D I C T U M H O S E Æ ,
c a p. x i i i : v . 1 4 .E X P L I C A T U M ,
DISSERTATIONE GRADUALI,
Qu a m, A D S E NS U AMPLISS. F A C U L T . PHILOSOPH. I N R E G . A C A D . U P S A L I E N S I ,P R Æ S I D E
M a o .
C
A R 0
A
U R I V I L L I
L i n g v a k . O r i e n t . PROF. R e g . e t O r d . S. R. S. M.PURLICÆ SISTIT DISQUISITIONI
A N D R E A S I S A A C U S B O B E R G , U P L A N D U S , I N A U D IT . G U ST. MAJ. D. IX JU N II MDCCLXX1X, B O R I S A N T E M E I 1 D 1E M S O I I T I S . U P S A L I Æ , Ap l d Jo h. Ed m a n, D i r e c t, e t R e g. Ac a d. T y p o g r
❖
o &
§. L
Q
u e m a d m o du m fingulis in conci onibus, Propheta HoPea, decem potiffimum tribus Israëlitarum, a duabus ceteris, qua civile imperium, revulfas du- d u m , Sc multiplici dein labe crim inum infectas, jubente N u m i n e , coarguit, fie & XIII capite, Rphraimi polito n o m i n e , qu o & ufus ante fuerat, hos in primis repre hendit, qui ad Ephraimiticam, utpote praecipuam, tribum, huic que jungas n o v e m referebantur. Vefanam accufat idololatriam eamque maxime fui fle ofttndit, quae jam n unc in exitium praecipitaverat, univerfam denique gen tem funditus abfumturum. Scelus demonlfrat efle eo g r avi us , quo eminentioribus & continuis magis benefi ciis, a disjecta usque Ægyptiaca Pervitute, ad ea demum, quibus nunc vivebatur, te mpora, complexus Deus fue rat i m m o rig eru m Jicet & rebellem populum, quoque hic foediori perfidia reftitaverac ubique, ne ad unicum illum auxilii auctorem, a q uo jam olira disceflerat, reduci fefe ullis amplius monitis aut lenitudine miPerantis Dei pate retur. Itaque tametfi differri adhue aliqua m ora o p o r tebat ultimi exPecutionem Pupplicii, erat iftud tamen cer- tiflime a dventurum. Efferæ inftar belluae irruer et , u n dique adgredientis, dilacerantis, devorantisque. T o r m i na invaderent, qualia Punt parturientium, & e quibus fe eripere n on magis poflent perituri, quam e matris utero proditurus foetus difficilis periculum partus mitigare queat aut avertere. His proxima Pequuntur v. 14. onsx Sik» tdmo' o n j Swp 'n« nio cjSnjk mao quæ quia
A 2 dub
c5?3 \ a t
^ ; 4 v
du bi tati onem m o v e r u n t Interpretibus, q ua m in p ar te m inteiligi debeant, q ui n & a multis tra£la in alienam v i d e n t u r , haud indigna fuer int , q u o r u m interpretatio ac- curariori examini iübjiciatur, fi m o d o polliceri taie aufim e g o ab ingenio deftitutus n i m i u m & uberioris d o if r in æ copia. Q u o d fi faverinc ta men Benevol i L e p o r e s , ro - g an ti que veniam indul ferint, n o n i na n em penitus n a v a tam o p e r a m licebit fperare.
§. » .
Utr iusque ver bi max & bsux, quæ m o x initio legun* g un tu r, fignidcatio, per lè fpeclata, nihil habet, q u o d d e tineat. F.lle ma redimere foluto pretio, & bai ju re cognatio
nis rem fibi debitam vindicare, e locis Biblicis aliis, q u a m
pl u r i m is , manifelt o c o n l la t, t u m latiori n o nn u m q u a m fenfu u t r u m q u e accipi, ubi de liberatione e m a l o qu o d e m u m c u m q u e legitimi & potentis i nt erventu vindicis f e r m o fuerit. Vid. 2 Sam. I V: 9. Job. V : 20. E C X L H I : i . PC CVII: 2. Contra in Sini? & niD n o n una a m b i g e n di ratio. Priori v o c e facris Icriptoribus haud r ar o a p pellari f ep ul cr um, vel potius def un ct o ru m c om m u n e m q u a m d a m veluti manfi onem, liquet e Gen. XXXVII : 35. EC X I V : 9, i i, 14. Job. X I V : 13. &c. Sed nec défunt e x e m p l a , quæ e v i n c a n t , fumi pr o do lo re & affliftione vix tolerabili} q u o r f u m referenda 1 Sam. II: 6. Pf. XVIII: 6. L X X X V1II : 4. &c. T u m de improbis in Sjkp disjectis aut disjiciendis ubi agitur, verifimillimum fueric, juxta refpici ad f u p r em a m , d eb it amq ue nefciæ corrigi impietati, poenam. Ea certe videcur fubefle Pf. IX: i8- X XX I: 18. Prov. XV: 24, nec dubitavit Abarbancl in loco jam noftr o expli care o m ’«ni? by de poena Gebennce. Altera voce nm defi- gnari mortem l e g im us , nu nc naturalem, & ex hac petita m e t a p h o r a , rei cujuslibet i nt e r i t u m , & illum q u i d q u i d accelerare poffic, n u n cspiritualem feu v i r i u m om n i u m ad facienda ea, quæ D e o placeant, o m n i m o d u m defectum,
n unc cut cm am et ia m , quam fubibunt perenni miferia, qui daram in Chrifto gratiam, pertinaciter contemferint. L o n g e autem difficultas major in affixo, quod utrique v e r b o o i a x & dSkjk adhæret, atque in fubjedo, cui affi x u m illud tri bu end um , quippe q u o d in F.phraimitis, a Pr o ph et a toties antea reprehenfis, populoque Israëlitîco, unice q uærunt haud pauci, ad h u m a n u m extendunt ge nus univerfum alii, quoad huic patet reclufa, per Serva tor em o m n i u m , falutis via. N e c mi nus dubia vocula 'rm. N a m cenferi n o n m o d o poterit, congruenter H e braeo f er moni, i p e r f fing. fut. Kal, pereunte, uti folet, n, tertia in radice littera, q u e m a d m o d u m docuerit v. 7, & interpretatus proinde eft Hie ronym us in verfu noftro:
ero} fed & patitur q u o q u e , ut fumatur inftar particular rogandi, quay en d i, exprobrandi, q u a m vim cxferi in e o
d e m ho c capite v. 10. fimiliter elucet, confentientibus a n t i q u o r u m interpretum lingulis; unde & in verfu etiam nof tr o apud LXX, Syrum & Arabem habemus: ubi? Q uod (equ it ur , ■pn, fi ad folam formam Grammaticam exiga tur, verti poflet verba tuay uti etiam explicuerunt Rabbi- ni. N e c fcio an Chaldæus idem fpettaverlt, qui a littera difcedens longius pofuit: SiüpS pm ’-»rro vv erit verbum vie.
um adverfus eos ad occidendum. L X X dedere: &x.ri as ju s tuum^ judicium, c au [fee allio, pana ; Syrus: yZ.Q.Dl victo* ria tua; Arabs: p œna tua. V e r u m aderit eadem f orma y w , fi a peflts d u c a t ur, nec impediet, q u o d alibi in H eb ræ o codice, fignificatu eo, non reperiatur plu rali n u mero. Peftem haud dubie cogitavit Hieronymus, d u m ve rtebat: mors tua. I m m o & prteeunte Arabifroo, q u o docemur, ( / jo *m fignificafte in origine pofticam par
tem & tf/Vo mart calcar avis, hineque potui (Te norare etiam f t imulum, aculeum, prcefertim q u u m commodiffima tum
oriretur ratio etymologica, cur armata aculeo apis di^la fit Hebræis m m , minime erit ablonum, in verfu n o ^ -o
p a i p è r : Jiimuli tui exp on er e & pluralis f o rm am numeri ulurparam cr ede re , ad v i m noxæ, d e qua agitur, inten* d c ndam. Æ q u e anceps to pop, q u o d nifi ter extra hu n c l o c u m , videlicet Deut . XXXil : 24. E C XX V 1 1 I : 2 . & Pf. X C I : 6. n o n o cc ur r i t , in fingulis a u t e m h o r u m denot at i m m i n e n s exitium ab enecante, five cont agiof o m o r b o , five pefiilenti vento. Quare in f enf um haud longe a b e u n t e m r eddiderunt LXX: Kévrçcv Latinus: rnorjus tu -
u s; Chaldaeus : kSjhS ad disperdendum; Syrus:
ftimulus tuus; Arabs: <£&£==> fpina tua. A ft quia scip,
ut d o c e n t A rab es , in origine elt fecare, fuccidcre, q u o d transferri poterit ad d e n o t a n d a m forti tudinem victoris, h o l t i u m perrumpentis & fuccidenti« agmina, n a m & L e onis Arabibus epitheton aiaiprq p r o n u m habeatur,
viSioriam q u o q u e interpretari, h au d aliter, atque e
q u o d pr opr ie eft fre g it, » fraSlio teritur iisdem p r o
viSloria, tefle Elmacino in liiftori a Saracenica. D e n i q u e
u l t i m u m o r o , liberius pro m o r e fuo explicuit Chaldaeus; nnJD ’iud^ p^ox tollam gratiofam prœfentiam Maje f t at is meae
ab illis , conjolationem a n t i q u o r u m ceteri. N e q u e t a m e n
mi n u s i d on e um, poenitentiam, mutationem confiln fubfiitu- ere, fiquidem f o r m a illa nominalis, alio in loco n o n re- p e r i u n d a , æq uo poffit jure n o t i o n e m tS d h j in Niphal tueri , quæ elt poenitendi, quam conl ol and i alteram in Pi- hel f requent ari folitam. Ac fuifie infuper, qui der iva- rint a n» quiefeere, & o finale putarint affixum 3 perfi plur. dilcimus apud R a l c h i u m , qui conjecturam eam r e j i c i t , p ropter ea, q u o d tonus vocis fit in penultima & o v ocal em b r e ve m h ab ea t, q u o r u m ut r u m qu e oflendit o efle radicale.
§. III,
Disparem hancce in v o c u m plusculis fignificationis
varietatem fecuta eft diverfa a variis tentata (ènfus con*
t i b u s , tum in u n i v e r f a , quam tria ilia co m rd ednntur, per iodo. A tqu e primo quide m: oSnjn n ma d i s k Sin» t ö praeteriti vim nonnulli intulerunt, ac li voiuiflet Propheta D e i n o mi ne edicere: ftudui boc ego dudum & fpedavi, u t e malis eos omnibus vel graviflimis eriperem, im m o r ed emi flem & vindieaffem d u d u m , fi m o d o ad m e re- verfi meis fe fideliter legibus fubjecifient ; vel etiam : ja m diu hoc egi, fæpe illos, e periculis fervacos longe teterrimis, vindicavi. Mens ea Rafchio & Davidi Kim - chio. C onfequens his ergo, ut minarum inftar, tum pro x i m u m c om m a : Sin» p a p ’h n nm y w t i n, f u mt o ’rm, tam
q u a m foret i p e r f fing. tut. exponerent: nunc v e ro m o r tem e go & ext remam tibi perniciem inferam, q u a n d o qui de m pertinaciter m e afpernaris; tum tertium, injun- d a fentencia, priori conf ona, redderent: non me pocni- tebit fupplicii, q u o te fum perditurus, non milerabor amplius, fiet n u m q u a m , ut falvus evadas. In hanc par te m poft Ca lv inu m & T i g u r in o s iverunt etiam Chriftia- n o r u m quidam alii. Mirantis & interrogantis effe pri m u m c om m a Cenfuit Abarbanel. Quoniam ita fe res ha
lf eat , ait, qu oni am m e offendere perpetuo fcelere fiatu-
t u m illis elt, congniensne aut œquum foret, ut e poteftate in
ferni eos redimerem, ut e viorte vindicarem? Quae interro
gatio pofiulabat fane, ut in fecundo & tertio commate, a Rabbinis nuper did is n o n recederet. Omnibus autem, qui h u n c in m o d u m capiunt, necefie efi:, ut ad Ephrai- mi tas, de quibus egerat in eodem hoc capite Propheta, d i d a q u o q u e velint, quæ verfu noftro continentur, hoc eft, ut affixum, utrique v e rb o adhaerens, in primo c o m m a t e , ad Ephraimitas applicent. Sed & faciunt idem, q ui futuri temporis urgentes in utroque verbo fignifica- ti onem, bene vo la m fubefle promiffionem ducunt, ita qui d e m u t non Ephraimitæ m o d o populusque Israëliticus, fed & J u dæ or u m gens omnis liberanda vindicandaque c o m
pte-t
ü ) 8 ( i l
prehendantur. Q u u m q u e o r iu nd am inde inf i gn em falu- t e m definient, r ed it um allegant e captivitate Babylonica, juxtaque r e d ' t u t a m Judæis publicærei illuftrem o mn i n o fe licitatem, cujus fimiliter fa&i fuerint participes, qu o t q u o t e decem tr i bu b us , in remotiores oras ante a b af t i , nan- cifci t u m occafionem demigrandi in Palædi nam potuis- fent. His ampliora m e di t an t u r , qui litteraliter q u i d em eo ducere c on t en du nt diefta Prophetæ de D i v i na patefa cienda mifericordia; at, Judææ genti qu id q ui d tu m c o n tigit recuperatæ civilis libertatis a de rt æq ue purioris reli gionis, t y p u m fimul fuide d at uun t abfolutiflimæ & h u m a n o generi univerfo profuturæ r edemtioni s pe r M e d i a m disje&æque pariter, mor ti & inferno q u æ fuerat in mi fer os, poteftatis. V e r u m nec d e f u n t , ipfos inter J u- d æ o r u m vet udiores feriptores, fi q u i de m R a y mu n d o in P u gi one Fidei pag. 485 & 489j & Petro Galatino de Ar ca nis Catholicæ Vei icatis Lib. VIII. cap. 21. habere fidem li cuerit, qui Mefiiam proxime f pe£Undum d o cu eru n t , nèc in Chridianis, t um antiquis, tum recentioribus, qui fim- pliciter Evangelicam p r o m i d i o n e m i nt e rp r e t a n tu r , luci- d i d i m o ver if i imo qu e event u comp let am in R ed e m t o r e or bis , Dei filio, Jefu C h r i d o , n e qu e adeo in loco, qui eft fub oculis, v olui de Pr ophetam aut prædixifie libera t i o n e m aliam. A t q u e haec q ui de m int erp ret at io , q u u m mihi fane videatur ceteris praeferenda o m n i b u s, u t po t e verbis ipfius Prophetæ & a r g u m e n t o r er um, quas pertra- «flat, conveni enti ffima, explicandæ p orr o rationes e r un t , q ui bus nititur, ex g e m i n o fonte illo ultro profluentibus.
§. IV.
Erat Prophetæ n o d r o , haud minus ac ceteris, fub Veteri Foedere, propofitum D i v i n o confilio, u t ad v e r u m D e i c u l t u m , & p e r e n n e m , q ua m is unus largitur, falu- t e m , futn quos illi coram h o r ta ba n t ur , t u m quos v e n tura ferret ætas, adducerent p a r t i m , p ar ti m in e o d e m
con-co nf irmarentur. Ttaque n o n minis utuntur foluro, ad per terrendos ab inflanti exitio immorigeros, fed & crebro infperfis Divinæ clementiæ & miferationis pignoribus tefi ficantur, n on quæri aut agi a lupremo Numine, a uct ore & patre o m n i u m , nifi ut vere & conftanfer felices, Illius fub im perio, ev ad m t cun&i, qui fe ipfl n o n perdiderint. In noftro igitur, tamecfi fui aevi h or r enda corr uptio urgebat, ut coërceri dominantia fceiera & caftigari, & im m inenttm poenam tantum n o n ubique ingeminari legamus, haud praetermifiC t a m e n injungere folatia & v tie n a, de ingenti bene ficio illo, quo poterat unice recuperari mortalibus amiffa integritas. Emicant htre talia Cap. II: 18, ad finem u sq u e capitis, III: 5. X: 12. XIV: 2, ad finem usque. Q u i d ni e r g o , in concione pariter e a , q u a m verfamus, m e dia iiver tonit ua, adverlus rebelles, vindicaturi fuam g lo riam N u m i n i s , interpolita puretur recreatura & fer- vaf ura ceteros pattntiiTimæ conldantifTimæque promiffio gratiæ? Præccfi'erat proxime, v . 4 & 9, repetita aflevera-
t i o , qua m o ni fratur, nift in D eo, nihil usquam reperiri opis & auxiiii, ubi æqua improbitati poena irruerit, v. 10. fruldra futura quæ dem um cumque arrogans fibi huma na indudria druxeric præfidia, & v. 13. lub imagine pro dituri e matris utero foetus, idem haud dubie inculcatur. Q u a m n e heic c o m m o d e igitur, quamne efficaci confe- quenria Pubjungrtur promifliim, fore tan en fub infupe« rabili hominibus angulha, ut, qui (olus polTet, Deus ipie intercedat con fummanda de luis æque ac humani gene ris infefhflimis hoflibus victoria? Quum igitur nulla ejus mo di , quæ alibi adfuerit, & forte etiam in noflro, cap. V I I : 13, cogat ratio, ut futuri notionem temporis heic def eramus, quin & tota potius feries Prophedc« oratio nis illam pofhilet, necefle eft, vertamus max & Smk in fu t u r o : redimam} vindicabo; ncc erit, five uiui vocum earum Biblico, live rei ipfi alienum, ut cogitatio loluti pretii
redemtionis, & juris, in cognat ione politi, r edimen ti s ac r e d i m e n d o r u m interjungatur. L eg i t u r u t r u m q u e v e r b u m , haud diffimiliter fibi m u t u o r elpondens, Jer. X X X I : i i , ubi felicitas Nov i Foederis e x p l i c a t u r , & Job. XXXI li : 24 expreffa fit me n ti o rS 1*32 pretii redemtionis. Q u u n o q u e d em per fe pateat, in Siat? & nio n on polle i i mp l i c i t e r den ot ar i naturalem mor iendi neceflitatem, e qua exfolvi, nifi per miraculum, n em o poffit h o m i n u m , fumi u t r u m q u e oportebit, vel metaphorica vi, pr o malis quibus d e m u m c u m q u e gr avioribus & letiferis, vel fortiori ea, q u a m habet mo Gen. II : 17, q u a m q u e ad mi tt er e etiam Smt? o m n i n o po te ri t , naturalis n o xa m mortis fimul complectens. U t r a ex duabus cenfenda probabil ior, elucebit, ubi affi x u m d i definire gemini verbi licuerit. Ilto a u t em aut Ephraimitas intelligamus, q u o s q u e his Propheta a n n u m e rat Israëlitas reli quos, aut Jud ai cum p o p u l u m o m n e m , aut h u m a n u m , qua patet, genus u n i ve r f um . Israelitis, q u o a d foli fpectanfur, r e d e m t i o n e m adeo p o t e n t e m & co nfpic uam evenifle, qual em heic v e r b a inferunt, & al t e r u m praefertim c o m m a decl ar at, nullius hifioria aevi c o m m e m o r a t . Fac, e or u m vel p l u r i m o s , finita B a b yl o nica captivitate, in patrias c u m Judæis rediille fedes, h u jus licet rei no n fit adeo certa fides, fuerit illud t a m e n le ve n i m i u m nec o m n i n o d i g n u m triumphali illa excla ma t io ne , quae m o x adjicitur. Sin Judaeam g e n t e m t ot am con li der aver i mu s, illa q u i d e m , in p ar te , qua t e ne mu r , Propheticae concionis, aperte & definitius n on appellatur. A t q u e m a g nu m licet & illultre providentiae, qua dilectum flbi p o p u l u m tuebatur N u m e n , d o c u m e n t u m habeamus, q u o d l on g o prelTum exfilio in priffinam libertatem alle- ruit, erat nihilominus t e m p or ar i um magis levamen, q u a m fufficiens & o m n i m o d a liberatio, concefium parandae po tius per Mefliam falutis cautla, q u a m e malis pereuntis aevi o m ni b u s vindicandae g ent is ; prtefertim q u u m infe- cuta clades, quae per tot fecula adh uc affligit extorres,
faci-faciat, ut quidquid præcefferat otii & felicioris fortis, am plitudinem D i v i n i , quod nunc con tu em ur, promiffi
m in im e exaequet. Superefl ergo, in Propheta noftro in-
telligenda, humani generis, quanta um quam fuit ericque,
fuboles. Haec eft, cui per u n iv ed u m Biblicum codicem
pollicetur D eus non perituram gratiam, quamque & præ- ftitit fan&idimo m id o Redem tore, adeo efficacem D ivi- naeque congruentem gloriæ , ut quantum demura cu m q u e pati necefle fit, fub mortali (cena, periculorum & c o n flic tu u m , tametfi fatifcencis vices corporis fubeundæ c u n c tis, quam qu am , Israëliti:a non m in o rem , impieta tem graffari latiffime & obniti dolendum fit; poffimus
t a m e n , qui D e u m rite colimus o m n e s , Sin» Ta
e poteftate inferni & mortis, e culpa, quæ utriusque poe-
nai genus meruerat, redemti vindicatique, quod fecundo inefl c o m m a t i, sloriari: Sin» -pop tin nio "pan tin ubinam
aculeus tuus, mors, ubinam vicrona tua, infeine? Scilicet
-viN, q u od dubitare tantisper liceat , an occurrat in H ei braismo Biblico, tamquam i perf. ling, futuri, fine prae- m i d o i, fumi poflè indar particulae, com m onflrat ver-
fus io . Ac fi & hoc exem plum (urriperc conarentur,
qui ad rvrw referunt, m inim e tamen fequeretur inde, ut fuifle uiitatior non credatur vocula Hebræis, ubi viva florebat lin g v a , unico licet in libro Prophetæ noflri lo
cu m invenerit. N e q u e v e r o propterea ortam ab tpn,
transpofitis litteris fufpicari oportet, fi quidem habent
Arabes eodem litterarum ordine, v e l j * 1 particulam
in ridendo ufurpari folitam. Cujusmodi c-ffeffus afper»
nandi exprobrandique fi injungatur, non m o d o diftin- gv enda a vulgata rvx e rit, fed & majorem vim afferet, n o n infvetam his, qui in devictos hodes triumphum agunt. Ex e o au tem , quod ambo ms« & Snjn pofita in prima perf. fut. pra?cedunt, m inim e inferendum, quod vik pariter non ede nifi verbalis forma ejusdem temporis
& perfonæ podet. Si *pai a nn peflis derivetur, quod
ind-indoli lingvæ, o mn i ex parte, confentit, p ote ri t n on m i l e G ræc e verti ksvtçov ft imulus, aculeus, neqiie a d e o o dus erit cum D r u ii o p*n, q u o d aeque (limulum n o t a t , h u c c o n f e r r e , aut cum Pocock io Arabismum ur gere folii citius,- in re licet prælenti valde etiam o p p o r t u n u m . N a m uti Orientales aculeum, Jlimulum rebus t ri buunt, quibus fubfit
noxa gravior, fie & Graecorum nonnulii t o xêvrçov v i d e n tur ufurpafle latiori fignificatu. Q u o d eft in noflro, cap. V : i a , apT putredo, L X X ver te runt r.évrçov, obf erv an te
Cei. Ernciti pag. 273 Opufc. Philolog. & Crit. Simii ter q u o d m o x fequitur Dup iisdem xèvrçov eft, q u a m q u a m pr o prie h o c fignificari Hcüræa voce haud pater, & Prov. XXV f; 3. ano frenum q u o q u e y.tvrçcv redditur. Aquila am nnjna, Pr ov . X I I : i 8 ? transfofjiones g la d ii yÀvty\\jl<x fxayjxiqus ex*
plicuit. Victoriam v e r o q u o minus relpiciamus in :up, voci s ipfius poteftas, quoad Biblica, pauciora quamvis, loca & Dialecli e am exhibent, haud magis prohibuerit, q u a m discrepantia in v er t e n d o a n t i q u o r u m i nt er pretum, quo s five propriam, five loco cuilibet m a x i m e appofiram, u n g u l a r u m v o c u m figni ficat ionem, haud faoe vel intel- lexifTe u b i q u e , vel exprtflille d ep r eh e nd u nt ur . Sufficit, pofuifle hos nihil, q u o d n on c o m m o d e ad vi&oriæ n o t i o n e m queat applicari, aut illam fubfequatur. In ult imo c o m m a t e , a m fenfu pœnitenti<sy aut i n f e x i , apud vindi c em, alterutram in partem, animi, Tumendum, c on veni t int er plerosque. R abb ini d u d u m huc attulerunt J e f. XXVI : 3. X L I I : 10. njnn Sx 'nem pernitet me immijfoe calam itatis. fctfi au te m fr eq uen ti or lit hare de D e o in Sacris fer io to* ribus l ocutio, ubi denuntiata ante poena intelligitur c o hiberi ita, ut ipfo o p e r e n on fequatur, ta men »n benefi cis etiam promiffionibus reperitur adhibita Jer. XVI II: 10. P f C X : 4, quin & Gen. V I : 7 , pariter ac 1 S im . XV: i i , 35. occu rr un t ‘nom & a m in r e , q uæ p œn æ inftar
aut m i n a r u m reputari nequit. Nec conjoint innem qui v e r t e r u n t , aliud v i d e n t u r voluilfe, q u a m fore m i n i m e im» m ut a
n-& ) O ( I S
m u t a n d u m , futurum irrevocabile, quidquid legitur in p r o x ime antecedentibus. Ef LXV: 16. de nuitmn nnsn, quae afflixerpnc olim Dei populum, angufiiis, pollice ur Deus »rjra nnw 'a, abfcondita erunt ab oculis meis, non ex» fi lient amplius. Haud aliter noftrum »rpo ino’ aru poeni
tentia abfcondetur ah oculis meis, nu m q uam me poenitebit
promifli, exfequar & faciam, ut fit futurum beneficium p e rpetuum. Itaque non poteli hic in mentem non ve nire Paulinum illud Rom. XI: 29. oc/ueTcc/uitAïjTcc rd yjx-
Çic-pixTot x&f Tt v.Xr,<Tiç rte ©f£. Qu æ promi lia d udu m in
Jelu Chrifto, nunc, ipfo opere redemtionis, confummata D i v i n a mifcricordia, crque perennis erit & immutabilis, at que æterna funt, quæ in Deo veneramur, omnia.
§. V.
Haud equidem repeiio, quid huic interpretationi o p p oni aliqua poffit fpecie verilimilitudinis, nifi unicum i fi ud, q u o d , qu um cetera in Propheiæ concione noflri Jsraeliticum proxime fpeftent populum, rerumque, qua lis t um erat in illo, habitum, cenferetur inopinum nec latis cohærens, fi medio in fermone dilabendum efibt ad peregrina & aevum illud, quod ab ætnte ipfius Prophet« ma2.no intervallo diftabat. -Enimvero prrcierquam quod antiquiffimis in feriptoribus poldulari nequit, ut idem pe nitus or d o fententiarum, eadem diftributio dicendorum fefe offerat, quæ recentioribus dein vifa commodior, m u l t um q u o q u e interfit, necefle eft, inter orationem fim- plicem planamque & grandibus illam concit m affeci i bus, cui n on m o d o proprium, fed &laudibile, nunc præfen- tia contueri, nunc in præterita etiam & futura abripi, ex q uo poni haud pauca oportebit, concifa, interrupta, inexfpe&ataque lectoribus. Neque tamen exinua & uni ce optabilis falus illa, aut aliena erat a populo, quem p ro xime alloquebatur Propheta, utpote in eo quoque profutura multis, aut nexum nullum habet cum parte concionis cetera. Q u o pafto vidtri poilic optime
fen-Centire antecedentibus, explicare initio §. IV. ftudiî. S e quit ur a u t e m , interjectis duobus m o d o verfibus, gravis & folatii pleniflima adhortatio, ut refipifcerent, ut pecca ta confiterentur, ut Dei unius i mplorarent o p e m , huic- q u e fe totos crederent. Declarantur P r o p h e t i c o fiilo ori- tura inde veriflima b o n a , quas ne concipi fe q u i d e m p a t i u n t u r , mfi fpes data certa fuifTet re d e m t i o n i s & li berationis talis, qualem m o x ante defcri ptam putemus. Ac fi, aliter v er f um nofirum qui accipiunt, nec nifi e x t r e m a m in eo perniciem denuntiari rebellibus, a r b i t r a n tur , c onf vet udinem in Prophetis reliquis, q ua læta trifti- bus permi fcent ur, infuper h abuer int, cauflàti, in Hofea n u n c filum orationis vifum iri penitus a b ru p tu m, fi m i tiori cuipiam promifiioni detur locus, vel lem fane ex plicent, qui fieri tamen potuerit, ut in m o x fequentibus, in epi l og o veluti totius fcriptionis, ub er r im æ atrexeretur in d u l g e n t i s c o m m e m o r a t i o , qua f u mroam denique & p r o p o l i t u m ul t i m um c o nc i on u m fuarum o m n i u m P r o pheta demonfirar. Contra, qui a dm it t un t q u id e m a m a lis & calamitatibus proprie d i £ h m attingi liberationem, fed ad folos refiringunt Israëiitas & Judæos, r3tiones, fi q u æ fuerint, e xpr oma nt , quibus p r o h i be r e m u r latius ex tendere, in Auëtore, q u e m eft certifiimum, n on unis Ju- dæis Di vi næ confilia & ftatuta O e c o no m i æ expofuille, q u e m q u e his a n n u m e r a n d u m n o v i m u s , quos de fe fcri- pfilfe teftatur R ed e m t o r unicus Luc. X XI V: 44, afleverantc i d e m Apoftolo P e t r o , Aët. I II : i8- Ajunt illi, voci bus
h'.KV & nio, floridiori flilo, non fignificari litteraliter, nifi
vincenda atque abigenda pericula, Israëliticæ J udææque reipubljcæ inimica. Verum fi & t um necefle fit., m e t a p h o r a m in utraque v o c e concedere, quæ p o r r o impediet neceflitas, quin utrique permittamus a m bi tu m eum, q u e m totius (vadet Propheticæ d o & i n æ analogia, & Divina, in juvandis non m o d o affliëlts, (ed & æter num fervandis, mi- fericordia ac potentia oftendit. Qui t ypum fubefle largi un tu r
Unfur augudioris indaurationis, haud rejiciendi quidem illi penitus, at rogandi juxta, cur ad eum confugiamus, q u u m in verbis ipfis, uti capi & intelligi non invita pot e r u n t , adfint o m n i a , quæ ablolufæ fub N ovo Foedere re- d e m t i o n i exarte conveniunt. Itaque hanc in fententiam c onfpir ant q u o qu e Interpretum illi, quibus fixum hæret, utr iusque Divini Foederis m a nife dam contemplari harm o n i a m ; nec fateri p u d et ,- d ec erp ta ex iisdem mihi, eque C o m m e n t a r i o præfertim in Prophetam no d ru m dortidi- m i Pocockii,> plurima eor um , quæ adferenda habui.
§. VI.
C e t e r u m , fi, ut mihi quide m videtur, in Hebræo tex tu verfus nodri, nihil legitur, quod Ev&ngelicæ prormflio* ni no n favear, con tu en da m que eam præbeat, grande por r o interpretationi pondus accedet, ubi animadvertimus, e o d e m penitus fenfu fumfifiè Paulum A p o d o l u m , & ad par ta m in Ch rid o nobis, ab omni genere hortium, virto- riam retulide. Q u u m enim in eo erat, ut m ortuorum de* m o n d r a r e t refurrertionem i Cor. XV, multisque ufus ar g u m e n t is extra o m n e m dubitationem pofuerat, fubjungit V. S4, S 5 : T o r a y e v r fa sT U t o K c y o s o y e y ^c c fx fx è v o s' y,x t s71c$y] o âcc-
Voctos iis v7k o s. FIS (TU, S o c v tx r e , t o x î v T ç c v j II S ce, asdrç, t c v7y.c s*,-
tum eveniet in refurrertione videlicet m ortuorum, quam
deber i acceptam virtuti refurrertionis Chridi, v. 12, feq. Ap od o lu s evicerat, qüæque tum e noxa naturalis mortis,> t u m e culpa, meritura æ t e r n a m , redemtos in Chriftum credentes vindicatosque pleniffime patefaciet, id'quod fcri-
ptum eft: abforpta efl mors in vi Ei oriam i ubi aculeus tuus, mors, ubi viEloria tua, inferne? q uor um alterum fumtum e
cap. XXV : 8. Efaiæ, alterum totidem verbis repetitum e l oco Prophetae nodri, qu em d u dum explicuimus. Q uod q u u m ita fefe habeat, erit fupervacaneum disquirere, utrum e m e m oria tantu m allegaverit A podolus, an e codice, u t r u m H ebræam fecutus fit originem, an verfionem Grae cam S e p tua gm tav ir ale m, utrum allufide tantummodo ad
nudam-i m d a m phrafnudam-in judnudam-icetur, an probantnudam-is nudam-inftac dnudam-iftnudam-i attu- liffe. N a m ad p r i m um q u i d e m q u o d attincr, juxta atfti- mari poterit, five memorit er, five e l i br o addu&a v er b a cenfeantur, q u on ia m Hebraicis Græca con fon ant . S ec un d u m fi fpectetur, palam eft, H e b r æ a m v er it atem exp ri mi , f i qu i de m, huic q u o d r ef ponder e n e q u e a t , interpretatio noftra nihil habuerit, & Septuagintavirali verfioni v er b a Apoftoli haud rtque conveniant. Etfi e n i m in q ui bu s dam codicibus Græ:is N o v . Ted", p r o x.évrçcv p r i m o l o co legatur vmvj, & contra pr o vhv\ f ecundo l oco y.hrqov9 e u m q u e in m o d u m q u o q u e vertit H i e r o n y m u s , t a m e n o p p i d o pauci funt illi codices, r e ce p ta mq u e a d e o lectio n e m foliiciraie n e q u e u n t ; t u m H i e r o n y m i a n æ o p p o n e r e fas eft Syriacam Verfionem & A r a bi ca m, q u a r u m ambas v ul ga re m Græcam tuentur. In tert io, ambigi n o n pot- eft, quin rei ipfius prob at i onem e Propheta duxerit Apo- ftolus, fi v im a r gu me n ta nd i , qua u r i t ur , confideraveri- m u s , fique fumere mihi liceat, int erp ret at io nem, q u a m attuli, Hofeani d i f t i , l onge h ab e n d a m p r ob abi l io rem, q u a m judicari ulla earum p o f t i t , quas e x h i b u t r u n t di- verfa fentientes. Q u a m o b rem jure m e r i t o q u e defina- m us in verba o m n i u m idrima Prop'neræ noftri cap. XIV. 0 3 h v y 0'r»ai 0 3 ttV o-p'iïi nirv "333 o n » ' reEiœ f i n t v ia
f e bova; qui f e t t u n t ur v e n tutem , in iliis am bulant ; fe d c o r« ruunt in iisdem p r avarie a t or e s , utpot e quibus c ont i net ur
r at i o , cur redemtioms ac liberationis promiffar felicitate f ruan tu r alii, alii eadem excidant; t um in Apoftoli illud :
Too èe &F00 yooçiç t o o iïtdovn ij/juv t o vIy.cç èioc rS Ku^/ÿ ry.cbv
’ivjaîi XçisS, gratins perjolvamus Deo, qui vitto ria m dédit nobis per Dominum noftrum fe ju m Cb r iß um.