Disputatio civilis de natura virtutum in communi, quam ... sub directione ... m. Israelis Bringii ... public

DI

SPUTATIO

CIVILI

S

Y-TURA

VIR-TUTUM

IN

COM-MUNI.

Jgyamj*

Profpcraotc

Jehovah,

ix

fuffragio Sc

approbatione

ampliifimag

facultatls

Phüoiophieae in

Regia

Acadcmia

Upialieoii,

SU3

DI

KECTIONE

P R&CL A R l S SVIRUIUI

M.

_JSRAEL1S

_BRINGII

Civilis

_Philofophiae

_{ProfeiTorisOrdinarij)}

_Praß«·

ceptoris &

fautorisfui

jugiterhonorandi

Johannes

Johannis

Limnasus

VVexionia Smolandur%

Ad diem_{Junij2-8. in}

_Audit.

_{Ρit. Majori}

horts_{confuetü,Anno 164.8.} SenecrU: _{ή αςίτη της}

_^οξης

_*V<

_pfvrfös.

U Ρ S Α L I

4r*r?

$>Α%

Φ ΦΦΨΦΦΦ ΦΦ ΦΦ Φφ φφφΦΦΦΦΦΦΦ

WlwΦ wffrmspib

W^w

Proloquium«

Irtutcm

aboninibus

cx*

colendam _atq;

_inprimis

_magni

x-ftimandam, nemo cum rat

i

in·

_ipfa

_eft,

ani-muro hominis rede aiFedtum &

quantum

fieri

poteft

Perfedum

reddit.

Hasc

mul-tos cx fece

vulgi

extollit,

efficitq;

ut

ad

aureum

fa-pientiae

clivum

&

honeilatis

coli

ena

perducantur.

Haec adolefcentiam

alit

feneilutem

obledat,

fe«

cundas res ornat:

adverfis

perfugium

iolatiurn

praebet·

Obleftatdominonimpeditforis,

_{peregrinatur,}

rufticatur.

SummsL#:

Håcfublata

tolliturgermanum

medium

vitam

bené

beateq;

traducendi.

Quia

vero

haud

facile

quis-piam

virtutem

feöari,

ejusq;

fplendorem

,

fvavita«

tem &

dulcedinemdeguitarepotis

eft,

nifi

quid

ea

fifcex

quibus

principijs

oriatur.

Sc

quomodo

acquira-tur

probe

perfpexerit.

Ejus

propterea

naturam

pau«

cisenodandamiufcipere

animuminduximus.

rei _cujus

_φ

_Si

cffenti-am _{quam eommcdiilime expiicet i}

ρfa

definitio,adeam ftatim in _ipfo fronti-ipicionos_{aeciagimus, &quidem primo}

paucis penikemus> tum _{ipfam virtutir}

origiuem, fepénanoq; å vocis uiu me¬

liusin rei_{percepfcionem provehimun Scalig,}

exerc. i. f. r#. tum _{ambiguitatem,qua? crrorumfoleteife genetrix.,.}

I 1;

Latiois dicitur virtus» öon_{quidem å vi feu violentfo}

oam virtusnon reåé dicitur_{cogi, ied potius}

utviriviss'å vi-rilitate Varro deL.L. SicCic.2, Tufc. _quait

appeilata eil,v

inquit, ex viro virtus; viriautem _{proprio maxime eil}

for-titudcvqua vel inprimis nomine virtutis _sntiquitus intel-ligebatur> hicnonnulli allufione_{quadam feiHva ajuotquod}

virtus iit_{quafi viri artus 6i viri' flatus. Deducunr}

quidam

noninfcité å _{virendo, feu}

vigpre quia virere feu _{vigere fab¬}

elt hominem^.,

π r.

Graecis αξΒτη dicitur tü_{einsog åMarte quod in bei«}

Tovirtutisvis fivefort_{itudp prxcipuéelucet-Scal.}

Exerc.3oo!

t 3. Vel ab _{«^attoliP> quia virtushomines ad fumma&}

maxima elevare&extoliere folet; Vel ab* _{ώζεομαι cligo»}

eum _{quia maxime}

eligpnd* & äppetenda eA virtus >> rum*

qma nulla eil virtu* ηιβ ex certoanimi judicio Stproa?refif

Quibusdamd _{ucif'ir^ér^ab^Sir««placeo, vél ab}

_Ίξάα

Ιϊιο» Phtovocem _{Ζξετψ dißam vult, ά«}

_ξίον

_quodieraper

notatio-Xfes.omnes, remmaxirqs_{arguuntcommendabilem.}

IV, " ·

Nomenvirtutis varié _{accipitur: Iaterdum latiiTime}

quatenusomnibus rebus coropetit Sc ineil; in hac gsne-ralitatemodc) _{perfe&ionem cflentias & edentialis propris-·}

tatisrei _{alicujus denotat; modo quamcunqj agendi} po-tcntiaetiam inanimatoru, _{quofenfuvirtutes cseli,} ckmen-toru,metalloruj_{gern marumdiecre folemus. Quandoq;}

no-tabilcs animatarum _{quarundam fpecierum proprietates}

virtutesdicuntur, ut_{aquil« ad plenum folis jubar}

intuen-dum, _{Equi ad currenduminterdum fignifkat effe&um} quemcunq; rei ; iic virtus demonilrationis eil feientiam

parere Arift,i.pofhf. i6i- Deniq;quatenus tantum

homi-di_{cornpeeit, coi triplicker dicitur ioeiTe. i. Per naturam}

qualis eil_iingulans ©c eximia blicujus hominis ibdoles

ad

ho'CVel'illud'efficiendüm, _{jud'icij''acumen» perlpicaci'tas»}

io-tertia»döcilit'aS'&memoria. Hoc ieniu dicicPb_iiofophus»

nos _{pernaturapoibderevirtuté'9acånatura eile temperan¬} iesSc fortes.r.Per_infbfiqnéjCujusexempla_extaotA£t2*4.

Εχο'ώ/i. z. 3. Per exercidaqualiseil h'abitus ex natural!«

bus&infitis honeilatis_{igoiculis Sc femitiibus per crebras} a-dlioeesexcitatus; h«cvirrusept'aeft produci per

operatio-Hem _{propriamagentis; Dehac virtutis fignificatione 1}

o-mnibus_{aüjsfepoötis, in difputafionc prasienfci fcrmonem}

iniUtuirnusrstirq; ipfam cumAriil. 2. Eth«5.fic dednimus.

'

V.

Virtus eilhabitusinförmansanimum hominisutve¬

rumrite_{cognofcat &bonum conftanter feligat ac faciat;}

ffeu eft_{perfeäio habitualispötentiam naturalem}

_diiponens

"ad adusnaturae fu« convenientes. Potentia _{quidem nt*} turalisieft vis_{prima agendi; virtus eft vis fecunda paten*}

tijs fuperaddita, ut quod natura dedic

Συνάμα

VF.

Dividunturvirtutes, rationc_{fubjedi in intelleduale«}

& πιorales,illseenim adintclledum>basverd ad appetitum

ipedanp.

VII.

Virtus moralisnonpoteftexercerifinevirtute Dianoe-tica five intelleduali; _{appetitus enim nofter ex Cec^cus}

eft, quare_{indiget Duce} ratione,quas

objeda

eft; quasq;medioeritatemin quamoralis virtus pofita eft» in_{qualibetadione definiat & ad}

_varias

_{circumftantias}

commodet _{Itaqucpaueulaqua ad virtutem intelledua«} lem _{intelligendam quam maxime}

_{facere videntur,}

attingemus.

V11 f.

Eftautem virtusintelledualishabitus ammae rationa*

Iis, quomensnoftra vel

aifirmando

negando

IX.

Subjedum hujus virtutis efteapars animi in qua ra*

tiofedern habet» quavelres earumq;caufas cognofcimus,

qusesm? ημοηκηvocatur:

vel de rebus

agendis

faciendisque

deliberamus, qua? λεκτική didaeft. 6. Etb.i. hanc animap

partem virtus

inrelledualis

difponit

nihilaffirmet

ve-rum,nihil negetniß falfum. Eerfedio _&

finis»cftrcduce-reinteiledum ad notitiam veri feu ipfam veritatem quam

intelledus _{requirereconatur.} 1. Contemplando, unde

adio-öem feuufum» undé vcritas _{prä&ica nominatur. Tria}

β-dien funtinanimohumano,undé omnis _{cognitio & a&io}

proficifciturj mens feu ratio« (cnfus & _{appetitus, qoorüni}

duo_{priora adr/*uaivpertincnt; pofteriusad praxinrcieitur.} X.

Virtutes intelle&ualcs recenfentur å _Philofopho

quinq; Intelligentia« Seientia» Sapientia» Prudencia δζ Art

Üb. 4»Eth.c._3.

XI-Quantumvis aufccm_{piures täleshabitus inveniri}

pof-fint,ut_{opinio& exiftimatio: tamen quianihil aliud funi}

quam qusdam rerum _{absqi veras[caafs notitia»}

perfvaiio-nes, &firmis deftituuntur_fundamentis,

atq; plcrumq» illis dccipimur, his nonannumerantun

Λ ^

X

1

Noshiccum

_Philofopho

> qua-'

ftim alterainaäione«altera ineffc&ione confiftit» contem-plationis mediumftatuiraus j diftingvimus _verointer_pra«

aentiam & artemconcreté& abftra&éconfideratas.

XIII.

Verfantur harum virtuturn alias eirca matériam5 neceflariamarbitrio huraanonon _{iubje&am in cujus nuda}

cognitionc fubfiftunt & nominantur _{fpeeulativa;, ut funr}

intelleiluS) fcientia& _{iapientia. Alias circa (ingularia Ä}

caduca occupantur, & dicuntur virtutes _pra&ica?>ars

ni-mirum & _prudentia^«

xrv;

Intelligentiaeft habitus mentis quo prima princi*

pia fcientiaruna& demonftrationum _{probe cognofeimus*}

4» Eth»6. Virtushasc_{praefcribifc leges» quomodo}

axioma-fcafint _{conficienda» qu« funt}

_Cognition»

humans prima

fundamental

XV.

Scientia _{eflhabitusper demonflrationcm}

_acquiiitus,

_caufam

_eil,

_ita^

XVI;

Sapientiaeilhabitusmentis exfeientia &

intelligen*

tiacornpofitus,quirerum prgdiantisfimarum

Cognitionen*

cxaäiifimamTibi vendicat.»

XVII.

Arseil habituscum ratrone veraeffsilivus. 6.Eth. &

xyixi.

Ars _{aprudcntiadiilinguitur. Hsec namque}

_circa

tranfeuntes; lila verd circa immanentes a&iones verfa* tur, uede& prudentia_pro fine agnoicit

praxin five

aitio-M. ncm. Ars verö πήησ-ίν πο\ημα efleftionem ieu opus,

tn*.**, cfleäio_{duplex cenletur. 1.}

Materialiffin

_producendo

,<m

C+Yp$~

organis Corporeis

ied

iocorporeis

Qua-^1S efFe&ioleu colleitio _{praeceptoru,&c. Quo}

_poileriore

njodo, Grammatica, Losica, &'c. reite artesappellantujL.«

^η*ηίΧ

lj

£· Prudentia eil habitus vera eumrationc aftivus, circa ea quaehominibonavel malaiunt»& _de

quibus

eitconiujl·

'

tatio, 6. _Eth.j·

, XX.

Diciturhsc virtus Ladnis å _{providendo, quia quod}

rcileprorationccircumllantiarum digendum vel repudi-andum eil_{providet & decernit, Gratcisvero απο της tye·} m å roenteieuintelle&uutå luo_{iubjeilo, cujus praeeipuum}

ornamentum & _periHlioeil, XXI.

Genusin_{dcno'tione reßeilatuitur hahltus} cum ratione y.era,quodidem e£tac virtus intclkäualis. Nam ratio ad

intcl-intelledum _{pertiaet, k vethas mentis}

perfedio eü>qu®

virtutem fack,

X XII.

DifFerentia fumiturå fioe k _{objeüo; Finis}

pruden-tiae indicatur, cum dicitur habitus adivus:

Idquenonquia

inadione fivc _{praxi confj&it, ut juditia»}

temperantia 6c

caetercevirtutes _{rooralesjed quia,ad praxin feu adioncmj}

ordinatur, _{eamquedirigit»fpedatenim veritatem cum re¬}

do_{appctitu,eiedione kadione conjundanij.} XXIIL

Comparatur autem _{prudentia prapceptis» diuturna}

k _{longarerum iingularium obfervatione k}

experientia^. Pra?cepta _{quippe luppeditant Cognitionen! univerfaliumj}

experientiå iingularium. lib., 6. Eth. c. 8.

Remotacaufa

_prudentiseii

peripicacitas,

qua!eil naturalisfacultasjudicandide_{ijs quas agenda vel}

o-mittenda funt.

XXIV.

EfFeda_{prudentiaeimprimisduo Tunt.I. iuf3*>*aredi·}

tudo _{confilij,qua bonum nobisPropoiitum honeitis com·}

modisq; medijsconfequimur» 2. γνώμηfeuredum_viriaequi

k boni de didisk fadisaliorum _judicium.

xxyV

Prudentia dividitur iu _{Ethicam,oeconomicam}&

poli-ticami quarufmguiae _{fpecialius in fuis expiicantur}

difcipli-nis.

XXV.

Virfcus moralis cdhabitus Eledivus in mediocritate

confidens quae penesnosk ratione viri prudentis deßnita

ed.

XX VII.

Genus_{ejuseil: habitus}non_{corporisfed animi» Tria}

tefo dantur aöionüm humanarum principia

in

l. _{Aüi»ffct5· 2. 3·} Εξις. Ad horum _{unürrs vir.} tusmoralis referenda eil> Hon refertur ad Juk^uv _aut y«-,å facoltatibusn. aut aftcärbtts necboous

quifpiäm

malusrede nonoinatur. Näfacultates å natura funt& indif¬

ferenter fe habent ad _{probitaté & improbitaté;}

&afFedi-büscommovcmur, noofumus* _neqj dicimur tales.

Relia-quiturergout

fit έ^ς qualitas

crebris

adionibus

ac corroborata, cujus conditio cit, ut conftanter _expedité ac cum jucunditate _per iilam _operemur*

xxyiir.

Virtus dicitur habitus eledivus: Non _{qüod virtus}

ejufq;

propria

fundio in nuda

confiftiti

fedquia

non poteft exerceri

iine

requiritvoluntaté cu

icienter

nota; primaria; fint adionum virtutum. _{Voce etiam}

£-ledivi)habitus intelk duaies, quinooin eledionc

contingé-tium»fedin _{cognitione rerum necefTariarum cenfiftunt, å}

moralibus_{dirtingvunter. Tandem per eledicncjn diitin-*}

gvunturadioncs virtuofe abijsqueenatnraliteriCaiu, ferne¬

re&_per ignorantiam* bypocrifin vel pervioientiam bunt* XXIX.

Loco diiferentias non immerito, mediocritas

poni-tur* _{quae difcernit} vircute _{& cjiisoperaå}vitijs_{& ab}

adioni-busvitiofis,_{quaeå mediocritate vel perexeefiurovelper}

dé-fedum reccdunt. _{idq; probat philofophus^ fcth. 6.ii artes}

, inter nimium &par um medium fervant.iiopera

qu& iciti

afFabreqj fada iunt hoc commendantur nomine, quodni¬

hil illis detrahi aut addi poiiit, _{exetüu dtdcfedu} operif perfedionem corrumpente, mediocritate verö candera

eoniervante; _{quidai virtus moraljsmuae omniarte Jimatipri} mdiol

radior & certioreilj _{fsgittarijmorc}

_medium

fco-pura praefixum petat ac feriat?

XXX.

(Deinde verfatur virtus circaafFe&us edornandes&a**

iliones, ίο _{quibuscxceiTusIocura habet, defeåus & medio^} crltas;_{Quorum ilium &iilum virtusfugere} debet>hancder-vare. iib. 2, Eud. c. 1. Nootamen virtus eit medium

ruf,tsrtfyv parlicipationeextremorum; ex

duobus

im·

perfe&is & mai is perfeiium &i booum morale con com*

ponitur. SedχαΤα^σιν per abnegationerrLs.

XXXI.

Mediocritas in qua virtus confiftit mcritopenes nos eiTedicitur; Aliud enim eft medium Rci» quod sequalitér

dillat ab extremis, & hoc medium unum eil & omnibus

adem,pendetqi å proportione

Anth. in

ipe&atur,

ßuraerorornratio, fed tantura jequalitas exceflbs, ut inter

2:4:6. Aliud mediumperionaefive Rationis

quod uni

extre-morura _profinquius ab altero

remotiusexiftit

quodq;

niraium nec _{parum eil; hocmedium varium}

eft&muta«

bile, _{pendetq; å proportione}

_{Geometrica in}

_Ter»»

vatur _{fimplex asquaiitas,}ied

fimilitudo

circum«

ilantiarum varietate _{fpedlatur, ut inter 2:4;8»}

XXXII.

Virtutesmorales_{pofitas eiTe inmedio}

_{rationis feu}

tus_insequaiiintervallo

dillat ab

extremis, ita

altero

majorem cumaltero minorem afRbitatem

habeat.

liberalitasprcpiusaeeeditad

procbgalitatem

avariti\

Jim. 2. Quia virtus ie debet ad varias circumflaotias

ac-commodare & nunc 2d.unum» nunc.adalterum extremum

propius accederd->.

Χ Χ Χ II ι Åd _{liquidum igitur}

patet virtutem cde medium & quidem duorurn extremoruni feu vitiorum _{(fuco virtutis}

iaepedecipientium ) _{quorum utrumq; quidem virtuel con«}

trariumeil, alterum- in excellu alterüm in _{defeftu. lib.^}

Eth. c. 6. _{Horum extremoruni}

major inter fe pugna eil» .

quamcum medio. üb, 2. Elb. c. g.

XXXIV.

Vcrumenimvero nori omnes affeftus atit a&iones

mediocritatem hanc _{admittuotp qusdam enim funt}

non

ex_{cellus& deie£lus ratione. fed}

tan tum fua natura mals:

ut _{malitia5invidia,}

impudentia,aduiterium» quomodocun-queiumanturnon poilünt_{mediocritatisratiionem}

iulcipe-re. _{Qusdam ipfa}

ila tim appellatione bons iiint, ut_pudor

Zelus» _{jejuniurnEleemoiina. Hujtis rei*antem}

ratio eil»

quod h'aecvocabülä nonnudos afFe&us aut nudas acüones fignificent, fed afFe&us& adtionescum _{circumilantijs} con-jundlas , in quibus bonitas _{aut malitiä moralis}

pofita e(b

Itaquc ficut in extremis non eil medium _{& in medio} non eil _{extremum; ita etiam in Ulis qus? per}

ie mala funt:

'inon _{poteil iervarimodus*}

neq;in aiijsqus periebona iunt^

modus tranfiri, Jib, 2.£th+ c. 8.

XXXV./*

Cum a. _{media quacuriq;in}

re invenire fitadm. difficiie»

prscepta de ejus inventione Ariil. tria _potiillmum

fuppe-ditat, i. Ab eo extremd _{quod medio magis adverfaturs}

magis reeedéndums & decliriandum ad _{id> quod iridetur}

medio _{propinquius minufve adverfarii}

2. Avitijss _adquS natura _{iumusproniores magis abilinendum}

& in contraria

nitendum, natura édim _{corruptä magis intendit &} incli-aätad _{mala quam ad bona*}

3. Iii omni _{negotio voiaptas}

eilcavenda> fationi feil, inimica , nec _{quicqaatn ex} vo!'i<?

ptate isilimanduns autejusgratia faciendum. xxxvi.

DiTtarn medioerkatem ratio viri _{prudeotis definieü}

prudens eoim is dicitur_{qui di£iat illud} eileagendum quod

contorme ieu _{congruum & conveniens eil legi natura}

feu rationi redla?, undé concluditur medioerkatem rationö

viri _{prudentis defibitam nihil aliud eiTe quam}

convenien-tiam cum_{legedivina nobis inicripta.}

XXXVII.

Virtutis caufa efficiens uniVerfalls feu remota eÄ

Deus omnisboni fons&_{origo > qui virtutum femina Sc}

di-ferimen honeftorumSc _{turpiüm nätor© humana:}

implan-tavit, _{qüiqüe indies per cerfa äc ordiftaria media nos ad}

virtutis itudiom exekat. Particularis ieu _{propinqua cauiä}

feilmens hominisrecla Sc honefta _{cognofcens, &}appetitus

libere_{obiequens. Deinde naturalis Impetus, hominis ra*}

ildnisdu&utB

_{fequentitväd}

cré-brséfpontaneas non iovit«?>non violentas

boroinumaäiones, confiftentes io certa _quadarr:

medio-britateinter exceflum Sc defedlum : Cgmmoda cducatia*,

prieceptorum moraliurn applicatioSz quotidiana exerciia-tio. Finisultimus _{firopüciter eil gloria Dei. Ulticäus}

fe-Cundum_{quid} ert beatkudinis ädepfcio. C}

XXXVIH.

Viridishaec möialiscum ikacoidens, materia exqua

pföpriediåa caret, fubilkuenda

igitureil,

materia

in

ilVe_{fubjedlumquodnon}

_{finé ratione}

_å

quibuldam

iUtuitur

B _{% äppe«}

appeticus fenfitivus quatenusnmirum cumratione eil

con-junöusab eaq; regi potefl· fpfsequippé perturbationes in appetitu fenfuum refident, ncc non in eodem continentia

& toicrantia_{prsecedentes virtutes : igniculi praeterea&} ie-miaa viftutumduntin_{appetitu fenfitivo: Nam etiam in}

pueris feie exeruntaiueufumrationis. At virtutes &

eo-rum _rudimenta indiyerfis _{üubjetlis coliocare abfonum eft}

XXX IX.

Kon tarnen _{virtutes nobis å} natura _{completé infupt}

vcl connaicuntur> fedhabitudotantum ad cas_acquirendas, tindeCic.Naturaait> dedit homini_{quofdsmignicu!os&} ie-mina virtutum, _{quaequafi principia & fundamentaiunt}

ea-rum. _{Quateucqienim å natura cobis obveniunt illorum} prius accipimusoperandi _{quam w^yettt»exerimus.} y.

g. priqs habemus potentiamvidendi quamvidemus,

Con-trarium verofitinvirtutibus moralibus: Prius _enira

opera-mur&_{peroperandivirtueem tandemacquirimushabitum.}

XL.

Νεφ virtutes temperamento Corporis in folidu funt

adfcribcnda*» _{fepeeniro confuetudinemutantur mores}non

tnutato _{temperamento & écontrå; Tum}

temperamen-tum innoftranoneil_{potcftatci atmores innoitroiunt}

po-jfitiarbitrio.

XLL

Dividiturvirtus moralis_{refpe&u graduum in fimpli~}

cemvirtuum & _heroicam. Illa dicitur _{quaelibet vir¬}

tus in feconiiderata^ Hac virtutum fplcodor _&

eminetj-tii^.

XLIL

Viftuti huiccontrariatuf fidum morale. _quod

_βΠ

exceflus ?el defedus virtutis iater ha?c doo confiilentisr*. Hujusvitijcaufacftdefe&us rationis & nimius aroor

co-rumquaefeniibus funtgrata.,. ^

Tantum

_{propraefentisinftituti}

_ratione

_{de Natu-»}

ra Virtutumadumbraiie fufficiat. Deum

fupplices

veneramur ut vitanoftraadvirtutis

_{pracferiptuni rite}

& reöe

_{conformetufyft}

_Pei

_{gloriam &}

_noftram