/
S p ec i me n II.
P O Ë S E O S
GENTIUM
SEPTENTR
ANTIO.
UIS
QUOD,Confent. Atnpl. Sinat. Acad. Upf. Philof.
E R U D I T O R U M E X A M I N I SU B M IT T U N T
ANDREAS ERICUS AFZELIUSy
P H I L . M A U .
E T
LAURENTIUS i f OIL
O S T K O G O T H U S .
I N A U D IT . G U ST A V . MAJ. D IE X III DEC. MDCCXCVIIL'
U P S A L I Æ ,
DO CT O
R
lilI N A N
H Ô G Â D L A
F R U
E M ERENTIA B. M.
B Å C K E R S T R Ö M ,
FÖDDJPlOTTTLNSIStMlO
fT,
M I N V Ö R D A D E MO R M O R !
T a illâ t ! N o rd a d e M O R M O R , tillä t desfa B l a d , enda veder- m dlet a f min ä r k ä n ß a , p r y d a s m ed E R T N a m n .
M in n e t a f v ä lg je r n in g a r f o d e r tachfam het —— tackfam heten u ttry c k : M a d a r f öre brifierna Jkyla s a f vä lv ilja n ! D e t o ffe r , fo m ej kan bli f ü l l e t s , kan åtm infione bli h jerta ts och u p fä te ts, jj'a g ä r n ö jd m ed til f r i ds f l ä lle lfn a f det fe d n a r e , o c h — n ö jd — a t vela det v ä rd e t a f E R v ä lg j Srenhet f ö r t j enar en högre ä r a , ä n v ä rd e t a f m itt l ä f — E t t lä j, fom lik v ä l a ltid J k a ll bli heligt f ö r den fo m har lyckan vara
HÔGÂDLA
FRU
M I N V Ö R D A D E F R U MORMORS
L vd ig ß e D o tie r-S'en L A R S ö fO H A N C R O N S T R A N D .
,
K O N U N G E N S T R O T I E N A U E
D I R E C T E U K E N
Ô F V E RS J U D E R I E V E R K E T
i C A L M A R E - L Â No c h Ö L A N D , f i ô g J d S A M T h ô g a d l a f r vD I R E C T E U R S K A N ,
JOHANNA
CA
C R O N S
T
född b Å C X K » - S X 3 R . O M j
M I N E
H U L D A S T E
l o t t a d emellan medvetandet a f min oförmögenhet och k ån/Jan a f min p lik t, nedlägger ja g radvill inför E R dette* p r o f a f min Son- lirrligt — E R nitfullhet f ö r m itt danands* fordrade, ett var digare.
Ma fördenfkull mattet a f detta p r o f , aldrig bli måttet a f E T JR A o m forgtr fö r m itt vål t — Hoppet fö r min fr a m tid /kulle da fö r e-
ttigt flåckna — Vårblomman a f tynar, oni~hon ej fu k ta s a f M a j-r e g -
net — M urgrönan behöfver Jiåd fö r at kunna re/a Jig i högden. Emottagen derföre d e tta , fafom ett fr a g t bevis a f den barnsliga tilgifvenhet hvarm ed ja g altid '/kall fra m h ä rd a
M I N E
H U L D A S T E
lydigfle Son
S p e c i m e n
POESËOS G E N T IU M SEPTENTRIONALIUM
A N T IQ U ISSIM Æ ,
S e c u n d u m.
3
-Q
uod t amen ut melius adhuc intelligatur, paucis e x p o n e n d u m erit quo in primis modo Sc qua de c a u u poëfin ab O d in o inventam fuisfe veteres credide rint. Præeunte igitur Edda S no rr o ni s , narrationem d a bimus p r o t emp oris genio quidem fabulis refertam, cui t a m e n ’ eam ob caufain le&orem veniam daturum fore conf idi mus, quod & ad f ir mand am n of tram fenten- tiam & ad prifea nomina poëfeos explicanda a p p r i m i faciat, m) T r a d i t u r fcilicet, m a gna m inter Deos & p o p ul um V a n e r d i& um, diu intercesfisfe inimicitiam, Pace mt a n d e m initam confirmandi gratia fputum utrique in vas q u o d d a m mi f er unr, ex quo ho m in em Dii forma ru nt Qua- f er d i t t u m , qui tanta praeditus erat fapientia , ut cuicunque quæftioni opti me ftatim refponderer. Quem N a n i ta nd em i n t e r f e c e r u n t , & fangvinem ejus excipientes meile mi* f c u e r u n t , unde mulfum exortum fuit quod bibenti c a r m i n a c o n d e n d i facultatem fubminiftravir. Afis a ur em r et ul e ru n t illum fuisfe ex nimia fapientia fuffocatum , q uu m n e m o fat multas ei pr o po ne re potuisfet quaeftiones. Q u u m v e r o iidem deinde N a n i , gigantem quendam no - n n n e G i ll i n g ejusque u xo rem inrerfecisfenr n), filio il lius Suttung mulfum illud poeticum p r o vita fu aob tul eru nt; qui illud filiæ pulcherrimae, nomine G u n l ö g , tradidit cu- ftodiendumo). Odinus deinde fratris Baugii intercesfione vel
uni*
tn) Varia nempe pro fuo ingenio poëtæ rebus omnibus indiderunt nomina, quæ tertiam conftituunt Edda Refenianæ partem kienningar
di&am.
» ) R e s e n i i E i d a, Havn. 1 6 6 5 . 4:o D oem ef 6 0 .
u n ic u m e mulfo hauftum accipere fed fruftra tentavit. T u t i o r e m v e r o magisque jucundam ingresfus eft v i a m , & p o f tq u a m in f er pen tem Te commutasfet in aulam G u n - lôgae i r r e p f t t , ubi p e r eres com mo r at us no&es in prae m i u m amori s veni am obtinuit tres hauftus a c c i p i e n d i , & lie t o t u m abfumfit mulfurn. In aquilam mu tatum ccc* lu mq u e pet e nt em confpexit S u t t u n g u s , qui aqui linum ille q u o q ue m o x asfumens amictum eum infecutus eft. Q u u m v e r o Afte volantem viderent O d i n u m omni a fua in ar eam expofuerurit vafa: ipfe autem Af gar di um intrans mul- fum in vafa evomuit, fed o n er e v e h e m e n t e r gravatus, qu um S uttungus acriter ei i m m i n e r e t , partem mulli per pofteri- o r a demifir. Id P o ët a ft t o r um feu fatuorum R h y t m i f t a r u m p o r t i o d i c i t u r , mulfurn vero Suttungi p e r os emisfum d o n u m fuit Afarum Scal dorumque ingenii acumine pollen tium p ) . Q u a m lepidisfimam vel ideo afferre debui mus
C
fa-p ) R e s e n i i E dda D am efaga 62. Eandem , breviorem lic e t, in car
mine Havamal de inventione poëfeos reperimus narrationem : ” Eirn Allda Jotun eg heimfôkta, eg er nu afftur ummkomenn. ’’Fat gat theigiande t h a r ,
”Morgumm ordum eg thar maellta um fram a, vid thann Aifvinna Jotun. ” Gunnlod mier gaff gullnum ftöle ä, Dryck hins dyra miadar. ”Ill Idgiolld liet eg hana haffa, fijns heila hugar, fijns fvara fvefa. ”S o k t eg ad rata môdur, og umm griot gånga:
”Yffer og under ftôdu Jotna vegar, haette eg Mynu hoffde til. ” W elkeypens Litar vel heffe eg noted, fafied er frodum. ” T huyad audraedit er nu uppkajned , allda vers Iardar. ”Yffe er mier S, eg munde ennkomenn, Jotna gordum ur, ”Nema Gunnladar nyte theirrar gödu k o n u , er eg lagdeft arm
yfer. ”Hinn umm Dag geingu Hrymthusfur, hava rads ad fregna,
”Ad Bolverke their fpurdu, vaere hann medur bondumm kominn. ”E dur heffde Sviptung umm fokt ,
” B a u g e y d h y g g eg, adeg unned hafe, hvor mä hans trygdumm trua. ”Sviptung fuikenn liet h?n fumlumm a d , enn graetta Gunlodu,
fabu la m, q u od n of tr o jam te mp o re poëra quidam Daniæ celeberrimus carmen ex ipfa condiderit fale facetiisque infigniter confperfum. y ) llluftre infimul mythos ille fi- ftit mo ri s illius e x e m p l u m , quo ad externos hominum fenfus , o m n e quicquid praeclarum ert arque ingeniofum, ref err e ftudeant gentes barbarae & liberali artium fcien- t i ar umqu e c ogni tione haud imbutae. Quum enim antiqua g ent i um feptentrionalium faepius t«ftatum reddat hifto- r i a , majores nortros ebriofitati haud parum deditos mu!« f u m r ) , in pr imis G r a s a d u r di&um x), eo usque in deliciis habui sf e, ut O d i n u m beatis in altera vita illud infundere exift imaverint t ) ; i nv e n t u omnino eft facillimum, cur ri diculam adeo & a n of tr o cogitandi m o d o longisfime ab h o r r e n t e m antiquitas fuperftiriofa poè’fi tribuerit originem.
4 *
U t autem de my t h o l o g ia Graecorum R om a no r um qu e i nt e r eruditos c o n v e n i t , haud paucas in ipfa reperiri f a b u l a s , qu ar um ex hiftoria facili faltem conje£lura
asi e
-^ K ».
” MSI er thulti ad thylia ej leingur. Vide Havam al una cum R u n a *
Capitule ed. a R e s e - ü i o Havniae 1665: 4:0 Stroph. 9 3 — 100.
q) Odins Reife til D ovre eller Poüßens opr indel/e. Vid. Ungdoms
A rbeyder v ttd J e n s B ^ g g e s e n T . I. p. 69.
r ) S t u r l e s o n I'n g l. Sag. C. 14. E d .S c h ö n i n g i i pag. 17. L o c c e - n i i A ntiquitates Sueogothicœ Lib, I t / C . X X I, pag. 95. fqq. M a l - l e t L\trodudLio*i à l'H ißoire de Dannemarc a Copenh. 1755*
pag. 193, fqq. D a e i n Sv. Rik. H iß. T . J. Cap. 7. § r 25. not. ( q) pag. 224» Cap. 9. §. 6. psg. 278. La g e r b r i n g S v. Rik. H iß . T. I, pag. 434. 4 3 7 — 4 3 9 ^ 4 4 4 .
5.) S t. Olofs S a g a Cap. 78. S t u r l e s o n T. I. p. 490.
0 R e s e n i i E d d a , Doemefag* 35. D a l i n Sv. R . H iß . T. I. Cùp. 5. §. 13. pag. 152. S t t h m om de nordiße folks aeldße O prinddfe pag. 149. L a g e r b r i n g Sv. Rik. H iß. T . T. pag„.
fequi posfimus fund ame nt um ; ira in expl icanda v et e i u m h y p e i b o r e o r u m de Diis d o £ h i n a eandem quoque lenten- riam valere, n on opus eft ut multis demon it remu s. Q u o d igitur ad illam attinet, quam n u pe r de i nve nt ion e poe- feos attulimus fabulam, dubitari n o n potefl quin veri q u id quam ex ipfa densisfimis licet tenebris involuta, hiftoria* nobis facem p r æ f er en r e, erui poslit atque inveniri. A n teq uam v e r o juveniles in illa explicanda periclit amur i n geni i v i r e s , l e&or em qua decet obfervantia r o g a m u s , velit con amen noftrum mi t io ri p er f t r i n g e r e c e n f u r a , p r o be m e m o r difficultatum, in quas i nc urr at necesfe eft qui rebus adeo disfitis & o bli vione fere fepultis lucem af f u n d e r e cupit. P r o g r e d i a m u r igi tur ulterius, paucis an q uæd am in antiquisfima gen ti um leptentri onali um hiftoria, a d h uc fuperfint fa£ti antea m e mo r at i veftrgia disquifituri. Q u o circa an imu m mo x fubit nar rat ionis quam pofteri- T31i transmifit Srurlonides m e m o r i a . R e f e r t n e m p e bellum Vanis ab O d i n o fuisfe i n d i £ h i m , qui quum tanta fe defenderent fortitudine ani mique conftantia, ut O d i - n u s , q ue m vinci nefcium veteres exi ft i ma ru nt , vario mar te dimicar et, pacem obfidibus datis acceptisque inire fue rit coadlus. Dedit autem H e i n e r n m cor po ri s p r o c e r i t a t e , & M i m e r u m fapientia i nt er cæteros eminentes ac cepit praeter N i o r d u m d ivi tem ejusque filium, Qtiafe- r u m quoque V a n o r u m o m n i u m l onge fapientisfimum. u) Quis p r im o ftatim intuitu Qu af er um illum non agnofcit bel lo Deos inter Vano squ e compofiro e fputo fo rma t um? Q u od v e r ö Odini Afa ru mq ue in locum Deos fubftituit fabula, illud intelle&u haud eft difficile, q u um folitam in fcriptis
C 2
Is-« ) S n o r r e S t u r l e s o x s N or[kt Kongers Chronica udfat <paa Danfke a ff H. P e d e r C e a u s s o n . Köbenh. 1633. pag. 3 & 4. Tngl. Saga Cap. 4. E d. S c h ô n i n g i i pag. 8. Cfr. L a g e r b r i n g
Islandorum iftam esfe h or um vocabulorum permutationem, nifi h ar um litterarum prorfus rudem fugit nem in em.v) Ne- que tamen fufficiensTabulae de inventione poëfeos reddi poteft explicatio, quamdiu certo non conflet quaenam Va n o r u m fub nomine hyperb or ei s cognita fuerit natio. Quod ut qu ant um in tanta opinionum diverfitate fieri potefl ex p l a n e t u r , ob f erv and um erit O dinum Afasque prim am > ad T a n a i m (a noftris feriptoribus Vanaquifl x) five Va-t n o r u m flumen dicitur) habuisfe fe d e m y ); regionem vero ab orientali hujus fluminis ripa fe expandentem varias habitasfe gentes, cognatione fe invicem attingentes, V a -
iior umque ut p lu ri m um nomine infigniras. z ) Quum ve ro
v) Cujus rei reddi duplex poteft ratio. Nara primo vocabulum illud A s & Deum figmficat ipfumque in prirais Odinum ; (H ervarar Saga
Cap. 17) & hominem divinum , incomparabilem, ingenii corporisque dotibus praecellentem; quare etiam illi qni Odin» fe comites ad- junxisfent A fer dicebantur. H. K r. T. I. p. 166. Fot/unga S. Pa£> 37- 53- R a g n a rs S. p. 5r. Thorfiein Baear M agni S . p. ao. B a r t h o l i n i A ntiqu. p. 563. Deinde quum Afas omnes ma
jo res noftri religiofo profequuti fuerint cultu , inde non raro in pri mis Poetæ Deorum nomen eis tribuere non dubitarunt. D a l i n
S v . R. H ift. T . I. Cap. 4. §. 20. pag. m . L a g e r b r i n g Sv, R . H iß . T . T. Cap. 2- M a l l e t Introduci, a l'H iß. de D annem arc,
L iv re z. Prolog. E d d a Refen. Cap. 3. S c h ö n i n g om de N ordifke Folkes Oprindelfe pag. 298-
x ) Tnglinga S a g a Cap. I. ed. S c h ö n i n g i t pag. 5. Cfr. S c h ö n t n g
ont de Nordifke Folkes Oprindelfe p. 84 267. S u h m N ord. Folk. O pr. p. 62.
y ) S n o r r e S t u r l . Tngl. S ag. Cap. 2, ed. S c h ö n i n g , pag. 6. S c h ö n i n g om de N ord. Folk. Oprind. p. 89. S u h m Critifk. H ißorie a f Danm. 1. B. Inl.
z~) Heims K r. T. I. p. 2. 1. T ngl. S a g a ed. S c h ö n i n g , p. 6. Cfr. S u h m om de Nordifke Folk, aeldß. oprind. p. 35. 62. S t i e r n - h i e l m in notis Verelii ad H ervar. Saga. p. 123. S u h m oni Odin og den Hedn. Gudelaere p'ag. 99. S c h ö n i n g om de N ord. Folk. Oprindefe pag. 84- 87. 88* 10S— 110 fqq. 7. Cap. 4 f ag. 267. fqq.
r o c o g n i t u m nobis ex hiftoria G r æ c o r u m habeamus, g r æ- e am qu o qu e ad hoc fiumen condi tam fuisfe coloniam i nde in eam h if tor icorum nonnulli incidisfe vid e nt ur opi n i o n e m , quod quicquid de Vanis in hiftoriis pasiim o c c ur r i t antiquisfimis, id de Gr æci s ma xi me esfet expl i c an du m. b) Cui eor um lententiæ haud p a r u m inde a c c edi t r o b o r i s , quo d Vanos ut genrium ant iquarum fa- pientisfimos & fingulari artium f cientiarumque c o gn i ti on e inf t ru ft os antiqua fæpius p r o p on at hiftoiiar). M i hi v e r o , ut di cam quid fentio m a x i m e illud videtur veritati conveniens, q u o d n o me n V a n o r u m ab h yp e r b o r e i s iis cumpri mi s i m p o litum fuerit gent i bu s, quæ Græcis vicinae, commerciis in vi c em inftitutis, m a j o r em ac reliqui barbari na£tæ fuerant m o r u m in ge niiqu e cultum. Q v æ cum ita fint, antiqua illa de or ig ine poëfeos fabula o pti me forfan h u n c in m
o-C 3 dum
à) St r a b o n i s Geographia Lib. i i.
b) Su h m om Odiu og dtn Hedn. Gudetcere pag. 99. 116. Sc h ö n i n g 1. c.
c) Cujus rei haud pauca in feriptis veterum reperimus indicia. Prae ter enim teftimonia recentioris Eddæ faepius repetita, idem ab antiqna Edda confirmatur. In carmine V afthrudnism aal:
”Hann mun aptur coma ”Heim med vifum Vaunüm. ’n Scirnis-Fôr præfentem Gerdr proponit quæftionem:
”Hvat er that A lfa , ”Ne Afa Sona,
”Ne vifra Vana.
In Thrymsquida de Heimdallero dicitur ilium fcientia rerum futura rum h. e. funi ma fapientiæ laude inclaruisfe:
”T ha quad that Heimdallr, - "Hvitaftr Afa,
”Visfi han vel fram
d » m explicari & poreft & debet. Beliiim po pulo ad T a n a i m habitanti V a ne r di£to ab O d i n o fuir il* latum. V an i autem difciplinæ militaris cognitione ex c onf vet udine G ræ co r u m i m b u t æ , tam fortiter O d in u m e x c e p e r u n t , ut anceps fæpe vittoria multorum ei deterit f a ngv in e atque vulneribus. Pacem iniram pro temporis g e n i o obfidibus confirmarunt, quos inter Quaferum ac cepit O d i o u s , v iru m fapientem & carminibus condendis exercitarisfimum. A r t e m ejus poeticam detegere fruftra fæpe conatus fuit O din us ; felici autem ejus tandem ex vor o fuccesfit ingenio illam callido quodam confilio ex plorare. Q u a m vel ideo optimam esfe exiftimaveriin hujus fabulae explicariouem, quod & in hiftoria fuum ha beat f u n d a m e n tu m , <Sc maxima fe com mendet na rratio nis fimplicitate. Illa enim asfumta' dubitari n o n poteft qu in e Graecia repetenda fint poëfeos gentium fepren- t ri on al i um incunabula. d) Aliam eamque paullo prolixio r e m dedi t 1 1 1 . S u h m fabulæ hujus in t er p r et a ti o n em , con te n de ns Quaferum natione Graecum N a n o s (fenniçæ ori ginis g e n t e m e) poëfi inftituisfe, qui fuam cum Suttungo
c o m mu n ic a verint artis hujus perit iam, a quo O d in u m illam didicisfe affirmare non dubitat. / ) M u l t o aut em
p i o
-d) Majori faltem hæc fententia fe commendat probabilitate, quam
Ru d b e c k i i aliorumque qui Græcos omnem e Septentrione hau-
fisfe fcientiarum cognitionem contendunt. Vero utiqua fimilius videtur ^ majores noftros a Græcis vel gente quadam Græcis vi cina primam pocfeos cognitionem accepiafe, quam quod a Fennis vel barbara quadam Natione illam acciperent. Hoc asfumto intel- lettu haud ert difficile cur Græcorum tam crebra in fcriptis Islan- dorum fiat mentio, quamvis fufficientes alias quoque adesfe hu jus rei causfas haud denegemus.
0 Su h m om de Nordi/ke Folkes Oprind. p. io8- Sc h ö n i n g om
Folk. O pr. pag. 109. Cet.
p r o p i u s ad veritatem accedere p r i o r illa vi de t ur fentea- t i a , qua O d i n u m ad ipfo Q uaf er o poëfi er udit um fuisfe cont endimus . P r i m u m c n u n illum iuisfe g e n t i u m a n t i q u a r u m m o r e m c ogn ov imus quod qui obfidio t r a d e r e n t u r f larim ab hoftibus in civium n u m e r u m c oo p ta re nt ur , g) Q u u m v e ro aperte antiqua reftatmn r e d d a t hiftoria, N i o r - d u m divi tem tanto in f e p t e n t n o n e h o n o r e Horuisfç, ut poft m o r t e m O d in i r e g n u m Sveciæ ei fuerit delatum , nullus, o- m n i n o d ub it o quin fuam Q i a f e r u s quoque c om mu t a v e r i t p at ri am in n u m e r u m A f a r u m receptus b ) . Q u o d fi veritati c o n v e n i a t , de quo dubitari vix poteft , facile in te i’igitur falfam esfe e or u m fententiam hiftoritrque c o n t r a r i a m , qui c o n t e n d u n t O d i n u m a Surtungo cogni t io nem poëfeos p r i m a m accepisfe. In Edda m e mo r i æ quidem eft p r o d i t um Q y a f e r u m terras late p er ag r a n t e m fapientiam h o m i nibus docuisfe / ) Q u o d t amen ad ever rendam quam d e d imus fabulae explicationem nihil o m n i n o valet. Si e n i m vel maxime narrationis hujus ver it ar em con ce damu s * qu amvi s a nemine hift oricorum illam confirmaram re- p e r i m u s , inde t amen non fequitur Q i a f e r u m O d i n o n o n pr ima inftillasfe poëfeos praecepta. C o n t r a ma gi s uti que probabil e v i d e t u r , illura ante quam fapientiam d o c en d i caufa ad exteros fuit p r o f e £ t u s , populares fuos amicosque litteris inftituisfe. C u r v e r o N a n o r u m G i - g a nt u m q u e in fabula fiat me nt io intelleflu omflino eft f a cillimum, Quotie scunque eni m in feriptis v e t er um fa£ta c o m m e m o r e n t u r , aut hiftorico p ror fus deftituta f unda m e n t o , aut anilis fuperftitionis labe c o r r u p t a , aut deni -q u e
g ) La g e r b r i n g Sv. R. Hiß. T . 1. p a g . 7 1 .
h) Quod a narratioue E dd. Refen. Doemejaga 4 6 . apprime ilfir-
ftratur. Loco enim citato Quaferus dicitur Afarum omnium fà- pientisfimus.
que fidem exfuperantia ; rodes eorum quoque invenies n o m i n a , urpore qui magiæ & incantationis laude prae- f erti m i nc lar uerunt k). Fr uf lr a denique quis ad infrigen- dam no ftr am in terpretationem o b f e r v e t , ex Edda colligi n o n nifi poft m or te m Quaferi Od in um fuisfe poëfeos prae ceptis imbutum. Quis e ni m eo usque ignorantias p r o c e d e r e t , ut in ejusmodi libro ordinem fa&orum chrono* logi cum c r e d e r et obfervatum? N equ e tamen noftram fa bulae allatae explicationem perfe£lam esfe cont end imus, o m n i q u e n u m e ro ebfolutam ; qualem in re denfis adeo t enebr is obdu£la haud exfpe&andam esfe non fine ra ti on e exiftimamus. H o c tantum monuisfe juvabit, anti qu am g ent i um feptentrionalium poëiin fuam certisfime e G r x c i a du ce re o r i g i n e m , fi mo do ad tantam, quantam ei nonnulli t r i b u unt , asfurgat antiquitatem, de quo in p o f l e r um disquifitio ulterius inftituenda erit.
k) R e s e n i i E dda Doemefaga 13. Heims K r. T. i . p. 71. Ba r