t r tp 3 "
' Exercitatio Philofoÿhica
RATI ONI S
AdV E R A M RELIGIONEM
MANUDUCTIONE,
)
C U f U S % ^ P a r t e m Pr i o r e m ,Confentiente Incluto Colle?. Pbilofopb.
Upfalienfi,
P R ÆS I DE ,
A lax. Re ver. ataue Celeberrimo V I R O
M
ag
.J
i
RICO ALSTRIN
Log. & Metaplu
PROF. Reg. & Ord.
FdcuJr. P h i l o f h, t. D f x a n o S p e r a b i l i ,
Publica Dijqwfitioin jubm ittit,
Haris ante m eridiem politis
In Audit. Guftav. Majori ad d. 17. Aprilis
An n i m d c c x x x i. v
W r e d i a n u s Al u m n u s
L a u r e n t i u s
M.
W a s e n b e r g ,
St o c k h o l m i e n s i s.
S:æ R:æ
M :tis
SUMMÆ FIDEI VIRO,
I L L V S T R I S S I M O
E X C E L L E N Ï I S S I M Oque
H E R O I
a c
COMITI,
C
om
.
MAGNO
J U L I O
D E L A
CARDIE,
REGIS
R E G N I Q U E S V E C I Æ
SE
N
A
T
O
R
I
,
E TR E G 1 Æ A V L Æ
MARESCHALLO SUPREMO,
M Æ C E N A T l
1^1
O m en . T u u m .
EXCELLENTISSIM E. D O M IN E . COMES.
T anto. Splendore. Corulcans.
N o n . Sine. V enerabunda. Form idine,
Levi. H uic. O pufculo. Praefeci.
Sed. Vero. Er. H unc. Aditum. Religioni.
Cui. Has. Im m olavi. Pagellas.
• i » • cDFacilhme. Concedi. Arbitratus. Sum.
Et. Q u am . Erga. Te.
ILLUSTRISSIM E. D O M IN E . COMES*
Pietatem. Animo. Concepi.
Q u in . Se. O ftendat. Retardare N on. Debui.
Heroicas. Scilicet.
T u a s.Virtutes.
A dm irentur. Alii. Sufpiciant. Praedicentque.
Æ quitatem . Autem. Et. Munificentiam Ego.
Om ni. Animi. D evotione.
C ontinenter. M ecum .Pondero.Colo.Veneror*
H o c. Etiam. O m nibus. Viribus. Contendam .
Ne. Q uando. Poeniteat.
i l l u s t r i s s i m a m, e x c e l l e n t i a m.t u a m.
Gratiae. Suae. Radiis. Me. Refocillafle.
Quas. Heic. Interim.
ILLUSTRISSIM O. N O M IN I. TU O .
Adolefcentiae. Meae. Primas. Herbulas.
Confecrare. Suftinui*
Si. Sereno. Afpexeris. vultu.
Pro. Lætiflïmo. Meae. Felicitatis,, Omine*
Id. R eputabo.
Ceterum . Altiffimus. N aturæ . M oderator.
TE. ‘
ILLUSTRISSIME. D O M IN E COM ES,
Inter. T o t. M uneris. Sum m i. O ccupationes.
Sofpitem. Et. Fortunatum . Suftentet,
Ut. Q uam . Diutilfime.
Adfint. Dulciffimæ. Patria^
Sapientiffima.
Tu a.Conlilia.
Adiit. Familiæ.
Tu æ.Celfiffimae,
Sidus. Fulgentislim um .
Adiit. Multis. Clientibus*.
Q u o ru m . In. Ordinem. Me. Adoptatumv
Vehementer. Gaudeo.
Patrocinium . Firm iflim um .
ILLUSTRISSIMÆ EXCELLEN
T E XUÆ,
Cultor é r jerD W fubjeâifftm uf
PERILLUSTRI GENEROSISSIM Oojm ’»
' DOM INO
A CCOMITI,
C
om
.AXELIO
w r e d e
S PA R R E ,
C O M I T I
de
: Ô fîand/&c
D O M IN O de S a n o / &Cr
m æ c e n a t ï o p t i m o
Q
Z)anti hoc f i t , Generofiffimc D om ine
C om es, Adufis aut folerter operatum
fui]]?,, aut munificentia easdem devin-
Bos tenerer omnium temporum memoria exemplo
rum eft plena at que abundans. A d hoc emmvero\
(i minus ad a h u d v a l e n t Camena, quod excellent
tisfimos quosque diuturna memoria & quaji im'*
mortalitati commendent. Hoc quoque Tibi T II tur
ftriffime D om ine Comes, mentufimo ujuvemrer
loquitur A lm a hae Academia r quam T u i quow-
- darn D ivim ingenii nutricem volm fii, tefiantur
quotquot deinceps ex peregrinis• Mu]ais Tui copi-
am facere yatqueadeo> pleins fimo lumme iUuflrare
-dignatu* es. Atque etj am ft, cum fummaftudiorum
glorta militaremfortitudinem,gloriofam il!am fane,
Jed Q f laboriofam, excelfo ammo conjunxifli, Q f
minusforte hanc e fcholt* nofiris laudem & horn-
m » requiris-, attam enTc, Illuftriffime D om ine
Comes,non indigne ferre perfvafus fum,nonpoJfe
vos non etiamnum nomen T u um pradicare, ©*
colere.
Pra omnibus autem hoc mibi eximie um *
dico, quippe cum in Paternam meam domum ,
clientem T uam obfequiofisftmam,tanta ß n t un
dique a T e collata beneficia, ut ne que illis nomi
nandis hac pagina fujficiat, ne que f i liberior con
cederetur oratio , iis par ulla apud me invenire
tur: quapropter illa omnia tacitus veneror, at-
que exercitium hoc Academicum T u o Iilultris-
iim o N o m in i, in fignum animi addiäisfimi,
addicerefuflweo 5 quod ut benigne accipiasy hu
millime rogo, qui pro T e, Illuftriffime D om ine
C o m es, ut incolumis vigensque gloria Tuæ cur-
fu m femper fecundisfime teneas, Deum O. A I,
precibus nunquam non ardentisfimis obtefiabor.
Perilluftris ac Generofiillmi
N
o m in isT
u icultor humillimus L a u r e n t i u s W a s e n b e r g
BgfegU b'iffcrtâùtnié Au&ori Politiflîmo
D :no LA U R EN TIO W A SENBERG,
Amico integerrimo >
E
X rebus te r r t p a n te r cctlique maris que , M irandis, fe r m e reliquu prxflanttor Un u t B ß homo, d ivin a fie n d e n s m tmagtne m entit. E t fa n d as habitare plagas Ç$ régna falntfs Conceffmm, v e tito donec v itia r e t amore Peiler a p n m a v is radsantta doubut tUis.Poftea cundipotens quo relligionis honore Pro /tb t collâtts, N um en 'veneretur , adoret, Splendida quantum-vis , nefett f tertia M entit, Mtque htne tot m iftrx tenebrarum -vallibus elim Errarunt g e n te s, lucemque dtemque per o ft, Q ua fa lfis coluere Deos ( f inanta monßra ; O l m sßros hom ines, ta n ti monumenta furoris, atttam en ejus adhuc animo vigor ignestt ardet, JXelliqui&que m anent , d iv in i fem inis tn fta r, Ig n ic u li, quorum d u tlu queat absque labore,
Scire D eum m oxfraffe v i a m , qua ducat ad alta Confier at a p tu qua fis n t habitacula cals.
T u ja m , Flos ju v e n u m , fulolesque optata parentum , W A SE N B E R G , omnes, Ludibria caca Deorum Sujpiciunt q u t ant m is, medioque in f l e caligant, D ira tenebrarum , fu a d e s , perrumpere claufira , IJt v ite n t hommes f vaque pericula mortis.
Felix, O t n im iu m fe lix , qut in flore ju v e n t A M ute annos , a m m um que geris curasque viriles , Ipfe piusque doces V eri primordia cultus.
Verge age d u m , fa m a m q u e Tuis extendere f r i p t i t , Ingens i hac f t f a r t a T m : f c itur ad aftra. S u rg it honos, totum que parant Heheona puella P a n ier* , Çaßalt as que domos & Palladis arces,
G ratulabundus applaudit
M O N S I E U R ,
C E V eft pas fu r prenant, que tes jeunes hommes d* un riche naturel, ont de l'amour pour les Mufes ctUpfed. Car à peine peut on trouver une meilleure forte de vie que celle-ci.. Il fe prefente ici diversplaiftrs pour C agré ment des fin s pon a ici d'agréables compagnies , on voit les G afin sfleuris, çfi tout ce qui peut charmer les yeux; 011 a ici /’ occafion de s’ exercer dans la Peinture, dans la Dance, a faire des Armes, (fi en tous les autres exercices du corps. On peut apprendre toutes les fcien- ces qui font necejjaires à une vie heureufe. Il efl permis de connaître, comme il faut ufer de la raifon çfide V or ai- f in : comme Dieu doit être connu de la- nature : com
me les Ejprits <fi les Corps font formés : comme il efl con venable de rendre le culte à Dieu, les devoirs à foi même & aux autres hommes; comme la Loy efl gardée, & comme il faut je maintenir en fanté. Enfin on conçoit une fublime comorfiance de D ieu, pour obtenir la j eli cité éter
nelle. Ya-P il donc de heu qui puijje être plus cher & plus excellentv que celui-ci ? Oui Monfieur , vous- reprefen tés trop bien tous ces avantages pour en douter, comme vous ne devés pas douter, non plus de la part que j ’ y prends, (fid e la foncer it é avec laquelle je fouis
MONSIEUR,
Vôtre très obligé ferviteur P i e r r e D i u r b e r g .
/. N. D. T.
CAPUT PRIMUM,
D i v i n æ R e v e la tio n is e x ifte n tia m d e- m o n f t r a n s .
$. r.
Explicatur titulus GF argumentum exerci
tationis hujus.
O m i n u m g e n u s , prae re liq u is orbis hujus anim antibus, co gitationis & rationis eflTe par ticeps, P h ilofophi, omnes ad unum , (ibi habuere explora- tiffimumtf); nec enim a q u o quam , nifi ex diffoluta negli gentia , & animi abje&ione, exiftimari aliter poteft. Quid autem in homine ra tio f i t , & quem adm odum a facultatibus ejus reli quis d iftin g v a tu r, difcrepantesfuntdo&ififimorum ho m inum fencentiæ £). N o s , inftitutum fequentes,
A non
/t) Q uantum inter homines , & animalia bruta in te rfit, dilucide
ex p o n it Cic. I, de off. I. p. m. 4 6 5 . & de Nat. Dcor. 1. 2. p.32^. it. de LL.
1, I. p. 4 2 6 . paffimque alibi, conf. Cei, Hochftctt, D il£ de ftcultatc hominis
intellc&iva , &c. 4 ,
t ) Vim Sc naturam rationis veterum pariter ac rccentiorum alii
aliter fere, pro fito quisque inftituto , exprimere laborarunt. Ex iis ati- te m , qui fub ratione om nia com prehenderunt, quæ a naturae arbitrio,non g ratia , fideve D ivina cognofeuntur, convenicntilfirfmm ett fcqui de re li- teraria Sveciæ optim e meritum Celeb. P ro f A. Rydelium , qui in excr. ra tio nal. rationis cfle d eclarat, reflexionem , dire& ionem , com parationem , ab^ flra& ionem , ipfumque ratiocinium , vid. ejus de facultatibus Cogit, c. Ç. ubi
h x € , ficut reliqua, lie pcrtraftata v id e a s, ut. nihil ad intelligentiam ipfius
t & ) ® t K
non incommode aut male dixerimus ; Rationem efTe facultatem inteile<ftus fu p rem am , quse notio nes & fpecies reru m mente conceptas ad fe in vicem co m p aran d o , verene conveniant an vero m in u s, perfpicit; indeque veritates cujusquemodi inveftigat; quin & fines reru m veros & conveni entes difponit; ad quos confequendos media a n q u irit; totafnque vitam dirigit. Hanc igitur vitae direftricem qui rite feq u u n tu r, quem adm odum ad veram Dei cognitionem , verum que Dei cul tu m , unde aeterna hom inum beatitudo dependet, m an u quafi duci poflint, populari ratione, p ate facere animus eft. N o n fugiunt me quidem eo ru m in ftitu ta , qui alia, tum prolixiore, tum fub- tiliori difputatione , argum entum hoc tra& arunt : non tamen im probatum penitus iri juvenilem hanc operam fpero; ingeniis maturioribus fuppJendum vel emendandum co n ce d en s, quod in hac quaeftio- ne implicata q u o d a m m o d o , latiusque difFufa, a me vel prÆtermiffum, vel minus accurate dirdtum elTe poflit.
5. II.
Prima 'veritas : cogito ergo fum .
U t autem altius & a capite res rep etatu r ; primas rerum intelligentias , quam breviflimis confiderare, easque reliquo fermoni ac difputatio- ni noftrae praem unire, confultum , nec B L. inju cundum f o r e , mihi perlvadeo. Principio itaque, quoniam funt finitima falfa v e ris , dispiciendum ; an quidquam adeo in animis noitris a v ero
8t ) o ( S t
f u r , u t iltud a falfo dignofcere, cique tanquam ad faxum adhærefcere poflïmus; feu an detur aliqua ftabilis & immota veritas a). Ad mentem autem n o f t r a m , hujus rei confilium , & deliberationem , u t maxime convenit, revocantes; quoniam illius c o n tin u a m , vel afliduam fairem , agitationem e x p e r i m u r , ftve p e rcip iat, feu ju d icet, feu dubitet o m n in o ; dum haec & talia fecum a g it, quin ex- iftat, dubitari nullo poteft modo b \
$. ni.
Caufa exijlenttA nofirtt in hoc mundo non
invenitur.
Exiftamus itaque necefTe eft: hoc vero acce p t u m nobis referre non poffumus; ignoramus e* nim
, a ) Ut indicetur, quom odo in hac rationis manuduftione aliud e* alio nc& atur , otpniaque inter (e colligata , ad prima haec & ccrriflima principia referantur. De Scepticifmi autem , cujus caufa ifthaec adduci lo- k n t , o rig in e , varia ab eruditis tra d u n tu r; enimvero pro differentia du b ita n tiu m , de caufà dubitationis eft difputandum , conf. Langii Medie, m entis P, 4 . c. i« m .f . Fuere fcilicet& funt quoque fottaffis, qui in pro fundo veritatem efTe dem erfam , nihil ar&iffimo intcllcftui humano com- prchcnfibilc, autum ant, idque cum quqdam veritatis defiderio, conf. Cic. A cad. quxft, 1. i. ad calcem , impr. 1. 2, aut. 4 . p. J 4 . quibus adeo edo
cendis, hxcce veritatis fundam enta a fummis viris tradita, eum fruftu ad hibeantur,
t) Trima haec eft veritas Cartefii, ante illum tamen ab Auguftirio
contra Scepticos adhibita vid, Auftor artis cogitandi P, 4 . C. i. Quomo do autem approbari poftit, quod ab univerfali dubitatione Philofophiatti inchoaverit Cartefius, feverius alii, alii mitius judicant, \id . Regneri a Mans- velt. DifTl Metaph. de Dubitatione, conf, Poiret. Cogit. Rat, 3. 4 .6 , Nos faltem , qui ordine & via procedere (ludemus , meritiffimo a noftri ipforum co g n itione initia petimus. Vid. prxter alios multos Puf, Jus N, 3cG. 2 .4 . f. H oc autem in genere prima eft cognitio cxiftcntia: n o ftrx , quae a confci- «ntia fut ccrtilîïme
probatur-4
» . ) ° • c s r
nim quando aut quomodo a nobis firrms fafti; ne efTentiam quidem noftram ipfi cognofcimus.'; quin & ante , quam exiftimus , nihil fum us, adeoque a- g e re , & nos procreare non poflTemus. Nec vero parentes n o ftri, ftru<ftores admirabilis naturæ no« ftræ habeantur; funt enim noftri quam fimillimi; compages noftras nefciunt, n e d u m , ut ejusmodi effenc cum p ro d u ce rem u r, conftituere. Quid? ne m em brum quidem viliftimum, (i id nos d e fic ere t, conformare poffunt a). G en eram u r autem fatorum n o ftro ru m , quafi naturæ quodam tenore, femper fi- miles ; eadem idcirco de parentum n o ftro ru m ,q u o t quot deinceps fint, progenitoribus dicendum eft* Se* ries vero caufarum ftc infinite propagata, tum abo- mni ratione abhorret, tum impoflibilis eft, quia ta n dem ex alio provenerit,necefte eft,quod non a fe eft b). N e vero c re d a tu r, fuifte nos tem ere & cafu q u o dam in mundum proje&os , repugnat iftud efîentiæ noftræ perfeôiflimæ & ordinatifiimæ ram e v id e n ter & manifefte, u t perfpicuitas rei arg u m en tatio nem s ) VideGs Hug. Gror. de vcrit. R. 6 t 1.1. 2. 3c M o rn su m de m ate ria eadem c. 14 p. m, 8
fq-b) C ontra caufarum tam infinitam c o n tin u a tio n e m , quam circulum , ieu univerfs rerum naturae revolutionem fcientifïime Sc luculenter difputat
Iu mmus vir D. C o rn , Martini. Comp. Theo!, p. 6 9 - 76- c o n f annot. in Grot. D . V .R . C, 1. 1. 2. ad verba / donec tandem ad aliquam caufam perve niamus. C om m enta infuper Philofbphorum de ste rn ita te m undi , tu m independente if ta , tum materia s te r n a , tum etiam de co , quod p o tu e rit mundus ab s te rn o c re a ri, egregie & fcite confutat idem confum m a- »iflimus C orn. Mart, 1, c. p. 129.-1}?." Nec fane quidquam contra novitatem m u n d i, ab au&oribus & hiftoricis paffim dem onftratum , qm »quam ita a l latu m adhuc v id i, quin fibimet aperte rep u g n et; nec enim m agis ex infi n ito tem pore m undus creari, quam fi jam nunc deflrueretur, atqiie ad ni- kil fu una rediret i in ste rn u m dcftrui pofle cxiftim ctur.
K ) o ( a t r ném non d e fid e re tr); quin m in im a, qua? in nobis fiu n t, conditorem fapientiflimum, loqvuntur^),
$. IV.
Argumenta pro exißentia Dei.
N eceiïe itaque eft prim um aliquod fit ens, n r r , feu ovicoç ov a ), independens, quod ipfum a (e fit ; ac neceiTarium, quod non poftit non eiïe ; unde aeternum id e m , & fimpliciffimum j atque Ule , quod omnes p e rfe b io n es, fine term ino,fine g r a d u , c o m p le b a tu r, adeoque infinitum, inde & unicum b) , fapientia intellebus, & libertate ac fan- b ita te voluntatis praeditum ; quod etiam libere-»
A 3 nos
c) Epicurum hac in re , refellit egregie Cic, 1, 1. 1, de F. B, 8c M, p. 6 l. conf. qua: de mentis n o ftrx , item mundi praedantia difp utantur 1. 2. dc N at. D , p. j2Ç. ôc BonteLoe Metaph. letent. 5,
d ) Ita probari arbitram ur rationem fuffkientem exiftentix noftrx
aec iu nobis ipfis, nec m ullo a lio , prxtcr D eum , invenirij de quo, fi recentiores am plexaris, videas Thiim . Theol. Nat, qua: in Pbil» ejus W olfi- ana habetur, §. 1, fq, & Biilfitrg. Dilue, lg 7, & 38g. fq. conf. Poirct. C og. Rat. 3 ,4 , 4 , & Phil. Leibn. utils in Theol. S. 2. c, 1. Hrc autem dum omnem vim & m om entum dem onftrationis de exiftentia Dei adolefcentrori Philofo- p h ix aflerere c o n a tu r, parum admodum profpicere videtur; q u o d, ean dem rem , verbis vix com m uratis, Philofbphos fiiperions temporis enucleate iatis pcma£feafTe, vel ex fupra d iftis, citatisque quodam m odo intclligatur.
' V. Langii Med. Mentis. P, 1. Period. 4. 12, .
b) Q uod Deus fit u n u s, ex perfe&ionibus Dei tum mundi & noftra
natura fufms p ro b at Mornaeus, D. V. R. C. c.2, Grotius 1. c, 1, 3, fubtilius illud quaerit} unde inter obfcuriores de Deo notiones hanc numerat. De J. B ôt P .2 . 2®. 4 7 . quod in eo reprehendit Hochft, Difp. de Rei. Nat. $.2* Sed vero illud G rotius ; ut caufam acciperet , cur in foro humano lenten tia 7792i>S»0 7X7»f, poenis non o b lig etu r; quippe cum apud multas gentes
obliterata fit & cxftintta unitatis D ivinx notiti.i, Obfervant autem viri. la p ie n te s, fub D eorum Dearumquc involucro, unum Numen coluifle gen tile s , faltem faniores. conf, Hochft. 1. c.& Mornccus I.e . c. 3. De quo etiam innum era funt Philolophorum ac Poetarum tellunonia, Sic Apui. Mcr
*
h ; o c a
no s c r e a v e r i t , Ôc indies confervet. H oc vero eft , q uod Deum vocamus , cujus ideam quoque in_. m entibus noftris impreffam & quafi antefignatam tenem us c). Hinc eft quod g e n te s , quamvis in
alia ta m , L II, Deum e jje , in q u it, c u jm num en u n ic u m , m u ltifo rm i /p ecte,
r t t u n a r io, nomme multijugo , tot tu 'veneratur orbit,
q u iq u e D m osque Mortaleujue turbat
Imperio regit unut acjuo. Hor. 3. 4 , 47*
D e attributis autem D ivinis, fatis videtur eadem heic nominafle, q u o d tum a Phiiofbphis quibusvis pcrtra&ata fuit , tum ex idea entis independents Se
pctfcftiflim i aliud ex alio facillime fluat. Haec vero attributa cum mundi
efTe nequaquam poflint, Deum O . M. efle a m undo longiflime diftinftum
luce ipfa darius eft. In D eo aurem tum m undi contingenter cxiftentis in«
▼enimus caufam , tum hanc in a&ionc Dei politam effe, qua & m undum ex nihilo p ro d u x it, eundem que , quam diu ipfi c o m p la c u e rit, fu ftc n ta t, gubernatque. Vid. Morn. D V. R, C. c, g, fq. II. fq. G rot, de éod argurn.
IO, conf, Biilf Dilue. 0. 189, 6c 4 6 7 . it, Phil. W olf, ufns in T hcol. I, I. 13. ad fihem capitis.
c) Omnem Dei ideam e m entibus h u m a n is, exinde, quia Deus
infinitus e f t, tollere nititur H obbef in I.eviar, c. 3. & de Cive IÇ, 14. fed in* e o n fu lte , & argum entis futilibus ac vanis. Vid. Ce contra illum Proelei DifT, d e Religione hominis & boni Civis, c, 3. Q uod vero n o titia quaedam D ei, hom inum natura: indita fit atque connata , id maximam panem eft inter oruditos etiam gentiles receptum: qualis vero illa fit,& quom odo homini indita, fum m a diflenfionc certatur, Fuifle, qvi eam a& uaiem & reflexam homini con- nafei ftatu crin t, id quidem me fugit ; faltem fecus cfle J, I.ockius de Int. H um . fatis oflendit ; id enim folum evincunt argum enta exquifitiflim a,quae adverfus principia connata adhibet. 1. 1. c. 2. fq. Non poteft autem negari, hom inis intclleftui tantam inefle ex natura pcrfc& ionem , u t poflit veritati b us de Deo , fimul atque intellexerit , quae res vocibus fubje&ae f i a t , fir m iter aflentiri. Hae« autem eft cognitio illa nativa, quae per m odum p o tentiae p ro p in q u x , om nibus & fingulis inefle cenfctur. Videatur illam lu culenter depingens & vindicans Ofiand. in Exer. de innata notitia Dei 1.17.
fq. Conft Buddei T hcol. Dogm atica 2. 1. 5» Siiniliquc m odo nobis con-
«afei exiftimatur , quo anim alibus e u n d i, a u t avibus volandi facultas, q u x n o n confcftim a&u fc p ro d it, eorundem tam en naturae inferta ingem taque
com m uniter judicatur. Ex hac vero idea Dei ejusdem neceflariam exiften-
tiam dcmonftrarc co n ten d u n t, tum Cartefius ipfc, tu m ejus difeiphnam fe-
curi; vid. Sperleitc Metaph. Q. 5, 2- vide tanien iftud argum entandi
B ) « C BB
7
alia om nia a b ea n c , una famen în eo concordant & c o n f e n tiu n t, quod fit, quodque habeat rerum«* h u m a n a ru m procurationem Deus d). N em o itacg tam hebetem vel obcufam habet aciem , quiru. exiftere Deum , fuique & rerum om nium effe«* c a u fa m , ex fe ipfemet eruere poflit t).
§. V.
Q uod corpora exi jiant.
Q uoniam vero N um en fummi DeiefTentiam nobis , facultatibus rerum cognofcendarum inftru« ô a m trad id it; tales omnino (imus oportet, ut quod clare & evidenter percipim us, aliter atque p e r c ep tu m fit, efle in ipfis rebus non poflit; alias e t enim ad fraudem & cujusquemodi incommoda-*, tanta Dei m unera humano generi impertita crede ren tu r. Q u a p r o p te r , quoniam clare admodum*. varias
fq. 27. tq. prætcr alio s, ab ipfo ibidem in paires fuas Yocatos. L abanti
iu n c CartePii argum ento fubvenire 0« robur addere laborat Au&or Phi!. L eibn. usus &c. 2 .1 . 17. polïibilem entis perfeftiflîmi naturam dem on- flran s, fed praeter h o c , q u od principiorum fuorum 'quandam foecunditatem velit oftentare, amplius nihil eftkiti A tiei enim afievetabunt, aut fuam ideam non e(Te talem , a u t c etteid tam inaniter eflè cflfiftam.
<1) Q u an to .arg u m en to , quod Deus cxiftar, confenfus hic univerfi
genens hum ani efle d e b e a t, declarat Cic, 1. de N. Deor. paflim, im pr.vero 2. in exord, u b i, inter alia , hoc tanto oratore dignum invenias; oftnt#-
u u m commenta delet d ie s , natur* judicia confirmât, conf HochA. Coi,
PttT 4.31. &c. it Diir. de Rei Nat. 13 fq, quo i pio ro b u r etiam infirma tu r e o ru m , quae adfert, ad hunc confenfiim tollendum Locktus de int.hum ,
1. c. I. V id . tam en ann o t, in Giot. 1>. V R, C, 1.2. ad verba; fum itur a
tnanifeftiffimn to u ftn fu omnium gentium.
e ) N on iraquo-detellandum Atheifmi fccltis inter peccata imprudert-
liæ (eu ig norantix num eretur, ut turpiter labitor H obbef de Civ, 1 4 ,1 9 . videatur, cum & alios circa hanc rem allucinatos redarguens Hochft. L pro
8 S ) O ( K
varias recipim us imagines & form as reru m e x tra nos po fitaru m , quas corpora v o cam u s; fieri etiam non poteft, quin eadem exiftanf, N a m fi fuerint illa mentis noftrae figmenta ; cur vero m ens ifla recipere & m utare, p ro u t collibitum fuerit, non poteft ? N aturane noftra fic comparata & com - pofita ad nos fallendum eft ? an vero Deus ipfe fub tam variis formis anim o noftro fu b jic itu r? T e neri haec ita poflent, fi Deum nos decipere velle, fatis probari poftet; cum vero hoc in ens perfe* (ftiflimum non cad at, explodenda enim v e r o , & rem ovenda ifta funt. Sunt itaque re s , quas e x tra nos confpicimus , externae; eft mundus hic corporeus, q u i , admirabili ornatu f u o , & ordine, quaquaverfum gloriam nobis & fapientiam fum mi opificis enarrat a). Exiftit etiam , quod intime,» fentimus, ad animae imperia fe fle&ens , corpus noftrum b) ; quod per fenfus, quibus, per o rtu m eorum Divinum , fidem denegare non debemusc), tanquam per exploratores, & nuncios, corpora«* reliqua nobis fignificat & detegit.
$. VI.
minima nojlra efl ensßmplex & fpmtus.
Ex adverfo non minus omnia p e r v e r t u n to , qui praefer corpora nihil in rerum natura admit
tu n t,
* ) H oc novum cxiftenti* 3c perfeftionis D iv in * teftim onhim , late dedu&um videas in Cic. 1. 1. & 2. de Nat. D cor. adde q u * habet » ptxtcr alio s, Hochfl. Dil£ I- dc R tl, Nat, §, fq,
b) conf, Biilii §, 2 4 ; .
« ) -o ( » * t u n t , iis vero rationem & confilium îneffè p u tantes. Quis enim m ortalium , excellentiam & præ ftantiam humani generis, tum in fcientiarunu a rtiu m q u e inventione & augm ento, tum rerum innum erabilium m emoria, futurorumque quadam prasfenfione & prudentia, mente pervolvens, fibi perfvadeat naturam illam , haec talia tantaque com plexam , corpoream fore & mortalem a). Quod c u m fatis magno efîe poïTet argumento ; tum vero, q uia in materia nihil nifi p a rtes, earumque coha> ren tiam & varios motus perfpicimus; nunquam effingi poflfunt partium tam implicati tamve per m ix ti m o tu s , ut poflint repræfentationum fuarum ipfas fibi confciæ fieri b). Porro , fi fpiritu non re g e r e m u r , libertas omnis e vita noftra exfuiaret s fi enim poftec materia quantumvis fu&tilis, pra?- fentibus m otus caufis, quiefcere dum volet, vel a l i o , quam caufa? poftulant, modo m overi, quo m o d o m otuum illi conftantiflimi ordines ac ratae leges a Philofophis obfervarentur ? Atqui liberta t e m nobis inefle , omnes experimur r), & fi nobis e rip e retu r »infinita mala rebus humanis offunderen t u r . Neceflario itaque mens noftra , tam excel le tis , fuique confcia , & libera, fpiritus efl & efi- fem ia fimplex </), corporinoftro fic unita, utm
u-B tua
a ) u t fere argum entatur Cie, 1, de Sencft. ad calcem.
Vid. Biilf. f. 27U Tbiim. Wolf, rfych, f 174.
Biilf. fq.
d ) Sufticiant haec ad impofïîbiles materialiftarum hypothecs ever
tendas , qui aeque ac Idealiftae incertis tantum 5c vanis fulpicionibus o -
ftinia referciunt. Q uem admodum utrique in illas levitates inciderint, o-
IO ■ ) < > ( ■
tua deprehendatur h a rm o n ia , mu tu u m q u e c o m - m ercium .
§.
VII.Probatur S. B. hominis aÿerfe&iomb
m D ei
Cognofcimus itaque,Deum , infinite p e r f e r u m , in hasce terras tanquam in pulcherrim um & acc o m - modatifiimü domicilium nos collocafle ; ubi e tiam quocunque oculos circum tulerim us , habem us m axim am cum providentiæ Divinæ, tu m fingula- ris erga genus noftrum benignitatis fignificatio* nem a). Quod cum ita fe h a b ea t, nec fieri po-, teft, nos, tantis bonis undique m a ö a t o s , vitam fuifle ideo confecutos, ut eam , tem ere infilentio q u afi, & nullo præclaro fine propofito, d e g a mus. Alienum quoque eft quam m axim e a fu m m a fapientia D ei, ut aliquid frufira faceret, aut tale-* quod non ad optimos quosque fines referatur 5c pertineat b). Sum m um itaque aliquem finem h o m ini ,
m iratio natura rerum . Illud enim vero , quod praeter p a rte s, eaium que
compofitior.cm & m otum in m ateria effingitur, fpiritum appellare Jicebit, qui tamen fimplex e ft, & ab effientia m aterix per om nia disjun&iflimus! quocirca Leibnitianas iftas m onades, quippe quas M aterialiftx pari fingendi libertate ad fimplicium daflem elevarunt, longe hinc faceflerc, & ad Tuum n ih il, unde fine ratione efform atx funt , redire confultum m ax
im e eft,
a ) Hanc materiam pertraftat clegantiffim e, fingulas fere totius m un
di res p ertequendo, Cic. de N at. D eor, 1, 2. p. 310, fcj. m odo Stoicorum illum errorem n o n rctulifiet de m u n d o , quod fit D eus, Si alios q u x r a s , fufficere poteft M ornxus de V. R. C. c. XI, fq, conf. G rotium de eod, argum , 1. 1* io . & Hocnft. I*uf, 6. }o. Exerc 4.,
b) Q uod fi ho m in i, qui finitas undique & term inatas habet perfe
ctiones, id a natura tributum e f t, ut tem per propter finem cumque o p ti mum agat j non bruto feratur impetu ; qui dem um fapientix infinitx D ei conveniet unquam i fru fira , h ,.c, fine ra tio n e , & tem ere quidquam
futei-96 ) * ( futei-96 I f
rr»»ni, creaturæ nôbiliiïimæ, p rc ftîtu e rit necefïe e f t ; q u i , quod omnium bonorum etiam finis, feu
fu m m u m aliquod bonum fit, ex cumulato amore & bonitate Dei infinita luculenter m onftratur c).
§. VIII.
Idem declaratur a natura hominis.
Accedit ad hæc naturale illud, & com m une o m n iu m h o m in u m boni defiderium a) ; hoc
ete-B 2 nim
f e r e ? Quin in hoc maxime verfiitur ratio fummae fapientiae, quod vere o-
p tim o s fines perlpiciat , eosdem que convenientxifimo m odo adfequatur. C onfi Bulling. 1. c. Q uod autem per hoc ipfum nihil fummae libertati Dei d e c e d a t, pluribus pertra&at §, 431. {q* im pr. 4 5 6 , quamvis fic quidem m ih i videatur argum enta fubducere . ut in anguftum nimis tantam Summt N u m in is proprietatem ded u cat; ex iis cnimvero flueret, nunquam pofle ens hoc liberrim um alio m o d o , quam a g it, a g ere, quod annon neceflita- te m ipfi in ju n g at, cxiftimet B, L. Sed v ero, ut quod mea quidem fert o p in io , breviffim is‘exprim atur ; "annon plures efle poflimt in omnifeientia D iv in a , tum fines, tum m e d ia , tum modi quoque agendi, aeque perfe- O i & Deo convenientes? qua invifta ratione ifthoc n eg etu r, ego quidem n o n perfpicio ; quin probabile etiam admodum videtur. In his autem fi unum aliquod Deus prae ceteris elegerit, num hoc ipfum fapientiae illius adverfatur? m inim e v e ro , ut ego judicaverim. Si quaeratur ita q u e ; cur Deus hoc e. g . mundi fyftema inter multa poflibilia delegerit; cau ia m haberes, quia unum liberrime conftituit eligendum. Cur hoc au te m n o n aliud potius praeoptavit? Quia nihil erat finibus ejus lapicntilfimis m agis conjun&um. A dcoque in e o libertatis Divinae vis maxime conlpici- t u r , non u t eligat quidem minus lapienter , ut tamen inter ea, quae aequa b iliter perfeftionibus Divinis conveniunt, liberrime verfetur,
r) Conf. Poiret. C og. Rat, 1. 5. 11. 8. &c. ubi haec bonitas Dei «n o rd in e ad creaturas, latis d ecla ratur, dem onflraturque,
d) E nodatius illud explicat C ic.de fin. B. M. pluribus in lo c is, d ata autem opera 1 p, 147, ju a m i/s , ut iplc ibidem m o n et, comprehen
d a tu r Cuu cujus que fe n /tiw , /i c , u t, contra ft quis dicere 'Veltt, non a
u-f • V ^ / ‘>
it a tu r , Huc referri etiam polfunt 7TÇW1U 'Ttjç CptOïUÇ ab antiquioribus
inculcata P hilolophis, quae latine exprelhtC ic, prtm a in-vitamenta natura *
il « ) * < &
n i m , hifi fruftra & tem ere , vel ad angores & m o - leftias creandas naturæ noftræ conjun<ftum p u t e m us , fatis demonftrat efle aliquod verum bonum , ad cujus unionem animi mortalium alliciantur & pertrahantur. Quod fi enim animalibus ceteris c o n - ceflum eft, unde naturæ fuæ inftin&us motusque e x pleant; qui dubitari poteft, homini quoque talia.* «Ue bona propofita, quæ finiant cupiditatescjus, & animo quietem iuam & tranquillitatem adferant? C u m vero plu ra, eaque diverfa ab hominibus defi c e r e n t u r bona, quor um tamen aliud propter aliud p e n e expeti foleatî anquirere quam maxime conve
nit ; quisnam fit ille expetendorum finis ; & quale ittud b o n u m , quod defideria naturæ noftræ omnia exfatiet, quodque adeo in fede fummi boni collo cari poflit.
$ . I X .
A n corporis
fortuna bona fummam con-
fiituant felicitatem.
Illorum a u t e m , quæ in bonis haberi ab ho- mmibus folent, quamvis tantus fit numerus , & di- ß i n ö i o pene infinitae); certis ta r m n claflibus c o n tineri exiftimantur. Quædam enim funt fortunæ imperio magis fubjefta, quæ externa quoque audi
u n t ; quo p e r t i n e n t , amicitiæ , h o n o r e s , divitia?, Ce quæ ft atu m, ac conditionem e x t e r n a m , feli
cem reddere videntur. Alia vero funt corporté bo n a , quæ in fenfus influunt, eosdemque titillant;
in bis ponenda eft, corporis i n te gr ita s, r o b u r , &
forma?
SU V 4 4 til ,i;l f o r m æ v e n u ft a s , & eujusque modi v o l u p t é s . Alia d e n i q u e , quæ animi funt, ilium altiqrem efficiuq* c u l t i o r e m q u e , ac officiorum vi t* (àtagentecn ; h u j u s generis funt, fapientia , prudentia, artes,, & v i r t u t e s animi reliquae. H o r u m autem bonqrutru n e u t r u m , fumorum hominis, feu .extremum fineqi e f f e , altius illa .opnfideranti, utique conflabit. E x t e r n a enim illa, n o n fita funt in poteflate, autcon« fllio humano,; fed incerta funt, dum p a r a n t u r ; c o m p a r a t a Temper cum amiflionis metu tenentur. N e c vero e a , quae corporis funt bo na , ulla arte h u m a n a adquirimus; (ed omnia accepta fupremo Deo r e f e r e n t e s , quantulum in nobis efl, tu emur: quiru* & (i iisdem o r b a r e m u r , aequo id animo & c on flanti ferre debemus. Voluptatibus autem , & com m od is c o r p o r i s , compleri vitam beatam , b ru t o r u m eft putare , non hominum , quibus ratio in-
e f t & confilium, ad altiora eos <3t magnificen t io r a vocans b). Q u i d ? n e i n bonis quidem illa v e t e r i b u s pofica fu e ru n t; c um iis abundans & af
f lu en s , miferrimus tamen fepius 61: ii$ vero pri va tus & o r b u s , quod ea ne defidexet quidem,fiae h i s beatus *•)♦
$. X .
/ 4n operatio fecundum 'virtutem pro fiummo
bono babenda f i t.
B 5 Qpod
i ) C o n tra Epicuraeos, q u i vitam beatam *x voluptatibus hifce ar- ehite& abantur, nem o acrius & fortius dilputavit Cicerone ,1. 2. de fin, B. Sc M , qui ibid . con fui.
r) Vid.illud uberius dcmonftrans Cic J#jr, ôcin Tufc, qiiæft, 1, $♦ «c paradox« 2« & ultimo.
14
B ) • ( B
Quod cum ita fit ; attamen anîmi vîrtus ad bene beateque vivendum fe ipfa fortafïè contenta«» eft: lapiens enim v i r , omnia fua in fe pofita h a b e ns , totius vitæ conftantiam felicitatisque ftabili- tatem obtinebit. Ita quidem fapientem fuum fupra omnia efferunt v e t e r e s , quamvis mer ito , cum C i cerone , dubitetur, an quisquam ad e o ru m n o r m a m fapiens , ex fcholis iftis prodierit. Ebullire ma gis ifta vid ent ur , aut fucum o m n in o facere, ut_» difcîplinæ fuae fpecies blandior foret. Saltem in fapientia , aut reliquo comitatu virtu tu m , incon- iiderate ultimum & f um mu m b on u m quaericun,; illae enim vero omnes ad aliud r e f e r u n t u r , in fe_» ipfis non nifi infipienter v e r t u n t u r a). Quod c u m de aliis certiflimurn eft b )\ tu m fapientia ipfa, fi in animi agitatione , ac nuda contemplatione ver- f a t u r , non continet omnino, quod in bonis merito n u m er e tu r : quantula enim funt, quae in D e o , aut in natura rerum penitius cognofcimus? qu an tum v e r o animi eorum , qui fapientiae ftud ent, diftrahun- t u r , & fciendi cupidine in flamm antur ? pauca«» admodum f u n t , quae, remotis erroribus aut du bitatione , tenent ; nunquam req ui em , quae in fum- mo bono inflt, adipifcuntur c). Quin & nimis
disjun-* ) u t fatetur ipft Cic. 1,1, de of£ ad calcem,
b) Qui enim fortis eft, u t fortis fit ? quis juftus , ideo tantum ut
talis fit? nemo c e rte : nec illas virtutes itaque ipfas propter fe expetendas quisquam d u c it; fed qnod fit fingulis aliud quoddam propofitum , ad il las , taaquam aditus ad utilitates 5c jucunditates quasdam noftras, procedi m us & applicamur, vid, M ornxus 1. cit, c, ig . p. m. fq.
c) Ariftotelici & aliae veterum difciplinx obiitae penitus natura; 5c
conditionis hum anx v id en tu r, dum finem b o n o ru m interp retan tu t vivere cx natura hominis undique pcrfe&a & nihil requirente > reierente Cicerone i
d i s j u n d u m fuit ab omni fapientia Divina i homi n e m c r e a r e , qui intra fe m a n e r e t , & fapientiae propriae confideratione deledationem om nem & b o n u m fuum quaererer.
§. X L
Q uod Deus f it f i B. ©* in fe tanqm m
/ . B. acquiefcat.
Sic in univerfa hac rerum n a tu r a , & i n ho* m in e quid em i p f o , nil iirrrum & ftabile, quod ra tio ne m fummi boni contineat, invenitur : illis igi t u r reli dis , nifi , confequi nos poiïe quod cupi m u s , diffidamus, ad ipfum Deum ratio nos inve- ftigando attollit. Erigamus autem mentem noftram ad r i m a n d u m & /peculandum, quæ de ipfo, qualis fi t, teneamus. T e n e m u s vero ipfum primum effe ac indèpendentem, atque in efTentia fua adeo abfo- lute perfed ifl im um optimumque : quod fi quid q u a m in r e ru m hac communi natura b o n u n u vocare p o i ï u m u s , quid efTentiatore a) illo facia m u s , unde hæc talia ortum fuum traxerint; cer te vel hinc infinitus excellentiae & bonitatis Divinæ thefau-fic enim fum m um B. ftatuunt •* u t ad illud pervenire nemo hom inum pofc f i t , quamvis ß lot A riftotelis rixtiot, alio etiam applicare ipfius interpretes c o n ftat; frivola vero eft exceptio. J.T h o m , 1, c. annot. 25. hoc B. in idea tam en d a ri; reale enim eft quod defideramus b o n u m , in cujus polTefiione ta n q u a m fummi & ultim i mens hum ana tranquilletur, Conf, decaetcroBudd, Fh.il, Mor. c. 4 . ^ 2 4 .
2Ç-a) Ut vocabulo Langii hac in re uti lic e a t, eo quod om nium re
ru m eflfentias libere fapienterque finxerit ac conform ant Deus -, unde etiam univerfarum perfe&iones ipfum emincnciflinae continere, feu in elfentia fua elfe furam um B ,, facillime liquet,
thefaurus patefit. Quo cum nihil certîus fit: ta m e n an a creaturis finitis, infiniti illius, ac im* mutabilis entis fruitio exfpe&ari poffit ; aut an fit illud fummu m ens bonum aliquod fruendum ; forte dubitationis quidpiam Jbabet. Sed vero quoniam ex perfeåione Dei fl u it, quod fit beatiflimus, h .e , in fumma felicitate, ac liquidiffima voluptate, Cu pra o m n em vim intelligentiæ noftra? v i v a t ; perfe- étionum fuarum fenfu ineffabili laetetur, neceffeeft. D eu m itaque fe ipfum tanquam fu m mo bono fru i, feu efle bonum fibi fruendum , fic extra d u b i u r iu pofitum videtur. C um autem fibi infinite fufficiens fit D e u s ; excordem efle & plumbeum oportet,qui, quod idem defideriis quantiscunque humanis abun- dantiflime fufficiat, dubitare poffit.
$. XII.
Q uod in Deo colendo f. hujus v i u B . con
tineatur.
Quemadmodum autem infinito hoc bono po tiri ac frui humanum genus poflit, quamvis locus difficilis valde & fpinofus fit, exiftimari tamen-* aliquatenus poteft. Deus en im , quoniam eft ab o- m n i concretione & compofitione fegregatus, fen- fus noftros afficere aut permulcere minime poteft; nec vero i d , quod quaerimus b o n u m , corporis præcipue fit; anima e f t , cujus defideria nihil in-, univerfo hoc mundi theatro explere & exfatiare poteft. Hæc i g i t u r , quanto propius Deo cogno- fcendo admovetur, tantö liquidius illum, ut o m n i um
■ ) o c ■ 17
uro b o n o rü c o m p l e x u m , finemque ample&itur, nec ett enim , quod fupra D eum , nifi apertiflime in- l a n i a t , cupere aut exoptare poflit. Ex illo auterrt perfonas n o f t r a s , in hac mortali fcena, agentes, felices erimus & beati. Deum enimvero fi fupra_j o m n ia a m a m u s , omnem vitæ a&ionem voluntati ipfius c o n f o r m a m u s , & fic quidem, quod ipfe nos r e d a m e t , convincimur certiflime:hoc autem q u a n t u m boni eft, nihil, quod tranquillitatem noftram t u r b e t , nihil, nifi quod optimum fit, ab illo, u n de omnia proficifcuntur, fperare & exfpe&are ? *)•
5. X III.
S. B. in altera 'vita complebitur.
T u m vero etiam , quia nil fibi habet admix t u m aut coagmentatum anima & mens noftra_», q u o discreto aut d i f tr a ä o , per naturam intereat; ne c dettruere eam Deus, ob bonitatem & fapien- t ia m fuam , putari poteft: valde hinc probari exi lii m a t u r , mortem non interitum efie omnia delen t e m , fed animæ aditum a p e rire , & quafi migra tionem in aliam & (empiternam vitam a). N i hil vero caufæ e f t , cur in deteriorem quendam^ ftatum a n i m i , relidis corporibus, abftrudanturfr);
C ne
*) Jungendas efle in S. B. fruitione intellcdus Sc voluntatis opera tiones arb itra m u r,n ec enim rede a ratione ôc forma Summi B oni, am or & g audium fciungitur; nec vero amari poteft, nifi quod tanquam bonutu aliquod, apprehenfum & cognitum, Vid, tamen prius contendens Prof. Sper- lette Phii. Mor, Quaeft. 2. fed. J . } folam vero voluntatem , facultatem efle boniform em fed cum cautione, Cet. Pudd. Phil. P ra d . c. 4.$, 36,
* ) Videfis Biilf in Dilue. §, 361, fcq.
9S J o ( »
ne fapientiæ Dei quidem conjunélum foret, ani mos ea ratione perennes fa c er e , ut perfeveraree, nefcio quid , non vero fpiritus ipfe, & animus fibi confcius: quin co rpo risiacibus ac turbis liberati, multo tum liberius tranquilliusque felicitatem fruendi Deo adfequentur? Accedit, quod, cum fæ- pius fceleratiiïimi homines , per hanc vitam cur- fum fecundiflime t e n e a n t ; bonis v e r o , non raro p e r i n j u r ia s & affli&iones , male eveniar; juftitiae Dei maxime f i t , in alia vita fuum cuique ex præ- miis ac poenis tribuere. Ratione itaque con clu ditur, poft feceiïiim e x hoc vitæ curriculo,optimo cuique & Dei amantiflimo compleri vitam beatam, p e r f e r i o r e Dei cognitione cum amore & voluptate inenarrabili conjunfta ; impios ex altera parte , & flagitiofos in lummis malis fore. Cui eo facilius &firmius adftipulemur,quo certius confiât, ad hanc fecum unionem & beatitudinem, Deum O. M.,h u m a n u m genus deftinavifle ; hæc enim ratio efi, hic finis totius conditæ na turæ, ut Deus lætaretur in contemplatione operum fuorum , & hæc uni ver fa , gloriam ac felicitatem fummi opificis adumbrantia, finibus fuis , ac felicitati, pro fua cujusvis natura admoveretur. A flt non potefl hominem feliciorem reddere y quam fj eum fibi fimilem reddat c); quod quemadmodum f i a t , ex iis quæ haftenus adduxi* m u s , intelligi aliquantum pofle crediderim.
§. XIV-
Q uod Deo morigerari homines debeant.
Quod
Quod itaque ratio ve rum illud 8c fu m m um b o n u m evidenter fatis agnofcat & pervideat, con- clufimus a)♦ Ultra vero ex eadem ratione, ad furomi hujus Boni pofTeflîonem, aditum nobis fin g a m u s , & viam. N a m facile intelligimus, ad hoc, u t felices fimus, noftra multum interefTe, q u o m o d o nos habeamus, 8c quemadmodum affetfti fsmus: v i d e m u s enim in omnibus optionem nobis effe«« folutam & liberam, nobisque licere, fi velimus, miferis eflTe. Eft igitur in profpiciendo diligentia-« p r u de nt iaq ue adhibenda , ne , libertate noftra-« m a l e u t e n t e s , temere in miferias & calamitates d e v o l v a m u r , quæ a fummo nos bono dimoveant & difturbent* Sed hæc generaliora funt ; jam propi u s accedamus. Deum enimvero nos procreafte, om n e s q u e res , praecipue humanas, quoniam in-« h a bi tu fuo ac ftatu permanere conftareque per fe n o n poftunt, indies ipfum confervare, adminiftrare
C 2 &
gu-rf ) Quod cum ira fit, mirari (ane convenit, omnis temporis Philo— lo p lio s circa »rfyiJxivov d y x ji y rantum inter fe diffidere atque dilcordarc. Ex Varrone A uguftinus & cx hoc quam plurimi notarunt, inter Philofo- p h o s , ad illam quidem aetatem , 288. fententias hac de re dcfenlas fuiflèj ncc fane non numerus ille haud parum augeretur, fi rccentiorum omnes dilputationes adterii p o flen t; paucas, fi placuerit, vid. ap. Gentzken : Ethic, S. I. c, ubi etiam , quam levia fint, quibus hoc a nobis propofltum bo n u m infirmare laborat, facili negotio reperias. , Veteres aurem Vtûe m h a c doftrina maximum mom enti inefle, & quafi arcem totius Plulofophiae co n tin eri, exiftim arunt, ut (xpius adm onet Cic. quocirca plures, ut no- v x dilciplinx architefti haberentur, alii quiderir , u t maximarum rerum q u id verum efict, confèquerentur , (uum qubque inftitutum fecuti funt, Sapientiores tam en perpetuo docuifie, D eum efle fiominis finenfi, & fi m- m u m bonum, docet M ornxus'D. V. R. C. c. 9. & DiflC Steinerti de Revel p iv iru
§, fcq. Eorum tam en, qui hoc (latuerint, nullum a Cicerone in Lib,
de fin, B, & M, induflum fuifle, cum tam en m ultas m ultorum opiniones a d fe ra tj mvidiofum fane & mirum vidtri debet,-' - *
*o « )-' O C
& gu b ern ar e oftendimus b). Hinc vero a per tu m & perfpicuum f i t , q u a n t u m , in omnibus vitæ a-- dio nib us partibusque , a fummo nos & benigno N u m i n e fuft ent em ur , totique dependeamus; q u o circa ad obedientiam ipfi a d h ib e n da m , feu præ- ceptorum e j u s , fi quæ f u e r i n t , fidam cuftodiam, iUa quemque r a t i o , fua natura obligat, c)%
$. X V .
Atopue ita legem naturalem fervari oportet.
Si autem ad nosmet ipfos mentem intenta^» confideratione revocamus , ratione nos idcirco au- d o s efle perfpicimus, ut per h a n c , voluntas Divi n a , atque adeo lex noftra & ratio vivendi, figni- ficetur nobis & manifeftetur. Hæc etenim , u t , qualem Deum habere deceat, hominem qu o d a m modo edocet, ita tradit eadem & præfcribit, q u e m admodum perfedionibusfumminoftriDei,in omnes partes ufus vitæ c o n fo r m e tu r, adeo ut illum fem- per p u r a , integra & mente & voce veneremur, n i hil fufcipiamus u n q u a m , nihil c o m m itt am u s , nifi quod fandu m fic, & pietatis pleniflimum. Ho c a u tem eft , quo Deo cultum , h o nor es, & uno no~ mine Religionem debemus , quæ idcirco neceffaria quam maxime eft a )y & p ri m u m ac fundamentale
humani
i ) Vid. §, noflrum g.
c\) Vid. Puf, J. N. & G. D e perfona o b lig an tis, & obligati lib, I,
«. 6: S.-13. it, Hoch, Goll, Puf, §. Exer. 3, 7. Bud. Phil.M or, P. 2, c. 4 . S. I. 3 - 6 .
A c illi quidem , qui hacc attentius fecum com m entatus fu erit,
patere exiflim averim , cultum Dei re&e flatui totius reliqui juris naturalis firmum ac flabile fundam entum , coaf, Bülf, Dilue, 6 » ult. Q uid itaque dc
h u m a n i juris officium, quo obfervato, aditus ad r e l i q u o r u m inventionem facilis erit. Propter De u m enimvero , cui æquabiliter omnes fubje&i, c u ju s q u e liberi fumus, focietatem hom inum inter h o m in e s prudenter devincire, nosque iplos vitas c o m m u n i ta ti idoneos aptosque efficere debemus. H i n c omnium etiam hominum commune eft & inevitabile judicium illud confcientiæ, angoribus quafi furiis animos perturbans & difcrucians, qui le g e m hanc violarint deferuerintve ; eos vero , qui coluerint eandem , exhilarans & tranquillans b). Q u a p r o p te r officia hæcce tueri & exfequi, ad bene be ate que vivendum omnino neceiïarium effe, rationi ex plorate evidenterque cognitum exiftimetur,
$. XV I.
Hominum vitam maxima ex parte cum
lege pugnare.
Quicunque aurem vitam fuam acri animo, vel n o n nimium fe amante, intuebitur, deprehendet, m a l u m ! eam non undique legi huic convenire, nec leviter modo ab fuorum officiorum religione declinaffe, fed vitiis refertam, funditusque pollu tam videbit. Atque ubinam eft g e n ti u m , in quo
Q 3 i n i i t ,
iis fit fènticndum , qui quamvis nullum èrcdatur humanis rebus prxefle N u m en legem tamen quandam naturæ afieverant, ôc conquirunt, non poteil cuiquam efle obfcurum. De legibus exterum naturx egregie & fuo pror- fus m ore diflerit Cic. Jib. f. De leg. ôc 2, ad init, qvem vid o m n ino, fi vim hujus legis non fatis p erfpeftam , ôc manifeftam rationi efle, arbitraris.
b') Quanta in utram que partem vis c o n fiic n tix fit , cum om nes hom i«
ne-s fentiunt, tum Philolophi planius explicavere, ex T ecentioribus cortfi Fuf. I. N ' öc G. 2- 2 0 . ôc Hochft. J, c. 2. 4 . it, in Buddei- p a re rg is, â
2 1
infit pura illa, & integra m e n s , quas nihil ag at, nihil c o g i t e t , nihil admittat u n q u a m , quod non fan&iflimo Nu m in i videat perplacere ? Quis mor* talium continenter ita virtutum ftudio ducitur , quin aliquo in genere aliquando peccarit a ) t atque ita in odium Juftifiimi Dei fe delapfum viderit 6)? Quid ? quod quantacunque cura & diligentia«* contendamus, non tamen tam longe progredi pos tu m u s , quo minus ipfac animi commotiones & c u pidines malæ, tanquam invincibiles p e r m a n e a n t ; hæ autem tum per (e DE um fanâiffimum offen dun t r ) , tum vero etiam ad impietatem & inju- ftitiam, h. e. legem noftram migrandam & per vertendam fæpius fæpiusque nos impellunt. Q u a
propter a ) N em o certe P hilofophorum , quamvis boni viri & excellentes vi deri vellent, prae fe ferre aufus eft, fe jam in fiiw illo re*An u , rationi- q u e Sc perfe&iombus Divinis convenienter vivere. I t a , quae illi tam m a gnifica, tam que præ dara de lapientis fui perlbna, & mentis virtuti dedi tae felicitate prcedicarunt, non eo fecerunt, quod talia quem quam confi>* qui polle o pinabantur, fed ut haberent pcrfcfti aliq u id , 5c quo d ab om ni
bus la u d a re tu r, quo tanquam ad m etam optim us quisque quam m axim e contenderet, Inde conflata cft (latus hom inum d if iin d io , q u o d naturalis a lte r d ic a tu r, alter legalis; quam perfequitur Jac. T h o m . T ab. Phil, M. 3J. & Ariftoteli percognitam m onet, Cum illa autem plane c o n g ru it, flatus idealis & poflibilis diftin&a confideratio ; quod illum quidem ample Sc (ublate Philofophi defcripferint, de h o c vero res m ajoribus o b flru d a diffi cultatibus vifa fuerit. Unde profitetur de univerfis Graecis Cic, ,* t i t , cum
fa c e re non p o jfen t, loqut ta m e n, fe r there honefie, & m a g n tfce licebat,
Vrd, O rat, pro Cœlio. Conf, L a d . inft, Div. 1, j. de fa lf fap,
b ) Conf. Biilf. Dilue, f. 4 2 9 ,
c) Oportet entm m teU tg t, inquit Cic. de LL. I . 2, cum m u ltu m a-
n im u s corport praß e t, o b f ru e t ut que u t caßo corpore a d eatur D e u s, multo
ej]e tn a n im u td fe ru a n d u m m agù, C onf. Puf, in Erirticis , tum alibi, tum praec. p, m. 35Ç, £. 20. Quae autem de cultu Dei in te rn o , turn de illo ra tio n i minus cognito dilputat in jurisp, D«. T k o iraf, ea a b ipfo ofcitaater inconftantcrque proteruntur,
p r o p t e r v i ta m quoque hom inu m ac conditionem lu g u b r e m efTe & infelicem videmus, quod u n d i q u e infcitiæ, e rr o r e s , fcelera, t er r or es , defpera* t i o n e s , & miferiæ innumerabiles, res omnes hu* m a n a s circumfundant' & opprimant d ).
$. XVIL
A n dolor & mœflitia de peccatis pro legis
cufiodta ejjc posfit.
Ifthoc a u t e m , quicquid eft miferiarum & p e r t u r b a t i o n u m , a Deo fan e , qui optimus eft, Sz h u m a n u m genus ad fummam felicitatem deftina- v i t , proficilci neutiquam potuit. Quamobreiru» nof tr a ipforum culpa, utcunque evenerit, de pri- ftina q u a d a m , qua conditi fimus, integritate nos defcivifte, fatis conftat a). Jam v e r o , quoniam a bono hoc n o f t r o , tam longiflime devoluti f u m u s , qui aliter fieri poteft, quam ut in perpetuis
&
fern-<0 Ifthanc vitae p ertu rb atio n em , rerum que om nium perverfitatem Sc c a lig in e m , nem o eft m o rtaliu m , qui non & fèntit, 5c gem it d e p lo r a t-
q u e ; rh ilo io p h o ru m certe, & Poetarum q u o tq u o t fu n t, deprehenderunt,
5c conqucfti funt. Ita L u cretiu s, quam vis parum alias pius habeatur, 1, 2, lam en tatu r ; O m tjeras hom inum m entes! o peclora caca, costalibus ra te nebris -vsta, q u a n tu q u e periclis degitur, hoc a"vs qutdeunque eft. & C . Cfr, M orn, D . V. R. C, c. 16, & Job. Pfänner. Syft, T heol. G ent, pur, 9 , 7. p. 259, it. Placcium de Phil, M or, p rxe. fru£lu c. 2. f, 3, feq.
<*) Varias Philofophorum lèntetitias de origine St caufts mali ad- firre non licet, conf. Morn. 1. c, tie, unde c o rru p tio , ôc Phil, Leibnit. ufiis in T h eo l. S, 2. c. Gentiles autem fenflm magis ac magis corruptas, de- pravatasque efte res hum anas crediderunt, quod St Poetce in aetatibus m un d i explicandis, quarum recentiorum qu x v is deteriores deferibuntur , indi c a n t , tum Philolophi p aftim , e quibus C ic, T ulc. quæft, c. I . de antiquita te f.c exiftim at, quo profuit* aberat ab ortu & D i'vm aprogem e, hoc m elius
*4 ■ ) o ( N
& fempiternis malis ve rfemur? L a b a t heic o m n e confilium h u m a n u m , & in dumetis correpit, u n de v i x , aut omnino non fe e xp edi end i, elaben- dique viam profpiciet. Sed ad dolorem e n im - vero confugere licet, & f a d o r u m poenitentiam; his enim benignum N u m e n expiabimus; faltem fic de malis noftris afflidi & conturbati miferi- cordiam ipfius c o m m ove bi m us, redibimusque-# gratiam. Quafi vero id cuiquam venire in_* m e n t e m , nedum requiem adferre poffit, qui fan* d ita te m Dei liquidirfimam, pia & intenta paulu lum mente confideraverir. Ob illam etenim Deus peccatorum , & omnis impuritatis odio flagrat inexplicabili £); næ igitur ineptus ille & i m p u dens e r i t , qui Deo cum h o m in i b u s , tam in fee- leribus & fordibus demerfis, aut certe a fandita- te illa congenerata nudatis, quidquam c o m m u n i tatis efle poffe opinetur c). Hac autem c o m m u nione cum Deo fublata, malorum omnium e x tr e m u m & fummum creaturis perditis importatur.
$. XVIII.
U trum poenitentia "Deum propitiet♦
De Juftitia porro Divina animo firmiter t e n e m u s , quod pro pt er illam læfam, injuriamque
ei illatam
t ) Conf, Biilf, 1, c. Ç, 4 ^ ,
c ) D o lo r enim quoqüom odo fe habeat, niînifi agnitionem & fenfum improbae & impurae vitae continet i hoc autem non ipla. m alitia, 6c labes animi opprim itur au t to llitu r, nec quod faflum eft, poteft fieri infettum. Q uam obrem , quoniam h o m in is, quantum vis d o len tis; ipfa tu rp itu d o non e lu itu r, nec fan âiflïm o , & ab om ni macula disjun&iffimo N um ini uniri, C in gratiam cum ipfo redire poterit.
sa ) o ( m t f
ei ill ata m, neceflario Deus poenas, quibus deli-
£ta corrpenfentur, adhibeat a): cum vero qua? ad-
v e rf u s De um comm ittuntur peccata, maxima fint 6c atrociflima b), acerhiflima? quoque 5c forte ia* finitæ eadem confequantur pœnæ c). Ifthæc au t e m dum penitius, ut eft res maximi momenti, a n x ia ratio perfcrutatur, quid dolore amplius ef f i c i e t , quam u t , quoniam ad fpem meliorem^ n u l lu m perfpicit aditum , eo crucietur magis. Ac poenitentiam quidem noftram conteftari, ultro v i d e m u s , nil efïe, nili inani voce fonare; quid enim, q u æ f o , ei loci relinquitur, cum confilia noftra^» r r.u tar e, & a vita? iniquitate difcedere, minime^ i n noftra poteftate fitum inrelligamus? Indies ita q u e jura nobis prarfcripta violantes, quotidie m a g i s in oculis fan&iflimi judicis , odiofi & dete- ftabiles videbimur
à
). N e c quocunque nos v e r t i m u s , aliud a fapientiflimo legis hujus condito r e , ( q u i fane non unice ad dolorem & poeniten t i a m identidem extorquendam, illam nobis im- p o f u i t ) prarter iram & asquiflimas poenas exfpe- f t a r e poflumus.D 5 X I X .
À) Vid« orr.nino Hochft. Dc Jure Pocn S. I, §. 4 . feq. S. l . 1. S, 6. t,
a u t fi mavis Biilf Dilue §. 4 4 9 . & P h il.Lcibn. ufiis in Theol. 2. g, 9. fcq.
b ) CtV. cie æftimatione actionum Puf. Elem, Jurisp. Dal] ig. £.12. Jcq.
cj usque J, N. G g. 3 12,
f ) Q uoniam inter poenam, & deliftum , maxime aequabilem p ro p o r t i o n e m fum ma jufiitia obfervabit corif. Hochft. 1. c S, g, ulr,
d ) Fit en im , ut peccatis faepius repetitis, magis magtsque eorum
crefcat m agnitudo. Vid. 1. proxim e c. quocirca idem nobis hac in re quam m axim e eil reform idandum , quod nunquam videam us, quando ciit ap u i
z t ge ) * ( k $. X l X .
A n finmntts bene vivendi conatus fujficiat.
At enim, fi quantum humanis viribus effici unquam poffit, quidam cupiditatum ardore r e - f t i n å o , naturam rationemque ducem fequatur^, & ad Deum , tanquam præftantiffimum fuum-. b o n u m , ipfum pie colendo, (e recipere laboret* ceterasque officii fui partes omni cura & c o n t e n tione obeat, videtur benigniffimum N u m e n , a u t fincero illius conatu & nilu contentum fore, ai?c fi p e r f e r io r a volet, majores faîtem vires conces- furum , defe&usve fublaturum. Sed vero n e m a mo rtaliu m, qu antum ego quidem e x if tim a ve r o, certus ede p o t e f t , fe omnia fecifTe, qua? facere penes iplum fu er a t, ut illis agendis & exfequen* dis, ipfius quiefcere animus poffit: nullus en im - vero tam abje<fto ede animo videtur, quin, d u m male egerit, aliter fe agere potuifle opinerur: q u o d fi itaque deflexerit aliquando de via , & lapfum fe cerit, continuo id fua culpa , fua incuria fafium ede cenfebit, atque jamrum famftiffimo & Sumrro N u mine offenfo , fe in malis efle deprehendet. Q u o - tusquisque autem eft, q u i , vel qua? in promtu fi- bi funt, obnixe omni3 faciat ? Cui non manifefte patet , quam omnes ipfius tum anima?, tum c o r poris vires averfa? a Deo fint, ipfumque abripiant fæpius eo , ut conlcientiam graviffime vulneret. Etiamfi vero hanc ob caudam plane defperet, fiij vitam fuam Deo approbare pofle; id tamen femper fiipra vires humanas pofitum fuifle, uon eft cur
m ) o c ■ v c re dat . Quocirca p e r f e r a m nihilominus legis Di* vina? cuftodiam ab fe poftulari, certe & perfpicue fibi cognitum habete). Quod vero ad virium & facultatum accefiionem attinet; illam quo pa&o n o b i s promitter e au dem us? prius enim , quam«* poenas Deo debitas perfolverimus, in gratiam ipfi- u s nequaquam nos redire pofie, clare fatis intelli- g i m u s .
$. X X ,
N u m quadam xzSpçœlç , & expiatio rationi explorata fit*
A t , cum deprehendat ratio nihil fibi opis in- e d e & præfidii ad bene beateque vivendum, piacu la tam en alia alias inveftigat & exquirit, quibus fua luet expurgabitque peccata: confpicimus fcili- c e t ubique g e n ti u m , lavacra & purgationes, atque infinitam varietatem ac multitudinem & fuffimen- t o r u m , & immolationum ac facrificiorum, Quid fi D i v i n u m N u m e n tantæ apparatum magnificentia?, t a m exquifitadiligentia excogitatum, propitius re- f p i c i t, atque mortales tantopere in cultu ipfius (oliicitos , gratia fua, auxiliis, & felicitate tandem madlat? Ifthæc vero o m n i a , quantumvis præclara & magna appareant, fi acriori mente lufiraveri- m u s , prorfus nihil ad beate vivendum fuppeditare a u t conferre , ratio nos docebit. Lavationibus e n i m , & cujuscunque generis luftrationibus, qua?
D 2
extrin-* ) Summum enim conatum non iufficere eorum , qui , ut officiis fitis fàtisf'acere non p o ffiu t, uhro depaftis & perditis viribus, ipfi cauik funt vid, P u f, J , M, & Ç, y, q . Si h g c h ft, dc Jur. fo e n .j,
extrinfecus fiunt, labem ipfam dedecoris, 5c artimi turpitudinem elui aut exuri neutiquam poiïe, p e r facile videt; in externis enim vero (ordibus p r a v i tas noftra pofita non eft, quibus abfterfis, iniqui tas omnis amoveatur, fed animi vires ac a p p e t i tiones inquin3tæ depravafarque funt. Qui i g itu r , nifi abfurde quisquam exiftimabit, illis ipfis lava cris, vel fi centies r e p e t a n t u r , purum penitus 5c acceptum fe Deo r e d d i * ) ?
J. X X I .
A n faerificius m d e fu c i a luantur.
De facrificiis autem cum eadem dici p o i ï i i n t , tum etiam illa quidem magis videntur ab a p p ro b a tione rationis aliena. Quid enim in m a n a t i o nibus iftis ineft, unde dele&abitur purillimum N u men ? Aut fi cadibus & tffufo fanguine placari v a let ; quin hominum citius , qui & ipfi peccarunt , & brutis animalibus præftantiores funt, interneci one permulcebitur ? Quod fi vero ifthæc aut dira & funefta , aut vana i r r it a q u e , uti funt à) , ita v i de n tu r; tamen confe&is innocentibus animalibus iram
*) Gentilibus illis quidem cognitum fuit, res jl’as per fè ipfas, ad cjimina tollenda non lufficere. U n d e, ut prxtereantur alii 1 .2 . de LL, Cic. ic r fc r u tc llu tto, inquit, 'vel aß>erßcne aejus,, 'vel dieru m nu m ere tol litu r , a n tm t lakes nec d iu tu r n ita te 'Vaaefcere , nec m an th u s ullus elut pDtejl,
a) Nec fime Deus Atreis quibusdam, quales T hyeftx appofitx fu n t, five Tantaleis epulis, & exfis hominibus oble&abitnr j n e c , fi per illos Deo ma&atos, poena tantum m odo quaeritur juftitix D ivinx debita, mors wlhus hominis fufhtiens peccatis ipfius poena cmferi debet. Quocirca cum fe iple expurgare nemo hominum unquam p.offit, nedum p io aliis ulk> modo expiationem piaeftare polle putabitur,