• No results found

Num possit ex philosophia Hegeliana in usum religionis Christianæ animi immortalitas probari disquisitio /

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Num possit ex philosophia Hegeliana in usum religionis Christianæ animi immortalitas probari disquisitio /"

Copied!
54
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

l o NUM P O S S IT E X PHILOSOPHIA ÎIEGELIANA

IN U SUM RELIGIONIS C H R ISTIANÆ ANIMI IM M O RTALITAS PRO RARI

D ISQ U ISIT IO

yUAM

T H E S IB U S THEOLOGICIS VARII ARGUMENTI SUBJUNCTIS E X SPEC IA LI SACRÆ REG. M AJEST. GRATIA

V E N . 3IAX. VENER. FACULT. THEOL. UPSAL. P R O E X A M I N E P A S T O R A L I

P U B L IC Æ CENSURÆ SU BM ITTIT

HAO. PETR US W ILHELM. AFZEM US

V IC A U . R E G . A C A D . B1BL10TI1ECAR. FA C U LT. PII1LO S. ADJU N C T . O R D . R E G . S O C IE T . A N T IQ U A R . IIA FN . MEMBRUM

R E S P O J S D E N T E P E T R O S T A R T L I N G

O S TR O G O TH O

1>' A U D ITO R . EC C EES. DIE XV JUIN’. MDCCCXL1II. I I . A . M. S .

U P S A L I Æ

(2)

A / , i.i-S ‘ : A H i ' I î : O j t f W

/H

\! \Y

/ : J i r W l Y l

mt.ihm*: KÅTrj/zrifökttr

E f.K J lj.

^ i y y / . .u r r a - rrfca:« *0H* n«»v a o i r o .:o : u r f a d a x ttit:

.v> c t , ‘ - .;>:-*»? : ■f- ^ v ^ i . , - ; . T y r . ' . ; *v ~’t î s; «") t v. t\ «* ■ ' ; ■ '*■" rt r : • ■ _ X: r : ••; : > > ' 1 ! S t ï l i É a r a i i . » a i * ,- - - -.- .;;,\rn: ; .V.rrj.vs •- '*■■ ■ "■* •'i ‘v,A *: ''

unii/ i«' r:\t-V .»'3U03 ->3i»

.

« w i u - r a s i : * * « m t a r :

(3)

Dies gera d e is t d er g r o s s e , aucli sp e­ culative V o r z u g der T h e o lo g ie vor der i d e a l i s t i s c h e n P h ilo s o p h ie , dass sie d e n U n t e r s c h i e d d e r e w i g e n Z e u ­ g u n g d e s S o h n e s v o n d e r T h a t d e r S c h ö p f u n g s e tz te , und d i e s e von j e ­ n e r a b h ä n g ig m achte.

Ni t z s c h.

Tlieol. Stud, und Krit. 1841. II. 340.

ü r g e t , n ostra æ tate. gravissim a quaestio : de ipsa P e r ­ son en vi ac n otion e. O ccu p an tu r in ea T h e o lo g i, P h i­ lo s o p h i, ceteri. N on p o ssu n t i l l i , quin v id e a n t, v io la ­ ta p e r s o n a , n eque D eum , n eque in C hristo divinae hu- înanæquc naturæ co n ju n ctio n em , n eque animi im m orta­ lita te m , r elig io se exp licari p o sse. F actum e s t , u t haec qu aestio, quae in suminis diu c o gita tion is regionibus hene la t u it , p ro g red ien te te m p o r e, in coetu m hom inum d e ­ sc e n d e r it: quin irnrno in foro atque in p la teis agitari

co e p ta sit! N ativam et im m ediatam im m ortalitatis n o ­

tio n e m , quae sim pliciter p o n a t visib ile c o r p u s, in visibilem a n im u m , su b im perio Id e a lism i, m utatam , distractam , c o n v e r sa m , q u is negat? D ignum e s t , q uod n o tetu r, in

(4)

media vita quotidiana esse numerum e o r u m , <ju i im ­ m ortale qu oddam in esse in a n im o , quam an im u m esse im m ortalem , contendere m alint *). E cce artificiu m ab­ str a c tio n s ! C a v e, c r e d a s, in his sen ten tiis m eram p o ­ sitam esse verborum cavillation em . R es a ltiu s la tet. Quaeritur id m axim e, sitn e p e r se aliquid h o m o , nec ne. Illud im m ortale, q uod d icitu r in anim o iu e s s e , quid denique in te llig is? Illu d ta le n ecesse e s t e s s e , u t occurrat in omni m e n te , ut red ea t in e a , u n u m ; so lu m , puruni; et im m utabile. Q uid m ulta? P r o r u m p it h o c loco illu d G e n e ra le , illu d D ivin u m ipsum ; q u o d in an i­ mo humano ad conscientiam s u i p erven isse c e n s e tu r 2). E x quo efficitu r, qu od videbatur inesse^ id n u n c re vera in cip ere e s s e , qu od q u e præ se fereb a t n e u tr iu s qeneris sp e c ie m , id jam verti in — p erso n a m . O ! m i­ ram transfigurationem . Q u id ? p erso n a m , t a li m o d o o r­ tam , nom censes m anere? nurn con stare? N im iru m in eo cardine res vertitu r. D istrah itu r h o c lo c o in duas

!) ”A u ch kann nian so g a r im gem einen L eben j e tz t A e u s s e - rungen in M enge h ö r e n , w elch e z eig en , tlass jen es so g e n a n n te

u n m ittelb a re llc w u sstse y n der U n sterb lich k eit fü r u n se r Z e it ­

alter v ielm eh r d ie G e s ta lt eines D ew u sstsey n s an gen om m en h at, dass e tw a s U n sterb lich es in unserem G eiste en thalten i s t . ” ---” N icht mehr so w ir d d iese F r a g e fernerhin zu ste lle n s e y n : ob

d er m enschlichen P e rs ö n lic h k e it und I n d iv id u a litä t h n s ta r b lic h - h e it, sondern vielm eh r s o , ob d em U n sterb lich en m e n sc h lic h e I n d iv id u a litä t und P e rs ö n lic h k e it zu k om m e.” "W eisse: /h ie p h i­ los. G eh eim lch re von d e r U n ste rb lic h k e it d es m en sch lich e n I n d i ­ viduums (D resd en 111 5 4 ) pp. 5 0 , 5 7 .

*) ” D a s A llg e m e in e I c h ” : ” D a s g ro sse I c h ” : lllu d L E g o , non I lle E g o , qui d ic it: v mco a r b itr io pono v ita m e t r e p e to .”

(5)

partes sch o la D ialecticorum . Sunt^ qui dicant (s in i­ s t r i ap pellantur) } naturam hom inis meram esse pro te m ­ p ore c o g ita tio n is tran slation em ? v e l notionis version em . Sinit a lii, q u i, dextram o ccu p a n tes p a rtem , so la ra tio ­ ne n eg a tio n is, in d ivid u a m im m o rta lita te m affirm ari, d o ­

ceant. In quorum numero unus Gö s c iie l e m in e t, qui

totu s in eo versatur^ ut R elig io n is Christianae dogm ata cum P h ilo so p h ia H egeliana c o n c ilie t , c o n ju n g a t, cop u ­

le t . Q uod nem o fere ausus e s t , id im prudenter laicus

ille fe c it: e x ip sa logica S ystem atis r a tio n e , quam caute evitare so le n t T h e o lo g i H cg elia n i, ■positivas R eligion is

v eritates e x to r q u e r e v e lle ') . Magnum ct arduum opus

l ) ” S o e r w e is e t sich die L o g ik als M onism us des D e n k e tis: sie g ip fe lt in der concreten T h e o lo g ie , in w elch er das D enken als das ab so lu te B e w u s s ts e in , als ab solu te P ersö n lich k eit, hier­ m it als D r e ie in ig k e it sich offenbart.” T o n d en B e w e is e n f ü r d ie U n ste r b lic h k e it d e r m en schlich en S eele (B e r l. 1 8 3 5 ) p. 1 3 5 .

T a le siv e p riv ileg iu m sive officium rem ita in terp retan d i G ö -

s c u e l ob tin u isse v isu s c s t > postquam lib e llu m : ” A p h o rism e n ü b er jy ie h tw is s e n und a b so lu tes FT is se n im T e rh n ltn isse zu r c h ristlic h e n G la u b en s erken n tniss™ C» erlin 1 8 2 9 ) e d id it, qHem

h is su m m is la u d ib u s I I e g e l e x tu lit; ” B e f. licgriisst in dieser S c h r ift d ie M o rg en rö th c d iese s F ried en s (zw isch en W is s e n und G la u b e n ), w elch en sie von eben so from m em als k räftigem D en k en und H erzen und deren erlan gter V ersöh n un g auch nach A u ss e n w irk sa m ein zu leiten b estim m t ist. S ie is t ein gutes Z e u g n is s vo n d em C h riste n th u m ü ber d ie P h ilo so p h ie a b le g t; es m öge e in A u to r itä ts-Z e u g n is s fü r die se y n , w ech e das Z eugn iss des G e is te s nur im A u to r itä ts-Z e u g n is se eines fromm en H erzens a n erk en n en ; — aber sie ist eben so sehr ein Z eugn iss des t ie f -

d e n k e n d e n G e is te s , d e r di e V e r s t a n d e s - K a t e g o r i e n in das G e ­

r ich t d e s D en k en s b r in g t, w elch e der evan gelische C h rist d ie d o p p e lte In k on seq u en z b e g e h t, g em ein sch a ftlich m it dem B a

(6)

-conatus est: sed nihil difficile amanti. Q uidquid ia di* sci pii na H egcliana videre v u l t , v id et: quidquid in ea vid ere non v u lt; non vid et. Quid e r g o ? fin itu m hom i­ n is anim um , in m edio ev o lu tio n is dialecticae flu m in e, sisti posse et im m ortalem reddi h is ip sis verbis arbitra­ tur: ”C o g i t o ergo s u m ! ” Q uid? q u od eo usque p ro ­ c e d it, ut hanc veterem arg u m en ta tio n em o n to lo g ica m , nunc dialectice e x p lic a ta m , ex D iv in a R e v e la tio n e (m i­ rabile d ictu !) probari^ defendat. Sequ u n tu r v e r b a , in quihus caput d isp u ta tio n is con tin etu r : ”E ig e n tlic h b eru h t das g a n ze B e w e is fa h r e n , ait G ö s c u e l, a u f den d r e i W o r te n : ” C o g ito , e rg o sum ”, nur dass ih r In h alt von Stufe zu S tu fe m ehr e n tw ic k e lt, indem das Praesens d es Seyns von dem D enken b e fr u c h te t, als p r œ g n a n t sich erw eiset. D ie e rs te B ed eu tu n g ist d ie s e : die S e e le den k t, darum is t sie e in fa c h , M o n a s , und als ein fach w irk lich , m orgen w ie h eu te. D ie zw e ite B ed eu tu n g ist d ie E n tz w e iu n g : d ie S e e le d e n k t, darum is t sie u n e n d ­ lich , sie d enkt sieh und A n d e r e s, h iem it G o tt s-elb st, sie denkt und w ird g e d a c h t, als S u b ject von d em den­ kenden S u b jecte g e d a c h t: C o gito ergo c o g ito r: c o g ito r ergo sum. D ie d r i tt e B ed eu tu n g is t d a s D en ken selb st, w elches d a s S e y n in sich sch liesst: w as v e r n ü n f tig is t; ist w irklich : der G eist ist d es G eistes und fü r den G e is t.” Hæc pagina 1 9 3 . M ox pagina 2 1 2 p erg it Idem : ”D ie W ah rh eit des ontoloqischen B ew eises ru h et mitluin in

tion alisim is, qcqen d ie P h ilo s o p h ie zu gebrauchen.” M e g e i . ,

(7)

d er T h a t s a c h e der ch ristlichen O ffen baru n g : er is t hier­ m it dogm atisch und ethisch z u g le ic h , od er die E inheit d es o b jectiv en und su b jectiv en , th eo retisch en und prak­ tischen B e w e ise s; er sagt nichts anderes, a ls: T od, w o is t dein S ta ch el? H ölle, w o is t d e in S ie g ?” 1).

Miramur. Quis e s t , qui non m iretu r? quid loca

ista? quid paginae istae? in auctorem ip su m , nonne con­ s p ira n t, q u i, transfuga e x D ialecticorum ca str is, subito

in m edia Historiae scena apparet? N im irum haud im­

p u n e te tig it sum tnum illu d F a c t u m ; q uod omnem to l­ len s ra tio n is dialecticce g y r u m , infinitam lib e rta tis victo­

riam testatu r. Ilanc lib eirta tis, hanc Personce victoriam,

nem inem praeter J e s u m C h r i s t u m x &iç xal oijgsQoy w y uvxov y.al tiç tovç aiùvtiç p rob asse et tîrm assc, nonne G ö s c h e l

fa tetu r? Q u id ? totam sic N e g a tiv ita lis , u t dicitur, ratio­ nem^ quae talis e s t , ut e x tr a se ipsam nequeat progre­ d i, c t ab ip sa personce a b slra clio n c in c ip ia t, ja cere, non v id e t? Q uod in ip so illo F acto positu m e s t, nos, a n te fa c tu m , n ih il scire nisi hoc ip su m , non videt? L on gam erroris fabulam in medium p ro fert: quam sum-

matira h o c lo c o ex p o n e r e opus e s t , ut intelligantur

varii a c t u s , v a r ia , ut d ic u n t, m om enta, quibus conti­ n etu r chcdtÇiç n o tio n is, d o n ec in ultim o actu ”purum ” illu d nJEs s e ”, quod nihil e st nisi ” p u ru m C o g i t a r e (m eru s I n fin itiv u s verbi ” C o g ita r e T ) , cum ab initio p o­

situm s i t praeter E x s is te n te m ip su m , praeter Colentem

ip s u m , praeter P e rso n a m ip sa m , ex su la re cogatu r,

(8)

idente Joyio, p e r Q uem om nia fa c ta s u n t, in Q u o t c o n ­ s t a t , D eu m in D eo p o n i, ub o m n i a e ter n ita te , D e tn m in D eo a D eo d is t in g u i, su p r a om n em m u n d i r a tio o n e m , to ta m q u e s ic o p p r im i P a n th e is m i h y d ra m . Ev àççyîj rjv 6 Jioyoç, y.al o Xoyoç Jjv nçoç rov 9 to v , xal &toç ijv o ijoyoç.'1

T etig im u s p o tiss im u m T h e is m i C h ristia n i fu n d a m e r n tu m , q u od u n u s J o h a n n e s , in g r a n d i E v a n g e lii p r o o e m iio p o ­ su it! 1)

C o g ito, e r g o sum ”! H is ip s is v e rb is G ö sch et. , e x c i ­ ta v it N é /u tm v, c u ju s v e s t i g ia , p r o v ir ib u s , p e r se q q u i e t exam in are ; in a n im o e s t . In d u m eta p h ilo s o p liio r u m : in la teb r a s e t r e c e s s u s m e n tis humanae n o s d e s e e e n d e r e ju b et. S e q u a m u r . V ia m e t r a tio n e m ip s e m o n s t t r a v it , quae a d istr a c ta h o m in is c o n s c ie n tia — a c o n sc ie n ttia su i

— o r t a , d ia le c t ic e p r o c e d it , du m haereat e t su b b sista t in n o tio n e person ce, qua? ta lis e s t , u t c o g ita n d o in t e l- lig i n e q u e a t , a d 'personam q u ia n u m q u am p e r v e n ir r i p o s ­ s it , n isi in c ip ia tu r ah ip sa 2).

” S o ist durch das P roöm iu m des J o h a n n es auch a a u ss e r-

halb a ller O chonom ie und M enschverdung d e r U n te r s c liie e d G ot­ tes von G o tt in der L ehre vom L o g o s g e s e tz t.” N i t z s c h : : ” über

die w esen tlich e D r e ie in ig k e it G o ttes’1’1 ; in lib e llo : T h e o l .. S tu d , und K rit. 1 8 4 1 . I I . 5 2 4 .

*) N ite t in H is to r ia A cad em iæ U p sa lie n s is aureolus lilib e llu s : ”<ic notione P r in c ip ii”, quem ante h os decem annos s s c r ip sit apud nos ju v e n is (m em orab ile d ic tu ) v ix am plius annos v ig in ti

natus, in sig n e suorum et littera ru m decus: E rn e stu s Kjje ia a n-

i > e r ! ” E volu tion is d is c ip lin a ” — ita p e r o r a t — ”quibus s a rg u ­ m entis con ficiatu r, quo m om ento universam d n nostram Vertat et c o n tin e a t, quå n ecessitate tandem cedat r a tio n n i con­ cret«? et h isto ricce: r e p e tito , si L a ta v o lu n t, o p ere, p r e o p o n e

(9)

-”C ogito ergo sum F Hanc q u i primum sen ten tiam pronuntiavit, is punctum A rchim edis invenisse v id e b a ­

tur. Qujd in ven it? term inum a quo: non a d qu em .

U nde enim in cogitando in cip ias, quaeso, nisi a te ip so

cogitante in cip ias? Cui term ino realem ex sisten tia m

Ca r t e s i u s tribuit. Ineptum e s s e t, inquit, statu ere, id ,

qu od c o g ita t, cum c o g ita t, non esse. E x quo co n clu ­ debat, animum esse co g ita n tem rem , v e l su bstan tiam , unam, sim plicem : oppositam corporis substantiae, quae,

cum exten sa sit res, et dividi et destrui p o ss it. ” Co­

g i t a r e ? liic in ven io, c o g ita tio est, haec sola a m e d ivelli

neq u it: ego sum , ego e x sisto , certum est. Q u am diu

autem ? nem pe qu am diu c o g ito . Nam fo rte etiam fieri

p o s s e t, si cessarem ab om ni c o g ita tio n e , ut illic o totus

esse desinerem ” x). Haeret h oc lo c o Ca r t e s i u s: non

p o te s t, quin animum f u tu r i im potentem p onat. C ogitat

anim us: ergo unus, sim p lex , individuus est: qu od vero sim p lex e st, id n u lliu s suicccssionis capax est: im m uta­

bile est: idem sem per mainet. P uncto m athem aticorum ,

quia dividi non possit, in d iv id u a m im m o rta lita tem , num

trib u ere v e lle s? Q uid? In tale p u n ctu m , animum hu­

manum tran sfigu rare, C a r te s iu s non d u b ita t; in sterilem

m u s.’ INon volu eru n t P a ta . S c r ip s it, neque ita in u lto p ost —

S u b l i m i s a b iit. Vehemcnti&jsiine dole.inus, nunc, m axim e nobis clccsse eum , qui ad v era m P hilosop hise cognitionem natus fa ctu s- que f u i t , q ui summum in gen iu m cum summa anim i p ieta te con­ ju n x it; q u i cum A ig ls tiin o m ature i n t e l l e x i t , pra e te r C h r i s t u m s c ir c , esse n ih il sc ire! — V id e : ” M in n en a f Eiuvst Kjf.i,t.ander.” S to c k h . 1 8 4 2 . pp. 1 2 5 — 1 4 5 .

1) M e d ita tio n e s (A m s te l. 1 8 7 2 .) p. 1 0.

(10)

prœ sen tis form am , cui sem per d esit F u tu ru m ip su m : *’C ogitabo, erg o ero F

A d est Ca r t e s i i Népscfiç in critica Ka n t i i d iscip lin a ,

quæ specificam to lle n s animi c o r p o r isq u c differemtiam, in plenam d esin it le g is Cartesianae a n tith esin : ” C o g ito ,

ergo non sum . M ox sufficitur in lo cu m anim i, illu d

E q o meum, illu d tra n sc e n d e n ta le , u t Ka n tlo q u itu r , c o ­

gitationum mearum S u b jectu m , q uod om ni p e r s e rea- lita te v a c a t, cum n ih il sit nisi form alis anim i c e p u la , quae in cogitan d o recurrit sem per. M erus est vo c a tiv u s: E go! ” C ogito” : la te t in hac ipsa v o c e anim us, qualis p e r se est: subtrahitur sibi ip s i, ab it in p licenom enon, sua se p a tefa ctio n e in v o lv en s! S ed u nde la te n s illu d ”an sich” ? in anim o cum non sit, e x tr a anim um sat, n e-

cesse est. Q uod extra animum e s t , id certe e x te r n u m

est: corpus externum e sse , quis n e g a t? S eq u itu r, om nis quia realitatis caussa ex trin secu s derivanda s i t , ipsum denique animum n ih il esse praeter c o rp o r is plicenom enon : corpusque quia etiam phaenomenon sit, animunn esse phaenomenon hujus phaenomeni!

A p erte Ka n t fa tetu r, non p o sse a p r i o r i ani mi im ­

m ortalitatem probari. N on d icere p o ssu m , ait in g e n io s e , ”cogito ergo sum ”y nisi concessa p r o p o sitio n e : ” O m n e, quod co g ita t, e x s i s t i t quo nihil p o te s t esse a b su r d iu s: ipsa enim ratio e o n n e x i, quum c o n cesseris in fe r iu s, c o ­

git superius co n ced ere *). Quid e r g o ? Q uod th eioretice

(11)

I Îa n t ncgat, ill p r a c tic e p o stu lat: e r i t animi im m o rta ­

lita s : q u an do erit? c o n s ta t, hom inem numquam p o sse consequi i d , quod sem p er e r it , numquam est: infinita illa p rogred ien d i fa c u lta s, quam in animo in esse Ka n t

laudat * ), differt sem per in a liu d tem pus im m ortalita­ tem meam. Quæ eum ita s in t, con ven it utique dicta­ toria liberœ v o lu n ta tis au ctoritate u ti: quà nixus h om o, sine p r o v o c a tio n e , su b la ta , pro te m p o r e , tem poris suc­ c e ss io n e , se in hanc summam erigat rationis practicæ leg em : ” V olo e sse im m o r ta lis , ergo im m ortalis sum.’> B reviu s: ” Jzolo e s s e , ergo sum ” 2).

Quam leg em p le n iu s, acerbius Fi c ii t e pronuntians, illu d J V o lle n ’ in rigidissim um ”S ollen ” transform avit. B revissim a h o c lo c o oritur im m o rta lita tis humanœ for­ m ula: ”A = A ” ; in qua illu d E g o m e u m , cum sit pu­ ru m , lib e r u m , infiuitum ”A g e r e ”, nihil pon it nec p o ­ stu la t praeter se ipsum . T am en se ipsum E go illud p o ­ n ere n e q u it, nisi finiatur, q u o d , nisi finiatur, ipsa in ­ fin itate su a , d isso lv a tu r , n ecesse est. Unde vero lines?

! ) ” D er S a tz von der m oralischen B e s t i m m u n g unserer N a ­ t u r , nur a llein in einem in s U n en d lich e gehende F ortsch ritte zur v ö llig e n A n g em essen h eit m it dem S itten g esetz c gelangen zu h ö n n e n , ist von dem grössten N u tz e n , nicht blos in B ü ch sich t a u f d ie g e g e n w ä r tig e E r g ä n zu n g des U nverm ögens der specula- tiv en V e r n u n ft, sondern auch in A n se h u n g der R e lig io n .” /fr it.

d . p r a k t. f e r n . (L p z . 1 8 1 8 J p . 2 1 4 .

* ) ” H ie r is t nun d a s , w a s A rch im ed b ed u rfte, aber nicht fa n d : ein fester P u v h t w oran d ie V ern u n ft ihren H ebel anset­ zen l.an n und zw a r ohne ihn w ed er an die g eg en w ä rtig e noch ein e k ü n ftig e A V elt, sondern b los an ih re in n ere Idee d er F r e i­

(12)

nim irum hoc m axim e quaeritur. C onstat^ se ipsum ro E g o limitare non posse^ quandoquidem nihil sit nisi E g o ,

iterum que E go. Q uid? u rg et e x trin secu s fa ta le illu d

N o n -E r /o , quodj u t perp etu u s finium c u sto s et sp ecu ­ la t o r , mox infinitum istu d E g o in se r e p e llit. V erum oblatam sibi extrin secu s im p u lsion em T0 E g o ferre non p o t e s t , quin ei renitatu r: e x quo f it , ut duo sim u l v i­ res exsistan t, quarum efficiatur c o n flic tu , e t fere dicam ,

frictio n e , me conscium m ei poni. P o stu la tu r ah initio

cum thesi itidem a n tith e s is : A = B j unde oritu r in elu ­ ctabilis mentis humanae circ u lu s: A - j - B = A ; B - j - A = A . Illud B , princeps et a u ctor re fle x io n is, num quam e x ­ terminari potest. Nam p u r u m , q u od d icitu r, E g o , quid intelligis? non a liter est atque p u ru m lu m en , q u o d , nisi

reflectatur, nihil om nino est. Me ipsum prceter (limita­

tionem intueri non possum . Q uid a ttin et scire, m ihi

tantum istam lim itationem e s s e , nullam p e r se esse?

Num inde me ipsum c o g n o sc o ? m inim e. Video^ quod

sem per video: nihil praeter speciem m eam e t im a g in e m , extrinsecus ortam , reflexam , finitam. ”E s ist kein S e y n . Ich seihst w eiss ü b e rh a u p t n ic h t und bin n ich t. JÜilder sind: sie sind d a s E in z i g e , w as d a ist. Ic h s e lb s t hin E in s dieser B ild e r , ja ich bin se ih st d ieses nicht., so n ­ dern nur ein v e rw o rr e n e s I iild von diesen B ild e r n ” 1).

” N a tu ra m ex p ella s f u r c a , tam en usque r e c u r r it.”

Prorum pit7 in p r a c tic a r e g io n e , ille a lte r E go^ ut illatam sibi injuriam ex clu sio n is u lc isc a tu r , indueins h oc

(13)

lo c o formam p e rs o n œ , quæ mihi ah in itio h o stilis o b ­ stat. Q uot h o m in es, to t ”N i c h t - Ich e”, t o t E x tr a o r d i­ n a rii.

i

quos to lle r e , q u os e x stin g u ere o p o r te t , ut p r a ­ ctice perficiam illu d ration is ”S ollen ” , q u od a p r io r i cecidit. T b eo retica im m ortalitatis form ula statim in hanc

practicam co n v ertitu r: A — B = A . U t in altero h o ­

mine q u otid ie illu d m eum n o n -p lu s-u ltra m ihi opponitur^

ita ipse o p p o n o r a lteri. E x quo efficitu r, D ualism um

sic ortu m , n u llo p a c to t o lli p o s s e ^ nisi a lter alterum

e x provocation e in terfecerit. U n u s, praeter u n u m , n e­

m o , in fin itu s, im m o rta lis erit. ”Ic h soll u n sterblich

s e y n ’ — ita leg em istain d e c e t germ anice v ertere — e r g o soll d e r A n d e r e n ic h t un sterblich seyn . B reviu s: ”Ic h soll s e y n : e r g o soll d e r A n d e r e n ic h t s e y n ” J 1)

D irain ln iju s discip lin æ consequentiam Ja c o b iosten d it. ” Ici»

ru fe S ic ” — sc r ib it ad F icutiu m •— ” unter den J u d en der sp e - cu lativeu V e r n u n ft für ihren K ö n ig , fü r den M e s sia s , den K ö ­ n ig sb erg e r T ä u fe r aber nur fü r Ihren V o r lä u fe r aus. D a s Z e i­ chen, d as S ie g eg eb en h a b en , is t die V e r e in ig u n g des M a te r ia -

l ism us und I d e a lis m u s zu einem u n g elh eilten W e s e n , ein Z e i­

chen n ich t ganz unähnlich jen em des P ro p h e ten J o n a s .” ---D ein d e ta li m odo Id em q u eritur: ” M it E r n st und Inb ru n st habe ich von K in d esb ein en an nach 'W ah rh eit g e r u n g e n , w ie W e n i g e — und m ein I lc r z is t m ild davon g ew o rd en — o , sehr m ild e , und m eine S tim m e so le is e ! — Ic h habe m ich b is zur V erz w eiflu n g versu ch t die E r sc h e in u n g e n zu c n tlc id e ii, und das

an sie h W ir k lic h e zu b etrachten und jed esm al nur ein neues R ä t h s e l , das R ä tlise l m einer unheilbaren U n w iss e n h e it dabei

zu le tz t erb eu tet. L ic h t is t in m einem H e r z e n , so w ie ich es in

d en V e r s ta n d b rin gen w i l l , erlisch t es. W e lc h e von beiden K la r h e ite n ist d ie w a h r e ? die des V e r sta n d e s , die zw a r feste G e sta lte n , aber h in ter ih n en nur einen bodenlosen A b g r u n d z e ig t ? od er d ie des H e r z e n s , w e lc h e zw ar verkeissend a u fw ä rts leu ch

(14)

-A d e s t ScHELLiNG. V e n i t , v id it. C ircu lu m F ich tia - ntim t o lli p o s s e , sta tu e b a t. S c ilic e t E g o illu d in ip sa lim ita tio n e se ip su m sine fine f in itu m , id e s t , In fin itu m

i n t u e t u r ! 1) R e g io n e m A b s o lu ti a p e r u it. P r in c ip iu m , e x q u o D e u s , s e m a n ife s ta tu r u s , o r it u r , s im p lic ite r A b s o ­ lu tu m a p p ella ri d e b e r e , a it, u t d is tin g u a tu r a D e o I p so ,

infinito ex sisten tiu m S u bjecto. In A b s o lu t o s u o v id e lic e t S c h e l li n g ita v e r s a tu r , u t ab essen tia q u id e m fo rm a m

co g a tu r d is tin g u e r e . Q u id m u lta ? v e r titu r A b s o l u t u m , q u od p e r se im p e rv iu m e s t , in form am N atu rce: i n fo r ­ mam I n te llig e n tis ; qu aru m form aru m d iffe r e n tia t o l l i t u r

in d ifferen ter y p o s t u la n t e in tu itu in te lle c tu a li, c u j u s in m en te hum ana o rg a n u m in e s t 2). F a c ta n e m p e a b e o ,

te t, aber bestim m tes E rnennen verm issen lä sst ? K an n der m iensch- licbc (»eist W a r h e it e r g r e ife n , w enn nicht in ihm jen e b eiden K larheiten zu ein em L ieb te sich v er e in ig e n ? U n d is t dicsie V e r ­ einigung a n d ers, als durch ein W u n d e r d en k b a r? — — W i e habe ich n ich t g e str e b t? W"as habe ich n ich t g e su c h t ? Ic h fand nur anders e in g e ln illt, m ein eignes E le n d , meinte eig n e A rm uth. O ! dass m ein A u g e e in fä ltig w ä r e , d a m it L i c h t in meine F in ste rn iss dränge und sie erleuchte, w ie ein heller- D litz ! E in reines H e r z5 ein n eu er g e w is se r G e ist •—• G o tt w e d s s e s , w ie ich darum m it Ih m rin ge. — — D u rch au s ein H ev.de m it dem V erstä n d e, m it dem ganzen G em iithe ein C h r is t, sch w im m e ich zw ischen z w ei W a s s e r n , d ie sich m ir n ich t vereinigern w o l ­ le n , so dass sie m ich gem einschaftlich tr ü g e n5 sondern so w ie das E in e mich u n au fh örlich h e b t, versenkt auch u n a u fh ö r lic h mich das A n d ere.” V id e sis l o c a , quæ cita v it S en g i.er: ”’ I7ebcr

d . fF esen d . specu l. P h ilo s u. Thcol. ^ Ilcid clb . lO I iT lp p r . 1 0 2 .

n u - n o .

S ii mm il. IF e r k e (E d . IJpsal.) T . 1>. j>. t>7, 9) 1. c. p. o 9 .

(15)

q u i intuetur in in tu itu il lo , facta ab ip s o , qui c o g ita t, abstractione, em ergit absoluta I n d iffe r e n tia , pura nuda- que Subjecti et O b je c ti, R ealis e t Idealis Identitas. Verum Identitas illa effunditur, sine interm issione, in fo r­ mam p o te n tia r u m , in quibus jam I d e a le , jam R eale p o - la r ite r praeponderet. S itn e illu d E go res p e r s e , an sit

pheenom enon, quaerere n ih il absurdius. N eque res quae­

dam per s e , n eq u e phaenomenon quoddam ex sistit. N e- que lo cu s, n eq u e tem pus est. R e s , p o sitio n e s, non dici possunt e sse , n isi m utua ipsarum r e la tio n e , quatenus altera alleram e x tr a se h abeat, p ro g red ien te, ad ratio­ nem q u a n tita tis , Ideae e v o lu tio n e. Q uodcum que in tem ­ p o r e e x sistit, id non nisi re la tiv e e x sistit : e s t , quatenus relationem iu s e h a b e t, quae, cum in D eo nulla sit,

to lla tu r , n ecesse e s t , v o lv e n te tem pore. Quid igitur

fin iti r e a lila s ? fluctuans est positionum inter se con- n e x io : u m b ra e x siste n tiu m , quae, cum e s t , tamen non est *).

1) ” W i e h errlich ist der M ensch , w ie v ie le V ollkom m en­ heiten lau fen iu i lu n , w ie in einem B rennpunkte zusammen. A b e r er als das G a n ze und w ie er in R e la tio n en erscheint, i s t n u r , w ie das S o n n e n b ild i s t , w enn jene die dunkle W o lk e im h eitern H im m el w ie aus IVichts schafft, um sich seihst in ih r w id erzu stra len . S e in D a sey n ist gesetzt und d a u ert, nur so la n g e d ie V e r h ä ltn isse der P o sitio n e n sich so g e fü g t haben, dass die Id e e in ihnen w id e r le u c h te t. D e r M ensch v erg eh t, sobald jen e B e d in g u n g e n v e r g e h e n , ohne dass E tw a s im A ll verschwän­ d e , w'ie d er R e g en b o g en v e r sc h w in d e t, ob gleich a lle E lem ente seiner E r sch ein u n g b e ste h e n , w enn nur ihre bestim m te w ech sel­ s e itig e R e la tio n g e ä n d ert is t .” A p h o rism , zu r N a tu rp h ilo so ­ p h ie. § . 1 2 0.

(16)

Ca h t e s iu s ilix it: ”c o g ito ergo sum”; Ka in t: ”cogito^ e r g o non sum”; Fi c h t e: ”sum, ergo non sum .” Sc h e l-

l i n g , quid ad d id it: ”m e supra m e ip sum e x sisten tem , cogitantem e rig e n s, a it , (juli en te in tu itu in tellectu a li) , nodum Gordium so lv o , tem pus finitum : ” E g o sum” , in

infinitum : ”E sse ” con verto. V erum illu d ”E s s e ” , esse

non potest, nisi abeat in fo rm a m C o n ju g a tio n is, quæ ta lis est, ut finitum in infinitum sem per so lv a t, om nem - que sic in dividu am hom inis vitam d e v o r e t *).

! ) E s ist M islîennen «tes ächten G e iste s der P h ilo s o p h ie , die U n sterblich keit über d ie E w ig k e it d e r S eele u n d ih r Seijn in der Idee zu se tz e n , und w ie uns s c h e in t, k la rer M isv ersta n d , d ie Seele im T o d e die S in n lic h k e it a b streifen und g le ic h w o h l

in d ivid u ell fortdauern zu la ssen .” P h ilo s. u . R el. S ä m m ti. f U e r - ke (E d . U ps.) T . 9 . p. 4 1 0 . C o n sta t, S ciieli.in c iu m , p o s t m ul­ torum annoruin sile n tiu m , non lon go ab h in c tem p ore S e r o t i n i rostra conscendisse, m agiianique inde ortam in c a s tr is D ia le c t i­ corum perturbationem . E x nova d o c tr in a , quam S c u e lx v v g po­

sitiva m v ocavit, ut a p r io r i, n e g a tiv a d is tin g u a tn r , lo c a n on­

n u lla , quæ huc sp e c ta n t, cita re o p o r te t, quum s a tis sm perque m utatam speculandi rationem in d icen t: ” D ie "W elt, diester Æ o n , in dem w ir uns b efind en , is t d ie G eg en w a rt. D ie Z u k u n ft ist das Seyn nach diesem Æ o n , in w elch er d ieser Æ011 n ic h t d u rch - brecheu kann, w e il er g leich sa m d ie fe s t g e h a lte n e Z e it i s t , die lan gw eilige W ie d e r k e h r d csse lb ig e n , w o ein T a g w ie deir andere hinfliesst und nichts N eues u nter der Son n e ist. J V a h rfy m ft un­

terscheidet sich die V erg a n g en h eit von der G e g e n w a r t a ls vor­ z e itlic h e , vorw eltlich e, und die Z u k u n ft als nnc/rveltlichie Z e it.” ”W ä re der T o d eine T r e n n u n g , eine S c h eid u n g v o n L eib und S eele als zw ei B e sta n d th eilen des M en sch en , so> w ü rd e fre ilic h die Id e n titä t des lle w u s s ts c y n s , das I c h , im T -ode auf­ gehoben , und von einer p ersönlich en F o rtd a u er m it lB e w u s s t- stevn könnte also nicht die R ed e seyn , denn es w äre n J clit d e r

g a n z e M ensch, der fortdanertc. D er T o d is t aber keini Sch ei­

(17)

”In tu itu m in tellectu a lem ” Sc iie l l iiv gp o stiila v it: h in c

illae lacrimae. M agnam, in d e ortam , In d ifferen tia : um-

b raui, quæ , in m edia Id en tita tis lu c e , sine fine recu rrit, dialectice to lle r e He g e l su scep it. I s , rationem N e g a ti-

v ita tis , ut vocatu r, in tr o d u x it, p osu itq u e eandem tam ­ quam p erp etu o quoddam m ob ile ipsius U niversi. Q uid­ quid est, id h oc lo c o se sc -proprio m otu negare videm us,

u t negation e hujus n egation is u sque affirmetur. Im m a ­

n en te, u t d icitu r, n o tio n is e x p lic a tio n e , totu m sic ab­ s o lv i d ia lecticu m mundi p ro c e ssu m , con stat. Q u o t m o­ m enta n o tio n is , t o t m om enta rS E sse , quae ex p lica n tu r, u rgen te, q u â laborant, n egation is ratione. Initium facit p u ru m E s s e : p u ru m illu d C o g ita re , q uod, om nem quia rerum ex sisten tiu m realitatem n eg et, sit, n ecesse e st = N i h i l , v e l p o tiu s = no n — A l i q u i d C adunt in id en titatem ro E sse et to N ih il, quamquam differunt in­ ter se : unum non e st, q uod alterum est: veritas, unitas

w ie w en n z. B . aus ein er P fla n ze der G eist a u sg e z o g e n , und also z w a r d ie F orm der P flan ze z e r s tö r t, aber ih r IK e s c n er­ h alten w ir d . A u ch der M ensch m uss seinem ganzen W e s e n nach fortd a u eru . D er A u sd ru ck G e ist von einem au sgezogenen E s se n z is t n ich t z u fä llig , sondern w ied er ein Z eugn iss von dem tiefen G e n iu s der S p rach e. D e r G e ist kann auch ohne die F orm der S ic h tb a r k e it fo rtd a u eru , und b leib t dem G eh alt nach der­ selbe. Im P fla n zen g eist z. B . sind alle E igen sch aften d er P flan­ ze a u fb e w a lir t , m er Z u fä llig e r , U n w esen tlich es is t verloren g e­ g a n g e n , n ich t das w a h rh a ft se y eiu le .” F b a u en stä d t : S c h c llin g 's

” V o r le s u n g e n in B e r l i n ; D a r s te llu n g u n d K r itik d erselb en .n

(B e r lin 1 8 * 2 ) pp. i l l — 118.

*) ’D a s re in e S e y n is t sich se lb st g le ic h und auch nicht

(18)

illorum , concreta est unitas, movens su stin en sq u e p ro x i- tuum notionis m om entum : "T0 F i e r i ', q uod, p ro p ter re­ pugnantiam sibi insitam ( ”das W e r d e n ” i s t , und ist n ic h t), in Exsistentice quidem m om entum ab it.

Quid multa? P on en d o usque to lle n d o q u e , perm eans per regiones Exsistentiae, Essentiae, N o tio n is , cetera s, sic pervenit processus d ia lecticu s ad absolu tam , logicam I d e a m : in qua cetera, q u o tq u o t sunt, momenta^ con ti­ nentur. Perspicuum e st, hanc Ideam , cum ipsa s i t p lan e explicata, i. e. con creta m om entorum id e n tita s, a b so lu ta se ipsam cogitantis co g ita tio n is vis et un itas, to ta m d e ­ nique in se rea lita tem co m p lecti.

Iu hac logica n otion is U n iversitate f quae om nia, ut n egata com plectitur^ in qua D e u s , q u alis Ip s e e st ante creationem m undi liom in isq u e, in esse d ic itu r 1), num aliquid superesse cen ses? Miramur, aliq u id super- esse posse: m iram ur, id esse p o sse, q uod re ipsià non sit. Quid enim N atura praeter illu d Ideae ”a lte r u m ” E sse , quod omnino non est? Im m inet, v e lu t saxum Tantalo, extern u s, rea lis m undus, in quem Ideae opus est descendere, quasi in co n tin en tem , u t a te r r a firm a incipiat denique e t sic progressum in r e g r e s s u m co n ­ vertat. Natura; ab e x teris reditura, abit in n eg a tio n em suam: abit in M en tem , in qua ”alterum ” illu d E sse ,

1) ” D ieses R eich is t d ie T E a h rh cit w ie sie nline U iiille an und für sich selbst is t: Man bann sich d esw egen a u s d r iie k e n , dass dieser Inhalt d ie D a rste llu n g G ottes i s t , w ie e r in seinem

ew igen fV esen vor d e r E rsch a ffu n g d e r N a tu r u n d eine:s e n d li­ chen Geistes i s t ” I I e c e l , W e r k e . I I I . p. 3G.

(19)

h o c est, negatio Ideae, negata est. M ens oritur ex ne­ gatione Naturae: quod ita intelligcndum est, ut Mens; se ipsam exp ositura, hanc expositionem , hanc simulatam o b jectivita tem , sine in term ission e, to lla t, tollendoque sccutn d ialectice copulet.

N atura iu organismo summum fastigium consequitur. Anim a, vitalis organismi u n ita s, primum in homine ad c o n scien tia m , deinde ad conscientiam s u i , postremo ad

M e n te m explicatur. V erum Mens primum subjectiva

Mens e s t , quae in plurali hominum num ero, in regione H istoriae, ob jectiva fit, d on ec in absolu ta denique Mente, in qua N um en philosophiae in est, tota absorbeatur. Quid Mens absolu ta? R espondetur: absoluta N o t i o n i s forma e s t ; in qua p u ra V e r ita s , p o st exantlatum negationis e t affirm ationis lab orem , sola Se ipsa videt et tuetur. S ic in te llig itu r , D eum , qui in R eligione Christiana ex- tr a M entem p o n itu r, non U num , sed Totum esse, id e s t , Ideam ipsam Deum e s s e , q u i, postquam in regione Naturae sib i la tu it; in animo humano S u i denique con­ sc ie n tia m n a n c isca tu r1) : Deum viventem ess eprocessum, qui n eg a tio n is negatione sine fine explicetur: ”Deum non esse m o r t u o r u m , sed v i v e n t i u m Deum” '1).

J) ” G o tt is t nur insofern er sich selber w eiss; sein sich S ich = w iss e n is t ferner sein S elbstbew usstsein im M enschen, und das W is s e n des M enschen von G o tt, das fortgeht zum S ich = w iss e n des M enschen in G o tt.” U æ c verba Gösclieliana non so lu m I I e g e l p r o b a v it, sed etiam tota exscripsit. Vide

E n c y c lo p . d . p h ilo s. f f rissensch. E d . 3 . §. 3 6 4 .

*) S in cerissim e ita rem Mi c h e l e t in terp retatu r, qui, omnem

resp u en s sim u la tion em , primum d eclaravit: ”G ott ist nach H e­ it

(20)

Ad fontem p erven im u s, unde G ö s c iie l, h o n a , ut vi­ tietur, fide, argumenta h a u s it, quibus D eum , Persinnam , quibus D eum , T riu n u m , quibus a n im i d enique im m o r ­ talitatem tueri conatur. Nim irum co n fu g it ad rnrcem disciplinae Ilegclianae, ad praepotentem illam , quae iin ipsa defenditur, S u b jectivita tis v im : ”d ie iiberfjreijer.de S u b- je c tiv itiit” ! Ex qua prim o omnium p r o b a b itu r, Deum absolutam esse P erso n a m , D eum om niscium , ubiqufe prae­ sentem , quin etiam Deum non solum in fin itu m esste, sed

etiam f i n i t u m S ibiqu e conscium : deinde hom ineim , e o ­ dem ten ore, propterea q u od su bjectivu m in ipsto m o­ mentum praemineatj et m orte su p erio rem esse^ e t in Lac gei die ew ige B ew egung des sicli stets zum S u b je c te m a ch en d e n

A llgem ein en , das erst im S u b jecte zur O b je ctiv itä t und w a h r­

haftem Restehen k om m t, und so m it das S u b ject in seiniem a b -

straeten Fürsichsein aufliebt. G o tt ist also n ich t ein e jP e rso n , sondern die P ersö n lich k eit s e lb s t , das ein zig e w a h r h a ft ^Persön­ lich e, w ogegen das S u b je c t, w elc h e s noch im G egcnsatz«e g eg en die göttliche Substanz eine b eson d ere P erso n sein w i l l l , eben

das Böse ist. W e i l G ott die e w ig e P e r sö n lic h k e it i s t , so hat

er ew ig das Andere se in e r, d ie N a tu r , aus sich hervrorgehen lassen, um ew ig als G eist d e r G em ein d e zum S e lb stb e w iu ss ts e in zu gelangen. Is t dieser G e ist im M en sch en , so ist es d e r ■ M ensch nicht mehr, der in diesem E in zeln en le b t , sondern G o t tt se lb st, der in ihm persön lich g ew o rd en ” (G esch . d. le tzte n S y ss te m e d .

Philosophie. T . 2 . p. G 4G ). D e in d e in novissim o n p u scu lto Id em :

” G ott ist die ew ige P ersö n lich k eit des M en sch en , a l l e t r M en­ schen, der w ahrhafte B e g r iff der P e r sö n lic h k e it, der iin A l l e n mehr oder weniger zur E r sch ein u n g k o m m t . H i e i r sehen wir am deutlichsten, dass G o tt ein G o tt d e r L e b e n d ig e m , n ic h t

der Todten ist: dass er P r o c e s s , T h ä t ig k e it, und z w a ir durch Negation des N eg a tiven is t .” V o rle su n g e n ü ber d ie P e r s ö n ­ lichkeit Gottes und U n sterb lich k eit d e r S eele (R erlin 1 1 8 4 1 ) p.

1 6 0 . 2 2 4 .

(21)

præstanlia usque permanere. N em pe a corpore (dem K örper), m ox G ösch el dialectice abstrahens, Subjecto quidem opponit O bjectum (den L eib), sed ita opponit; u t ambo in M en te non solum to lli, sed etiam affirmari, id e s t , p ro p rie conservari p o stu let*). Quid ad banc ineptam et puerilem interpretationem logica Systematis m ajestas resp on d eat, videndum est. ”W eil die Idee a) P rocess is t , ist der Ausdruck für das Absolute: E in h eit des E ndlichen und Unendlichen falsch. W eil sie b ) S u b je ctivitä l ist; ist jener Ausdruck eben so fa lsc h ; denn jen e drückt bloss das an sich, das Sub­ sta n tielle der w ahrhaften Einheit aus. Die wahrhafte E in h eit näm lich ist nicht nur als Substanz zu fassen, als an sic h , sondern eben so sehr als Subjectivität, als

F iirsichseicnd.es. In der negativen Einheit der Idee,

g r e ift das U nendliche über das Endliche hinüber, das D e n k e n über das S e y n , die Subjectivitfit über die Ob- j e c t iv i tä C 2).

1) D em sinnlichen Pantheism us entgegengesetzt ist der wahre P a n th eism u s, w elcher G ottes A llgegenivart und Allwissenheit le h r t , m ithin G o tt nicht allein als Unendlich, sondern auch als

E n d lic h , als B estim m t und B ew usst, als P erson, als absolute P e r s ö n lic h k e it w eiss. D ieser wahre Pantheismus ist der christ­ lich e G la u b e , dessen V erm ittlung durch den Gedanken ist das

W i s s e n , oder d ie spekulative Philosophie. — Das Uebergrei-

f e n d er S u b je c tiv itä t, welches die spekulative Logik lehrt, si­

chert m ithin dent S u bjekte die F ortdauer, die es nur im Objekte ein b iissen k ö n n te, denn das Objekt erweiset sich 111111 als der

d em S u b jek te angeeignete L eib , als der Gegenstand des Subjekts,

w e lc h e r dem Subjekte unterworfen ist.” Jahrb. f. W issenschaft•

I i r i t . (B e r l. 1 8 3 4 ) pp. 1 8 . 18.

(22)

la Luc uuo c a p ite , universam G oschelianam ratio­ nem mox co rru ere, quis non in t e llig it? V idem us, quod supra vidim us, Deum nihil e sse praeter absolutam Id ea m , n ih il praeter Rhythm um, e v o lu tio n is dialecticae, quae ipsa n o n solum individuam quam lib et furinam respuat, reji­ c ia t , repudiet, sed eandem etiam in a liis , ubicum que s i t , auferat, to lla t, destru at *). Q u id ? eo l o c o , quo

He g e l de V ita d isse r it, d isertis v erb is in d ic a t, corpus

animumque viventem esse id e n tita te m , u n i u s esse m o­ m enta: ex quo colligitur^ d istin g u i ipsa non p o ss e , nisi

1) V ellicat G ö s c b e i . i u k , nom ine S y s te m a tic , in liunc m odum M i­ c h e l e t : ”W e n n G I s c h e i b ew eisen w i l l , dass d ieses E in z e ln e ,

als n oth w end ig, eine unendliche D au er h a b e , so b eg eht er ei­ nen Fehlschluss. E r verw ech selt das E in zeln e überhaupt oder

die Idee der E in zeln h eit m it den diesen E in zeln en . D a d ieses

Einzelne in der Z eit entstanden i s t , a lso seine V erb in d un g m it dem A llgem einen einm al angefangen h a t, so w ir d sie auch a u f­ hören; sie ist nichts N o th w en d ig e s. — — IVur das m üssen w ir läugnen, dass d a s» B cw u sstsein als solches zur innern S ub stan z des göttlichen W e s e n s g e h ö r e , w e il ihm damit ein su b stan tielles N ic h t -I c h gegeniiberst/inde. E n d w en n w ir G rund haben d as Bew usstsein von G o tt a u szu sch licssen , so müssen w ir ihm auch das Selbstbew usstsein a b sp rcc h e n , w e il er sich d am it eben a ls ein durch das Object B esch rä n k tes fü h le n w ü r d e , w ährend er als B ew usstsein nur b egränzt w ä r e . V ielm eh r ist d ie S chran k e, welche ein anderes S e lb stb e w u ssts e in einem Ich e n tg e g en ste llt, noch w eit härter und u n d u rch d rin g lich er, nls die G eg enstä n d ­ lichkeit eines selbstlosen N a tu r w e se n s . D enn jedes S e lb stb e ­ w u sstsein , seine S elb stsu ch t g egen das andere h erau skeh rend , sucht seine Zw ecke auf K o sten d es ändern zu verw irk lich en , und rtië (1g§ Ändern ja dieses selb er dam it zu zerstören.” H eb. P e r ­

son!. Gottes u. U n sterbl. d. Seele, p p . 8 7 . 1 8 1 .

1) Cfr. Fi c h t e, I . H ., D ie I d e e d e r P ersö n lich k eit u n d d e r

(23)

absolute n e g e n tu r, id e s t , anim um , præler hujus c o r - poris ex em p lu m , ex sistere non p o s s e 1). Cui sententiæ

pluribus lo c is Gö s c h e l assenti lur. Tamen postulat nexum

quendain lo c i tem porisque in ipsa notione: fluentem, ut lo q u itu r, c o n tin u ita te m , quà illu d ”diesseits” illudquo ”jen seits”, prop terea q uod unum alterum n eget, conjun­

gentur in ter se ad perpetuam unitatem personce. Quo

nihil p o te s t esse absurdius. F initus animus, qui in di-

v id u a lita te c e r n itu r, qui p e rso n a lite r ex sistit, opponitur h o c lo c o c o g ita tio n i, q u æ , cum sit concreta, ponentis se ipsius animi v is , q;uae extern u m , negando, tamquam m om en tu m , in se co m p reh en d a t, im m ortale, immutabile illu d e ffic it, q u od aliunde non pendeat. Quisnon videt, h o c ta le e s s e , u t bene p o ssit con stare, exstincto et

animo et. co rp o re? N um c o r p u s, ut hoc ipsum corpus:

num a n im u s, u t hic ip se anim us, beic dici potest esse? m inim e: corpus nihil est nisi specim en quoddam gravi­ ta tis : anim us nihil nisi specim en quoddam cogitationis,

pro te m p o r e , ed itum ! ” Es i s t , w ie beim Körper: der

K örper is t sc h w er, d iess ist seine S u b sta n z; Schwere ist n ich t Q u a lit ä t; d ie s s , dass er is t , ist nur insofern er

1) ” D e r B e g r if f ist als Seele in einem Leibe rea lisirt, so d ass d er L e ib keine ändern U n tersch ied e, als die Begriil's- bestiinrnungcn an ihm a n sd r ü c k t, end lich die Eiuzclnheit als un­

e n d lic h e N e g a tiv itä t ist. — — D ie Endlichkeit hat in dieser

S p h äre d ie Bestimmung; dass um der Unmittelbarkeit der Idee w ille n S e e le und L eih tre n n b a r sind; diess macht die Sterblich­ k e it d es L eb en d igen aus. A b er nur insofern cs todt is t, sin d jen e z w e i S eiten der Id e e versch ieden e Bestandslütbe.'1'1 E ncyfil. § . 2 1 6 . cfr. §S 4 H . 4 1 2 .

(24)

s c h w e r ist. N im m t m an die S c h w e r e f o r t , s o e x is tir t d e r K ö rp er nicht m e h r; nim m t m an d a s D en k en f o r t , s o ex istirt die S eele n ic h t m ehr” 1) .

Citavim us lo cu m ; e x cu ju s in s id iis d ir a a r g u m e n to ­ r u m , q u otq u ot su n t, G o sc h c lia n o r u m vigscsç p r o r u m p it. N im irum adhibita M e th o d o s p e c u la t iv a , c o n a tu r o s t e n ­

d ere G ö sc iie l, a rgu m en tu m m eta p h ysicu m , in q u o sta t u u n t, animum e sse u n u m , sim p lic e m , im m u ta b ile m , d ia le c tic e

n egari in argum ento m o r a li, q u o d fin ito a n im o in fin ita m se se exp lican d i vim c o n c e d it , fu tu r u m qu e s ic p ra esen ti

op p on it: negari d e n iq u e a rg u m en tu m m o ra le in a r g u ­ mento ontologico, e x q u o v e r ita s ip sa c o n s t a b it , n u lla m

extra notionem v ita m e s s e : a n im i im m o r ta lita te m prae­ sentem esse qualitatem . ” D e r G e ist is t u n s te rb lic h w e il er ew ig i s t , d. h. w e i l sein e U n en d lich k eit g e g e n w ä r ti g , seine Zukunft con cret in ih m v e r w a c h s e n is t 2) . (Q u id ? Male trium phat a r g u m e n tu m o n tologicu m : in ip s o t r iu m ­ ph o la tet strages eju s. A r g u m e n tu m v it æ : ”cogito*, e r g o

sum”, su b ito c o n v e r titu r in a r g u m e n tu m m o r tis : ” n o n

cogito, ergo non sum .” Q u is n e g a t, m o rtem in c o n s c i ­ entia hom inis lo c u m o c c u p a s s e ? Q u is n e g a t , m o r te m e s s e? In hac una a r g u m e n ta tio n e , q u a m sib i ipsse G ö - scnEL o b jicit — d ia lectice cæ su s j a c e t 3) . P re m iit

vi-*) I Ie g e l, X I V . 2 0 7 . W e i s s e , D ie ■philos. G eh etim leh re von der U nsterblichkeit d . m en schl. I n d iv id u u m s , p . 2 0 .

*} V ßrt d tn Beweisen fü r d ie U n ste rb l. d. S eele . p.. 1 9 2 .

S e g e l, X U . 2 2 0 . 4 2 7 . X I V . 2 1 4 .

3) ”D er Verfasser versteht näm lich w o h l , dass m it d lem sel- ben H echte, als man sagen k a n n , d ie S e e le den ke ihre F o r t

(25)

-fxttoç disciplinae C artesianæ , q u æ , postquam p er varias Idealism! form as tra n siit, ia novissim a Pantheism ! d o

etri-dau er, und m üsse sie darum h a b e n , auch b eh au p tet w erd en kön n e, d ie S e e le denke ih r e V e rn ic h tu n g und m üsse fo lg lic h zu

G run de gehen.'1'1 Be c k e r s, Ueber C. F . Gö s c h e e’s V e r s u c h e in e s E rw e ise s d. p ersö n l. U n ste rb lic h k e it vom S ta n d p u n k te d . H e - qeVschen L e h re aus. (H am b . 1 8 3 5 ) p. SO. In fine lib e lli cita n ­ tu r C. P h . Fis c h e r i verb a: ” D ie von Gö s c h e lan gefü h rten S te l­

len aus H e g e l’s S ch riften b ew eisen nichts A n d e r e s , als dass derselbe k ein e in d iv id u e lle F o r td a u e r des G eistes a n n im m t, sondern nur ein e pa n th eistisc h e , die sich auch h ei Sp i n o z a fin ­

d e t.” C fr. ejusdem Fis c b e r i serip ta : D ie I d e e d e r G o tth e it, e in V e rsu c h d e n Theism us sp e c u la tiv zu beg rü n d en u n d e n t­ w ick e ln ( S tu ttg . 1 8 3 9 ) pp. 5 9 . 4 0 . V e r s . ein er w is s e n s c h a ftl. B e g r ü n d u n g d . I d e e d . U nsterblichkeit'1'’ in Z e itsc h r. f . P h ilo s . u. spekul. T heul. N eu e F o lg e. 1 8 4 0 , 4 1 . I I . 1 : 1 7 . 2 5 . I I I . 1 : 5 9 sq. C ontra G ösch elii perversam et fere rid icu lam lo c o s I le g e lia n o s in terp reta n d i rationem veh em en tissim e M i c u e l e t in ­ vehitur in op ere citato : G esch. d. le tzte n S y s t. d . P h ilo s . T . 2 . 0 4 0 — 0 4 4 . E c c e rig id issim u s idem ille Ile g e lia n u s ita varias anim i hum ani dotes m orte exstingui p a titu r ; ”A u ch u n ter den

h ö h e m T h iitig h e itc n befinden sich m anche, d ie noch m it dem

L e ib e zusam m enhangen und so das S ch ic k sa l d esselb en th e ile n zu m üssen scheinen. Ic h rechne h ierh er vornem lich d ie E m ­

p fin d u n g . F e r n e r fo lg t h ierau s, dass auch A l l e s , w a s m it der E m p fin d u n g zu sam m en h ängt, wie E in b ild u n g s k r a ft, E r in n e r u n g u . s. w . m it dem L e ib e untergeht. — A u ch d a s G e f ü h l, d a s

G em ü th (a ls ein P a r tik u la r e s ) entstam m t nich t der hühern I l e i -

m ath der in te llig ib le n W e l t , sondern k leb t der ird isch en ATatur a n , deren L o o s daher auch das se in ig e ist. W renn uns nun so

d a s g a n ze I n d iv id u u m a u sein a n d crfä llt, so ist das B le ib e n d e

am en d lich en G e iste nur d a s, w as ü b erhaupt auch schon b ei den n a tü rlich en D in g en die unveränderliche S u b sta n z derselben w a r . D a s is t aber — d a s Denken. D a s Ic h als A llg e m e in e s h at nur das sieh se lb st gleiche A llg e m e in e zum G eg en stä n d e u n d ist in d iesem B esch a u en ganz in d iv id u a lilü ts lo s . — — D ie In d iv id u a litä t und die P ersön lich k eit gehören z w a r b eid e der

(26)

sia surgit, nondumqiie subacta testatur^ m orteni„ sola

m o rtis conscientia, v in c i non posse: animum huimanum

siou posse seipsum ex seipso et p o n ere et reg en er'a re!

C a r t e s i u s tetig it flammam illam : ”cogitoergo sum ”}

i u qua fu tu ra animi vita consum itur. Ignorabat m otio­

nem lib erta tis, quæ p on it Futurum . K a n t p osttu lavit

libertatem , sed ita p o stu la v it, u t im m o r ta lita tisluumanæ v erita s, quæ fu tu ra e s t , neque dum e s t , p en d ea t d en i­

que tota ex decreto volu n tatis: ”volo e s s e , ergo su m .”

F i c i i t e postulavit p e rso n a m , sed ita p o stu la v it, u t in ipsa alter homo a lte r i, in summam p o testa tem vittae ne- cisq u e, opponatur, absente L e g is la to r e , ab sen te D<eo. In disciplina Identitatis S ch ellin gian a, quæ hunc D naliism um

dum tollere conata est^ in P antlieism um in c i d it , in d i­

vidua hominis vis et natura prorsus e x s tin g u itu r , p ro ­

grediente Ideæ evolutione^ quæ futuram anim i vittam ad infinitam finiti i n p rœ se n ti rep etitionem r e d ig a t. Ideam

evolutionis ad logicum usum I I e g e l a ccom m od aviit. In

logica disciplinae p a r te , a b stra c ta D ei n o tio e x p liie a tu r . quæ , cum plena esse non p o s s it , nisi a seip sa d te fic ia t, nisi in Naturam d escen d a t, testa tu r hac ipsa tam iquam in terram continentem d esc e n sio n e , n ecesse esse INalu-

ram Deo praeponi. E x quo elficitu r, Deum nisi e x te r

-Jvinzelnheit des G eistes an; die P ersö n lich k eit is t ab er d l i e dem ( le is te angemessene E in z c ln h e it, w elch e nur d ie W e rw ir k llv c h u n g d e s A llgem einen ist ^ und also ohne als sin n lic h e s D ti.cse zu d au ern , dennoch im allgem einen u n en d lich en G eiste Fonrtlebt.

f l eher die P ersönlichkeit G ottes it. U n sterb l. d . S eele, p j p . l o 2

(27)

n uni imiiuluin nullum esse , Deum que non nisi in plu ­ r a li hominum num ero esse p osse qtioddammodo om nisci­ um et ubique præ senlein. Q uod satis con stat ex He- geliana T r in ita tis n o tio n e , quam in hunc modum Gö- SCHEL ex p lica t: ” Der V ater ist absolutes A n s i c h s e y n : der Sohn absolutes F ü r s i c h s c y n : der G eist absolutes A n u n d f i i r s i c h s e y n , das von E w igk eit dem A nsich- seyn G ottes im Sohne zu k om m t, und in E w igk eit von diesen beiden B estim m ungen au sgeh l” *). F a c ile appa­ r e t , G ö s c i i e l i c m illu d A d jectivu m : ”absolutes'’’ artificiose in terseruisse in ter hæc tr ia , abstracta eerte^ m om enta, ne primum in se c u n d o , secundum in tertio (et sic por­ r o ) y m ethodo dialecticae con ven ien ter, tollatur. N im i- iu m ad rationem disciplinae Hegelianac, D eu s, P a te r , n ih il est nisi a b s tra c ta , obscura^ incxplicata unitas, cui op u s est L il io , ne haereat et subsistat in limine abs- tractionis. S e Ipse Deus^ ut F iliu m , sine fine procreat, u t in F ilio v e ru s exsistat. M ox vero p a le t , D eum iu b o e secundo suo mom ento nondum plenum esse: non­ dum S u i p rorsus conscium esse: opus esse tertio m o­ m en to: opus esse S p ir itu : nempe Deum^ u t Spiritum , T o t u m esse. P o n it quidem urgente d ialectica n ecessi­ ta te S e Ip se D eus sem per; ex quo oritur creationis m om entum : attam en D ivinitas universa non nisi in S p i­ r itu a b s o lv it u r 3) . Quid m u lla? Spiritus D e i, qui sic

r o n d . B c iv e is. f. d ie U n sterh l. d. S cclc. p. 1 4 8 . *_) I i c h t e , I . I I , E in ig e B em erku n gen über d. U nterschied d . im m a n en te n u n d O ffen b a ru n g slrin itä t. Z e its c h r. f. P h ilo s, u. sp e k u l. T h c o l. N eu e F olge. 1 8 4 1 . I I I . 2 : 2 3 9 sq.

References

Related documents

Peter Eisenberg forschte bereits im Jahr 2004 darüber, ob eine „Bedrohung“ der deutschen Sprache zu erwarten wäre und schreibt „Meist wird dabei dem Englischen

Obwohl die vorkommenden Sprachen in den sprachlichen Landschaften von Köln und Göteborg sich unterscheiden, wird trotzdem deutlich, dass auf den Schildern generell Stilmerkmale

Diese Bemerkungen zeigt zwar, daß Agnes in ihrer innerlichen Welt im Alter eine neue Freiheit gefunden hat, doch nicht nur sieht sich die Protagonistin vom Irresein nicht

besetzt. Auf der Dorsalfldche stehen 6 Makrotrichien. Anhtinge 2 gerade, distal etwas verjiingt und an der Innenkontur anal von Anhang 1 a rnit einem Lobus. Analspitze

Auf dem Halsschild sind die ein- gestochenen Punkte noch etwas grdBer als auf dem Kopf, der Untergrund ist auch hier ganz glatt und die Zwischenriume zwischen

In Kästners DfK ist es die Freundschaft von Uli und Matthias, die vergleichbar mit der Freundschaft von Pünktchen und Anton ist. Matthias ist groß und kräftig, sehr mutig

„Lindhorst” zusammengeschrieben wird, kann das als ein Zeichen für die gespaltene Persönlichkeit des Archivarius und die Mischung der Welten betrachtet werden, da das Epitheton

In dieser Arbeit wird angenommen, dass sich die Websites an alle diejenigen richten, die sich für die beworbenen Produkte schon interessieren und die Website gezielt aufsuchen, um