um itaque aliquem finem h o ­m ini ,

m iratio natura rerum . Illud enim vero , quod praeter p a rte s, eaium que

compofitior.cm & m otum in m ateria effingitur, fpiritum appellare Jicebit, qui tamen fimplex e ft, & ab effientia m aterix per om nia disjun&iflimus! quocirca Leibnitianas iftas m onades, quippe quas M aterialiftx pari fingendi libertate ad fimplicium daflem elevarunt, longe hinc faceflerc, & ad Tuum n ih il, unde fine ratione efform atx funt , redire confultum m ax

im e eft,

a ) Hanc materiam pertraftat clegantiffim e, fingulas fere totius m un ­

di res p ertequendo, Cic. de N at. D eor, 1, 2. p. 310, fcj. m odo Stoicorum illum errorem n o n rctulifiet de m u n d o , quod fit D eus, Si alios q u x r a s , fufficere poteft M ornxus de V. R. C. c. XI, fq, conf. G rotium de eod, argum , 1. 1* io . & Hocnft. I*uf, 6. }o. Exerc 4.,

b) Q uod fi ho m in i, qui finitas undique & term inatas habet perfe­

ctiones, id a natura tributum e f t, ut tem per propter finem cumque o p ti­ mum agat j non bruto feratur impetu ; qui dem um fapientix infinitx D ei conveniet unquam i fru fira , h ,.c, fine ra tio n e , & tem ere quidquam

(19)

futei-96 ) * ( futei-96 I f

rr»»ni, creaturæ nôbiliiïimæ, p rc ftîtu e rit necefïe e f t ; q u i , quod omnium bonorum etiam finis, feu

fu m m u m aliquod bonum fit, ex cumulato amore & bonitate Dei infinita luculenter m onftratur c).

§. VIII.

Idem declaratur a natura hominis.

Accedit ad hæc naturale illud, & com m une o m n iu m h o m in u m boni defiderium a) ; hoc

ete-B 2 nim

f e r e ? Quin in hoc maxime verfiitur ratio fummae fapientiae, quod vere o-

p tim o s fines perlpiciat , eosdem que convenientxifimo m odo adfequatur. C onfi Bulling. 1. c. Q uod autem per hoc ipfum nihil fummae libertati Dei d e c e d a t, pluribus pertra&at §, 431. {q* im pr. 4 5 6 , quamvis fic quidem m ih i videatur argum enta fubducere . ut in anguftum nimis tantam Summt N u m in is proprietatem ded u cat; ex iis cnimvero flueret, nunquam pofle ens hoc liberrim um alio m o d o , quam a g it, a g ere, quod annon neceflita- te m ipfi in ju n g at, cxiftimet B, L. Sed v ero, ut quod mea quidem fert o p in io , breviffim is‘exprim atur ; "annon plures efle poflimt in omnifeientia D iv in a , tum fines, tum m e d ia , tum modi quoque agendi, aeque perfe- O i & Deo convenientes? qua invifta ratione ifthoc n eg etu r, ego quidem n o n perfpicio ; quin probabile etiam admodum videtur. In his autem fi unum aliquod Deus prae ceteris elegerit, num hoc ipfum fapientiae illius adverfatur? m inim e v e ro , ut ego judicaverim. Si quaeratur ita­ q u e ; cur Deus hoc e. g . mundi fyftema inter multa poflibilia delegerit; cau ia m haberes, quia unum liberrime conftituit eligendum. Cur hoc au­ te m n o n aliud potius praeoptavit? Quia nihil erat finibus ejus lapicntilfimis m agis conjun&um. A dcoque in e o libertatis Divinae vis maxime conlpici- t u r , non u t eligat quidem minus lapienter , ut tamen inter ea, quae aequa­ b iliter perfeftionibus Divinis conveniunt, liberrime verfetur,

r) Conf. Poiret. C og. Rat, 1. 5. 11. 8. &c. ubi haec bonitas Dei «n o rd in e ad creaturas, latis d ecla ratur, dem onflraturque,

d) E nodatius illud explicat C ic.de fin. B. M. pluribus in lo c is, d ata autem opera 1 p, 147, ju a m i/s , ut iplc ibidem m o n et, comprehen­

d a tu r Cuu cujus que fe n /tiw , /i c , u t, contra ft quis dicere 'Veltt, non a

u-f • V ^ / ‘>

it a tu r , Huc referri etiam polfunt 7TÇW1U 'Ttjç CptOïUÇ ab antiquioribus

inculcata P hilolophis, quae latine exprelhtC ic, prtm a in-vitamenta natura *

(20)

il « ) * < &

n i m , hifi fruftra & tem ere , vel ad angores & m o - leftias creandas naturæ noftræ conjun<ftum p u t e ­ m us , fatis demonftrat efle aliquod verum bonum , ad cujus unionem animi mortalium alliciantur & pertrahantur. Quod fi enim animalibus ceteris c o n - ceflum eft, unde naturæ fuæ inftin&us motusque e x ­ pleant; qui dubitari poteft, homini quoque talia.* «Ue bona propofita, quæ finiant cupiditatescjus, & animo quietem iuam & tranquillitatem adferant? C u m vero plu ra, eaque diverfa ab hominibus defi­ c e r e n t u r bona, quor um tamen aliud propter aliud p e n e expeti foleatî anquirere quam maxime conve­

nit ; quisnam fit ille expetendorum finis ; & quale ittud b o n u m , quod defideria naturæ noftræ omnia exfatiet, quodque adeo in fede fummi boni collo­ cari poflit.

$ . I X .

A n corporis

fortuna bona fummam con-

fiituant felicitatem.

Illorum a u t e m , quæ in bonis haberi ab ho- mmibus folent, quamvis tantus fit numerus , & di- ß i n ö i o pene infinitae); certis ta r m n claflibus c o n ­ tineri exiftimantur. Quædam enim funt fortunæ imperio magis fubjefta, quæ externa quoque audi­

u n t ; quo p e r t i n e n t , amicitiæ , h o n o r e s , divitia?, Ce quæ ft atu m, ac conditionem e x t e r n a m , feli­

cem reddere videntur. Alia vero funt corporté bo­ n a , quæ in fenfus influunt, eosdemque titillant;

in bis ponenda eft, corporis i n te gr ita s, r o b u r , &

forma?

(21)

SU V 4 4 til ,i;l f o r m æ v e n u ft a s , & eujusque modi v o l u p t é s . Alia d e n i q u e , quæ animi funt, ilium altiqrem efficiuq* c u l t i o r e m q u e , ac officiorum vi t* (àtagentecn ; h u ­ j u s generis funt, fapientia , prudentia, artes,, & v i r t u t e s animi reliquae. H o r u m autem bonqrutru n e u t r u m , fumorum hominis, feu .extremum fineqi e f f e , altius illa .opnfideranti, utique conflabit. E x ­ t e r n a enim illa, n o n fita funt in poteflate, autcon« fllio humano,; fed incerta funt, dum p a r a n t u r ; c o m p a r a t a Temper cum amiflionis metu tenentur. N e c vero e a , quae corporis funt bo na , ulla arte h u ­ m a n a adquirimus; (ed omnia accepta fupremo Deo r e f e r e n t e s , quantulum in nobis efl, tu emur: quiru* & (i iisdem o r b a r e m u r , aequo id animo & c on­ flanti ferre debemus. Voluptatibus autem , & com­ m od is c o r p o r i s , compleri vitam beatam , b ru t o ­ r u m eft putare , non hominum , quibus ratio in-

e f t & confilium, ad altiora eos <3t magnificen­ t io r a vocans b). Q u i d ? n e i n bonis quidem illa v e t e r i b u s pofica fu e ru n t; c um iis abundans & af­

f lu en s , miferrimus tamen fepius 61: ii$ vero pri­ va tus & o r b u s , quod ea ne defidexet quidem,fiae h i s beatus *•)♦

$. X .

/ 4n operatio fecundum 'virtutem pro fiummo

bono babenda f i t.

B 5 Qpod

i ) C o n tra Epicuraeos, q u i vitam beatam *x voluptatibus hifce ar- ehite& abantur, nem o acrius & fortius dilputavit Cicerone ,1. 2. de fin, B. Sc M , qui ibid . con fui.

r) Vid.illud uberius dcmonftrans Cic J#jr, ôcin Tufc, qiiæft, 1, $♦ «c paradox« 2« & ultimo.

(22)

14

B ) • ( B

Quod cum ita fit ; attamen anîmi vîrtus ad bene beateque vivendum fe ipfa fortafïè contenta«» eft: lapiens enim v i r , omnia fua in fe pofita h a ­ b e ns , totius vitæ conftantiam felicitatisque ftabili- tatem obtinebit. Ita quidem fapientem fuum fupra omnia efferunt v e t e r e s , quamvis mer ito , cum C i ­ cerone , dubitetur, an quisquam ad e o ru m n o r m a m fapiens , ex fcholis iftis prodierit. Ebullire ma­ gis ifta vid ent ur , aut fucum o m n in o facere, ut_» difcîplinæ fuae fpecies blandior foret. Saltem in fapientia , aut reliquo comitatu virtu tu m , incon- iiderate ultimum & f um mu m b on u m quaericun,; illae enim vero omnes ad aliud r e f e r u n t u r , in fe_» ipfis non nifi infipienter v e r t u n t u r a). Quod c u m de aliis certiflimurn eft b )\ tu m fapientia ipfa, fi in animi agitatione , ac nuda contemplatione ver- f a t u r , non continet omnino, quod in bonis merito n u m er e tu r : quantula enim funt, quae in D e o , aut in natura rerum penitius cognofcimus? qu an tum v e ­ r o animi eorum , qui fapientiae ftud ent, diftrahun- t u r , & fciendi cupidine in flamm antur ? pauca«» admodum f u n t , quae, remotis erroribus aut du ­ bitatione , tenent ; nunquam req ui em , quae in fum- mo bono inflt, adipifcuntur c). Quin & nimis

disjun-* ) u t fatetur ipft Cic. 1,1, de of£ ad calcem,

b) Qui enim fortis eft, u t fortis fit ? quis juftus , ideo tantum ut

talis fit? nemo c e rte : nec illas virtutes itaque ipfas propter fe expetendas quisquam d u c it; fed qnod fit fingulis aliud quoddam propofitum , ad il­ las , taaquam aditus ad utilitates 5c jucunditates quasdam noftras, procedi­ m us & applicamur, vid, M ornxus 1. cit, c, ig . p. m. fq.

c) Ariftotelici & aliae veterum difciplinx obiitae penitus natura; 5c

conditionis hum anx v id en tu r, dum finem b o n o ru m interp retan tu t vivere cx natura hominis undique pcrfe&a & nihil requirente > reierente Cicerone i

(23)

d i s j u n d u m fuit ab omni fapientia Divina i homi­ n e m c r e a r e , qui intra fe m a n e r e t , & fapientiae propriae confideratione deledationem om nem & b o n u m fuum quaererer.

§. X L

Q uod Deus f it f i B. ©* in fe tanqm m

/ . B. acquiefcat.

Sic in univerfa hac rerum n a tu r a , & i n ho* m in e quid em i p f o , nil iirrrum & ftabile, quod ra­ tio ne m fummi boni contineat, invenitur : illis igi­ t u r reli dis , nifi , confequi nos poiïe quod cupi­ m u s , diffidamus, ad ipfum Deum ratio nos inve- ftigando attollit. Erigamus autem mentem noftram ad r i m a n d u m & /peculandum, quæ de ipfo, qualis fi t, teneamus. T e n e m u s vero ipfum primum effe ac indèpendentem, atque in efTentia fua adeo abfo- lute perfed ifl im um optimumque : quod fi quid­ q u a m in r e ru m hac communi natura b o n u n u vocare p o i ï u m u s , quid efTentiatore a) illo facia­ m u s , unde hæc talia ortum fuum traxerint; cer­ te vel hinc infinitus excellentiae & bonitatis Divinæ thefau-fic enim fum m um B. ftatuunt •* u t ad illud pervenire nemo hom inum pofc f i t , quamvis ß lot A riftotelis rixtiot, alio etiam applicare ipfius interpretes c o n ftat; frivola vero eft exceptio. J.T h o m , 1, c. annot. 25. hoc B. in idea tam en d a ri; reale enim eft quod defideramus b o n u m , in cujus polTefiione ta n q u a m fummi & ultim i mens hum ana tranquilletur, Conf, decaetcroBudd, Fh.il, Mor. c. 4 . ^ 2 4 .

2Ç-a) Ut vocabulo Langii hac in re uti lic e a t, eo quod om nium re­

ru m eflfentias libere fapienterque finxerit ac conform ant Deus -, unde etiam univerfarum perfe&iones ipfum emincnciflinae continere, feu in elfentia fua elfe furam um B ,, facillime liquet,

(24)

thefaurus patefit. Quo cum nihil certîus fit: ta­ m e n an a creaturis finitis, infiniti illius, ac im* mutabilis entis fruitio exfpe&ari poffit ; aut an fit illud fummu m ens bonum aliquod fruendum ; forte dubitationis quidpiam Jbabet. Sed vero quoniam ex perfeåione Dei fl u it, quod fit beatiflimus, h .e , in fumma felicitate, ac liquidiffima voluptate, Cu­ pra o m n em vim intelligentiæ noftra? v i v a t ; perfe- étionum fuarum fenfu ineffabili laetetur, neceffeeft. D eu m itaque fe ipfum tanquam fu m mo bono fru i, feu efle bonum fibi fruendum , fic extra d u b i u r iu pofitum videtur. C um autem fibi infinite fufficiens fit D e u s ; excordem efle & plumbeum oportet,qui, quod idem defideriis quantiscunque humanis abun- dantiflime fufficiat, dubitare poffit.

$. XII.

Q uod in Deo colendo f. hujus v i u B . con­

tineatur.

Quemadmodum autem infinito hoc bono po­ tiri ac frui humanum genus poflit, quamvis locus difficilis valde & fpinofus fit, exiftimari tamen-* aliquatenus poteft. Deus en im , quoniam eft ab o- m n i concretione & compofitione fegregatus, fen- fus noftros afficere aut permulcere minime poteft; nec vero i d , quod quaerimus b o n u m , corporis præcipue fit; anima e f t , cujus defideria nihil in-, univerfo hoc mundi theatro explere & exfatiare poteft. Hæc i g i t u r , quanto propius Deo cogno- fcendo admovetur, tantö liquidius illum, ut o m n i ­ um

(25)

■ ) o c ■ 17

uro b o n o rü c o m p l e x u m , finemque ample&itur, nec ett enim , quod fupra D eum , nifi apertiflime in- l a n i a t , cupere aut exoptare poflit. Ex illo auterrt perfonas n o f t r a s , in hac mortali fcena, agentes, felices erimus & beati. Deum enimvero fi fupra_j o m n ia a m a m u s , omnem vitæ a&ionem voluntati ipfius c o n f o r m a m u s , & fic quidem, quod ipfe nos r e d a m e t , convincimur certiflime:hoc autem q u a n ­ t u m boni eft, nihil, quod tranquillitatem noftram t u r b e t , nihil, nifi quod optimum fit, ab illo, u n ­ de omnia proficifcuntur, fperare & exfpe&are ? *)•

5. X III.

S. B. in altera 'vita complebitur.

T u m vero etiam , quia nil fibi habet admix­ t u m aut coagmentatum anima & mens noftra_», q u o discreto aut d i f tr a ä o , per naturam intereat; ne c dettruere eam Deus, ob bonitatem & fapien- t ia m fuam , putari poteft: valde hinc probari exi­ lii m a t u r , mortem non interitum efie omnia delen­ t e m , fed animæ aditum a p e rire , & quafi migra­ tionem in aliam & (empiternam vitam a). N i ­ hil vero caufæ e f t , cur in deteriorem quendam^ ftatum a n i m i , relidis corporibus, abftrudanturfr);

C ne

*) Jungendas efle in S. B. fruitione intellcdus Sc voluntatis opera­ tiones arb itra m u r,n ec enim rede a ratione ôc forma Summi B oni, am or & g audium fciungitur; nec vero amari poteft, nifi quod tanquam bonutu aliquod, apprehenfum & cognitum, Vid, tamen prius contendens Prof. Sper- lette Phii. Mor, Quaeft. 2. fed. J . } folam vero voluntatem , facultatem efle boniform em fed cum cautione, Cet. Pudd. Phil. P ra d . c. 4.$, 36,

* ) Videfis Biilf in Dilue. §, 361, fcq.

(26)

9S J o ( »

ne fapientiæ Dei quidem conjunélum foret, ani­ mos ea ratione perennes fa c er e , ut perfeveraree, nefcio quid , non vero fpiritus ipfe, & animus fibi confcius: quin co rpo risiacibus ac turbis liberati, multo tum liberius tranquilliusque felicitatem fruendi Deo adfequentur? Accedit, quod, cum fæ- pius fceleratiiïimi homines , per hanc vitam cur- fum fecundiflime t e n e a n t ; bonis v e r o , non raro p e r i n j u r ia s & affli&iones , male eveniar; juftitiae Dei maxime f i t , in alia vita fuum cuique ex præ- miis ac poenis tribuere. Ratione itaque con clu­ ditur, poft feceiïiim e x hoc vitæ curriculo,optimo cuique & Dei amantiflimo compleri vitam beatam, p e r f e r i o r e Dei cognitione cum amore & voluptate inenarrabili conjunfta ; impios ex altera parte , & flagitiofos in lummis malis fore. Cui eo facilius &firmius adftipulemur,quo certius confiât, ad hanc fecum unionem & beatitudinem, Deum O. M.,h u ­ m a n u m genus deftinavifle ; hæc enim ratio efi, hic finis totius conditæ na turæ, ut Deus lætaretur in contemplatione operum fuorum , & hæc uni ver fa , gloriam ac felicitatem fummi opificis adumbrantia, finibus fuis , ac felicitati, pro fua cujusvis natura admoveretur. A flt non potefl hominem feliciorem reddere y quam fj eum fibi fimilem reddat c); quod quemadmodum f i a t , ex iis quæ haftenus adduxi* m u s , intelligi aliquantum pofle crediderim.

§. XIV-

Q uod Deo morigerari homines debeant.

Quod

(27)

Quod itaque ratio ve rum illud 8c fu m m um b o n u m evidenter fatis agnofcat & pervideat, con- clufimus a)♦ Ultra vero ex eadem ratione, ad furomi hujus Boni pofTeflîonem, aditum nobis fin­ g a m u s , & viam. N a m facile intelligimus, ad hoc, u t felices fimus, noftra multum interefTe, q u o m o ­ d o nos habeamus, 8c quemadmodum affetfti fsmus: v i d e m u s enim in omnibus optionem nobis effe«« folutam & liberam, nobisque licere, fi velimus, miferis eflTe. Eft igitur in profpiciendo diligentia-« p r u de nt iaq ue adhibenda , ne , libertate noftra-« m a l e u t e n t e s , temere in miferias & calamitates d e v o l v a m u r , quæ a fummo nos bono dimoveant & difturbent* Sed hæc generaliora funt ; jam propi­ u s accedamus. Deum enimvero nos procreafte, om n e s q u e res , praecipue humanas, quoniam in-« h a bi tu fuo ac ftatu permanere conftareque per fe n o n poftunt, indies ipfum confervare, adminiftrare

C 2 &

gu-rf ) Quod cum ira fit, mirari (ane convenit, omnis temporis Philo— lo p lio s circa »rfyiJxivov d y x ji y rantum inter fe diffidere atque dilcordarc. Ex Varrone A uguftinus & cx hoc quam plurimi notarunt, inter Philofo- p h o s , ad illam quidem aetatem , 288. fententias hac de re dcfenlas fuiflèj ncc fane non numerus ille haud parum augeretur, fi rccentiorum omnes dilputationes adterii p o flen t; paucas, fi placuerit, vid. ap. Gentzken : Ethic, S. I. c, ubi etiam , quam levia fint, quibus hoc a nobis propofltum bo­ n u m infirmare laborat, facili negotio reperias. , Veteres aurem Vtûe m h a c doftrina maximum mom enti inefle, & quafi arcem totius Plulofophiae co n tin eri, exiftim arunt, ut (xpius adm onet Cic. quocirca plures, ut no- v x dilciplinx architefti haberentur, alii quiderir , u t maximarum rerum q u id verum efict, confèquerentur , (uum qubque inftitutum fecuti funt, Sapientiores tam en perpetuo docuifie, D eum efle fiominis finenfi, & fi m- m u m bonum, docet M ornxus'D. V. R. C. c. 9. & DiflC Steinerti de Revel p iv iru

§, fcq. Eorum tam en, qui hoc (latuerint, nullum a Cicerone in Lib,

de fin, B, & M, induflum fuifle, cum tam en m ultas m ultorum opiniones a d fe ra tj mvidiofum fane & mirum vidtri debet,-' - *

(28)

*o « )-' O C

& gu b ern ar e oftendimus b). Hinc vero a per tu m & perfpicuum f i t , q u a n t u m , in omnibus vitæ a-- dio nib us partibusque , a fummo nos & benigno N u m i n e fuft ent em ur , totique dependeamus; q u o ­ circa ad obedientiam ipfi a d h ib e n da m , feu præ- ceptorum e j u s , fi quæ f u e r i n t , fidam cuftodiam, iUa quemque r a t i o , fua natura obligat, c)%

$. X V .

Atopue ita legem naturalem fervari oportet.

Si autem ad nosmet ipfos mentem intenta^» confideratione revocamus , ratione nos idcirco au- d o s efle perfpicimus, ut per h a n c , voluntas Divi­ n a , atque adeo lex noftra & ratio vivendi, figni- ficetur nobis & manifeftetur. Hæc etenim , u t , qualem Deum habere deceat, hominem qu o d a m ­ modo edocet, ita tradit eadem & præfcribit, q u e m ­ admodum perfedionibusfumminoftriDei,in omnes partes ufus vitæ c o n fo r m e tu r, adeo ut illum fem- per p u r a , integra & mente & voce veneremur, n i ­ hil fufcipiamus u n q u a m , nihil c o m m itt am u s , nifi quod fandu m fic, & pietatis pleniflimum. Ho c a u ­ tem eft , quo Deo cultum , h o nor es, & uno no~ mine Religionem debemus , quæ idcirco neceffaria quam maxime eft a )y & p ri m u m ac fundamentale

humani

i ) Vid. §, noflrum g.

c\) Vid. Puf, J. N. & G. D e perfona o b lig an tis, & obligati lib, I,

«. 6: S.-13. it, Hoch, Goll, Puf, §. Exer. 3, 7. Bud. Phil.M or, P. 2, c. 4 . S. I. 3 - 6 .

A c illi quidem , qui hacc attentius fecum com m entatus fu erit,

patere exiflim averim , cultum Dei re&e flatui totius reliqui juris naturalis firmum ac flabile fundam entum , coaf, Bülf, Dilue, 6 » ult. Q uid itaque dc

(29)

h u m a n i juris officium, quo obfervato, aditus ad r e l i q u o r u m inventionem facilis erit. Propter De­ u m enimvero , cui æquabiliter omnes fubje&i, c u ju s q u e liberi fumus, focietatem hom inum inter h o m in e s prudenter devincire, nosque iplos vitas c o m m u n i ta ti idoneos aptosque efficere debemus. H i n c omnium etiam hominum commune eft & inevitabile judicium illud confcientiæ, angoribus quafi furiis animos perturbans & difcrucians, qui le g e m hanc violarint deferuerintve ; eos vero , qui coluerint eandem , exhilarans & tranquillans b). Q u a p r o p te r officia hæcce tueri & exfequi, ad bene be ate que vivendum omnino neceiïarium effe, rationi ex plorate evidenterque cognitum exiftimetur,

$. XV I.

Hominum vitam maxima ex parte cum

lege pugnare.

Quicunque aurem vitam fuam acri animo, vel n o n nimium fe amante, intuebitur, deprehendet, m a l u m ! eam non undique legi huic convenire, nec leviter modo ab fuorum officiorum religione declinaffe, fed vitiis refertam, funditusque pollu­ tam videbit. Atque ubinam eft g e n ti u m , in quo

Q 3 i n i i t ,

iis fit fènticndum , qui quamvis nullum èrcdatur humanis rebus prxefle N u­ m en legem tamen quandam naturæ afieverant, ôc conquirunt, non poteil cuiquam efle obfcurum. De legibus exterum naturx egregie & fuo pror- fus m ore diflerit Cic. Jib. f. De leg. ôc 2, ad init, qvem vid o m n ino, fi vim hujus legis non fatis p erfpeftam , ôc manifeftam rationi efle, arbitraris.

b') Quanta in utram que partem vis c o n fiic n tix fit , cum om nes hom i«

ne-s fentiunt, tum Philolophi planius explicavere, ex T ecentioribus cortfi Fuf. I. N ' öc G. 2- 2 0 . ôc Hochft. J, c. 2. 4 . it, in Buddei- p a re rg is, â

(30)

2 1

infit pura illa, & integra m e n s , quas nihil ag at, nihil c o g i t e t , nihil admittat u n q u a m , quod non fan&iflimo Nu m in i videat perplacere ? Quis mor* talium continenter ita virtutum ftudio ducitur , quin aliquo in genere aliquando peccarit a ) t atque ita in odium Juftifiimi Dei fe delapfum viderit 6)? Quid ? quod quantacunque cura & diligentia«* contendamus, non tamen tam longe progredi pos­ tu m u s , quo minus ipfac animi commotiones & c u ­ pidines malæ, tanquam invincibiles p e r m a n e a n t ; hæ autem tum per (e DE um fanâiffimum offen­ dun t r ) , tum vero etiam ad impietatem & inju- ftitiam, h. e. legem noftram migrandam & per­ vertendam fæpius fæpiusque nos impellunt. Q u a ­

propter a ) N em o certe P hilofophorum , quamvis boni viri & excellentes vi­ deri vellent, prae fe ferre aufus eft, fe jam in fiiw illo re*An u , rationi- q u e Sc perfe&iombus Divinis convenienter vivere. I t a , quae illi tam m a­ gnifica, tam que præ dara de lapientis fui perlbna, & mentis virtuti dedi­ tae felicitate prcedicarunt, non eo fecerunt, quod talia quem quam confi>* qui polle o pinabantur, fed ut haberent pcrfcfti aliq u id , 5c quo d ab om ni­

bus la u d a re tu r, quo tanquam ad m etam optim us quisque quam m axim e contenderet, Inde conflata cft (latus hom inum d if iin d io , q u o d naturalis a lte r d ic a tu r, alter legalis; quam perfequitur Jac. T h o m . T ab. Phil, M. 3J. & Ariftoteli percognitam m onet, Cum illa autem plane c o n g ru it, flatus idealis & poflibilis diftin&a confideratio ; quod illum quidem ample Sc (ublate Philofophi defcripferint, de h o c vero res m ajoribus o b flru d a diffi­ cultatibus vifa fuerit. Unde profitetur de univerfis Graecis Cic, ,* t i t , cum

fa c e re non p o jfen t, loqut ta m e n, fe r there honefie, & m a g n tfce licebat,

Vrd, O rat, pro Cœlio. Conf, L a d . inft, Div. 1, j. de fa lf fap,

b ) Conf. Biilf. Dilue, f. 4 2 9 ,

c) Oportet entm m teU tg t, inquit Cic. de LL. I . 2, cum m u ltu m a-

n im u s corport praß e t, o b f ru e t ut que u t caßo corpore a d eatur D e u s, multo

ej]e tn a n im u td fe ru a n d u m m agù, C onf. Puf, in Erirticis , tum alibi, tum praec. p, m. 35Ç, £. 20. Quae autem de cultu Dei in te rn o , turn de illo ra­ tio n i minus cognito dilputat in jurisp, D«. T k o iraf, ea a b ipfo ofcitaater inconftantcrque proteruntur,

(31)

p r o p t e r v i ta m quoque hom inu m ac conditionem lu g u b r e m efTe & infelicem videmus, quod u n d i ­ q u e infcitiæ, e rr o r e s , fcelera, t er r or es , defpera* t i o n e s , & miferiæ innumerabiles, res omnes hu* m a n a s circumfundant' & opprimant d ).

$. XVIL

A n dolor & mœflitia de peccatis pro legis

cufiodta ejjc posfit.

Ifthoc a u t e m , quicquid eft miferiarum & p e r ­ t u r b a t i o n u m , a Deo fan e , qui optimus eft, Sz h u m a n u m genus ad fummam felicitatem deftina- v i t , proficilci neutiquam potuit. Quamobreiru» nof tr a ipforum culpa, utcunque evenerit, de pri- ftina q u a d a m , qua conditi fimus, integritate nos defcivifte, fatis conftat a). Jam v e r o , quoniam a bono hoc n o f t r o , tam longiflime devoluti f u ­ m u s , qui aliter fieri poteft, quam ut in perpetuis

&

fern-<0 Ifthanc vitae p ertu rb atio n em , rerum que om nium perverfitatem Sc c a lig in e m , nem o eft m o rtaliu m , qui non & fèntit, 5c gem it d e p lo r a t-

q u e ; rh ilo io p h o ru m certe, & Poetarum q u o tq u o t fu n t, deprehenderunt,

5c conqucfti funt. Ita L u cretiu s, quam vis parum alias pius habeatur, 1, 2, lam en tatu r ; O m tjeras hom inum m entes! o peclora caca, costalibus ra te­ nebris -vsta, q u a n tu q u e periclis degitur, hoc a"vs qutdeunque eft. & C . Cfr, M orn, D . V. R. C, c. 16, & Job. Pfänner. Syft, T heol. G ent, pur, 9 , 7. p. 259, it. Placcium de Phil, M or, p rxe. fru£lu c. 2. f, 3, feq.

<*) Varias Philofophorum lèntetitias de origine St caufts mali ad- firre non licet, conf. Morn. 1. c, tie, unde c o rru p tio , ôc Phil, Leibnit. ufiis in T h eo l. S, 2. c. Gentiles autem fenflm magis ac magis corruptas, de- pravatasque efte res hum anas crediderunt, quod St Poetce in aetatibus m un­ d i explicandis, quarum recentiorum qu x v is deteriores deferibuntur , indi­ c a n t , tum Philolophi p aftim , e quibus C ic, T ulc. quæft, c. I . de antiquita­ te f.c exiftim at, quo profuit* aberat ab ortu & D i'vm aprogem e, hoc m elius

(32)

*4 ) o ( N

& fempiternis malis ve rfemur? L a b a t heic o m n e confilium h u m a n u m , & in dumetis correpit, u n ­ de v i x , aut omnino non fe e xp edi end i, elaben- dique viam profpiciet. Sed ad dolorem e n im - vero confugere licet, & f a d o r u m poenitentiam; his enim benignum N u m e n expiabimus; faltem fic de malis noftris afflidi & conturbati miferi- cordiam ipfius c o m m ove bi m us, redibimusque-# gratiam. Quafi vero id cuiquam venire in_* m e n t e m , nedum requiem adferre poffit, qui fan* d ita te m Dei liquidirfimam, pia & intenta paulu­ lum mente confideraverir. Ob illam etenim Deus peccatorum , & omnis impuritatis odio flagrat inexplicabili £); næ igitur ineptus ille & i m p u ­ dens e r i t , qui Deo cum h o m in i b u s , tam in fee- leribus & fordibus demerfis, aut certe a fandita- te illa congenerata nudatis, quidquam c o m m u n i ­ tatis efle poffe opinetur c). Hac autem c o m m u ­ nione cum Deo fublata, malorum omnium e x tr e ­ m u m & fummum creaturis perditis importatur.

$. XVIII.

U trum poenitentia "Deum propitiet♦

De Juftitia porro Divina animo firmiter t e ­ n e m u s , quod pro pt er illam læfam, injuriamque

ei illatam

t ) Conf, Biilf, 1, c. Ç, 4 ^ ,

c ) D o lo r enim quoqüom odo fe habeat, niînifi agnitionem & fenfum improbae & impurae vitae continet i hoc autem non ipla. m alitia, 6c labes animi opprim itur au t to llitu r, nec quod faflum eft, poteft fieri infettum. Q uam obrem , quoniam h o m in is, quantum vis d o len tis; ipfa tu rp itu d o non e lu itu r, nec fan âiflïm o , & ab om ni macula disjun&iffimo N um ini uniri, C in gratiam cum ipfo redire poterit.

(33)

sa ) o ( m t f

ei ill ata m, neceflario Deus poenas, quibus deli-

£ta corrpenfentur, adhibeat a): cum vero qua? ad-

v e rf u s De um comm ittuntur peccata, maxima fint 6c atrociflima b), acerhiflima? quoque 5c forte ia* finitæ eadem confequantur pœnæ c). Ifthæc au­ t e m dum penitius, ut eft res maximi momenti, a n x ia ratio perfcrutatur, quid dolore amplius ef­ f i c i e t , quam u t , quoniam ad fpem meliorem^ n u l lu m perfpicit aditum , eo crucietur magis. Ac poenitentiam quidem noftram conteftari, ultro v i ­ d e m u s , nil efïe, nili inani voce fonare; quid enim, q u æ f o , ei loci relinquitur, cum confilia noftra^» r r.u tar e, & a vita? iniquitate difcedere, minime^ i n noftra poteftate fitum inrelligamus? Indies ita­ q u e jura nobis prarfcripta violantes, quotidie m a ­ g i s in oculis fan&iflimi judicis , odiofi & dete- ftabiles videbimur

à

). N e c quocunque nos v e r­ t i m u s , aliud a fapientiflimo legis hujus condito­ r e , ( q u i fane non unice ad dolorem & poeniten­ t i a m identidem extorquendam, illam nobis im- p o f u i t ) prarter iram & asquiflimas poenas exfpe- f t a r e poflumus.

D 5 X I X .

À) Vid« orr.nino Hochft. Dc Jure Pocn S. I, §. 4 . feq. S. l . 1. S, 6. t,

a u t fi mavis Biilf Dilue §. 4 4 9 . & P h il.Lcibn. ufiis in Theol. 2. g, 9. fcq.

b ) CtV. cie æftimatione actionum Puf. Elem, Jurisp. Dal] ig. £.12. Jcq.

cj usque J, N. G g. 3 12,

f ) Q uoniam inter poenam, & deliftum , maxime aequabilem p ro p o r­ t i o n e m fum ma jufiitia obfervabit corif. Hochft. 1. c S, g, ulr,

d ) Fit en im , ut peccatis faepius repetitis, magis magtsque eorum

crefcat m agnitudo. Vid. 1. proxim e c. quocirca idem nobis hac in re quam m axim e eil reform idandum , quod nunquam videam us, quando ciit ap u i

(34)

z t ge ) * ( k $. X l X .

A n finmntts bene vivendi conatus fujficiat.

At enim, fi quantum humanis viribus effici unquam poffit, quidam cupiditatum ardore r e - f t i n å o , naturam rationemque ducem fequatur^, & ad Deum , tanquam præftantiffimum fuum-. b o n u m , ipfum pie colendo, (e recipere laboret* ceterasque officii fui partes omni cura & c o n t e n ­ tione obeat, videtur benigniffimum N u m e n , a u t fincero illius conatu & nilu contentum fore, ai?c fi p e r f e r io r a volet, majores faîtem vires conces- furum , defe&usve fublaturum. Sed vero n e m a mo rtaliu m, qu antum ego quidem e x if tim a ve r o, certus ede p o t e f t , fe omnia fecifTe, qua? facere penes iplum fu er a t, ut illis agendis & exfequen* dis, ipfius quiefcere animus poffit: nullus en im - vero tam abje<fto ede animo videtur, quin, d u m male egerit, aliter fe agere potuifle opinerur: q u o d fi itaque deflexerit aliquando de via , & lapfum fe­ cerit, continuo id fua culpa , fua incuria fafium ede cenfebit, atque jamrum famftiffimo & Sumrro N u ­ mine offenfo , fe in malis efle deprehendet. Q u o - tusquisque autem eft, q u i , vel qua? in promtu fi- bi funt, obnixe omni3 faciat ? Cui non manifefte patet , quam omnes ipfius tum anima?, tum c o r ­ poris vires averfa? a Deo fint, ipfumque abripiant fæpius eo , ut conlcientiam graviffime vulneret. Etiamfi vero hanc ob caudam plane defperet, fiij vitam fuam Deo approbare pofle; id tamen femper fiipra vires humanas pofitum fuifle, uon eft cur

(35)

m ) o c ■ v c re dat . Quocirca p e r f e r a m nihilominus legis Di* vina? cuftodiam ab fe poftulari, certe & perfpicue fibi cognitum habete). Quod vero ad virium & facultatum accefiionem attinet; illam quo pa&o n o b i s promitter e au dem us? prius enim , quam«* poenas Deo debitas perfolverimus, in gratiam ipfi- u s nequaquam nos redire pofie, clare fatis intelli- g i m u s .

$. X X ,

N u m quadam xzSpçœlç , & expiatio rationi explorata fit*

A t , cum deprehendat ratio nihil fibi opis in- e d e & præfidii ad bene beateque vivendum, piacu­ la tam en alia alias inveftigat & exquirit, quibus fua luet expurgabitque peccata: confpicimus fcili- c e t ubique g e n ti u m , lavacra & purgationes, atque infinitam varietatem ac multitudinem & fuffimen- t o r u m , & immolationum ac facrificiorum, Quid fi D i v i n u m N u m e n tantæ apparatum magnificentia?, t a m exquifitadiligentia excogitatum, propitius re- f p i c i t, atque mortales tantopere in cultu ipfius (oliicitos , gratia fua, auxiliis, & felicitate tandem madlat? Ifthæc vero o m n i a , quantumvis præclara & magna appareant, fi acriori mente lufiraveri- m u s , prorfus nihil ad beate vivendum fuppeditare a u t conferre , ratio nos docebit. Lavationibus e n i m , & cujuscunque generis luftrationibus, qua?

D 2

extrin-* ) Summum enim conatum non iufficere eorum , qui , ut officiis fitis fàtisf'acere non p o ffiu t, uhro depaftis & perditis viribus, ipfi cauik funt vid, P u f, J , M, & Ç, y, q . Si h g c h ft, dc Jur. fo e n .j,

(36)

extrinfecus fiunt, labem ipfam dedecoris, 5c artimi turpitudinem elui aut exuri neutiquam poiïe, p e r ­ facile videt; in externis enim vero (ordibus p r a v i ­ tas noftra pofita non eft, quibus abfterfis, iniqui­ tas omnis amoveatur, fed animi vires ac a p p e t i ­ tiones inquin3tæ depravafarque funt. Qui i g itu r , nifi abfurde quisquam exiftimabit, illis ipfis lava­ cris, vel fi centies r e p e t a n t u r , purum penitus 5c acceptum fe Deo r e d d i * ) ?

J. X X I .

A n faerificius m d e fu c i a luantur.

De facrificiis autem cum eadem dici p o i ï i i n t , tum etiam illa quidem magis videntur ab a p p ro b a ­ tione rationis aliena. Quid enim in m a n a t i o ­ nibus iftis ineft, unde dele&abitur purillimum N u ­ men ? Aut fi cadibus & tffufo fanguine placari v a ­ let ; quin hominum citius , qui & ipfi peccarunt , & brutis animalibus præftantiores funt, interneci­ one permulcebitur ? Quod fi vero ifthæc aut dira & funefta , aut vana i r r it a q u e , uti funt à) , ita v i ­ de n tu r; tamen confe&is innocentibus animalibus iram

*) Gentilibus illis quidem cognitum fuit, res jl’as per fè ipfas, ad cjimina tollenda non lufficere. U n d e, ut prxtereantur alii 1 .2 . de LL, Cic. ic r fc r u tc llu tto, inquit, 'vel aß>erßcne aejus,, 'vel dieru m nu m ere tol­ litu r , a n tm t lakes nec d iu tu r n ita te 'Vaaefcere , nec m an th u s ullus elut pDtejl,

a) Nec fime Deus Atreis quibusdam, quales T hyeftx appofitx fu n t, five Tantaleis epulis, & exfis hominibus oble&abitnr j n e c , fi per illos Deo ma&atos, poena tantum m odo quaeritur juftitix D ivinx debita, mors wlhus hominis fufhtiens peccatis ipfius poena cmferi debet. Quocirca cum fe iple expurgare nemo hominum unquam p.offit, nedum p io aliis ulk> modo expiationem piaeftare polle putabitur,

References

Related documents

Cum a peregrinis auc incolis terræ Cana­ an lace fleretur Jacobus, licite iis arma, requirente id neceffi- tate, obvertere potuit* N on enim minori jure gaudebat in regione

quam non modo Eddam , fed ipfam etiam religionem feptemtrionalem, cum Edda connexam, &amp; ab ea expli- catam, ea antiquitatis opinione ac exiftimatione defrau-. dare, quae

Poéfeos origines, fi cogitemus, ex- ifitifTe utique poemata etiam an¬ te Mofen , fecundum quae vel il-. le, vel fui temporis aiii,

tantum delibamus. Quod ii inftitutum Poetarum paul- lo propius attendimus, aliter elfe nequit,.

one, vel etiam credula &amp; inconfulta quorun- dam fimplicitate, eo poftea proceffit infania?j ucin eadem adhiberentur etiam regum, alio#. rumque hominum imo rerum

ignem ab igne c apere,

§.. fe ipfis eflent, eflent fibi ad f ubfiftendum fufticientia:.. multo quidem faciliora.. de mundo cap.. ttpô S sciv &amp; hoiKrjaiv.. ris fibi i nd ueret.. in fine

parallellograrnmer och få rita upp parallellogrammer av de olika arterna. Barnen få syssla med konstruktioner av de olika slagen triang- lar. c) Beräkning av triangelns yta..