D I S P U T A T I O A C A D E M I C A D E
P O Ë S I L A T I N A
A U G U S T E I Æ V I
o - = : ;■ --0 C U J U S F A R T I S F O S T E R I O R I S S E C T . I C O N S E N S U A M P L ISS. FA C . P H IL . UPSAL. P R Æ S I D Emag
.
P E T R O
A U R I V 1 L L I 0
B I B L I O T H . A C A D . E T L I T T . H U M A N . P R O F . R. E T O. S O C. R E G . S C I E N T . U P S A L . S E C R E T A R I O P U B L I C O E X A M I N I S U B J I C I T S A M . G U S T . H A R L I N G S O N S T I P . F L O D . O S T R O G O T H U S I N A U D I T . G U S T . D I E V I I J U N I I M DC CC IX H . A . IU. S . U P S A L I Æ , T Y P I S E D M A N N I A N I S .F R U A R K E - B I S K O P P I N N A N V e t t e t S m a k e n V ä l g ö r e n h e t e n En a f Allmänheten gillad gärd V • f S. G. H A R L I N G S O N .
B. L.
s p e c i m e n A cad em icum edituro mihi ultro fe obtu lit a r g u m e n tu m , non una de causfa lon ge gratis- f im u m . Perle&a eniin parte priori Disfertationis, quam in hac M ufarum p a lx f tr a , Præfide Celeb. Profesfore
Ca r o l o Au r i v i l l i o, A n n o m d c c l x v. edidit et de- fenfitavic O ptim us P a r e n s, de Po'èfi Latina Auguflei
Æ v i , incidi m o x in cogitationem inceptæ ibidem te
lae ulterius pertexendae. Fieri quidem non p o tu it, q u i n , fimulac m anum operi a d m o v era m , non minus rerum dicendarum u bertas, quam difficilis alieno la bori fuccedentis p ro v in cia , m earum virium tenuitatis m e fx p iu s a d m o n e r e n t, paterna tamen vefligia legen d o , tutius ad m etam tendere mitioremque tuam cen- furam confidentius aliquantulum expetere mihi vifiis f u m , q u am inhofpita loca, nemine præeunte, per agraturus.
§. VIII.
I n t e r Dida&icos Au gu flei Æ v i P o eta s locum quo q u e fat honorificum n a f tu s eft G r a t i u s Faliscus, fermo-
nis p u r itate, r e r u m p on de re et poëticæ diétionis elegan tia. D e P o e m a t e , quod infcripfit C ynegeticon, altum eft
) (
apud V eteres filentiu m , unicus fi excipiatur Ovidius, q u i Virgilio Gratium asfociavit:
Tityrus antiquas et erat qui pafceret herbas Aptaque venanti Gratius arma daret. a)
F r e q u e n t i o r e m qu id em h uj us S c r i p t o r i s m e n t i o n e m f e c e r u n t Critici r e c e n t i o r e s , quibus t a m e n e t j a r n n u m , u t fno olim t e m p o r e v i de b at ur Barthio, fcrpius laudatus, quam
eeflimatus cenferi pot eft b). P r i m o e di tor i, g e n er i s nobili
t a t e e t eruditionis farna æ q u e c l a r o , Georgio Logo, carmi
nis majeflate , fvavitate et elegantia, et argumenti, quod traSfat jucundisflmi gratia atque ornatu cum quovis antiquorum Poeta
rum certare v i de b at ur c). In defcriptionibus p o t i s f i m u m fatis oßenderc aetatis fuce felicitatem, et divinos esfe ver fus multos
dixit ffulins Scaliger d j , et Barthio j u di c e , genere loquendi
nfus tß vel pure latino, vel parce et fobrie Grcecitatis fontes re- dolente — — Nullœ in eo oßentationes, fe d et ingeniofa omnia et elaborata, folida fcilicet et nitentia. Nullœ adulterationes fen- ientiarum, et perennitatem eloquii vel fuspendentes vel inhibentes concißones ambitarum claufularum. Nulla item in hoc Poematio
efl afperitas peregrinitatis. — — — Nativus ßos Romance et
ingenuœ Eloquentiœ etc. e) . Qui i nt er P o ë t a s L a t i n o s m i
n o r e s Gratium, f u m m a cur a recenfuit y . Chr. Wernsdor-
f u s f a t e t u r incommoda, quœ fub'tnde Gr atii interpreti objiciun tur minime impedire, quominus Jpje poeta egregius atque omni exißmatione dignus habeatur. Ipfam didtionem puram n u n c u
p a v i t et felicis/imo Romani fermonis lœculo dignam f ) . Carmen
ejus
a ) Epift. ex Ponte Lib. IV . Ep. 16.
b) Adverfar, Lib. LV II. Cap. 17.
c) In præf. Ed. Venetæ 1534. d ) Poëtices Lib. V I. Cap. 7.
e) Loco citato.
ejus pttre et eleganter fcriptum es ft asferit Fabricius g ) , egre gium et doffum poetam vo cat Harleßus, in quo haud paucae virtutes fplendent hj. His praeconiis excitatus ipfum Poë-
m a adii, propius cognofcendi percupidus, quo pafto a p l e r i squ e laudari posfet fermonis puritas et nitor in Va t e , q u e m alii, et hos inter aliqui etjam eo ru m , qui ma x i m e l a u d a v e r a n t, ßriiföura et contextione verfuum faepe du
riori et afperiori ufum esfe contendunt, quem haud p a u ca
habere peculiaria, quem ßngularem diffionem et infolentiores quo- rundam vocabulorum ßgnißcatus amare di&itant. E t fie tan
d e m pervi di , quod unicuique carmen Gratii attentius p e r l e g en ti4 pa te bit, etjam hanc 111 quæftionem valere v e r b a Ovidii:
Pars invenit utraque causfas.
L o c i s enim haud paucis animi fenfa et rerum exponen d a r u m indolem perfpicuitate, concinnitate et amoenitate ea e xplicavit Gratius, quæ optimum quemque Poetam d e c e at , et q u æ praecipue Auguftei Æ vi V ates, tam ab illis, qui anteces ferant, quam ab his, qui fequebantur, diffinxit. A t iimul haud diffitendum, occurrere interdum t u m voce s, tum conftru&iones infrequentiores et fub- o bf curas, quae acutisfima ingenia exercere posfunt et criticis mul
tum negotii faces fere, ut verbis Burmanni utar. ij. CausfaS
v e r o hujus diverfitatis e xpoliturus, fi quis Poêtam in culpa p o n e r e t , fi Gratium, aut imperitiae, aut negligentiæ a c c u faret, praepropere et inique, vereor, ut ageret. P e r p e n d at enim necesfe eft, complexum fuisfe Poetam hoc c a r m ine varias r e s , quarum piétuiæ non foluin fua in
D 2 gen«
g ) I3iblioth. Lat. Lipf. 1773. T . 1. p. 474.
/t) Introd. in notit. Litter. Romanæ. Lipf. 1794, P. II. p, 407. O P oètæ Lat. minore?. Lgd. B. 1731, T . I. præf.
g e u t e p r i m u s p e r i c u l u m f e c e r i t , fed et jam n a t u r a fua ita c o m p a r a t a s , u t facilitatem et e l eg a n t i a m , qua V irg ilii G e o rg ic a fe t a n t o p e r e c o m m e n d a n t , v i x a d m i t t e re n t . M u l t o a u t e m f o r t i o r a , quae Gratiam abfolvant a r g u m en t a i nveniet i n d a g a t u r u s , qua fide C y n e g e t i c o n illud, qu o d
Ovidii laudes t u l e r a t , p e r fæcula x v . t r a n s f c r i p t u m fit.
D e p r e h e n d e t illico multa in hoc p o ë m a t e librariorum c u l p a esfe c o r r u p t i s f i m a , offendet fingulis fere paginis v o c e s , n o m i n a , loquendi m o d o s rnifere d e p r a v a t o s et i m m u t a t o s ab h i s , qui v e r a m leCtionem, a u t non capiebant, a u t fugitivo ocul o feftinantique calamo in aliam infleCte- bant. P e r e n n e m v e r o hanc in fcriptis antiquioribus e r r o r u m f c a t u r i g i n e m , t u n c esfe m a x i m e a b u n d a n t e m , e t nulla fæpe crifeos a r t e compef cendam p a t e t , q u u m u ni cus vel d uo t a n t u m m o d o fuperfint codices manufcripti. H a c fortis ini quitate laborat n of ter , ita u t , q u a s i m pr e s - fas j a m h a b e m u s e d i t i o n e s , origi nem d e be a nt fingulæ c o dici, q u e m in Gallia r e p e r t u m Italiam fecum d u x i t AEiius
Sennazarius, et cuj us a p o g r a p h u m c u m G. Logo c o mm u
n ic a ve ra t jfoh. Lucret. Æfiander. C i t a n t u r quidem pasfim codices alii, a n e m i n e v e r o , q u a n t u m fcio, qua aetatem e t fidem diligentius e x a m i n a t i , a t q u e minoris ideo po n deris in ftabiliendis veris, vel rejiciendis fpuriis lectionibus. S u p e r f u n t e r g o e t j a m n u m , poft cu ra s Barthii, Ulitii, H a-
ver.campi, Burntanni et IVernsdorfii, la cu næ e t v it i a, quae
o m n e m veluti criticam medicinam r e f p u e r e vide ntu r, quae v e r o n e u t i q u a m in cenfuin veni re p o s f u n t , fi de ftilo S c r ip t or is judi can du m erit. A c ce di t deni que haud p r o babile videri , P o e t a m multis in locis e r u d i t u m e t el egan t e m , in aliis i nf uper habito genio li n gu æ a VirgUio, H o
ratio e t Ovidio d u d u m excultae et per pol i tae , in novis fin
gendis vocabulis e t conftruCtionibus inanem, nefeio quam, gloriolam quæfiisfe.
Q u æ de habitu f er m o ni s, apud Gratium obvii, bre v it e r j a m m o n u i m u s , no n omni carere vi exiftimaverira in æf ti mandis ceter is, q u æ Didatticum poëtam o r n a n t vi rt utibus . Eteniro q u u m defideretur finis P o e m a t is , te m e r i t a t i s n otam v i x ef fu ge re t, qui p ræ termisfa quæ dam a r g u e r e t , et in bis, q u æ fu perfunt, n u m perfpicue, ap* p o f i t e , et or n ate m e n te m ubique ex p lic u er it, num utilia j u c un di s t e m p e r a v e r i t , quis definiet r e t t e et dijudicabit d u b i u s , n u m ea q u æ im probaverit ab A u t t o r e profetta f in t, an multiplicatis p er incuriam fcribarum et conjettu- r a s C r i t i c o rum ballucinationibus unice adfcribenda? N o n eo h æ c ditta velim , ac fi ru d em t a n tu m et informem m o l e m j a m fifteret Ca rm en G ratii, obfervasfe ta n tu m m o do i d o n e u m duxi voces qu as d am , locutiones et periodos, q u a s ulteriori lima indigas judicabit l e t t o r quilibet at ten t i o r , n ec uno de fonte ma nas fe , nec m u ltu m tenebra r u m o f f u n dere luminibus, quibus re v e r a fplendet Cyne« geticon. I n ju ng un t fcilicet Didattico p o ë t æ A rtis periti, u t p r a ec e pta, non quidem o m n i a , 1’ed praecipua iflius fcientiæ vel a r t i s , cui no me n dedit, lettoribus tradat. J u b e n t v e r o f i mu l , u t v er it at e s, r e g u la s, m o n ita , q u æ p r o p o f u e r i t, vivide ante oculos legentis p o n a t , u t eß ci rc umvef tiat in fenfus agendi vi, q u æ P o e t a m a profai- co et f yftematico D o t t o r e fecernit. S v a d e n t , ut officiis, q u æ obfervanda docet, adjungat fuae artis adminicula, imagin es l o q u o r , e x e m p l a , delcriptiones et charatteres. P e r m i t t u n t d en iq ue , ut inftitutionis feriein epifodiis paul- li sper a b r u m p a t , quo varietate r e r u m majori detineantur l e t t o r e s , e diverticulo au te m m o x i t e r u m in viam p r u d en s r edea t.
A d has l e g e s , cui merita Gratii e x i g e re volupe fue r i t , facile arbitror l a r g i e t u r , G eo rg ic o ru m A u t to r i licet D z o m n i u m
o m n i u m confenfu p r i m a in lv>c P o ë m a t u m g e n e r e p a l m a d e b e a t u r , f ecundam t a m e n G'atio n on esfe d e n e g a n d a m . Initio m o x Car minis agn ol oat ur fas eft ingenium P o ë t æ , v u l g o altiora l p i r an r is , m a t e r i e m operis b r e v i t e r , f ed c l a r e indicantis, D i vi næ munificentiae quicquid o p p o r t u « h e i n v e n t u m fit r e f e r e n t i s , e t a r r e p t a occaf ione, q u a m f ata jpf ius A r t i s v enand i f ubmi nif tr aba nt, utile dulci r m- fcent is:
Dona cano divum, lactas venantibus artes, Atifpicio, Diana, tuo. Prius omnis in armis Spes f u i t , et nuda filvas virtute movebant Jnconfulti homines, vitaque erat error in omni; Poft alia propiore via, melius que profeBiy
Te /ociam, P atio, rebus fumpjere gerendis. Hinc omne auxilium vitee, reBusque reluxit Ordo y et contiguas didicere ex artibus artes Profer ere ;
I o mediam dein r e m del atus a r m a v en a t o r i d a t , u f u m fimul e o r u m d o c e n s , de R e t i b u s , F o r m i d i n i b u s , P ed ic i s e a n i t , g e n e r a V e n ab u l o r u m e t A r b o r u m , e x quibus fa bricanda e s f e n t , fpecies e n u m e r a t , C a n u m v a r i e t a t e s , v i r t u t e s , v i t i a , c u r a m , fobolem, m o r b o s et remedia e l e g a n t e r r ec e nf et et deferibit, t u m d eni que de E q u i s a g i t , • u j u s particulae ultima defunt.
Q u o fuccesfu h æ c capita t r a & a v e r i t l o n g u m f o r e t e x p o n e r e , t e m p e r a r e v e ro mihi n e q u e o , quin e x em p li loco quaedam adferam e pericopa ilia, qu am o r di t ur ver-
fus 154.
Mille Canum patrice, duBique ab origine mores Cuique fua,
C e r t e fi Homeri rr.iramur ingenium, qui in uno
Heroico
g e n e r e t o t fpecies effinxerit et notis facile dignoscendis a fe invicem diffinxerit, fas eft, ut in alio argumento occupati vatis vividæ e t divitis imaginationis eandem v i m e t copiam la udemus. Canes M e d o s, Celticos, Ge t a n e s , H y r c a n o s , B rit a n n icos, Molosfos et plures alios p o f t q nam fuis quemlibet fignis et proprietatibus
notave
r a t Gratius, v en at or em alloquitur v. 199.
A t te Uve f i qua Tangit opus, pavidos que juvat compellere dorcas, A u t verfuta jequi leporis vefiigia parvi i
Petronios fic fa n a canes , volucresque Sicambros, E t piffiam macula Vertraham delige falfa. Ocior affiSfu mentis pinnaqae cucurrit: Sed premit inventas, non inventura latentis Illa fera s; quae Petroniis bene gloria conflat.
E t de M e t a g o u t e , canum fagacisfimo, paulo
poftasferit:
Unus prcefidium, at que operi fpes magna petito, Asfumptus Metagon lufirat per nota ferarum Pafcua, per fontes, per quas trivere latebras, Prim a lucis opus: tum figna vapore ferino Jnt emerat a legens, f i qua efi, qua fallitur ejus
Turba loci, majore fecat fpatia extera gyro. Atque hic egresfu jam tum fine fraude reperto Incubuit fpatiis etc.
D e n i q u e plurium v ir tute s in unum colligens imaginem e x h i b et canis venatorii t a le m , qualem fcientisfiuius pit <5t o r fuo penicillo elaboratam vellet, v. 269.
Sint celfi vitltus, fint hirtce frontibus aures, Os magnum, ei patulis agitatos morfibus ignes
Spi-< Spirent, adUriSti fuccingant Hin ventrer ,
C a u d a b r e v is , lo fig u m q u e la tris a ifc re tn q n e collo C c cja ries, n o n p e x a n i m i s , non fr i g o r i s illa t I m p a t ie n s : v a lid is tu m p u r g a t p ed lu s ab a r m i s ,
Quod magnos capiat motus , magnisqne Juperjit,
I isdem ad n a t u r a m coropofitis c ol oi ibu s vu ln era et mo r b o s c a n u m , a t q u e i nt e r h o s rabiem caninam de pi n gi t, e t quibus t u m a r c e a t ü r c o n t a g i o , t u m fanari q u e a t , m e dicinis dilucide exponi t. Q u a a r t e docendi officio i n t e r d u m r e n un ci e t et in aliam f cenam e v o c a t u m le<5l o r e m in
filvas i t e r u m reducat, t e f t a n t u r , p r æ t e r alia, cafus et labo r e s A d o ni d i s, A n c æ i , et H e r c u l i s , u t etjam quadriga permisfa L e c h æ i s fpatiis,
quam gloria patrum E xcitat, et primes fpes ambitio fa cor once.
L oc i s den iq ue haud paucis illam n on u lt i ma m laudem m e r u i t , quod non j u c u n d a folum, fed et idonea vit æ, di x e r i t , quod Dida<5ticum n on unice in a r t e v en an di po e t a m e g e r i t , fed etjam ficubi c o m m o d e fieri p o t u i t diverfi g ene ri s confilia faluberrima inculcaverit. In eo occupa t u s , u t doceat inepta esfe haf ti l ia, q uibus vel pr aegr an
d is , vel p e r e x i g u a esfet c u fp i s, m o n e t v. 114.
Blandimenta vagœ fugies novitatis; ibidem Exiguo nimiove nocent, fe d lubricus errat M o s , et ab expertis feßinant ufibus omnes.
L aé t an d os e s f e cat ul os , n o n v e r o faginandos poftquam p raec ep er at , anfam fibi inde fumfit deplorandi i nnu mer as , q uas fecum adfert l u x ur i e s c al a mi t at e s, cujus corr uptelis e t effrenatis cupiditatibus pulc ra antithefi prifcos R om a n o r u m m o r e s opponit.
A t qualis no f r i s , quam /implex nienfa Camillis! Qui tibi cultus erat, poß to t, Serrane, triumphos?
§. IX.
Q n æ de Gratio iam attulimus, ma ximam partem, q u o q u e v a i e n t de Marco M a n i l i o, P o ë t a Di dadtico, cu
j u s n e m o ant iquorum meminit. Vixisfie régnante Jlugu*
flo v e ri fimilliir uni tCt k'). Scripfit Aftxonomicorum li
br os V. eruditionis illius te m p o r is et ingenii poetici fpe- ci minibus refe* tisfimos. Romae nun quam editos fuisfe, u t p o t e ab A u é to r e n un qu am co nfu mm ato s, ut credamus, p i u r e s f va dent rationes, eo certe ducit votum L. 1. v. 112.
Faveat magno fortuna labori, Annofa et molli contingat vita feneSfa ,
Ut posflm rerum tantas evincere moles, Magnaque cum parvis Jtmili percurrere cura.
V e n i e n t i b us fcilicet annis refervasfe videtur tum e o ru m , q u æ oliin fcripferat corrigendi c u r a m , t u m , quæ refla r e n t addendi follertiam. N e u t r u m vero ex voto Cucces- fisfe ad fidem valde efl p r o nu m . E ten im de motu et p r o p r ie t at ibus P la n e ta iu i n , aliisque a r g u m e n tis, de qui b u s fe l o c utu ru m promifit, nihil in ip o ope re occurrit. M i r u m igitur neutiquam videri debet, nullam apud vete r e s me n t i onem fieri po ëmatis, ad fînem quia perduétum
E no n
k ) Mihi certe fruftra agere videntur Critici, qui fingula id p ro
bantia loca a recentiore quodam , quem flbi fingunt a u fto re, tantum ad fraudem faciendam appofita esfe contendunt. N tq u e facile cuidam perfvadebunt fieri omnino non potuisfe, quod Aftronotr.is Augufti du- dum æ tate oborirentur conjeéturæ apud M anilium ob v iæ , de fubftantia ftellarum fixarum eadem cum folis, de inaequali earum diftantia a cen tr o m u n d i, de via laflea ex confluenti lumine ftellarum orta etc. Quæ de M anilio leguntur apud De L a H a rp e. Lycée. T . I. p. 309 M a n iliu s , qui écrivant fo u s T ib cre, p a r a it deja loin du Siecle d'A ugufte
omni carent hiftorica a u f to r ita te , immo aperte pugnant cum verfu 761* L. IV. Aftronom. E fl R h o d o s, hofpitium reéluri principis orbem.
» on esfefc, et u l t ima m A u & o r i s ma nui n in mul t is defl- d e r a r e t , int er illos inediti. Manu fcr ip ti qu o s h a b e m u s Codices ult ra faeculum x. æ t a t e non a s f ur g un t / ) . Q u e m in Bibliotheca q u ad am G e r m a n i æ delitefcentem A. 1416. d e t e x e r a t Franc. Poggius Bononiae edidit filius Joh. F r an
tifeus 1474. ni). H a n c editionem x x . circiter dein fubfe- c u t æ funt aliae, q u a r u m nulla e un d em Manilii t e x t u m e x hibet. S c a t e n t , quod idem de Manufcriptis q u o q u e v a l e t , le&ionibus variis e t c o n j et tu ri s C r i t i c o r u m , q u o s i n t e r , laudabili omni no diligentia, v e r a m l e&ionem refti- t u e r e conati f u n t , e t multis in locis r e ipfa r e f t i t ue r un t *
3
° f3
uß ‘ Scaliger e t Rich. BcntUjus, in aliis v e r o a u d a f t e rnimis i m m u t a r u n t , e x p u n x e r u n t et a d d i d e r u n t , ita u t poft o p er a m Bonincontrii, Turnebi, Carrionis, Scaligcri, J u
nii. Reinepi y H m tii, Barthii, Salmafii, P et avii, Vosßorum, Bentleji, Fayi et fuam q u o q u e , etjatnnum v a l e r e v e r b a Scaligcri fatetur cel eb er r imu s Pingre n ) , multa a nobis re- lifîa f u n t , quce feliciores indu [Iri as exercere posfunt. P a t e t hinc
q ua m vacillanti f un da me nt o n i t a nt ur a n i m a dv er f io ne s q u o r u m d a m i n t e r p r e t u m , q u o r u m n e m o Edmundo B urto-
no iniquior 0), de difficili e t afperiori ftilo M anilii, de
re-
pe-l ) J u pe-l io Firm ico M a tern o , qui vixit Im perante Confiantino M a gno ad manus fuisfe autographon M a n ilii haud improbabili co n jeftu ra
exiftimat P in g r é . qui F irm icum fuo in operv com m entariu m in M a n i
lium exhrbuisfe dicit, vel potius metaphrafin p ro fa ic a m , nom en Poetae licet reticuerit.
m ) N o rib erg e n f Edit, a J . R egiom ont, f. a. nota publicatam, pri
mam esfe atque A. 1472 vel 1473. prodiisfe, in fingulari comm entatione
A ltdorfii edita, probare conatus eft S c h w a r z .
n) In præfat. præftantisfimæ editionis, q u a m , adjuntta verfiotie
Gallica, Parifiis vulgavit tomis duobus. A. 1786 8 :0 .
0) In editione Londini impresfa 1783* ufum crim in atu r vocabulo ru m yeneranda aerugine tantum nota biliu m , au& orem locutiones
con-petitionibus f t i p ervacaneis, de verbis et loquendi formu l i s, vix apud alium Auguftei Æ v i fcriptorem invenien di s , e t q u æ 1'utit reliqua. S u p e r e s f e t modo Au togra- p h o n Manilii i n t e g r u m , e t evanefceret nullus dubito m a x i m a pars ledfcionum, q u æ hisce obfervationibus an- fam dedere.
Q u æ Poëfin pr opius fpe&ant et peculiares Dîda- sftici carminis v e n e r e s , plurimas esfe Maniliani, neque hi facile d en egabunt, qui Scaligerum nimiæ propenfionis f or te a r g u e r e n t in poet am, in quo perpoliendo to t vigi lias c o n f u m f e r a t , quu m de nominibus quibusdam fæpius r e c u r r e n t i b u s locutus addit: Hoc uno excepto nihil ad perfe
ctionem abjolnti operis in hoc auëtore requiras. In primis omnia ejus prooemia et 'nct^ey.ßocaeis, extra omnem aleam pofita funt. Nihil illis divinius, nihil copiofius, gravius et jucundius dici potefi.
S u bl imem, q u e m fuæ imaginationi elegerat, cam pum M a
nilius , e t q u a m a nullo antea Rom an o poëta traditam
difciplinam car mine comple&i aggresfus fit, ipfo in li mi ne P o e m a t i s indicat:
Carmine divinas artes, et confia fati Sidera diverfos hominum variantia cafus, Cceleßis rationis opus, deducere mundo Aggredior ; primusque novis Helicona movere Cantibus, ad viridi nutantes vertice filvas Hofpita facra ferens, nulli memorata priorum.
— -**- — — juvat ire per altum
A era , et immenfo fpatiantem vivere coelo, Signaque et adverjos fe lla rim nofcere cur fus.
E a Quod
to rta s et p uero vix ignofeendas in deliciis habuisfe contendit, verfus
fudisfe in fipid e s, cogitata ridicula, metaphoras ineptas, invita igitur
Qitod fotum novisfe parum eß : itnpenßus ipfa Scire juvat magni penitus prœcordia mundi: Quaque regat generetque fuis animalia fignis
Cernere, et in numerum, Phœbo modulante, referre.
V el e x his p a t e t Jlfanilinm Af tronomi cis v e r i t a t i b us immifcnisle p e r p e t u o A l h u l o g i c a , q u æ R o m a n a d u - d u m in g e n t e i n v a l u e r a n t , delibamenta, non t a m e n eo confilio, u t incautos falleret, fed u t e a , q u æ ipfe v e r a , fublimia et efficacia esfe o p i na b at ur , fuos p o p u l a r e s d o c e r e t p ). Hu ic v e r o efficio, quo ingenio e t qua dili g ent ia fatisfecerit, is t a nd em rite intelliget, c u i , d uce vel comite Pingre', non folum p a r t e s Ungulas m e t i r i , fed et jam t o t a m P o e m a t i s com pa ge m ani mo c o m p re n de - r e , fibi propofuerit. Sit quod delicatiores a u r e s n o n n u m q u a m offendant T r i g o n u m , D æ i n o n i u i n , H o r o s c o p o n , At UI a, D e c a n i a , C a r d i æ , D o d e ca t e m o r i a e t alia ej u s mod i lesquipedalia v e r b a </J, quod p oet i co o r n a t u , q u æ i n d u e r e n t u r n on fatis digna a p p ar e an t ligna triangula, q u a d r a t a , m a f c u l a , f emi nea, c o m m u n i a , c o n t r a r i a , ami c a ; A f t r o r u m in m o r e s et fata h o mi n u m at tiones ; coeli T e u
i-p ) S e d m ihi p er carm en fa ta lia ju r a f e r e n t i , E t fa c ro s coeli m o tu s , ad ju s fa loquendum eß ;
Nec fin g en d a d a t u r , ta n tu m m onilranda fig u ra .
L. I V . v. 434.
q) Futurum hoc praevidit ipfe P o ë ta , pprfpicuitati v ero , qu3m elegantiae bac in parte magis esfe (indendum r r ^ is f in e judicavit:
nec dulci,» ca rm in a queeras ; O rn a ri res ipfa n e g a t, contint a doceri.
E t ß qua e x te rn i re fe re n tu r nom ina l i n g u a , Hoc o p e r is, non va tis erit*, non om nia fle fti P o s fu n t, et p r o p r ia m elius fu b voce n o ta n tu r.
T e m p l a etc. tamen et in h is , r e ipfa nugis et inanibus fomniis dicendis, mirari non fatis poterit aequus quilibet l e f t o r v im ingenii Maniliani, qu æ materiei adeo fterili et f r iv o læ ta nta varietate et gratia exponendae fuffecerit, quaeque vel obfcure, vel copiofe nimis, diéta deprehenda t juv eni li f ervori eo lubentius condonabit, quo praeclarius in c e t er i s h unc feriptorem fuas egisfe partes perfpexe- rit. E t e n i m quae de figura Pphæriea telluris tra dit, de q u a t u o r e l e m en ti s , de eclipfibus lu n æ, de circulis fphæ- r æ c œ l e f t i s , de via laftea , de co m et is, de fignis zodia- calibus et conftellationibus ext razod iacalibus, quaeque his i n t e r p o n i t, d« exiltenria Dei conftanti ordine m o t u u m cœlef tium demonftrata r j , de origine mundi a Philofophi s diverfisfime ex p ü ca ta , de-vicibus im periorum e t p o p u l o r u m ma xim e cel ebrium, de viris et feminis G r æ c a et R omana in g en t e illuftribus, de reg ionibus, U ' bi b u s , littoribus et infulis, veteribus cog nitis, multi plicem e t in P oët a ju v e n e minime vulgarem eruditio n e m l o q u u n t ur.
E x o r d i a vel prooemia L i br o ru m e x t ra aleam po- fita esle merito judicavit Scniiger. Did et c : enim v a ins exi miam artem tertantur fit,gula, five mat<riern, five Hilum fpe&averis. P a n d u n t u r heic P r o g r e s f u s
cognitio-E 3 nis
r ) Nec qnicquam in tanta m a ris rft m irabile mole
Q uam ra tio , et certis quod legibus omnia parent. N u sq u a m turba nocet — — — — —
A c m ihi tam psccfens ra tio non ulla v id e tu r , Qua p a tea t m undum D ivino numine verti. N o n cajus opus e f i , m agni fed N u m in is ordo.
nis humanae, c e l e b r a n t u r primi A f t r o n o m i , q u o r u m indefesfa obfervandi asfiduitate
in te r im licuit cognnfcere tœlnm s) ,
r e c e n f e n t u r a r g u m e n t a C a r m i n u m , qu ibu s Homerus, He-
fird u s, aliique prifeorum p o e t a r u m nomi nis i mm or t a l i t a
t e m fibi p e p e r e r e , q u o r u m me ri t a n o n ta m æmul ar i c o n a t u s eft Manilius, q ua m p o ti u s, disjeétis, q u æ obftabant, n o n unius gener is i m p e d i m e n t i s , amoena luce ipe&an- dam p r o p o n e r e d o é t r i n a m , a n em in e antea poetice e x poli tam t ) ideoque asfimilandam u n d æ
occultis meditanti murmur in antris u)
I n t e r reliqua v e ro emi net E x o r d i u m Libri i v . in quo F a t i imperiofæ l e g e s , e x m e n t e S t o i c o r u m , dilucide c o m m o n f t r a n t u r . Q u o d ad f u m m a m rei a t t i n e t , fpecie v er i d ec e pt um fuisfe ( cr ipt orem , n e m o non vidit, po et i cam v e r o a r t e m , e x e m p l o r u m d e l e â u m et c o p i a m , di ctionis deni que vim et n it o re m quis non mir abit ur x j ? C e r t e
s ) L . i . v. 25.
L o n g a p e r asfidtias co m plexi fecula cu ra s.
v. 52.
t ) I n nova Ju r g e n te m , m a jo raque virib u s a u fu m , N ec p e r inaccesfos m etuentem vadere fa ltn s D ucite P ierides, L. m * v. i ,
m) L. i i . v . 53.
X ) Cæfarem in hanc (cenam producens dic it: Ille etja m coelo g e n i tu s , caloque r e c e p tu s , Cum bene compofetis victor civilibus a rm is f f u r a togce r e g e r e t, toties p rœ d iïïa cavere
V u ln e ra non p o tu it: toto fpc&onte S e n a tu , In d iciu m d e x tr a retinens nomen q u e , eruor e D elevit p r o p r io ; posjeut u t vincerere fa t a .
C e r t e ad m o v e nd am at ten ti one m IeAoris efficacius quid q ua m cogitari nequit quaeftione illa, qua feveriorem hanc disquifitionem or di tu r:
Quid tam follicitis vitam confumimus annis Torquemur que metu, ccecaque cupidine rerum; JEternisque Senes curis, dum qucerimus cevum Perdimus ; et nullo votorum fine beati
ViBuros agimus fem per, nec vivimus unquam ? Cumque fibi parvos ufus natura repofcat, Materiam finiim us magnce per vota ruinæ.
In Epi lodii s, 'nu^r.ßdiaeis vocavit Scaliger, q u æ plurima in hoc c ar m ine o c c u r r u n t , qu em adm odum etjam in De- fcriptionibus infignis eadem ingenii ubertas elucet. Sive r a r a m P y l a d is et Orefiis amicitiam collaudet, five pe- ftem A t h e n i s immane fævientern c o m m e m o r e t y ) , five q u a t u o r A n ni tempeftntum n at u ra m , officia et commoda p e r c e n f e a t , five An dr o me da m (copulo a df tr i& am , adnan-
tem fibi pœnam v i d e n t e m , Perfea vero fangvineis undis
in coelum u s qu e a marino monftro effiatis penitus obru t u m d epi ngat z ) pari facilitate et gratia q u æ dicenda esfent ubique expreslit.
Qui
y ) A lte r in a lte riu s labens cum fa t a ruebant. N ec locus a r tis era t medlcce n ec, io ta valebant, O s fe r a t officium m orbis ; et fu n e r a deerant M o r tib u s , et lacrym œ ; las fu s defecerat ig n is , A c tanto quondam populo v ix contigit lieres,
L. i . v. 8 6 r.
z ) Spe& abat p u g n a m p u g n a n d i caufa puella; am que oblita /u i, m etuit p ro vindice ta li S u fp ir a n s , animoque m agis quam corpore pendet.
Qui v e ro artificii M a n i l i a n i , in r e bu s divei fisfimis fuis u n a q u æ q u e coloribus del i neand is, ulteriora defidera- v e r i t d o c u m e n t a , p e r l e g a t L i b r u m V. cui p> imus, pei itis- f imor um Cr it i cor um judicio, pocfin fi r e f p e x e r i s , locus deb et ur . E t e n i m , quod ad C h a r a c t e r e s h o m i n u m defig- n a n d o s , ad i n o re s , p i o p e n f i o n e s , fiudia et molimina e o r u m , multiplicis adeo indolis et figviræ, t u m p er nof cen- d a , t u m defcribenda r e q u i r i t u r diut urniori experientiae j u n g e n d u m ingenii a c u m e n , e t ingenio fubferviens elo
qui i , vel m a x im e abdita et difficilia p e r t e n t a n s , et in lu cem p r o t r a h e n s , i ndul t r i a, in hoc poti sf imum libro M a r
co Manilio lauream p a r a v i t , q u a m ip-fe Horatius fuo n on
