l o NUM P O S S IT E X PHILOSOPHIA ÎIEGELIANA
IN U SUM RELIGIONIS C H R ISTIANÆ ANIMI IM M O RTALITAS PRO RARI
D ISQ U ISIT IO
yUAM
T H E S IB U S THEOLOGICIS VARII ARGUMENTI SUBJUNCTIS E X SPEC IA LI SACRÆ REG. M AJEST. GRATIA
V E N . 3IAX. VENER. FACULT. THEOL. UPSAL. P R O E X A M I N E P A S T O R A L I
P U B L IC Æ CENSURÆ SU BM ITTIT
HAO. PETR US W ILHELM. AFZEM US
V IC A U . R E G . A C A D . B1BL10TI1ECAR. FA C U LT. PII1LO S. ADJU N C T . O R D . R E G . S O C IE T . A N T IQ U A R . IIA FN . MEMBRUM
R E S P O J S D E N T E P E T R O S T A R T L I N G
O S TR O G O TH O
1>' A U D ITO R . EC C EES. DIE XV JUIN’. MDCCCXL1II. I I . A . M. S .
U P S A L I Æ
A / , i.i-S ‘ : A H i ' I î : O j t f W
/H
\! \Y
/ : ■ J i r W l Y l
mt.ihm*: KÅTrj/zrifökttr
E f.K J lj.
^ i y y / . .u r r a - rrfca:« *0H* n«»v a o i r o .:o : u r f a d a x ttit:
.v> c t , ‘ - .;>:-*»? : ■f- ^ v ^ i . , - ; . T y r . ' . ; *v ~’t î s; «") t v. t\ «* ■ ' ; ■ '*■" rt r : • ■ _ X: r : ••; : > > ' 1 ! S t ï l i É a r a i i . » a i * ,- - - -.- .;;,\rn: ; .V.rrj.vs •- '*■■ ■ "■* •'i ‘v,A *: ''
unii/ i«' r:\t-V .»'3U03 ->3i»
.
« w i u - r a s i : * * « m t a r :Dies gera d e is t d er g r o s s e , aucli sp e culative V o r z u g der T h e o lo g ie vor der i d e a l i s t i s c h e n P h ilo s o p h ie , dass sie d e n U n t e r s c h i e d d e r e w i g e n Z e u g u n g d e s S o h n e s v o n d e r T h a t d e r S c h ö p f u n g s e tz te , und d i e s e von j e n e r a b h ä n g ig m achte.
Ni t z s c h.
Tlieol. Stud, und Krit. 1841. II. 340.
ü r g e t , n ostra æ tate. gravissim a quaestio : de ipsa P e r son en vi ac n otion e. O ccu p an tu r in ea T h e o lo g i, P h i lo s o p h i, ceteri. N on p o ssu n t i l l i , quin v id e a n t, v io la ta p e r s o n a , n eque D eum , n eque in C hristo divinae hu- înanæquc naturæ co n ju n ctio n em , n eque animi im m orta lita te m , r elig io se exp licari p o sse. F actum e s t , u t haec qu aestio, quae in suminis diu c o gita tion is regionibus hene la t u it , p ro g red ien te te m p o r e, in coetu m hom inum d e sc e n d e r it: quin irnrno in foro atque in p la teis agitari
co e p ta sit! N ativam et im m ediatam im m ortalitatis n o
tio n e m , quae sim pliciter p o n a t visib ile c o r p u s, in visibilem a n im u m , su b im perio Id e a lism i, m utatam , distractam , c o n v e r sa m , q u is negat? D ignum e s t , q uod n o tetu r, in
media vita quotidiana esse numerum e o r u m , <ju i im m ortale qu oddam in esse in a n im o , quam an im u m esse im m ortalem , contendere m alint *). E cce artificiu m ab str a c tio n s ! C a v e, c r e d a s, in his sen ten tiis m eram p o sitam esse verborum cavillation em . R es a ltiu s la tet. Quaeritur id m axim e, sitn e p e r se aliquid h o m o , nec ne. Illud im m ortale, q uod d icitu r in anim o iu e s s e , quid denique in te llig is? Illu d ta le n ecesse e s t e s s e , u t occurrat in omni m e n te , ut red ea t in e a , u n u m ; so lu m , puruni; et im m utabile. Q uid m ulta? P r o r u m p it h o c loco illu d G e n e ra le , illu d D ivin u m ipsum ; q u o d in an i mo humano ad conscientiam s u i p erven isse c e n s e tu r 2). E x quo efficitu r, qu od videbatur inesse^ id n u n c re vera in cip ere e s s e , qu od q u e præ se fereb a t n e u tr iu s qeneris sp e c ie m , id jam verti in — p erso n a m . O ! m i ram transfigurationem . Q u id ? p erso n a m , t a li m o d o o r tam , nom censes m anere? nurn con stare? N im iru m in eo cardine res vertitu r. D istrah itu r h o c lo c o in duas
!) ”A u ch kann nian so g a r im gem einen L eben j e tz t A e u s s e - rungen in M enge h ö r e n , w elch e z eig en , tlass jen es so g e n a n n te
u n m ittelb a re llc w u sstse y n der U n sterb lich k eit fü r u n se r Z e it
alter v ielm eh r d ie G e s ta lt eines D ew u sstsey n s an gen om m en h at, dass e tw a s U n sterb lich es in unserem G eiste en thalten i s t . ” ---” N icht mehr so w ir d d iese F r a g e fernerhin zu ste lle n s e y n : ob
d er m enschlichen P e rs ö n lic h k e it und I n d iv id u a litä t h n s ta r b lic h - h e it, sondern vielm eh r s o , ob d em U n sterb lich en m e n sc h lic h e I n d iv id u a litä t und P e rs ö n lic h k e it zu k om m e.” "W eisse: /h ie p h i los. G eh eim lch re von d e r U n ste rb lic h k e it d es m en sch lich e n I n d i viduums (D resd en 111 5 4 ) pp. 5 0 , 5 7 .
*) ” D a s A llg e m e in e I c h ” : ” D a s g ro sse I c h ” : lllu d L E g o , non I lle E g o , qui d ic it: v mco a r b itr io pono v ita m e t r e p e to .”
partes sch o la D ialecticorum . Sunt^ qui dicant (s in i s t r i ap pellantur) } naturam hom inis meram esse pro te m p ore c o g ita tio n is tran slation em ? v e l notionis version em . Sinit a lii, q u i, dextram o ccu p a n tes p a rtem , so la ra tio ne n eg a tio n is, in d ivid u a m im m o rta lita te m affirm ari, d o
ceant. In quorum numero unus Gö s c iie l e m in e t, qui
totu s in eo versatur^ ut R elig io n is Christianae dogm ata cum P h ilo so p h ia H egeliana c o n c ilie t , c o n ju n g a t, cop u
le t . Q uod nem o fere ausus e s t , id im prudenter laicus
ille fe c it: e x ip sa logica S ystem atis r a tio n e , quam caute evitare so le n t T h e o lo g i H cg elia n i, ■positivas R eligion is
v eritates e x to r q u e r e v e lle ') . Magnum ct arduum opus
l ) ” S o e r w e is e t sich die L o g ik als M onism us des D e n k e tis: sie g ip fe lt in der concreten T h e o lo g ie , in w elch er das D enken als das ab so lu te B e w u s s ts e in , als ab solu te P ersö n lich k eit, hier m it als D r e ie in ig k e it sich offenbart.” T o n d en B e w e is e n f ü r d ie U n ste r b lic h k e it d e r m en schlich en S eele (B e r l. 1 8 3 5 ) p. 1 3 5 .
T a le siv e p riv ileg iu m sive officium rem ita in terp retan d i G ö -
s c u e l ob tin u isse v isu s c s t > postquam lib e llu m : ” A p h o rism e n ü b er jy ie h tw is s e n und a b so lu tes FT is se n im T e rh n ltn isse zu r c h ristlic h e n G la u b en s erken n tniss™ C» erlin 1 8 2 9 ) e d id it, qHem
h is su m m is la u d ib u s I I e g e l e x tu lit; ” B e f. licgriisst in dieser S c h r ift d ie M o rg en rö th c d iese s F ried en s (zw isch en W is s e n und G la u b e n ), w elch en sie von eben so from m em als k räftigem D en k en und H erzen und deren erlan gter V ersöh n un g auch nach A u ss e n w irk sa m ein zu leiten b estim m t ist. S ie is t ein gutes Z e u g n is s vo n d em C h riste n th u m ü ber d ie P h ilo so p h ie a b le g t; es m öge e in A u to r itä ts-Z e u g n is s fü r die se y n , w ech e das Z eugn iss des G e is te s nur im A u to r itä ts-Z e u g n is se eines fromm en H erzens a n erk en n en ; — aber sie ist eben so sehr ein Z eugn iss des t ie f -
d e n k e n d e n G e is te s , d e r di e V e r s t a n d e s - K a t e g o r i e n in das G e
r ich t d e s D en k en s b r in g t, w elch e der evan gelische C h rist d ie d o p p e lte In k on seq u en z b e g e h t, g em ein sch a ftlich m it dem B a
-conatus est: sed nihil difficile amanti. Q uidquid ia di* sci pii na H egcliana videre v u l t , v id et: quidquid in ea vid ere non v u lt; non vid et. Quid e r g o ? fin itu m hom i n is anim um , in m edio ev o lu tio n is dialecticae flu m in e, sisti posse et im m ortalem reddi h is ip sis verbis arbitra tur: ”C o g i t o ergo s u m ! ” Q uid? q u od eo usque p ro c e d it, ut hanc veterem arg u m en ta tio n em o n to lo g ica m , nunc dialectice e x p lic a ta m , ex D iv in a R e v e la tio n e (m i rabile d ictu !) probari^ defendat. Sequ u n tu r v e r b a , in quihus caput d isp u ta tio n is con tin etu r : ”E ig e n tlic h b eru h t das g a n ze B e w e is fa h r e n , ait G ö s c u e l, a u f den d r e i W o r te n : ” C o g ito , e rg o sum ”, nur dass ih r In h alt von Stufe zu S tu fe m ehr e n tw ic k e lt, indem das Praesens d es Seyns von dem D enken b e fr u c h te t, als p r œ g n a n t sich erw eiset. D ie e rs te B ed eu tu n g ist d ie s e : die S e e le den k t, darum is t sie e in fa c h , M o n a s , und als ein fach w irk lich , m orgen w ie h eu te. D ie zw e ite B ed eu tu n g ist d ie E n tz w e iu n g : d ie S e e le d e n k t, darum is t sie u n e n d lich , sie d enkt sieh und A n d e r e s, h iem it G o tt s-elb st, sie denkt und w ird g e d a c h t, als S u b ject von d em den kenden S u b jecte g e d a c h t: C o gito ergo c o g ito r: c o g ito r ergo sum. D ie d r i tt e B ed eu tu n g is t d a s D en ken selb st, w elches d a s S e y n in sich sch liesst: w as v e r n ü n f tig is t; ist w irklich : der G eist ist d es G eistes und fü r den G e is t.” Hæc pagina 1 9 3 . M ox pagina 2 1 2 p erg it Idem : ”D ie W ah rh eit des ontoloqischen B ew eises ru h et mitluin in
tion alisim is, qcqen d ie P h ilo s o p h ie zu gebrauchen.” M e g e i . ,
d er T h a t s a c h e der ch ristlichen O ffen baru n g : er is t hier m it dogm atisch und ethisch z u g le ic h , od er die E inheit d es o b jectiv en und su b jectiv en , th eo retisch en und prak tischen B e w e ise s; er sagt nichts anderes, a ls: T od, w o is t dein S ta ch el? H ölle, w o is t d e in S ie g ?” 1).
Miramur. Quis e s t , qui non m iretu r? quid loca
ista? quid paginae istae? in auctorem ip su m , nonne con s p ira n t, q u i, transfuga e x D ialecticorum ca str is, subito
in m edia Historiae scena apparet? N im irum haud im
p u n e te tig it sum tnum illu d F a c t u m ; q uod omnem to l len s ra tio n is dialecticce g y r u m , infinitam lib e rta tis victo
riam testatu r. Ilanc lib eirta tis, hanc Personce victoriam,
nem inem praeter J e s u m C h r i s t u m x &iç xal oijgsQoy w y uvxov y.al tiç tovç aiùvtiç p rob asse et tîrm assc, nonne G ö s c h e l
fa tetu r? Q u id ? totam sic N e g a tiv ita lis , u t dicitur, ratio nem^ quae talis e s t , ut e x tr a se ipsam nequeat progre d i, c t ab ip sa personce a b slra clio n c in c ip ia t, ja cere, non v id e t? Q uod in ip so illo F acto positu m e s t, nos, a n te fa c tu m , n ih il scire nisi hoc ip su m , non videt? L on gam erroris fabulam in medium p ro fert: quam sum-
matira h o c lo c o ex p o n e r e opus e s t , ut intelligantur
varii a c t u s , v a r ia , ut d ic u n t, m om enta, quibus conti n etu r chcdtÇiç n o tio n is, d o n ec in ultim o actu ”purum ” illu d nJEs s e ”, quod nihil e st nisi ” p u ru m C o g i t a r e (m eru s I n fin itiv u s verbi ” C o g ita r e T ) , cum ab initio p o
situm s i t praeter E x s is te n te m ip su m , praeter Colentem
ip s u m , praeter P e rso n a m ip sa m , ex su la re cogatu r,
idente Joyio, p e r Q uem om nia fa c ta s u n t, in Q u o t c o n s t a t , D eu m in D eo p o n i, ub o m n i a e ter n ita te , D e tn m in D eo a D eo d is t in g u i, su p r a om n em m u n d i r a tio o n e m , to ta m q u e s ic o p p r im i P a n th e is m i h y d ra m . ”Ev àççyîj rjv 6 Jioyoç, y.al o Xoyoç Jjv nçoç rov 9 to v , xal &toç ijv o ijoyoç.'1
T etig im u s p o tiss im u m T h e is m i C h ristia n i fu n d a m e r n tu m , q u od u n u s J o h a n n e s , in g r a n d i E v a n g e lii p r o o e m iio p o su it! 1)
”C o g ito, e r g o sum ”! H is ip s is v e rb is G ö sch et. , e x c i ta v it N é /u tm v, c u ju s v e s t i g ia , p r o v ir ib u s , p e r se q q u i e t exam in are ; in a n im o e s t . In d u m eta p h ilo s o p liio r u m : in la teb r a s e t r e c e s s u s m e n tis humanae n o s d e s e e e n d e r e ju b et. S e q u a m u r . V ia m e t r a tio n e m ip s e m o n s t t r a v it , quae a d istr a c ta h o m in is c o n s c ie n tia — a c o n sc ie n ttia su i
— o r t a , d ia le c t ic e p r o c e d it , du m haereat e t su b b sista t in n o tio n e person ce, qua? ta lis e s t , u t c o g ita n d o in t e l- lig i n e q u e a t , a d 'personam q u ia n u m q u am p e r v e n ir r i p o s s it , n isi in c ip ia tu r ah ip sa 2).
” S o ist durch das P roöm iu m des J o h a n n es auch a a u ss e r-
halb a ller O chonom ie und M enschverdung d e r U n te r s c liie e d G ot tes von G o tt in der L ehre vom L o g o s g e s e tz t.” N i t z s c h : : ” über
die w esen tlich e D r e ie in ig k e it G o ttes’1’1 ; in lib e llo : T h e o l .. S tu d , und K rit. 1 8 4 1 . I I . 5 2 4 .
*) N ite t in H is to r ia A cad em iæ U p sa lie n s is aureolus lilib e llu s : ”<ic notione P r in c ip ii”, quem ante h os decem annos s s c r ip sit apud nos ju v e n is (m em orab ile d ic tu ) v ix am plius annos v ig in ti
natus, in sig n e suorum et littera ru m decus: E rn e stu s Kjje ia a n-
i > e r ! ” E volu tion is d is c ip lin a ” — ita p e r o r a t — ”quibus s a rg u m entis con ficiatu r, quo m om ento universam d n nostram Vertat et c o n tin e a t, quå n ecessitate tandem cedat r a tio n n i con cret«? et h isto ricce: r e p e tito , si L a ta v o lu n t, o p ere, p r e o p o n e
-”C ogito ergo sum F Hanc q u i primum sen ten tiam pronuntiavit, is punctum A rchim edis invenisse v id e b a
tur. Qujd in ven it? term inum a quo: non a d qu em .
U nde enim in cogitando in cip ias, quaeso, nisi a te ip so
cogitante in cip ias? Cui term ino realem ex sisten tia m
Ca r t e s i u s tribuit. Ineptum e s s e t, inquit, statu ere, id ,
qu od c o g ita t, cum c o g ita t, non esse. E x quo co n clu debat, animum esse co g ita n tem rem , v e l su bstan tiam , unam, sim plicem : oppositam corporis substantiae, quae,
cum exten sa sit res, et dividi et destrui p o ss it. ” Co
g i t a r e ? liic in ven io, c o g ita tio est, haec sola a m e d ivelli
neq u it: ego sum , ego e x sisto , certum est. Q u am diu
autem ? nem pe qu am diu c o g ito . Nam fo rte etiam fieri
p o s s e t, si cessarem ab om ni c o g ita tio n e , ut illic o totus
esse desinerem ” x). Haeret h oc lo c o Ca r t e s i u s: non
p o te s t, quin animum f u tu r i im potentem p onat. C ogitat
anim us: ergo unus, sim p lex , individuus est: qu od vero sim p lex e st, id n u lliu s suicccssionis capax est: im m uta
bile est: idem sem per mainet. P uncto m athem aticorum ,
quia dividi non possit, in d iv id u a m im m o rta lita tem , num
trib u ere v e lle s? Q uid? In tale p u n ctu m , animum hu
manum tran sfigu rare, C a r te s iu s non d u b ita t; in sterilem
m u s.’ INon volu eru n t P a ta . S c r ip s it, neque ita in u lto p ost —
S u b l i m i s a b iit. Vehemcnti&jsiine dole.inus, nunc, m axim e nobis clccsse eum , qui ad v era m P hilosop hise cognitionem natus fa ctu s- que f u i t , q ui summum in gen iu m cum summa anim i p ieta te con ju n x it; q u i cum A ig ls tiin o m ature i n t e l l e x i t , pra e te r C h r i s t u m s c ir c , esse n ih il sc ire! — V id e : ” M in n en a f Eiuvst Kjf.i,t.ander.” S to c k h . 1 8 4 2 . pp. 1 2 5 — 1 4 5 .
1) M e d ita tio n e s (A m s te l. 1 8 7 2 .) p. 1 0.
prœ sen tis form am , cui sem per d esit F u tu ru m ip su m : *’C ogitabo, erg o ero F
A d est Ca r t e s i i Népscfiç in critica Ka n t i i d iscip lin a ,
quæ specificam to lle n s animi c o r p o r isq u c differemtiam, in plenam d esin it le g is Cartesianae a n tith esin : ” C o g ito ,
ergo non sum . M ox sufficitur in lo cu m anim i, illu d
E q o meum, illu d tra n sc e n d e n ta le , u t Ka n tlo q u itu r , c o
gitationum mearum S u b jectu m , q uod om ni p e r s e rea- lita te v a c a t, cum n ih il sit nisi form alis anim i c e p u la , quae in cogitan d o recurrit sem per. M erus est vo c a tiv u s: E go! ” C ogito” : la te t in hac ipsa v o c e anim us, qualis p e r se est: subtrahitur sibi ip s i, ab it in p licenom enon, sua se p a tefa ctio n e in v o lv en s! S ed u nde la te n s illu d ”an sich” ? in anim o cum non sit, e x tr a anim um sat, n e-
cesse est. Q uod extra animum e s t , id certe e x te r n u m
est: corpus externum e sse , quis n e g a t? S eq u itu r, om nis quia realitatis caussa ex trin secu s derivanda s i t , ipsum denique animum n ih il esse praeter c o rp o r is plicenom enon : corpusque quia etiam phaenomenon sit, animunn esse phaenomenon hujus phaenomeni!
A p erte Ka n t fa tetu r, non p o sse a p r i o r i ani mi im
m ortalitatem probari. N on d icere p o ssu m , ait in g e n io s e , ”cogito ergo sum ”y nisi concessa p r o p o sitio n e : ” O m n e, quod co g ita t, e x s i s t i t quo nihil p o te s t esse a b su r d iu s: ipsa enim ratio e o n n e x i, quum c o n cesseris in fe r iu s, c o
git superius co n ced ere *). Quid e r g o ? Q uod th eioretice
I Îa n t ncgat, ill p r a c tic e p o stu lat: e r i t animi im m o rta
lita s : q u an do erit? c o n s ta t, hom inem numquam p o sse consequi i d , quod sem p er e r it , numquam est: infinita illa p rogred ien d i fa c u lta s, quam in animo in esse Ka n t
laudat * ), differt sem per in a liu d tem pus im m ortalita tem meam. Quæ eum ita s in t, con ven it utique dicta toria liberœ v o lu n ta tis au ctoritate u ti: quà nixus h om o, sine p r o v o c a tio n e , su b la ta , pro te m p o r e , tem poris suc c e ss io n e , se in hanc summam erigat rationis practicæ leg em : ” V olo e sse im m o r ta lis , ergo im m ortalis sum.’> B reviu s: ” Jzolo e s s e , ergo sum ” 2).
Quam leg em p le n iu s, acerbius Fi c ii t e pronuntians, illu d J V o lle n ’ in rigidissim um ”S ollen ” transform avit. B revissim a h o c lo c o oritur im m o rta lita tis humanœ for m ula: ”A = A ” ; in qua illu d E g o m e u m , cum sit pu ru m , lib e r u m , infiuitum ”A g e r e ”, nihil pon it nec p o stu la t praeter se ipsum . T am en se ipsum E go illud p o n ere n e q u it, nisi finiatur, q u o d , nisi finiatur, ipsa in fin itate su a , d isso lv a tu r , n ecesse est. Unde vero lines?
! ) ” D er S a tz von der m oralischen B e s t i m m u n g unserer N a t u r , nur a llein in einem in s U n en d lich e gehende F ortsch ritte zur v ö llig e n A n g em essen h eit m it dem S itten g esetz c gelangen zu h ö n n e n , ist von dem grössten N u tz e n , nicht blos in B ü ch sich t a u f d ie g e g e n w ä r tig e E r g ä n zu n g des U nverm ögens der specula- tiv en V e r n u n ft, sondern auch in A n se h u n g der R e lig io n .” /fr it.
d . p r a k t. f e r n . (L p z . 1 8 1 8 J p . 2 1 4 .
* ) ” H ie r is t nun d a s , w a s A rch im ed b ed u rfte, aber nicht fa n d : ein fester P u v h t w oran d ie V ern u n ft ihren H ebel anset zen l.an n und zw a r ohne ihn w ed er an die g eg en w ä rtig e noch ein e k ü n ftig e A V elt, sondern b los an ih re in n ere Idee d er F r e i
nim irum hoc m axim e quaeritur. C onstat^ se ipsum ro E g o limitare non posse^ quandoquidem nihil sit nisi E g o ,
iterum que E go. Q uid? u rg et e x trin secu s fa ta le illu d
N o n -E r /o , quodj u t perp etu u s finium c u sto s et sp ecu la t o r , mox infinitum istu d E g o in se r e p e llit. V erum oblatam sibi extrin secu s im p u lsion em T0 E g o ferre non p o t e s t , quin ei renitatu r: e x quo f it , ut duo sim u l v i res exsistan t, quarum efficiatur c o n flic tu , e t fere dicam ,
frictio n e , me conscium m ei poni. P o stu la tu r ah initio
cum thesi itidem a n tith e s is : A = B j unde oritu r in elu ctabilis mentis humanae circ u lu s: A - j - B = A ; B - j - A = A . Illud B , princeps et a u ctor re fle x io n is, num quam e x terminari potest. Nam p u r u m , q u od d icitu r, E g o , quid intelligis? non a liter est atque p u ru m lu m en , q u o d , nisi
reflectatur, nihil om nino est. Me ipsum prceter (limita
tionem intueri non possum . Q uid a ttin et scire, m ihi
tantum istam lim itationem e s s e , nullam p e r se esse?
Num inde me ipsum c o g n o sc o ? m inim e. Video^ quod
sem per video: nihil praeter speciem m eam e t im a g in e m , extrinsecus ortam , reflexam , finitam. ”E s ist kein S e y n . Ich seihst w eiss ü b e rh a u p t n ic h t und bin n ich t. JÜilder sind: sie sind d a s E in z i g e , w as d a ist. Ic h s e lb s t hin E in s dieser B ild e r , ja ich bin se ih st d ieses nicht., so n dern nur ein v e rw o rr e n e s I iild von diesen B ild e r n ” 1).
” N a tu ra m ex p ella s f u r c a , tam en usque r e c u r r it.”
Prorum pit7 in p r a c tic a r e g io n e , ille a lte r E go^ ut illatam sibi injuriam ex clu sio n is u lc isc a tu r , indueins h oc
lo c o formam p e rs o n œ , quæ mihi ah in itio h o stilis o b stat. Q uot h o m in es, to t ”N i c h t - Ich e”, t o t E x tr a o r d i n a rii.
i
quos to lle r e , q u os e x stin g u ere o p o r te t , ut p r a ctice perficiam illu d ration is ”S ollen ” , q u od a p r io r i cecidit. T b eo retica im m ortalitatis form ula statim in hancpracticam co n v ertitu r: A — B = A . U t in altero h o
mine q u otid ie illu d m eum n o n -p lu s-u ltra m ihi opponitur^
ita ipse o p p o n o r a lteri. E x quo efficitu r, D ualism um
sic ortu m , n u llo p a c to t o lli p o s s e ^ nisi a lter alterum
e x provocation e in terfecerit. U n u s, praeter u n u m , n e
m o , in fin itu s, im m o rta lis erit. ”Ic h soll u n sterblich
s e y n ’ — ita leg em istain d e c e t germ anice v ertere — e r g o soll d e r A n d e r e n ic h t un sterblich seyn . B reviu s: ”Ic h soll s e y n : e r g o soll d e r A n d e r e n ic h t s e y n ” J 1)
D irain ln iju s discip lin æ consequentiam Ja c o b iosten d it. ” Ici»
ru fe S ic ” — sc r ib it ad F icutiu m •— ” unter den J u d en der sp e - cu lativeu V e r n u n ft für ihren K ö n ig , fü r den M e s sia s , den K ö n ig sb erg e r T ä u fe r aber nur fü r Ihren V o r lä u fe r aus. D a s Z e i chen, d as S ie g eg eb en h a b en , is t die V e r e in ig u n g des M a te r ia -
l ism us und I d e a lis m u s zu einem u n g elh eilten W e s e n , ein Z e i
chen n ich t ganz unähnlich jen em des P ro p h e ten J o n a s .” ---D ein d e ta li m odo Id em q u eritur: ” M it E r n st und Inb ru n st habe ich von K in d esb ein en an nach 'W ah rh eit g e r u n g e n , w ie W e n i g e — und m ein I lc r z is t m ild davon g ew o rd en — o , sehr m ild e , und m eine S tim m e so le is e ! — Ic h habe m ich b is zur V erz w eiflu n g versu ch t die E r sc h e in u n g e n zu c n tlc id e ii, und das
an sie h W ir k lic h e zu b etrachten und jed esm al nur ein neues R ä t h s e l , das R ä tlise l m einer unheilbaren U n w iss e n h e it dabei
zu le tz t erb eu tet. L ic h t is t in m einem H e r z e n , so w ie ich es in
d en V e r s ta n d b rin gen w i l l , erlisch t es. W e lc h e von beiden K la r h e ite n ist d ie w a h r e ? die des V e r sta n d e s , die zw a r feste G e sta lte n , aber h in ter ih n en nur einen bodenlosen A b g r u n d z e ig t ? od er d ie des H e r z e n s , w e lc h e zw ar verkeissend a u fw ä rts leu ch
-A d e s t ScHELLiNG. V e n i t , v id it. C ircu lu m F ich tia - ntim t o lli p o s s e , sta tu e b a t. S c ilic e t E g o illu d in ip sa lim ita tio n e se ip su m sine fine f in itu m , id e s t , In fin itu m
i n t u e t u r ! 1) R e g io n e m A b s o lu ti a p e r u it. P r in c ip iu m , e x q u o D e u s , s e m a n ife s ta tu r u s , o r it u r , s im p lic ite r A b s o lu tu m a p p ella ri d e b e r e , a it, u t d is tin g u a tu r a D e o I p so ,
infinito ex sisten tiu m S u bjecto. In A b s o lu t o s u o v id e lic e t S c h e l li n g ita v e r s a tu r , u t ab essen tia q u id e m fo rm a m
co g a tu r d is tin g u e r e . Q u id m u lta ? v e r titu r A b s o l u t u m , q u od p e r se im p e rv iu m e s t , in form am N atu rce: i n fo r mam I n te llig e n tis ; qu aru m form aru m d iffe r e n tia t o l l i t u r
in d ifferen ter y p o s t u la n t e in tu itu in te lle c tu a li, c u j u s in m en te hum ana o rg a n u m in e s t 2). F a c ta n e m p e a b e o ,
te t, aber bestim m tes E rnennen verm issen lä sst ? K an n der m iensch- licbc (»eist W a r h e it e r g r e ife n , w enn nicht in ihm jen e b eiden K larheiten zu ein em L ieb te sich v er e in ig e n ? U n d is t dicsie V e r einigung a n d ers, als durch ein W u n d e r d en k b a r? — — W i e habe ich n ich t g e str e b t? W"as habe ich n ich t g e su c h t ? Ic h fand nur anders e in g e ln illt, m ein eignes E le n d , meinte eig n e A rm uth. O ! dass m ein A u g e e in fä ltig w ä r e , d a m it L i c h t in meine F in ste rn iss dränge und sie erleuchte, w ie ein heller- D litz ! E in reines H e r z5 ein n eu er g e w is se r G e ist •—• G o tt w e d s s e s , w ie ich darum m it Ih m rin ge. — — D u rch au s ein H ev.de m it dem V erstä n d e, m it dem ganzen G em iithe ein C h r is t, sch w im m e ich zw ischen z w ei W a s s e r n , d ie sich m ir n ich t vereinigern w o l le n , so dass sie m ich gem einschaftlich tr ü g e n5 sondern so w ie das E in e mich u n au fh örlich h e b t, versenkt auch u n a u fh ö r lic h mich das A n d ere.” V id e sis l o c a , quæ cita v it S en g i.er: ”’ I7ebcr
d . fF esen d . specu l. P h ilo s u. Thcol. ^ Ilcid clb . lO I iT lp p r . 1 0 2 .
n u - n o .
S ii mm il. IF e r k e (E d . IJpsal.) T . 1>. j>. t>7, 9) 1. c. p. o 9 .
q u i intuetur in in tu itu il lo , facta ab ip s o , qui c o g ita t, abstractione, em ergit absoluta I n d iffe r e n tia , pura nuda- que Subjecti et O b je c ti, R ealis e t Idealis Identitas. Verum Identitas illa effunditur, sine interm issione, in fo r mam p o te n tia r u m , in quibus jam I d e a le , jam R eale p o - la r ite r praeponderet. S itn e illu d E go res p e r s e , an sit
pheenom enon, quaerere n ih il absurdius. N eque res quae
dam per s e , n eq u e phaenomenon quoddam ex sistit. N e- que lo cu s, n eq u e tem pus est. R e s , p o sitio n e s, non dici possunt e sse , n isi m utua ipsarum r e la tio n e , quatenus altera alleram e x tr a se h abeat, p ro g red ien te, ad ratio nem q u a n tita tis , Ideae e v o lu tio n e. Q uodcum que in tem p o r e e x sistit, id non nisi re la tiv e e x sistit : e s t , quatenus relationem iu s e h a b e t, quae, cum in D eo nulla sit,
to lla tu r , n ecesse e s t , v o lv e n te tem pore. Quid igitur
fin iti r e a lila s ? fluctuans est positionum inter se con- n e x io : u m b ra e x siste n tiu m , quae, cum e s t , tamen non est *).
1) ” W i e h errlich ist der M ensch , w ie v ie le V ollkom m en heiten lau fen iu i lu n , w ie in einem B rennpunkte zusammen. A b e r er als das G a n ze und w ie er in R e la tio n en erscheint, i s t n u r , w ie das S o n n e n b ild i s t , w enn jene die dunkle W o lk e im h eitern H im m el w ie aus IVichts schafft, um sich seihst in ih r w id erzu stra len . S e in D a sey n ist gesetzt und d a u ert, nur so la n g e d ie V e r h ä ltn isse der P o sitio n e n sich so g e fü g t haben, dass die Id e e in ihnen w id e r le u c h te t. D e r M ensch v erg eh t, sobald jen e B e d in g u n g e n v e r g e h e n , ohne dass E tw a s im A ll verschwän d e , w'ie d er R e g en b o g en v e r sc h w in d e t, ob gleich a lle E lem ente seiner E r sch ein u n g b e ste h e n , w enn nur ihre bestim m te w ech sel s e itig e R e la tio n g e ä n d ert is t .” A p h o rism , zu r N a tu rp h ilo so p h ie. § . 1 2 0.
Ca h t e s iu s ilix it: ”c o g ito ergo sum”; Ka in t: ”cogito^ e r g o non sum”; Fi c h t e: ”sum, ergo non sum .” Sc h e l-
l i n g , quid ad d id it: ”m e supra m e ip sum e x sisten tem , cogitantem e rig e n s, a it , (juli en te in tu itu in tellectu a li) , nodum Gordium so lv o , tem pus finitum : ” E g o sum” , in
infinitum : ”E sse ” con verto. V erum illu d ”E s s e ” , esse
non potest, nisi abeat in fo rm a m C o n ju g a tio n is, quæ ta lis est, ut finitum in infinitum sem per so lv a t, om nem - que sic in dividu am hom inis vitam d e v o r e t *).
! ) E s ist M islîennen «tes ächten G e iste s der P h ilo s o p h ie , die U n sterblich keit über d ie E w ig k e it d e r S eele u n d ih r Seijn in der Idee zu se tz e n , und w ie uns s c h e in t, k la rer M isv ersta n d , d ie Seele im T o d e die S in n lic h k e it a b streifen und g le ic h w o h l
in d ivid u ell fortdauern zu la ssen .” P h ilo s. u . R el. S ä m m ti. f U e r - ke (E d . U ps.) T . 9 . p. 4 1 0 . C o n sta t, S ciieli.in c iu m , p o s t m ul torum annoruin sile n tiu m , non lon go ab h in c tem p ore S e r o t i n i rostra conscendisse, m agiianique inde ortam in c a s tr is D ia le c t i corum perturbationem . E x nova d o c tr in a , quam S c u e lx v v g po
sitiva m v ocavit, ut a p r io r i, n e g a tiv a d is tin g u a tn r , lo c a n on
n u lla , quæ huc sp e c ta n t, cita re o p o r te t, quum s a tis sm perque m utatam speculandi rationem in d icen t: ” D ie "W elt, diester Æ o n , in dem w ir uns b efind en , is t d ie G eg en w a rt. D ie Z u k u n ft ist das Seyn nach diesem Æ o n , in w elch er d ieser Æ011 n ic h t d u rch - brecheu kann, w e il er g leich sa m d ie fe s t g e h a lte n e Z e it i s t , die lan gw eilige W ie d e r k e h r d csse lb ig e n , w o ein T a g w ie deir andere hinfliesst und nichts N eues u nter der Son n e ist. J V a h rfy m ft un
terscheidet sich die V erg a n g en h eit von der G e g e n w a r t a ls vor z e itlic h e , vorw eltlich e, und die Z u k u n ft als nnc/rveltlichie Z e it.” ”W ä re der T o d eine T r e n n u n g , eine S c h eid u n g v o n L eib und S eele als zw ei B e sta n d th eilen des M en sch en , so> w ü rd e fre ilic h die Id e n titä t des lle w u s s ts c y n s , das I c h , im T -ode auf gehoben , und von einer p ersönlich en F o rtd a u er m it lB e w u s s t- stevn könnte also nicht die R ed e seyn , denn es w äre n J clit d e r
g a n z e M ensch, der fortdanertc. D er T o d is t aber keini Sch ei
”In tu itu m in tellectu a lem ” Sc iie l l iiv gp o stiila v it: h in c
illae lacrimae. M agnam, in d e ortam , In d ifferen tia : um-
b raui, quæ , in m edia Id en tita tis lu c e , sine fine recu rrit, dialectice to lle r e He g e l su scep it. I s , rationem N e g a ti-
v ita tis , ut vocatu r, in tr o d u x it, p osu itq u e eandem tam quam p erp etu o quoddam m ob ile ipsius U niversi. Q uid quid est, id h oc lo c o se sc -proprio m otu negare videm us,
u t negation e hujus n egation is u sque affirmetur. Im m a
n en te, u t d icitu r, n o tio n is e x p lic a tio n e , totu m sic ab s o lv i d ia lecticu m mundi p ro c e ssu m , con stat. Q u o t m o m enta n o tio n is , t o t m om enta rS E sse , quae ex p lica n tu r, u rgen te, q u â laborant, n egation is ratione. Initium facit p u ru m E s s e : p u ru m illu d C o g ita re , q uod, om nem quia rerum ex sisten tiu m realitatem n eg et, sit, n ecesse e st = N i h i l , v e l p o tiu s = no n — A l i q u i d C adunt in id en titatem ro E sse et to N ih il, quamquam differunt in ter se : unum non e st, q uod alterum est: veritas, unitas
w ie w en n z. B . aus ein er P fla n ze der G eist a u sg e z o g e n , und also z w a r d ie F orm der P flan ze z e r s tö r t, aber ih r IK e s c n er h alten w ir d . A u ch der M ensch m uss seinem ganzen W e s e n nach fortd a u eru . D er A u sd ru ck G e ist von einem au sgezogenen E s se n z is t n ich t z u fä llig , sondern w ied er ein Z eugn iss von dem tiefen G e n iu s der S p rach e. D e r G e ist kann auch ohne die F orm der S ic h tb a r k e it fo rtd a u eru , und b leib t dem G eh alt nach der selbe. Im P fla n zen g eist z. B . sind alle E igen sch aften d er P flan ze a u fb e w a lir t , m er Z u fä llig e r , U n w esen tlich es is t verloren g e g a n g e n , n ich t das w a h rh a ft se y eiu le .” F b a u en stä d t : S c h c llin g 's
” V o r le s u n g e n in B e r l i n ; D a r s te llu n g u n d K r itik d erselb en .n
(B e r lin 1 8 * 2 ) pp. i l l — 118.
*) ’D a s re in e S e y n is t sich se lb st g le ic h und auch nicht
illorum , concreta est unitas, movens su stin en sq u e p ro x i- tuum notionis m om entum : "T0 F i e r i ', q uod, p ro p ter re pugnantiam sibi insitam ( ”das W e r d e n ” i s t , und ist n ic h t), in Exsistentice quidem m om entum ab it.
Quid multa? P on en d o usque to lle n d o q u e , perm eans per regiones Exsistentiae, Essentiae, N o tio n is , cetera s, sic pervenit processus d ia lecticu s ad absolu tam , logicam I d e a m : in qua cetera, q u o tq u o t sunt, momenta^ con ti nentur. Perspicuum e st, hanc Ideam , cum ipsa s i t p lan e explicata, i. e. con creta m om entorum id e n tita s, a b so lu ta se ipsam cogitantis co g ita tio n is vis et un itas, to ta m d e nique in se rea lita tem co m p lecti.
Iu hac logica n otion is U n iversitate f quae om nia, ut n egata com plectitur^ in qua D e u s , q u alis Ip s e e st ante creationem m undi liom in isq u e, in esse d ic itu r 1), num aliquid superesse cen ses? Miramur, aliq u id super- esse posse: m iram ur, id esse p o sse, q uod re ipsià non sit. Quid enim N atura praeter illu d Ideae ”a lte r u m ” E sse , quod omnino non est? Im m inet, v e lu t saxum Tantalo, extern u s, rea lis m undus, in quem Ideae opus est descendere, quasi in co n tin en tem , u t a te r r a firm a incipiat denique e t sic progressum in r e g r e s s u m co n vertat. Natura; ab e x teris reditura, abit in n eg a tio n em suam: abit in M en tem , in qua ”alterum ” illu d E sse ,
1) ” D ieses R eich is t d ie T E a h rh cit w ie sie nline U iiille an und für sich selbst is t: Man bann sich d esw egen a u s d r iie k e n , dass dieser Inhalt d ie D a rste llu n g G ottes i s t , w ie e r in seinem
ew igen fV esen vor d e r E rsch a ffu n g d e r N a tu r u n d eine:s e n d li chen Geistes i s t ” I I e c e l , W e r k e . I I I . p. 3G.
h o c est, negatio Ideae, negata est. M ens oritur ex ne gatione Naturae: quod ita intelligcndum est, ut Mens; se ipsam exp ositura, hanc expositionem , hanc simulatam o b jectivita tem , sine in term ission e, to lla t, tollendoque sccutn d ialectice copulet.
N atura iu organismo summum fastigium consequitur. Anim a, vitalis organismi u n ita s, primum in homine ad c o n scien tia m , deinde ad conscientiam s u i , postremo ad
M e n te m explicatur. V erum Mens primum subjectiva
Mens e s t , quae in plurali hominum num ero, in regione H istoriae, ob jectiva fit, d on ec in absolu ta denique Mente, in qua N um en philosophiae in est, tota absorbeatur. Quid Mens absolu ta? R espondetur: absoluta N o t i o n i s forma e s t ; in qua p u ra V e r ita s , p o st exantlatum negationis e t affirm ationis lab orem , sola Se ipsa videt et tuetur. S ic in te llig itu r , D eum , qui in R eligione Christiana ex- tr a M entem p o n itu r, non U num , sed Totum esse, id e s t , Ideam ipsam Deum e s s e , q u i, postquam in regione Naturae sib i la tu it; in animo humano S u i denique con sc ie n tia m n a n c isca tu r1) : Deum viventem ess eprocessum, qui n eg a tio n is negatione sine fine explicetur: ”Deum non esse m o r t u o r u m , sed v i v e n t i u m Deum” '1).
J) ” G o tt is t nur insofern er sich selber w eiss; sein sich S ich = w iss e n is t ferner sein S elbstbew usstsein im M enschen, und das W is s e n des M enschen von G o tt, das fortgeht zum S ich = w iss e n des M enschen in G o tt.” U æ c verba Gösclieliana non so lu m I I e g e l p r o b a v it, sed etiam tota exscripsit. Vide
E n c y c lo p . d . p h ilo s. f f rissensch. E d . 3 . §. 3 6 4 .
*) S in cerissim e ita rem Mi c h e l e t in terp retatu r, qui, omnem
resp u en s sim u la tion em , primum d eclaravit: ”G ott ist nach H e it
Ad fontem p erven im u s, unde G ö s c iie l, h o n a , ut vi tietur, fide, argumenta h a u s it, quibus D eum , Persinnam , quibus D eum , T riu n u m , quibus a n im i d enique im m o r talitatem tueri conatur. Nim irum co n fu g it ad rnrcem disciplinae Ilegclianae, ad praepotentem illam , quae iin ipsa defenditur, S u b jectivita tis v im : ”d ie iiberfjreijer.de S u b- je c tiv itiit” ! Ex qua prim o omnium p r o b a b itu r, Deum absolutam esse P erso n a m , D eum om niscium , ubiqufe prae sentem , quin etiam Deum non solum in fin itu m esste, sed
etiam f i n i t u m S ibiqu e conscium : deinde hom ineim , e o dem ten ore, propterea q u od su bjectivu m in ipsto m o mentum praemineatj et m orte su p erio rem esse^ e t in Lac gei die ew ige B ew egung des sicli stets zum S u b je c te m a ch en d e n
A llgem ein en , das erst im S u b jecte zur O b je ctiv itä t und w a h r
haftem Restehen k om m t, und so m it das S u b ject in seiniem a b -
straeten Fürsichsein aufliebt. G o tt ist also n ich t ein e jP e rso n , sondern die P ersö n lich k eit s e lb s t , das ein zig e w a h r h a ft ^Persön lich e, w ogegen das S u b je c t, w elc h e s noch im G egcnsatz«e g eg en die göttliche Substanz eine b eson d ere P erso n sein w i l l l , eben
das Böse ist. W e i l G ott die e w ig e P e r sö n lic h k e it i s t , so hat
er ew ig das Andere se in e r, d ie N a tu r , aus sich hervrorgehen lassen, um ew ig als G eist d e r G em ein d e zum S e lb stb e w iu ss ts e in zu gelangen. Is t dieser G e ist im M en sch en , so ist es d e r ■ M ensch nicht mehr, der in diesem E in zeln en le b t , sondern G o t tt se lb st, der in ihm persön lich g ew o rd en ” (G esch . d. le tzte n S y ss te m e d .
Philosophie. T . 2 . p. G 4G ). D e in d e in novissim o n p u scu lto Id em :
” G ott ist die ew ige P ersö n lich k eit des M en sch en , a l l e t r M en schen, der w ahrhafte B e g r iff der P e r sö n lic h k e it, der iin A l l e n mehr oder weniger zur E r sch ein u n g k o m m t . H i e i r sehen wir am deutlichsten, dass G o tt ein G o tt d e r L e b e n d ig e m , n ic h t
der Todten ist: dass er P r o c e s s , T h ä t ig k e it, und z w a ir durch Negation des N eg a tiven is t .” V o rle su n g e n ü ber d ie P e r s ö n lichkeit Gottes und U n sterb lich k eit d e r S eele (R erlin 1 1 8 4 1 ) p.
1 6 0 . 2 2 4 .
præstanlia usque permanere. N em pe a corpore (dem K örper), m ox G ösch el dialectice abstrahens, Subjecto quidem opponit O bjectum (den L eib), sed ita opponit; u t ambo in M en te non solum to lli, sed etiam affirmari, id e s t , p ro p rie conservari p o stu let*). Quid ad banc ineptam et puerilem interpretationem logica Systematis m ajestas resp on d eat, videndum est. ”W eil die Idee a) P rocess is t , ist der Ausdruck für das Absolute: E in h eit des E ndlichen und Unendlichen falsch. W eil sie b ) S u b je ctivitä l ist; ist jener Ausdruck eben so fa lsc h ; denn jen e drückt bloss das an sich, das Sub sta n tielle der w ahrhaften Einheit aus. Die wahrhafte E in h eit näm lich ist nicht nur als Substanz zu fassen, als an sic h , sondern eben so sehr als Subjectivität, als
F iirsichseicnd.es. In der negativen Einheit der Idee,
g r e ift das U nendliche über das Endliche hinüber, das D e n k e n über das S e y n , die Subjectivitfit über die Ob- j e c t iv i tä C 2).
1) D em sinnlichen Pantheism us entgegengesetzt ist der wahre P a n th eism u s, w elcher G ottes A llgegenivart und Allwissenheit le h r t , m ithin G o tt nicht allein als Unendlich, sondern auch als
E n d lic h , als B estim m t und B ew usst, als P erson, als absolute P e r s ö n lic h k e it w eiss. D ieser wahre Pantheismus ist der christ lich e G la u b e , dessen V erm ittlung durch den Gedanken ist das
W i s s e n , oder d ie spekulative Philosophie. — Das Uebergrei-
f e n d er S u b je c tiv itä t, welches die spekulative Logik lehrt, si
chert m ithin dent S u bjekte die F ortdauer, die es nur im Objekte ein b iissen k ö n n te, denn das Objekt erweiset sich 111111 als der
d em S u b jek te angeeignete L eib , als der Gegenstand des Subjekts,
w e lc h e r dem Subjekte unterworfen ist.” Jahrb. f. W issenschaft•
I i r i t . (B e r l. 1 8 3 4 ) pp. 1 8 . 18.
la Luc uuo c a p ite , universam G oschelianam ratio nem mox co rru ere, quis non in t e llig it? V idem us, quod supra vidim us, Deum nihil e sse praeter absolutam Id ea m , n ih il praeter Rhythm um, e v o lu tio n is dialecticae, quae ipsa n o n solum individuam quam lib et furinam respuat, reji c ia t , repudiet, sed eandem etiam in a liis , ubicum que s i t , auferat, to lla t, destru at *). Q u id ? eo l o c o , quo
He g e l de V ita d isse r it, d isertis v erb is in d ic a t, corpus
animumque viventem esse id e n tita te m , u n i u s esse m o m enta: ex quo colligitur^ d istin g u i ipsa non p o ss e , nisi
1) V ellicat G ö s c b e i . i u k , nom ine S y s te m a tic , in liunc m odum M i c h e l e t : ”W e n n G I s c h e i b ew eisen w i l l , dass d ieses E in z e ln e ,
als n oth w end ig, eine unendliche D au er h a b e , so b eg eht er ei nen Fehlschluss. E r verw ech selt das E in zeln e überhaupt oder
die Idee der E in zeln h eit m it den diesen E in zeln en . D a d ieses
Einzelne in der Z eit entstanden i s t , a lso seine V erb in d un g m it dem A llgem einen einm al angefangen h a t, so w ir d sie auch a u f hören; sie ist nichts N o th w en d ig e s. — — IVur das m üssen w ir läugnen, dass d a s» B cw u sstsein als solches zur innern S ub stan z des göttlichen W e s e n s g e h ö r e , w e il ihm damit ein su b stan tielles N ic h t -I c h gegeniiberst/inde. E n d w en n w ir G rund haben d as Bew usstsein von G o tt a u szu sch licssen , so müssen w ir ihm auch das Selbstbew usstsein a b sp rcc h e n , w e il er sich d am it eben a ls ein durch das Object B esch rä n k tes fü h le n w ü r d e , w ährend er als B ew usstsein nur b egränzt w ä r e . V ielm eh r ist d ie S chran k e, welche ein anderes S e lb stb e w u ssts e in einem Ich e n tg e g en ste llt, noch w eit härter und u n d u rch d rin g lich er, nls die G eg enstä n d lichkeit eines selbstlosen N a tu r w e se n s . D enn jedes S e lb stb e w u sstsein , seine S elb stsu ch t g egen das andere h erau skeh rend , sucht seine Zw ecke auf K o sten d es ändern zu verw irk lich en , und rtië (1g§ Ändern ja dieses selb er dam it zu zerstören.” H eb. P e r
son!. Gottes u. U n sterbl. d. Seele, p p . 8 7 . 1 8 1 .
1) Cfr. Fi c h t e, I . H ., D ie I d e e d e r P ersö n lich k eit u n d d e r
absolute n e g e n tu r, id e s t , anim um , præler hujus c o r - poris ex em p lu m , ex sistere non p o s s e 1). Cui sententiæ
pluribus lo c is Gö s c h e l assenti lur. Tamen postulat nexum
quendain lo c i tem porisque in ipsa notione: fluentem, ut lo q u itu r, c o n tin u ita te m , quà illu d ”diesseits” illudquo ”jen seits”, prop terea q uod unum alterum n eget, conjun
gentur in ter se ad perpetuam unitatem personce. Quo
nihil p o te s t esse absurdius. F initus animus, qui in di-
v id u a lita te c e r n itu r, qui p e rso n a lite r ex sistit, opponitur h o c lo c o c o g ita tio n i, q u æ , cum sit concreta, ponentis se ipsius animi v is , q;uae extern u m , negando, tamquam m om en tu m , in se co m p reh en d a t, im m ortale, immutabile illu d e ffic it, q u od aliunde non pendeat. Quisnon videt, h o c ta le e s s e , u t bene p o ssit con stare, exstincto et
animo et. co rp o re? N um c o r p u s, ut hoc ipsum corpus:
num a n im u s, u t hic ip se anim us, beic dici potest esse? m inim e: corpus nihil est nisi specim en quoddam gravi ta tis : anim us nihil nisi specim en quoddam cogitationis,
pro te m p o r e , ed itum ! ” Es i s t , w ie beim Körper: der
K örper is t sc h w er, d iess ist seine S u b sta n z; Schwere ist n ich t Q u a lit ä t; d ie s s , dass er is t , ist nur insofern er
1) ” D e r B e g r if f ist als Seele in einem Leibe rea lisirt, so d ass d er L e ib keine ändern U n tersch ied e, als die Begriil's- bestiinrnungcn an ihm a n sd r ü c k t, end lich die Eiuzclnheit als un
e n d lic h e N e g a tiv itä t ist. — — D ie Endlichkeit hat in dieser
S p h äre d ie Bestimmung; dass um der Unmittelbarkeit der Idee w ille n S e e le und L eih tre n n b a r sind; diess macht die Sterblich k e it d es L eb en d igen aus. A b er nur insofern cs todt is t, sin d jen e z w e i S eiten der Id e e versch ieden e Bestandslütbe.'1'1 E ncyfil. § . 2 1 6 . cfr. §S 4 H . 4 1 2 .
s c h w e r ist. N im m t m an die S c h w e r e f o r t , s o e x is tir t d e r K ö rp er nicht m e h r; nim m t m an d a s D en k en f o r t , s o ex istirt die S eele n ic h t m ehr” 1) .
Citavim us lo cu m ; e x cu ju s in s id iis d ir a a r g u m e n to r u m , q u otq u ot su n t, G o sc h c lia n o r u m vigscsç p r o r u m p it. N im irum adhibita M e th o d o s p e c u la t iv a , c o n a tu r o s t e n
d ere G ö sc iie l, a rgu m en tu m m eta p h ysicu m , in q u o sta t u u n t, animum e sse u n u m , sim p lic e m , im m u ta b ile m , d ia le c tic e
n egari in argum ento m o r a li, q u o d fin ito a n im o in fin ita m se se exp lican d i vim c o n c e d it , fu tu r u m qu e s ic p ra esen ti
op p on it: negari d e n iq u e a rg u m en tu m m o ra le in a r g u mento ontologico, e x q u o v e r ita s ip sa c o n s t a b it , n u lla m
extra notionem v ita m e s s e : a n im i im m o r ta lita te m prae sentem esse qualitatem . ” D e r G e ist is t u n s te rb lic h w e il er ew ig i s t , d. h. w e i l sein e U n en d lich k eit g e g e n w ä r ti g , seine Zukunft con cret in ih m v e r w a c h s e n is t 2) . (Q u id ? Male trium phat a r g u m e n tu m o n tologicu m : in ip s o t r iu m ph o la tet strages eju s. A r g u m e n tu m v it æ : ”cogito*, e r g o
sum”, su b ito c o n v e r titu r in a r g u m e n tu m m o r tis : ” n o n
cogito, ergo non sum .” Q u is n e g a t, m o rtem in c o n s c i entia hom inis lo c u m o c c u p a s s e ? Q u is n e g a t , m o r te m e s s e? In hac una a r g u m e n ta tio n e , q u a m sib i ipsse G ö - scnEL o b jicit — d ia lectice cæ su s j a c e t 3) . P re m iit
vi-*) I Ie g e l, X I V . 2 0 7 . W e i s s e , D ie ■philos. G eh etim leh re von der U nsterblichkeit d . m en schl. I n d iv id u u m s , p . 2 0 .
*} V ßrt d tn Beweisen fü r d ie U n ste rb l. d. S eele . p.. 1 9 2 .
S e g e l, X U . 2 2 0 . 4 2 7 . X I V . 2 1 4 .
3) ”D er Verfasser versteht näm lich w o h l , dass m it d lem sel- ben H echte, als man sagen k a n n , d ie S e e le den ke ihre F o r t
-fxttoç disciplinae C artesianæ , q u æ , postquam p er varias Idealism! form as tra n siit, ia novissim a Pantheism ! d o
etri-dau er, und m üsse sie darum h a b e n , auch b eh au p tet w erd en kön n e, d ie S e e le denke ih r e V e rn ic h tu n g und m üsse fo lg lic h zu
G run de gehen.'1'1 Be c k e r s, Ueber C. F . Gö s c h e e’s V e r s u c h e in e s E rw e ise s d. p ersö n l. U n ste rb lic h k e it vom S ta n d p u n k te d . H e - qeVschen L e h re aus. (H am b . 1 8 3 5 ) p. SO. In fine lib e lli cita n tu r C. P h . Fis c h e r i verb a: ” D ie von Gö s c h e lan gefü h rten S te l
len aus H e g e l’s S ch riften b ew eisen nichts A n d e r e s , als dass derselbe k ein e in d iv id u e lle F o r td a u e r des G eistes a n n im m t, sondern nur ein e pa n th eistisc h e , die sich auch h ei Sp i n o z a fin
d e t.” C fr. ejusdem Fis c b e r i serip ta : D ie I d e e d e r G o tth e it, e in V e rsu c h d e n Theism us sp e c u la tiv zu beg rü n d en u n d e n t w ick e ln ( S tu ttg . 1 8 3 9 ) pp. 5 9 . 4 0 . V e r s . ein er w is s e n s c h a ftl. B e g r ü n d u n g d . I d e e d . U nsterblichkeit'1'’ in Z e itsc h r. f . P h ilo s . u. spekul. T heul. N eu e F o lg e. 1 8 4 0 , 4 1 . I I . 1 : 1 7 . 2 5 . I I I . 1 : 5 9 sq. C ontra G ösch elii perversam et fere rid icu lam lo c o s I le g e lia n o s in terp reta n d i rationem veh em en tissim e M i c u e l e t in vehitur in op ere citato : G esch. d. le tzte n S y s t. d . P h ilo s . T . 2 . 0 4 0 — 0 4 4 . E c c e rig id issim u s idem ille Ile g e lia n u s ita varias anim i hum ani dotes m orte exstingui p a titu r ; ”A u ch u n ter den
h ö h e m T h iitig h e itc n befinden sich m anche, d ie noch m it dem
L e ib e zusam m enhangen und so das S ch ic k sa l d esselb en th e ile n zu m üssen scheinen. Ic h rechne h ierh er vornem lich d ie E m
p fin d u n g . F e r n e r fo lg t h ierau s, dass auch A l l e s , w a s m it der E m p fin d u n g zu sam m en h ängt, wie E in b ild u n g s k r a ft, E r in n e r u n g u . s. w . m it dem L e ib e untergeht. — A u ch d a s G e f ü h l, d a s
G em ü th (a ls ein P a r tik u la r e s ) entstam m t nich t der hühern I l e i -
m ath der in te llig ib le n W e l t , sondern k leb t der ird isch en ATatur a n , deren L o o s daher auch das se in ig e ist. W renn uns nun so
d a s g a n ze I n d iv id u u m a u sein a n d crfä llt, so ist das B le ib e n d e
am en d lich en G e iste nur d a s, w as ü b erhaupt auch schon b ei den n a tü rlich en D in g en die unveränderliche S u b sta n z derselben w a r . D a s is t aber — d a s Denken. D a s Ic h als A llg e m e in e s h at nur das sieh se lb st gleiche A llg e m e in e zum G eg en stä n d e u n d ist in d iesem B esch a u en ganz in d iv id u a lilü ts lo s . — — D ie In d iv id u a litä t und die P ersön lich k eit gehören z w a r b eid e der
sia surgit, nondumqiie subacta testatur^ m orteni„ sola
m o rtis conscientia, v in c i non posse: animum huimanum
siou posse seipsum ex seipso et p o n ere et reg en er'a re!
C a r t e s i u s tetig it flammam illam : ”cogitoergo sum ”}
i u qua fu tu ra animi vita consum itur. Ignorabat m otio
nem lib erta tis, quæ p on it Futurum . K a n t p osttu lavit
libertatem , sed ita p o stu la v it, u t im m o r ta lita tisluumanæ v erita s, quæ fu tu ra e s t , neque dum e s t , p en d ea t d en i
que tota ex decreto volu n tatis: ”volo e s s e , ergo su m .”
F i c i i t e postulavit p e rso n a m , sed ita p o stu la v it, u t in ipsa alter homo a lte r i, in summam p o testa tem vittae ne- cisq u e, opponatur, absente L e g is la to r e , ab sen te D<eo. In disciplina Identitatis S ch ellin gian a, quæ hunc D naliism um
dum tollere conata est^ in P antlieism um in c i d it , in d i
vidua hominis vis et natura prorsus e x s tin g u itu r , p ro
grediente Ideæ evolutione^ quæ futuram anim i vittam ad infinitam finiti i n p rœ se n ti rep etitionem r e d ig a t. Ideam
evolutionis ad logicum usum I I e g e l a ccom m od aviit. In
logica disciplinae p a r te , a b stra c ta D ei n o tio e x p liie a tu r . quæ , cum plena esse non p o s s it , nisi a seip sa d te fic ia t, nisi in Naturam d escen d a t, testa tu r hac ipsa tam iquam in terram continentem d esc e n sio n e , n ecesse esse INalu-
ram Deo praeponi. E x quo elficitu r, Deum nisi e x te r
-Jvinzelnheit des G eistes an; die P ersö n lich k eit is t ab er d l i e dem ( le is te angemessene E in z c ln h e it, w elch e nur d ie W e rw ir k llv c h u n g d e s A llgem einen ist ^ und also ohne als sin n lic h e s D ti.cse zu d au ern , dennoch im allgem einen u n en d lich en G eiste Fonrtlebt.
f l eher die P ersönlichkeit G ottes it. U n sterb l. d . S eele, p j p . l o 2
n uni imiiuluin nullum esse , Deum que non nisi in plu r a li hominum num ero esse p osse qtioddammodo om nisci um et ubique præ senlein. Q uod satis con stat ex He- geliana T r in ita tis n o tio n e , quam in hunc modum Gö- SCHEL ex p lica t: ” Der V ater ist absolutes A n s i c h s e y n : der Sohn absolutes F ü r s i c h s c y n : der G eist absolutes A n u n d f i i r s i c h s e y n , das von E w igk eit dem A nsich- seyn G ottes im Sohne zu k om m t, und in E w igk eit von diesen beiden B estim m ungen au sgeh l” *). F a c ile appa r e t , G ö s c i i e l i c m illu d A d jectivu m : ”absolutes'’’ artificiose in terseruisse in ter hæc tr ia , abstracta eerte^ m om enta, ne primum in se c u n d o , secundum in tertio (et sic por r o ) y m ethodo dialecticae con ven ien ter, tollatur. N im i- iu m ad rationem disciplinae Hegelianac, D eu s, P a te r , n ih il est nisi a b s tra c ta , obscura^ incxplicata unitas, cui op u s est L il io , ne haereat et subsistat in limine abs- tractionis. S e Ipse Deus^ ut F iliu m , sine fine procreat, u t in F ilio v e ru s exsistat. M ox vero p a le t , D eum iu b o e secundo suo mom ento nondum plenum esse: non dum S u i p rorsus conscium esse: opus esse tertio m o m en to: opus esse S p ir itu : nempe Deum^ u t Spiritum , T o t u m esse. P o n it quidem urgente d ialectica n ecessi ta te S e Ip se D eus sem per; ex quo oritur creationis m om entum : attam en D ivinitas universa non nisi in S p i r itu a b s o lv it u r 3) . Quid m u lla? Spiritus D e i, qui sic
r o n d . B c iv e is. f. d ie U n sterh l. d. S cclc. p. 1 4 8 . *_) I i c h t e , I . I I , E in ig e B em erku n gen über d. U nterschied d . im m a n en te n u n d O ffen b a ru n g slrin itä t. Z e its c h r. f. P h ilo s, u. sp e k u l. T h c o l. N eu e F olge. 1 8 4 1 . I I I . 2 : 2 3 9 sq.