Disputatio Physiologica de mundo. Quam consensu & approbatione amplissim

CUM B O NO DEO

^

Diiputatio

Phyfiologica^

Do

MUNDO.

JShiarrLa

Confenfu &

_approbatione

_amplifTimx

_faculfcati*

Philofophicar, jailluftriSvconumad

Sajara

•dcademilt

SLIB DIRECTIONE,

Reverendi & Clariffimi Viri

M.

ERICI

BRUNNI 1,

Hiftpriarum

in

praedi&a

Acadcmia

ProfefToris

pq-*

blici & ordinarij FautorisPraeceptori»&Promotori?

jui fumrpi» fumméhonorandi.

Placido_{tytojxvrwdtfynifittoniJubmitteretonstur}

OLAUS O L A 1 N v z E 11 u s

Uplandus«

S._R4M:tis

_{Stipendiarius.}

Addtem 12*_{Matj in} Audilorio _{wferi majori}

_horü4

_{f% *ntcmw*}

dtanit, Anno_%£/foynfa$1*44*

0>»

II 6 S A L 1

I,

p

&&*&

É*&&

&&&&«&&«£

In nomine S$.

indiyividuap

Triadcr*.

Diiputationis

DE

MUNDO.

Ciein mentis,

_{qui in}

_{rerom natura¬} lem_{fpeciesintenderfc^rumq:} foecun-diflimum campum peragrarit, depre-hendetin_{frnntifpicin Hnplicen^itiamm} confiderationejm. I. _{Segregatam,gnag}

. fpec[es corporum

naturalium

feorfim

6

confiderat. II. _V"'"»'

nugcol-Jigita!:q>_{conjungit fpeni^f}

_naturale

s»« q na

rum^colleEltone

mc cwgtrricunuétotumcfficiturquod Mundu4(alutatUE^,.

I L

Dehoc _{argumento in qongreflu}

_{Philofophico.}

_pauca

difquifitioniincluderpaveo,» non quod putarem me

diffi-culcatesin ardüa acnobilihac materia emetiri_po11ej led_ut

iogeniummeumqualecunq; acuerem»&

corticcm

dunta-xat_{ejuslambercnL».}

III.

Cbju* utfuccwfti conßuugtuttit tresértUulos%

K t I.

Dc-i d \

I T₍

'i _w

1-#

J ÖfHiltionfmt II.

wff*

fåfa

•

yrt

Affecti*•

nss!tve*:c}dtnliét iiwtii_{numimgmtti difftfiere ani*}

P1Meft.

A R T I C U L II S t

Do

Definitionen«

IV.

Kulla commodiorvialYuf_{adcujusvis rei édentiam} tf* öucleandam, quam perdcßnitioHem-,idco illamiolimine hu»

jusdifputationis aflignare sequum ceöfemus. Cumq; du¬

plex (it alié

'NamrnSIul

dita.Kealü, illa no men, hatceflcntiam

enodat. Ad definitionem nominalemdefcendirmis,_qua?

Hon raro nos deducitin _{cogtfitionem rei» qut £tymohgi4}

r

iSmnymi*

&Synonymt* ébJolvUutx

quod(pedat>«qpiido

conftat, mundum

tam_{apud Grsecosquamlatinos, norffPh munditie, five ab}

abfoluta&perfeäadegantiafortitum elfe. Nihil hic in«

ordinatum, nihil indecorum» fcd omniurn rerum inibi

conténtarum»difpoßtio cernitur pulcherrima ac ordiaa-tiflimaxujusteicaufa dixitÖeellus. Totius & univerfi no¬

mine,totumhuäcmundum

_appetlo,

_{nam ob id quod} uni-vcfQtaté rcrum diftin&us (it atq; ornatus _{appellationem,}

hane _{adeptus eft.}

Yfe : v

Vocabulum mundi maximé _{öfimph eft, ac proinde}

variis circumfertur _{frgmficationibus, tum fäevl&gka»} Urs-Rheiorkk *c Philofophicü_{» priores}duas _{de induftria} omitti-mus, _{tanquam forum noftrura}minus _{(peäaDtos, Phiiofophk} au {altem_{paucis fedtabimur, ne errörura myriadibus nos}

invoivamus*.

VI L

ÅCQ\$\tux$Titt\6vox mundivt&åt *biéjiveprofpfi Dto

fi-Ve mentedivinå, _{quo fenfuMarli: duplicem}

_poiuit

mun-dum vel _{ihteßigtbiUm,divinam Icil. mentcm» vel fmßbikm,}

diviniexemplarisimaginem »ideoCic. denat, Deor: dixit

mundum _{efjeDeum. t, angelorum}

_^

_^J^

multitudo conrtituit. y. I i

conditis»adcout_{angeli &dsmoncs ejus ambitücltudan- Ä}

Jb'j\

_{^r^W/trT'pfo'pWUW'äfi}

_{fii'UffÜTpartc, coelo}

_victaÉK

_f

Und&_{Mundi* Alhereu4 nuncupAtur. 5, Pre CceU g# EUmentis} Jimrsl,quare A

rffrifrraes*fffofrfcvmy

W; «w*m

Elementis &_{corporibus cörruptioni &}

_routatiqni

_dbpoxiis

& dicitur mundus inferior xis _potifiimum

_V

_{quixfiviäunif}

mundum in aethereum &elementarem. 7# Profolo

horrn-nr, &dicitur _eaptopter, quodin _{homioe >}

quodammodo omoia, qu$ in magno mundo funt, rcpc-tiantuc-..

vi i r. '<

I

_.fl

• ' V •'k'' ' I W:

Kos vero mundum _{accipimus pro entedlicjuo aggregd*}

to% _{quodexcoelo terracorporib.u$qj in his contentis}

con-ftat»_{qüae acceptioutnoftronegotiocompetensefb ita cam}

hic_{ampleftimur_.}

XI.

I

j

I:

Synonymt* norniniå citrrt alitå infignificatioHt tommun)*, fic

A3* va- |i

j if

variasmundus habet _{appellationes, utpoté dicitur f tto»}

istoAat_{five univerfum> non quafi extra lmnc}

viiibi-lem muadumnullarerum efientia exifteret. §ed.lw$itate« quatenus capaciflima ac amseniffima fedes eft corporum naturalium , adeo»ut nullum corpus Phyficurn excogitari

poteft» quodejustcrminisnoncontineatur,ab Arift,

dici¬

tur_{perfeBum^aliisorbis>aliismaehin*y Ciceroni communis} do-r&sMi _{amm*lnstgnumPlatoni» Bafilicfchplaagnofcejtdi Deum*}

a-liis_{imagooarpore*. Ubi tarnennihil nobis}

_{faceflat negotii,}

quod Synonyma audiamus,nunc Mctapborica, nunc En-coroiaftica. Addefinitionem_{ejus qualcmcunq;}

aecelera-^tnus»

quam

in

hunc^rmmusjtci^rcmj.

"rtMÉUJi*1

Munincfl £lirKcnti>r.itm.,..tf.eorumgutin _<qj.

contmtntur,_j/fo

_ÜSäÜm[">6

_Ujtéilt

tUitattnu.

ét* 4i€

Continet infedatadefinitionnon fofum caufasinteN*

nasiformam feil, quadoco generis infertur, &materiam,

tam mundi _{conftituendi quam eonftituti; verum etiam}

externas_{effeientem& dupheemfinem. Quasquamvis}

defini-tieflfentiamnoningrediantur,

conducunt tarnen ad

ube-riorem_{ejus declarationenu.}

A R TICU L US IL

Do

Mundi

caufis.

XM.

Efficunsmundicaufa_{principaliseHDeut}revumomntum_fa¬

Bricdio? $ a«thoriquod fiddiffimus Dei amanircnfis» Mrféi

in limiric fui _{opcris pleno ore Deum cocli}

_S

terräsautlio-remaccreatorem exclamat,id& FaniorcsPhilofophi, _qui

anteAriftotelis

temporaflorucrc,

_cognoverunt, mundum

cåFacic,_{quamnürichabet,non}

_ab'aeterno*

_{led initiö}

_tem¬ poriseXtitifte. UtPiato

profitetur

Dtum

efformafie, erraffe»

con-flitmfic mundum, & Hermes

Trifm.

Spettator

operumDei

fatta*

etthorno)tåaAmiratU4ett tatåcogno vit creatorem-i, XIII.

Idemratiocotnprobat, r. quod omnedependenseft

finitum»_dependens

_vérö

pra?requirit aliud å

_quo

(it

_&

fti-ftentetur,necefleigitureftut iuum

elTe

å primo

ente

ha-beat, damIiabaeterno eilet, dareturinfinitum in

qnantita-tedilcreta, quodeft_{contra naturam,}

teftePhilof

_nec

alife

quidfitåFe

ipfo

per

iufluxum

pofitivum,

quk

nihil agit

in

fe_{ipfum, neq; idem}

_producit

femetipfum»

fed

_omne

_quod

fitab alio ficj.

XIV,

Éx_{necefiitatenaturaDcumagere negamos,}

fedliberri-mé pro fuo

beneplacito

&

völuntate,

omnia creavit,

ut

Gal. _{135. v. 6. itemEph.1. Déindehomoliber}

_eft,

_{ut aic}

Arift. 2. Phyf. _5/. & _59. At jam

impoflibilé

cftcaufam

fe-cundam efleliberam, _{prima exiftente neceftaria,nam tum} caufafecunda poteft operarifineprima: & poflet efficere

id,ad_{quod primanon}

_{poifet cooperari,}

_&

fecunda

_tunc

_vi¬

deretur domina _prima?,

_ii

_{proejus arbitrio}

_primam

_ad

a-gendum

fecum

traheret,

&

féxeenta

ejufttiodi abfurda

dia

exhinc_{promanarenc*.}

X V.

C_{aufa tffic{itttJ££hMAffatoundi}

_tMßittiti

_>

_W*

_uatura

natu* \ t-' ■1 {;

Il

i

II

å* _{wfär.at*, qua; Perpetua novorum indlyiduQrum}

generatio-ne,Ipecies©raDescorporum _{naturaiium perpetuau.}

XVI.

CaufamaUrialümun&Wläkm.ndi plane nulia fule,

crea-vit enimDeustofum hoc univcrfum,& crcaqdo _pofuit,

u-4** bi antca nihilerat. Creareautem denotat talem a&io-nem, quaeproficifcitur cxnulia pratexjltcöte _{materia, aec}

eft necefle, _{utfitaliquodfubje&umfeumetcriain qaam} al-tiffimus agat. Dequovalet verliculus.•

Matcriam naU quarere nuliafat,

xvti

Demateriaxeromundi_{conflituti paulö aliterdifputant}

Philolbphi, flatuentes ejusmateriam eflc in univcrfum n

<pvriK9V rvp* k9H atp/Wj Uttcljk. Anft,i./.dccoeloc.9> t. £4, XVIII.

Exfpirat igitur Epicureorum furor, quimundum ex infinitarum _{partiuminfc&ilm confliclatione& nexu} con-flaredelirant. _{neq, peraliam aliquam produ&ionemluiel¬} fehabet, _{iédper creationem» & ereationc fitquodcx} nihi-lo fit,

_inquit

_{Alb. M.}

_L

_{2.t.3.c. u.}

XIX.

Formar»mundi_{quod attinet,}

_variaeae

_{diverfie deea}

fe-runtur_{opiniones, aliiDeum formam mundi} fiatuunt, alii

animamtotiuniverfoeommunem, alii coelum »alii _figu*

ram_{ejus, aiiiordinem. Quatuor} verö _{praecedentes tan»}

quaminanes deferiraus. NoncnimDeM (r.)

poteft e(ft

fa¬

rnamundi,namefteaufaefficiensmundi. _{( 2 )} tft_ens infi-uitum_{utiq; finiticutis}forma

efle nequit.

_{(3.) forma}

ed

in _{materia, Deusverd abftrabit ab omni materia} &fecund

dum rem & rationem« 2, Nee änima toti _{umverfocommu¬}

nis*_{quianullaapparetoperatio» qua profieifeatura}

pecu-liari mundi forma, _{prs'tereafi una eilet mundi forma in*}

formans,_{reliqua?,velilliuspartes, vel ab illa}

informaren-tur,_{quodutrumq;vix fineabfurditare dici poteft- 3. Ate}

ceclum, nam _{parsejusintegraiiseft, feu materia partialis^,} 4% NecFigura3 _{eft enimejus}

afteftio.

v _v*

Ä A.

Dicimusproinde nullam faliam mundi

dariformaw-,pr&-tcrmirabilem ilium &_{perfeftiftimum ordinem,quo res na¬} turales inter fe _{fapientiflime copulata ac diftinftas funo.}

Qui ordo, mundiforma eft accidenta/ä,diciturtarnenå

non-nullisejjentia/ü,it&

utfineea nec

dici

neceile

poftit

mundus.

XXL

De_{fine mundiintercaufasreftat agendum,}

_ubi

_feien*

dum hic non ferupulofe feftari, mundi confiituendi finem*

quippéquem feimus aliumnonfuilTe, praeter

infinitam

Det

bomtatem, quamcommunicarevoluit. Deusenim feipfura admundumproducendum movit, Sedmundi conflituli

fi-neinvenamut-.

XXII.

Quiduplex, vel primarius, quialias «ffimilationü

voca-tut£eeft_{ipfaj/örw DeuutProv./6. v.4. Omnia propter}

fe-metipfumoperatus

eft Dominus,

atq,

omnia

propter

illura

unumfuno.

XXIII.

Secundariamundi_{conftttutifind eftHomo,omniaenim}

_in

B ufum

n/u n Sc utilitatemejuscondifca fuat, aieoi ntaageli

homi-n\_infermnt» ut Pfal. 91. v.u. Heb.!, v.14. Munduspropter

homincm,homo verö_{propter Deumfädus eft» utpulchré} docet Hermes Trifm. in lib. _{depiet. Taatum de mundi}

caufis,

_fequituio,

ARTICULUS III.

Do

Mundi

afFedionibus.

XXIV.

Unitatem mundt numerlcam ut multi _{approbarunt» fic}

eandem multi _{improbarunt. Nos tarnen nihil moveat»}

quidhic vel ille llatuerit, cumexreligionisnoflra?» inflitu-tis,edoceamur,_{quod mundus unicus iit åDeo creatus> ut} Joh.1. Mundu*»peripfumfaduseft»praetereafi

perpendan-tur, omnia _{fcripturaedida, quibus Deusaliquid extra fe}

corporeumvelmundanum>produxifle,canfervafle, vel

o-pcratuseire>dicuDturccrteomnesilli efFedus, efTe & exi¬

liereinmundo. Certumenim efl Deum_{Opt. Max.}

effice-re _{pofle & potuifle plures» an vert) effeccrit nec ne,}

quia

hocneqifenfusneq; rationos fatis edocent: Solus _rgitur

Deusde fua voluntateeflconful*ndusr\ X X V.

Mundum hunc _{effe perfetfum autumamus» eaquidem}

perfedione quacincreaturamcadit, &quac ei ex fua natu¬

ra»flatu& conditione_{poteftconvenire,nihil enimdeefl,}

ne^mabfolutione

perfeftionererum ex_{quibus componitur,}

ne% in varutatcy omnes autem _{entiumgradusin}

net,neeinordine,_quem

in

_tam

admiranda

_rerum

diverfita-tc>_{elegantiflimura}oftendsmus,_res

cnim

fingiilx

fuislocis

convenienter funt_difpofita?,

XXVI«

i 1

Siautem_{quseratur»anneDeu*}

mundum hunc

pevfeEliorem

sondere

_potuijfet

_{f Refp. impiumac}

_temerarium

_che

_hoc

potentiaeejus,quasinfinita

cft,

denegare»

infuper

accurio«

iumactemerarium,icrupulofé de hac quaeüione

difcepta.

re. _{./ftquumautem}acquiefcere

difpenlationi

divinx,

&

o-pushoc åperfcßo artificei ad

perfe&um

exemplar

forman

tum,admirari, &Deumtimere» adorare& venerari,cum

videamusömnia ab _{ejusnutu, voluntate ac}

_poteüate

p-eq-dero.

XXVII,

Exoptata deni/% perfeMionü eomes

efi

pulchritudo,

quae

in

omnibus tarn inferioribus, _quam

fuperioribus ejus

parti¬

bus Iucetmirabilis & _{pcrfe&ilfimarerum}

omnium»tåm har¬

monin_{quamipfarumvarietasac}

_fuavitas,

_cum

lucis

_tum co-loris. Idem Plato in Timaeo : Fas negerat,

ne%eft

quic-qum y nifipulchemmumfacereeum, qui

ejt

optimus.

XXVIII.

Figura

mundi Jpharica

te

ful

tat, quae

omnium figurarum

efl: _{capaciflima, tefte}

_Ejucüd.

_ac

_proinde

_Deus

_condidit

mundumrotundum»utin eofaciliusomnia corpora con-tinerentur,_{fic partes m}

_und!

_{principaliores,}

_{rotundas lunt.}

Confonat_{igitur mundo}

_{talis deberi}

_ionna

_{putafphsrica»}

Nam_{partesiiintaimuke}

_totiusr*.

XXVIII»

Finitudomundo _competem

_efl,

_fccundum

_{quam Certos}

ha-bet terminos faseeflTenfri« _{§rqu*nt?tatls,} mqua omiies mundi partes itå cotjtexuntur, ut oullum detur vacuüm.

NiiI enim finitusline* å centro dufta^in infinitum

dista-rcnf»

quodlifieret circurnferri

_{corpus nönpofteo.}

KXIX.

Situatiomundi fexdifFerentijs_{pofitionum, cooftituituf}

UtDextrum,_{finißrum^ante,reiro,furfumydeorf}um3 quaedam

ha-ruminipfå_naturadantur,, _utDextrumiifimßrum_quzrdam*

abarbitratuhominum_{dependentut reliqvasqvatvor,fi} ra-tionem ortus Siderum obfervaverimus, unde Verfieuli.

Dextrumcseli oriens, ubidortnis Phabc fioiftrum Antedi¬

esmcdius, gclidus feptentrio _rctro Arcticaseft infra,

fu-praq;

antaräicus

extaü.

XXX.

Poftremor_{temporis eluratioeftmundi adjunßü pröprijf.} fimum; noneoimmundusseternuseftTed caepitcum tem¬ pore

itå

&annihiknduscum ab

imperfcrutabili

Dei voluö*

täte illudtemporis punäum determinatu fuerit»

Quemad-rtiodum Deusab omni atternitate definivitcertutemporis

pun<ftumiå

quo

mundus

durationis

tux

caperet

exorpiun&

icil. pervirtvtemcreatricem,*

Itidemcertum

conftituit

tern-pus, åquo

mundus

durationis fuat

caperet finem.

Pervirtu*

temdeftruffricem Imminente veroillo tempore,finem

fortie-turcircularis Hic cadorum motusj, &(ublunariilgeneratio;

XX XL

Natura?_{momentispröbari etiampoteft,}

mundumin-teritur um Eft emm i. mundus compofttus _cx materia 5c

fo.rmä,ideoquemundus ratione materia?, gaudenspotentiå

palliva*

mutationiq;

&

corruptioui obnoxius.

Videmus

—-quoq, vires natura? kn^uefccrc» & cun&a ad mteritnm

vcrgere, Q^omodo ergö corruptionemevitet? Alias 11

interitum non _{pateretur, nullus daretur ultimus homo,}

fed geaerarenturac morerentur horaincsiufiniti.

XXXII.

Et nontantum _{quo ad quahtates accidentia, ut qui,}

dam _{opinanturtedquoadtpfamfubftantiam-, efi tabdcendu/«}

ut_{propheta Efai. 3^. v. 4. itcraJoh. 1. Ep.2.vi7. Dad'***}

Qua;omniafcriptura» difta_{emnhatigfr magis}

congruunt,

"cum_{fubfiantiali mundi interitu,quamdeaccidental] 'em}

muta-tbniD.

XXXIII.

Quo veroanrio, _{quomenfe, quodie,tantafpletididi&} fimi thcatri _{fpeäabiturruioa, neq; exSipagina,}

neq; ex rå-tione, _{neq; ex aliquorum fupputationibus , clarum} quic-quam

conftat.

&nolumusid fciréquaeDeus voluit nefci-ri, ut A&. i. Mat.14. Satius enim ed in _hujufmodi

inquifi-tionibusj _{ubicertumnilexfcripturaconftat, pié dubitaré} quamtemeréquicquam definite. ut&Auguft. Ep.7g. Ma¬

gis, inquit, eligocautam ignorantiam _{confiteri, quam fal¬}

lam leientiam _profiteri.

Rantum proinftitutiratiöne_{fufßciat. Age}omitißimiDeut,

ut cunft.u medita/iones _noßras

, innoministut S» Sanftigloriam>

Rei_{publica literarta emolumentum, ßudiorum^ mßrorum}

frui-timemy_{pro immenfatuabonitatevergeyepatiatis» Amen,}

Corollaria_,.

tu p

***x

An

licitum

iit

Phyfico

ex

S*

m'Sacra

ramm

naturalium

in-^■-/w^^uirerc

veritatem)'

Ä8."

~

m$:

_\

A

_n

in

_ma

Philofophorum

dg-tur

crcatioj1

Af£

D.

Ancreatio

fit

a&io*

Affi

^QOQQOQQOQOOQ

_{8gawQ9QQ8OQQOgOOQ^g.}

Ad Doéhffimum-.

Dru

Olavum

Olai

_Nyzelium,

Difputatione

Phyfica

de

Mundo, fpecimen

publiceedeatem^r Literatiffirae

Juvenil;

ESt

dam

animis

_quafi

ingeniisq;

_pabulum»

hominum

_contemplatio

naturale

confidera-

quod-tioq;

univerfi

hujos

theatri. Verum

ipfa veritas

tam

craffis occultata &

circumfula

tenebris eft,

ut

do-ftrinä &inftitutione

vacuamens,erroris

plena

iit.

Co-C

_cgi

_ta

_tio-i

_es

_erimf

_{noflras folutse}

_vagantesq;

_fmt,

quibus

nifi

atcefferit ratio

quaedam, confirmatioq;

do£innte,ea _quag

_intuentur

_ficplerumq;

_decernunt,

nt faifå Scfallaci

_{fpeeié veritatis animum pafcanlL?»}

Quibus

ex

rebus laudem

jure tu

mereris,

quod

fi-mulac

_juvenis

_{efie coepifti, fabricam}

_mundi

admi-rabiiem

_{depingis, & intelledius tui judicia,}

authorx-tate

_{fapientiffimorum}

_virorum

_&

inftitutis,

_vel

cor-rigis,

vel

coofirmas.

Ac,

quod

amplius mereris

>

cum videmus

_Ipeciem

_{primurrFcandoremq; coeli,}

noéiurnamq;

ejus

formam undiq;

fideribus

orna-tam : tum

_globum

_terras

_marisq;,

_fixum

_in

_rnedio

mundi univerfi loco, mille _generum

_donis

orna-tum:

Hominemq;

_{ipfum quafi}

_{contemplatorem}

cec-liac terrae intuemur, tantam in

his

pulchritudinem

deprehendimus>utnulla

Ipecies

ne

excogitari

qui-dem

_poflit

_ornatiorr

_JLaudabili

_itaq,

_conamine

e-ruditionis

_{diligentiaeq;}

_tuae

_{experimentum,}

_tam

ipe-ciofo

_ponis

_argumento.

_Quapropter,

_cum

_&

_in¬

genio

excellas,

Sc

eå fisaetate,

quae

fit laböri

feren-do,_perge,ut

_facis,rede

_{iis uti,}

_{afiiduéq; laborare.}

Ita mens, _quae

fuå naturaad

cognitionis

&fapientiae

defideriumr nullo invitata fordido lucro,

_rapitur,

diligentia,

ftudio,exercitatione,reddetur illuftrior,

unde _{proventus te}

_{manebunt optati>}

_{atq; ut} mane-ant, _{opto voveoq;.}

$cr)bcb*m