DR
K O S I S S V E C A N I S
T E N T A M E N S E X T U M , =_aj=u Q U O D C O N S . E X P .FAC
P R O P O P Ï 0 N TAD A MUS AFZEL1US,
P H I L . E T M E D . D O C T . , B O T A N . D E M O N S T R A T O R , R E G . A C A D . S C I E N T . S T O C K H . , R E G . SOC, S C I E N T . U P S . , C Æ S A R . A C A D . N A T . C U R I O S . E R L A N G . , R E G . S O C L O N D . , E T R E G . S O C . L I N N . L O N D . M E M B R U M , E T E D U A R D . T H E O D O R , G O E S , N O B I L I S . I N A U D I T . G U S T . D I E X I I D E C . M D C C C V I I . U P S A L I Æ , T Y P I S E D M A N N I A N I S .K A P I T E N E N V A L B O R N E
hfrr
A X E L
J O H A N C O Ë S
O C H vAl b o r n a f r uA M A L I A W I L H E L M I N A
GOES
f ö d d k ö n i g S A M T i. R Y T T M A S T A R E N v ä l b o r n e*
er
* J O H A N A X E L N I S B E T H
O C H V A L B O R N A F R UE L I S A B E T H S OPHI A N I S B E T H
FÖDD K Ö N I G Vôrdnadsfuilt tillågnadt a f s a u . THEOD. GOÖS.u£HR JACOB EDUARD GOËS
©CH
VALBORNA f r u
HENRIETTA WILHELMINA GOÈS
F Ö D D
K Ö N I G
H u l d a s t e f ö r å l d r a r !
Måtte desfa blad af E der med lika huld het u p t a g a s , fo m d e helg as E d er af den vördnadsfullafte erkånfla för bevifta vålgerni»- gar e m o t Eder
ly digafte S o n I DUARD THEODOR.
C e t e r a , quæ de B r a d e is , C a l y c e , C o r olla , Staminibus, P iflillis, F r u d ib u s , Galla ejusque infufo a q u o f o , proprietatibus, virtute & ufu adferuntur, cum canina, cujus tamen frudus in ferne non anguflati funt fed dilatati, i. e. vere ovati, participant plures Roflc. F o lio ru m , optimam licet hujus fpeciei notam fubminiflrantium, nulla prorfus injicitur m e n tio , D o d o n æ u m ,
qui heic citatur, esfe expungendum fupra p . u 22 fatis de-
m onftravim us, atque ad lo c a , in quibus dicitur crefcere, quod attinet, nobis nondum certo conflat, an ea, quam nos veram caninam appellam us, extra Europam fponte prognafcatur,
Si de H a g e n d o r n i o tandem quæfiveris, pro tem poribus, quibus vixit, erudite quidem fcripfit, fed pro noflris confufe atque inutiliter. Scilicet fy n on ym a indifferenter cumulat, p . 4 .
f q ; — Cynosbati fuae- vegetationem explicaturus, loquitur de
” Archeo feminali, qui intus agit in materiam fubftratam , varie ’’vagatur per embryonem vegetabilem & germinationis rudimenta ” ponit’’, cet., p . u . f q ; — hunc fruticem ab aliis Rofarum fy l- veflrium fpeciebus dfflinguit, ” 1. quod a d e a m , qua C ynosbatos, ” non adfcendant m o l e m , 2. quod flores earundem non ita fint ” o d orati, 3. quod fr u d u s tales fpongiolasque non ferant, qua l e s fert C ynosbatos’’, p . 20; — ejus folia afpera, p . 4 4 . , flo res etiam flavos, p . 4p. , & frudus vel oblongos vel rotundos, nunc glabros nunc hirfuta villosaque lanugine r e d o s , p. 60. f q . , esfe dicit i — fpongias ejusdem fuos quoque flores habere p o - flulat, p . $2; — atque fic eum defcribit: ’’Cynosbatos eft ’’frutex de genere Rofarum fylveftrium oriundus, præter baccas ”rubentes etiam fpongias capillofas ferens, Angularisque tum in ’’M edicina, tum Oeconomia ufus’’, p pp. — Deinde medica menta e floribus, baccis, a i ” ” r
fione enumerat, p . 100 - i s t . , ut aegrotanti humano generi hanc unicam Rofam fufflcere, facile crederes, — T a n d em ufum atque morbos illis levandos tam verbole tantaque animi conti-
ejus o e c o n o m i c u m e x p o n i t , n e m p e ?,in re c i b a r i a , p r o fin ib u s ” d e t e r m i n a n d i s , in c o n f i c i e n d i s fe p i b u s v i v a c i o r i b u s , in e m e n - 'M atid a a r b o r u m f t e r i l i t a t e , in arte e m p h y f e u t i c a , p r o i m b e l l i ” p e c u d e e d o m a n d a , & p r o l i c e n t i o f i s i m m o r i g e r i s q u e fe rvis c a s t i g a n d i s , q u a n d o q u i d e m o b f i r m i t u d i n e m n o n f a c i l e f r a n g i f o - " l e n t ” , c e t . , p . i$i - ipi. — E x h is o m n i b u s b e n e c o l l i g i pos* f i t , qu.in ti aeflim an d u s fit if le I I a g e n d o r n i u s , & in p rim is q u a n t u m ad R o f a m c a n i n a m f e c e r i t m e l i u s n o f c e n d a m d if tin - g u e n d a m q u e , q u u m n e q u e f i g u r æ in t i t u l o p a g i n i s q u e 17. 19. p . 4S-75' 83- 84' & 83- adnexac ad h u n c f i n e m u l l o m o d o a d / a vant O m n i t a m e n la u d e e u m d e fr a u l a t u m m i n i m e v o l u m u s , e a m p r x f e r t i m o b c a u s f m , q u o d p r i m u s , q u o a d n o v i m u s , f u i t , qui f u n g i fio d ic ti B edegtiar v e r a m d e t e x i t o r i g i n e m , atq u e e u m esfe n i d u m i n f e d i p o l y t h a l a m u m d e m o n f t r a v i t , li c e t e x r u d i f i g u r a , qua d e p i c t u m f i f l i t u r , n e m o f a c i l e j u d i c a v e r i t , c u j u s n a m g e n e r i s , n e d u m c i a s f i s , fit i n f e d u m h o c c e i n d e e x c l u f u m .
E x d e c e m illis aucftoribus n o f l r i s , q u o s R o f a m caninam p o f t Be r g i u m m e m o r a s f e ttt, " ) v i d i m u s , P r o f. Re t z i u s in u ir a q u e e d i t i o n e Floree Scandinaviae P ro d ro m i & M e d i c u s o l i m A u l i c u s D :r Hq f f b e r g in e d i t i o n e f e c u n d a & tertia l i b r i : j
4
u-
vis-ttt *) A n o n y m u s quidam . fupra in particula prima p. 4. a nobis c i t a t u s , in c o m m e n ta r io : Hushållnings - J o u rn a le n, $ u n . / y y p , d o c e t quidem modum fruftus : N jupon, condiendi , & P ro fesf or noftras D:r O o-
. m a n n in libro: Fongl. Feten/kaps Academiens N ya H andlingar ip g2 , d i c i t , flores Rofae ( Nypon- blcn nor) die 2 } Junii iftius anni in infu la [Perm it
.5
d e c id i s fe , nuilumque alium fruticem flores ferre tam fe- rotin o s. — V erum de his A u ftorib u s mittere c o g i m u r , quum e x nu dis nominibus vernaculis : Njupon vel N y p o n, quibus R. caninam ejusve fruftus defignare quidem folitum e ft , fed quibus alias etiam fpe- cies c o g n a ti o n e proxim as vocari com pertum h a b e m u s , nihil om nino certi erui p o teft; Kt Rofa infuper foliis fubtus pubefeentibus fe re fe rius f l o r e t , quam canina,i-a*—» A-»*-—
visn in g till V f ix t- R ikets K ännedom , folum .dfeiunt nomen una
cum nora fpeciei Linneana ultima; quibus ccrerum hic de ufu i ned ico Ôi culinari aliqui
1
addit p! iü ibus Rofis commune. — Medicus quondam Ptovinci. l s D .t T e nGm a l m experimentis & ali orum & propriis nixus refert, boves, captas atque oves hanc fpecitni admodum avide edere, equos autem eam respuere, ltd frudibus d e le d a ti fues. — Quorum utrumque defideramus, D:r Os b e c i c c3c Bot^nicus E h rh a r t nomen pofuerunt prorfus n u d u m , ille inlu a Flora Hallandica 6c hic in C a ta lo go , quem edidit, p la n ta - 77/7// circa U pfaliam /p o n te nctfcentium. — Verum Prof. Öi Eques
T h u n b e r g in Djsfertatioue : Flora S tren g n e/en ßs, d id a nomini
iubjungit haec: ”in pratis, pafeiis & aspretis frequens. Floret ''exeunte Junio & in Julio”. — Atque Pharmacopola J u l i n
n; rrat, R. caninam esle in vicinitate urbis Tornea ubivis o b v i am , fed fe in illa gallam B edrgnar, eeferoquin in Svecia adeo vu lgarem , numquam invenisfe. — E nim veio hac lingula ad veram caninam a fpeciebus proxime cognatis internofeendam ni hil om nino conferre, quisque viderit..
N e q u e melius fe habent varia ea, quae in libris fuis per utilibus ornateque feriptis: B tjk rifn in g om M dlaren och Econo-
m ijka D iêîionnairen, diligenter conquilivit r.oller olim Fi s c h e r
-sTROMb Multus enim efl in recenfenda diverfitate foli terracque, ubi crefcit R. c a n in a , in exponendo m o d o , quo propagemr, ÔC in enumerando ufu, quem piallat vel praefiare potefl, nempe ipfius fruticis ad ftrpes c
5
c ornamenta, ligni ad opera minora tornatorum, ramorum ad fillulas tabacinas, foliorum ad pelles praeparandas, florum in cibum luavem , liquorem odoriferum atque oleum fragrans, & fruduum denique ad eleduaria, jus c u la , placentas, acetaria, condituras, cet. — Sed haec om nia, ut pluribus in locis fupra oHer.dimus, R. caninas non /unt pro pria , atque a d e o , nulla fimul adjunda dtferiptione botanica, ad genuinam indicandam nihil faciunt.-sfr
3 4 ■v>“S4-3p"
Ordo nos Jam ducit ad confideranda e a , quæ publicavit Prof. L i l j e b l a d , inter noftrates tricefimus tertius, qui R ofam caninam n om inat, & tertius, qui eam defcripfit. Quatenus vero ejus defcriptio in utraque editione operis: U tkafi till en Svenfl.
F lo r a , non alia eft, quam pars Linneanae in linguam Svecanam
translata, & quatenus ex ccvro7taloc no vim u s, exemplar ficcatum
in collectione Stirpium Svecanarum, quas Regiæ Societati S e ie n , tiarum Upfalienfi d o n o dedit, hujus revera esfe fp eciei, illum etiam veram intellexisfe, certum icimus.
Ad eam tandem , quæ in opere perpulchro Palmftruchiano:
Suenß. B o ta n ik , T ab. 2p., d e p id a exhibetur, quod attinet, de ea
fententiam noflram jam pridem diximus in particula hujus o p e ris prima p . 2. — Et hic a u d o r eft om nium ultim us, qui apud nos Rofæ caninas mem init. — Finita igitu r , quantum ad hanc fpeciem , inveftigatione noflra hiftorico*critica, quæ de ea h u c usque fufius disputata f u n t , fi ad juftam brevitatem revocentur, fumm a conclufionis hæc erit, inter omnes noftrates, qui de R o - fa canina fcripferunt, & inter e x te ro s, quos illi citarunt, nullos esfe, qui ut certa hujus fpeciei fy n o n y m a laudari p o slu n t, quam quos heic infra nominatos videfis, quique funt:
R ofa fylveftris alba cum rubore, folio g la b r o , B a u h . H iß . Toni. z . p . 4 3 * . c .f i g . & L i n n . F lo r. L a p p . n. 202 +.
Rofa rubra fylveftris foliis non hirfutis, Rudb. A p p . C at.
P la n t, p . iS. & H o rt. B o t. p . pp.
R ofa fylveftris, L i n n . F e t. A c a d . H andl. 1741. Cid. $3. & A m oen. A c a d . V o l. 6. p . 38.
Rofa caule aculeato, petiolis inermibus, calycibus semipinnatis,
L i n n . F lor. Svec. ed. 1. p , 147, ». 406 f . & M a t. M e d . ed. i, p . S4, » . 241. y .
R o f a 4 0 6 f y l v e f t r i s , L i n n . Ol. och G o th l. R ef. ß d . i \ . 40, 131' *34 +• HÏ8 . p s 8 . 2 7 2 . R o f a ( 4 0 6 ) c a l y c i b u s f e m i p i n n a t i s , L i n n . IV d ftg . R ef. f \ d . 3i- 3 3• 40■ 52. R o f a 4 0 6 , L i n n . A m . A ca d . V o l. i.
p.
322 \ . & cd. C a m p e r . p .36s
f . R o f a m a j o r , L i n n . A m oen. A ca d . V o l. 2. p . 213 °. 2 4 p f. R o f a ( 4 0 6 ) m a j o r v u l g a r i s , L i n n . Skcmjk. R e f ß d . d f . 134. *3 9• 3* t +• R o f a canina yL i n n . A m . A c. V o l 3 . p . $9 f . 23/3 { . 3 2 7 f . 3 6 7 . 4 3 0 . , V o l. 4 . p . S3. 102. 4 0 6 . 4 S 4 . , V o l. 3. p . 4 3 . 219 \ . 2 4 6\ ., V o l. 6. p . 3 4 6 f . , V o l. s . p• 38. 9 9, M a n t. P la n t, a lt, p . 3 9 9 ; — L i l j e b l . Svenfk F lo ra y ed. 1. f . 1 6 6*.o c h ed. 2. f . 201 — P a l m s t r . Svenfi. B otan . i:ß a B : t f * och tab. 29.
R o f a canina, c a u le a c u l e a t o , p e t i o li s i n e r m i b u s , c a l y c i b u s f e m i p i n n a t i s , L i n n . Spec. P lan t. T om . 1, ed. i.p . 491 F lo r. Svec. ed. 2. p . 170. n. 441*.
R o f a ca n in a, g e r m i n ib u s ov a tis p e d u n c u li s q u e g l a b r i s , c a u le p e t i o l i s q u e a c u l e a t i s , L i n n . Syfi. N a t. Tom . 2. ed. 10. p . 1062. & ed. 12. p . 3 4 S * , Spec. P la n t. Toni, /. ed. z . p . 7 0 4 Ma t . M ed. ed. 2. p . 129 \ .
S e q u i t u r n u n c d if fic ili s illa R o f a fp in o ß sß m a e n o d a n d a .
5
S e d p r iu s q u a m fi n g u la ad earn pertin en tia a d g r e d ia m u r e x p o n e r e ,eq u a s d e R o f a canina a n o b is m o n e n d a a d h u c r e f l a n t , prasm itte- i r e n o n ab re erit. S c i l ic e t in p a r ti c u lis a n te c e d e n t ib u s n o n fo« 1 l u m p lu r a errata t y p o g r a p h i c a & fortasfis q u o q u e n o n n u lla m e n - < d a feripturae irrepfisfe o b f e r v a v i m u s , v e r u m e t i a m varia r e m » m e l i u s d ilu cid a tu ra esfe o m is fa in t e lle x im u s . Q u i n i m m o , fu b
-curriculo hocce quatuor annorum , quo in Rofas apud nos agre- fies bene diflingutndas tota mente incubuim us, tum proprio marte per fedulam fruticum nobis ubicumque occurrentium re c o --
gnitionem om niumque eorum partium farpius revocatum ex a m e n ,, tum benignitate am icorum per exemplaria ficcata undique intra» Sveciam nobis misfa adjuti, multa didicimus antea nobis ineo-* gn ita, quorum ope illucusque inextricabilia facile e x p lic e n t u r ,,
St non tantum notas cer tior es, quibus dignofeantur Rofæ jam »
deferiptas, in v e n im u s , fed etiam fpecies omnino novas d e te x im u s .. — Hasc in unum colle&a funt, quæ fequuntur
C o r r i g e n d a & A d d e n d a
I n I n t r o i t ii.
Pag. I . lin. pro alias lege a lia , St lin. 8* in nonnullis ex-* emplaribus exflat quas lo c o quibus.
I n P a r t e H i s t o r i c o - c r i t i c a.
Pag. 2. lin. 7. pro R eform , lege R e n o v ., St in notis J. 1 4 .. pr. R eform atu m le g. R en ovatu m .
Pag. 3.
1
. 4. ad finem adde: H a l e n . M edie. JVerk. 1765. f . 141. s * J „ St in notis1
7 pofl f fig. h a c verba: s'* ) P r o v . M ed. D : r ' Jo n. F. H a l e n i i B e rä tte lfe f r å n U p f a la , uti B e rd tte lfe r,, inlämnade till K ongl. Collegium M ed icu m , rorande M e d i cinal - IV erkets T illfiå n d i R i k e t , Stockh. 1765. S ’-o.M e d i c u s Provincialis D:r H a l e n i u s plantas heic enu—
merat médicales, quas circa Upfaliam fponte proveniuntt ibique obtineri posfunt, St inter quas etiam Cynosbatum n o minat. Sed quum frudus Rofarum p lu r iu m , quibus par e n - c y m a efi firm um , pro Pharmacopoliis indifferenter legun tu r , quam nam , fi ullam unice, heic cogitaverit fpcciem ,, neque ipfe neque alius quispiam facile dixerit.