Specimen cogitationum de igne subterraneo, quod auspicio D. O. M. consensu ampliss: fac: philos: in illustri academia Upsalensi, sub præsidio ... Joannis Bilberg ... publico examini modeste submittit s.æ r.æ m.tis alumnus Johannes Hargelius Ostro-Gothus,

del

10/ ^

É

i

i

A

SUB-TERRANEO,

Quod

Aufpicio D.

O.

AT

'Honfihfit

AtopHjf: Fac: Philo/,in

iMuftri

_Üpfalenß,

fub Prasfidio ^Oiri

Çelebernm

Dn.

_JOANNIS

_BILBERG

Math:

Prof:

_Theolog.

_de»

fignati,

nonCollegii

Philof:

puhlko examini mode/le fubmittit

S.* Ri* M.tis Alumnus

JOHANNES

HARGELIUS

Oftro-Gothus>

inAudit: Guftavian:_{majori d»SL}

_c/7htyi.

Benevole _Leflon

SI

itte qyi ingen'to ablindat,

qui^

jat'ufacere

ornatißime fen"

tarnennon ntfitimide ad idfaciendum. _accedat»

jatisgnarusadejfsnonpaucos, qvi açtitius vitia inip[b>

quam reäa vident qvamo magu me.commoyeri o?

portet, qvi nihil polliceri habeo qvod cdam dignum^

re, _{dignumnomme(criptor'u, dignum deni%tua,B*}

X,._{exjpeclatiom. Vereorenim ne onusçtnagravim}

(ufiifiam, dum ignium Subt.

caujas

afferre

nor. Interimtarnen non_deffiero nieveniamâte

confe-cuturum, _{mefy te habiturum horum eonatuum}

meo-rum_{ccqvißimum œftmatorem acjudicem. Novuu*.}

&reconditum _quidnonrecipio,Jed ea tantumfi(le¬

re_{volo, quicvirijumm'u interim exquifita^ do äri-,}

naantemetraclarunt eis£ _meurnqvalec-un<ß

judki-nm &_{jcribendi modum adjungere♦ Eo etiamani¬}

me _{(um,, ut-fitemere• atiquidprtsterîiffieaut nonfan}

tis_{eleganter (ecutus videbor, non arroganter}

adpro-kem, _{fed do eins ab.alto fa.cile&libenter}

(ententiam-commutem. Nonenimparumcognojfe,ledinparum

cognitoflulteperjeveraffieturpe

e(l*

te oro &«hteflor_{ut eo par}herfis anime, _qvodebes

effie, tefe mihi humanumprœbcas

prœfies%.

fecer'ts, meaddiclum,deditum

obßriäumtß

ba-beb'tsmemoria_{beneflcii (empiterna &officiorum}

te-ßißcationeparatißima, Vaie*

C.Ar-.B.F.F.F.&

Caput

Prïus*

TSesis t

,

^Eminem

arbitramur

eîfè

ÉJhominem

fie

efFe-rratum, ut _{pernegare <jveat} de

IDeo ïèfe habere_{alicjvid qvod}

li-qveat. Si enim nihil extra

ellèt*

cjvod DEum monftïare poïïct, in iè habet

honro, qvod invito etiameundem indicct.

Mentcm

_{inteïligimus,}

_ideamu»

Se notioncm _{imprcfïit ac tjvafi}

_inïcuîpfit

ipfà natura» ôe qvidèm tàm certain tamqve

neccflàriam, ut nemo tandeminficiari au?»

deat, nificjvi propriac

confcientiae

deditâ

perâcontradicit, Se rei maximse

confèqvcn-dae_{Opportunitäten! dimictit* Nec infitam_*}

tantûniSe innatam fummiNuminishabetCo¬

gnitionen!> lèd idem perïpe&urnetiam

at(|>

txploratumhabetex operibus

magnificis

at-<j[Ve praeclaris, c^vae extra occurrunt;

gvaefî

octt-«wi _{(2) £•©►}

©cuiis _{pcrluftrare ammoqvé acri & iïitento} jttdu^rt velit,F)Eumefife eoründetn omnium

'ôpificem-,architedûm scaedificatorem _fapr«

entifïimum iiec non _reélörem, moderator

rem _{ätq* dominajtorem potentiflimum}

x;on-fiteri_{ncccflchabet, in qvibus ùÇcivijç} 0 fcoç

eCPuvepvfy. Adlpicit enim, DEum qvafi

di-gito monttrantem,tnundum, fabrieam

pul-cerrimae "cofriiru&ionis_{atqve apparatus}

am-pliflimi magnitudinisqv imrrtenfae prorfusaè

interminatae. Pulcritudinem illius läne

tan-tam effe deprehendimus, _{qvahtaiïi pro}

di-gnitate celebrareneqvimns> cum omnes

re-gioheVundiqtfè aptae fintatqveperfeétaeex¬

plicative omnibus fuisnumcris&_partibus

adeoq> inter fe mirévideantur concinere,uc

liqvido appareat tantam machinam,'tantam

molitionem_{tamcpornatamhoncôrpufculorb} individuorùm cotfcurfione _{concretioneqve} Fortuitâ aC_{tuïbulenta,vérûm praefhntifïinii}

condi'torîs manu dïedVam eiïe atcp

acdîfica-tam» _{Magfritudrnem qvoqvè haud immé¬}

rité interminatam vocamus, _{in q va m fe}

inji-ciens animus& intcndénsitalate

_longeqppe»

regrinatur,utnullamtarnen orarii ultimi

vi-deat, in cfva poffit infiftere. Unde

verriflî-mum_{illud PliniiefFatumlib.i,}

cap.ï» Mundi

extirain_{dagare, necinterefihominum,nec}

ca-fit hHmanx crnfcclura mentis, Ac proinde.

CO ***

cum _{incô'mpercae fit}

magnrtudinis,

figuracipro cercoaffigfianda fit, an globi»

"

vci _{cylindri, vei qvadrati, velconi, vel}

pyra-midis i & ubi illius centrum colloeari

de-beatî an Terra media _{atqve ima} fit, _anu

foi,an luna, an aliud aliqvod univerfi_cor¬

pus, igncrârenoslubenter fatemur,nifi fis»

qvx nondare &diftinélepercipimns,album

videamur adderecalculum. Si incœlum

al-tifiimrum, 8c _{cjvod ©mnia cingitac}

comple-ébeur,_{fuCpicianvus, fideribusplenumacillui}

lire _{contemplamur,qvx exortus 8c occafus}

definitum _{qvendam fervant ordinem. Ple¬}

num dicimus, nam _parstantumvilui nolVro

fe offerts Numerus aùtem _longemaximus

omnemoculorum ôbtutum _fugit„

Sunt,in-qvit Ciceroin Somn.Scipion.stellte,qvosnun»

qvam,civhoc loco videmus,&ea _nugnitudines

■omnium, qvits effenunqvamfufyicati fumus,ex

cnbut_{eft illa minima, qvœ ultimacœlo, citima}

lents, lucelucet aliéna. In omnibusautenti,

his _infignibus

, cjvibus decoratum magnifiée

ell_{cœlum, fol principatum obtinet, fi ejus}

tum_{magnitudinemtumeciàmefficiemiamâç}

motum,_{qvem,nullopun<5fcotemporis}

inter-milîo, eonftantilîimè_{confieit, débita acftb.}

matione metiamur. Oriens enim diern.^

totocoelo _{larga luce diffufas 8c occidensno*.}

sleni_efficit, 8c modo accedenstum autem

(4) SU»

rëcedens binas in _{fingulis annis revcrfiones}

faciti hocefl:, infie&ens curfumtum ad

fê-*

ptcntrionestumad meridiem aeftates8e

hie-•

mes_{produeit, &ea duo tempora, qvorum}

alterum _{hiemiSenefcentiadjun&um}

eft,alte-rumaeftati» Hoc_{pa&o Se tempora praeftat}

Se vicifikudines anniverfarias _eodemqvè il-lud_{confeqvitur, ut calorem fâlutarem nunc}

hasnunc ilias interras _{dilpergat 8efienec} o-mniacomburat _{femperpraefens nec frigore}

enecet_{femper abfens ,fèdalternis}

calefacien-do Se _{refngerando profit univerfis, Solis}

'annuos curfus _{ipatiis mcnftruis Luna confe¬}

qvitur, Se non minus admirationis movet.

Qvippénonfolumejusfpeciesac forma

mu-tatur, tum crefcendotumdefe&ibus in ini«

tia recurrendo, fed eciamtum _{fubje&a atqj}

oppofita

tum _{ipfäincidens inumbramterrae, cumeft}

c_regione

foiis

ter-räe, _{repente deficit. Memorabile etiamji}

eft,_{qvodtenuiflimumejus Lumenfaciatpro«}

ximus acceffus adlolemj _{digrefius autem_*}

longiffimusqvisqvèplenîflîmum.

Reliqva-rum_{qvoqs ftellarum, qvae ùna cum Luna}

ab inceffu errantium nomen _obtinuerunt,

maximé admirabiles funt motus \ _{quia. tum}

'vccultantur,tum_{rurfus aperiuntur,tumabeunt»}

tum_{rccçdnnutumanteuduntttumjubfeqvun-}

«•« _is)

fur j tum celermtnoventur> tunt tardiusb tum<

omnino ne moventur _qvidcm» (edad

qvoddam

x

lem_{fusinßßunn Seqvitur}

incrrantium

ximamuhitudo, qvac ejusdern

acfol

f _{fulgoris ac forte}

_{magnitudinis,}

(hocenim-^

per immenfam •

diftantiam

ienfibus

noftris

non eft _integrum emetiri)

luculentér

décla¬

rant e{Te vim infinitam mcntemq»

excellen-tem ac divinam lc adminiftrantem acmode-rantem , utidem qvi n©nlentiat, isnihil

o-mnino feniurus eflevideatur.vid.Cic,deN*,

Deor.unde _{pleraq* hacc}

_exccrpfimus.

Th. a.

In illuflriflîmo hoc dojmîçilio

tempîo-qvè ornatifïîmopraetercœlorum

faciem

circulos

fuos

6c

besadmirabilitate maximaconficientium,gra-»

tiflimum _adfpe&um , etiam

grande

augu-ftum _{qvid habet Tellus,}

_pulcerrimi

_operis

pulcerrima portio, qvo mens non tantum_e

voluptate maxima

pcrfunditur,

excitatur,imo

DEumcxinde invenire_{poteft. Quamvis}

e-nim cum immenfo cœlo _comparata puncli

inftarfit,_{qvà fol> oceanus}

_ille

_multô

cenfetur_grandior>

_univerh

_alte¬

ra non fine caufà nuncupatur.

Sanè

munis omnium noftrum matereft, _{quce nos}

nalcentds_{exiipit, natos alit>}

_{emelqud

«KM?₍₆₎

flinet _{femper, novißime comphx-agrerntejam a.}

feliquâ natura abdicatos Htm maxime ut mater

«périt. Plin.l.z.çap, 6$. ut hocnomine

dili-genti contemplatione ac confideratione fit

digniffima» Nihil-ergbagercpolïuinusme-,

lius: namPlinius hoc ab officio, _nofirp

alie-«um_{Sc inter crimina}

ingratianimiducit, qvod'

naturamterr ce_{ignoramus, cjvàm in miram}

e-Jus fpecieroac conftitutionem oculos ani-,

anosquèintendere née non fitum admirari,

<jneminaercfpirabili nuMiseolumnislûffiulta

<?btinet Se _{quidèm ira firnjo talp, ut loco,}

lïon dimovcatur luo,fed_{pendent ut penittte} denxa fit Si _{qvaG radici-bus luishacteat;}

Tk.

Quod acf- conftitutionem _{internatncj*.}

ftru£iuramatrinct,memorabilemaç_infignem

eameffè_{inteiligiraus. Nam ficut videmus;}

iHam extr-inlecus nonefiè continuant necik

nâ_{&apquabili fuperficieterminas?!, Ted hice*.,}

minemiorem, illic deduétiorem jacerei 6é

partemqvandam oceanum cumlacubus,

fiur-viis&torrentibus innumeris_{occuparei Non*}

cxiguam petras eminentes, inyias rupes Se

iBontium _{juga pracalta poffiderej deferta}

ac folitudincs vaftas alreram habere } _relicjuam

«pampos fpatiofos aç valiesdeprefiàsrenere.

Ira ad eundem ferè modum in interioribus

fomparata-mefic& aliter fe habere, ac vuh,

«•e: _{(t) Sfr}

gusputat, ao.n

obfcuri

cancipimus»

To?

tara enimintrorlus iblidam ac denfiun..no&-.

cfïè cenfcndam, fed variis rneatibus»

hiati-bus_patulisi

_Ipecubus

_altis

folfis

vora-ginibus vaftis

diftin&atn

dilcreram

inveni*

ri» earumquealiasaere,

nonnullas

aqua,quas-dam _{igne plenas reperiri}

_{& ratio}

_ditffitat

Se

cxperientia

comprobat

magnorumquè

Philo?

fophorum

confirmant teftimonia.

Quorum

licet _{complura poüimus}

_proferre,

_unis

rnenSenecaeerimus contenti, quae fieleha?

bent: Primo,lib.5.cap. if. Ad

noßromm

porum exemplar, inqu'tbus

&

(unt,

&ar-teria, itlœ (angvinu, hcejpiritm

receptacula♦

terra _{quoefe (unt} alia iûnera, _perquaaqua

&

alla_{per quaJpiritus currit.}

_fititerum

16.

Sunt &_(übterraminus notanobüjuranatura,

fed non minuscerta. Crede

infra,

quiequid

vi?

des_{(upra. Suntér illicjpecus}

_{vafii, (tint}

ingen-tes_{reeeßus, & ßtatia}

JuJpenfis bine

&

indèmon-tibus laxa. Sunt_abruptiin

infinitum

hiatus,

qui

(api illapfas urbesreeeperunt

&

ingentem

in

alte,

m'tnam condiderunu Tertio _deniqï cap.

immatte s _{funt inabdito lacus} & multum mark

conditio multum_{fluminumperoperta}

_labentiunu

Porrolib,fcap.14. Non tota

Jolida

terrainunum_{usquè funditur,} fed multts

parti¬

bascava» Etlib.ö.cap.7. Nirm0cul'tsper

mit-[■> tit, nec ultra.itlos ßt producere

animupi,

qui.

m _{(a) »•*}

noncredit_{ejfe in alijconditaterraßnm mam}

va-ßi. Commode ergoacopportune fùbit

ani-muramemoriafententiae ceieberrimiviri

Ifà-ciVoffii» _{qvi ejusmodi canales fubcerraneos»,}

qvibus tarnen nihil eft cvidentius, abnuit,

tic _{teftantur Ephemerides. qrudicorum_*}

Nam arbitramur cum redUilimis rationi~

bus _conftringi

» &nontantum lacubus. _per»

multis»qvorum qvidamneq» emitcuntneq»;

recipiuntfluvios Aliifunc, exqvibus ßumk

na _{qvidem decidunt* nulia}

vero influuntv

Nonnulli» e contrario_{recipere talia, nulla}

autemeffundere videntur_{utdemonftrar.}

Va-ren.t.r.c._if,&

cap.16. SedScfluviis

innume-ris, _{pracipuc autèm Nigro» Tigri» Soberi»}

Polytimeto,Ana,_{Alpheoconvinci}j _qvi cum

aliqvantulum fluxeranc, terram_précipites

fu-beunc»_{& per}

_{longumipatium}

labun-tur_{ruriusq; velut}

exalio fonte concept!

c-duntur & aliud_{osaperiuntnovumq»alveum} intendunc. _{Verè ergoSere<ftè alius, ut ea«}

demdiaria, qvorum mentio eft fadta, me^

moriae _{produnt » nobis conjicere videtur*}

qviaffirmât mare innumerorum fluviorum

inid(è exonerantium_{aqvas commenter reçu}

piens ita tandem intumefeere oportere, ut

univerfam tellurem _{fubmergeret, ftnonelk}

fent canales _{qvidam,per qvostanta aqvarum}

-fö-}s*

marcEaîucBm in _{exemptam add'ucît dicitqt}

aqvas fiuviorumomnium»quae in ici excur+

runt non fcFri_{per fretum Cimbricum» fore}

enim illudexindc tàm _{rapidum, uc intrari}

planénonpofFer.. Qvarémeatus qvosdam-*.

fubterraneos neceflario efiè concludit» _peç

qvosmaria aqvas comrnuniçare qveant.Hàq

de caufâ non vero abfimileeffe _putamus,

di-cere _{aqvatn oceani terram circumire inftar}

fitngvinis animaliumvenas dcarterias percur-: rends_{adeoqv nulluni effemare}

> qvodnom.

huic _{(oceano) fiveperfrétafive}

per

occul-tos cuniculos cobxreat. Nec abs re tuerie

fubtexerecum MartinO:Schockio,_S.Scripta-, ram

per fontes abyfïi diluvio adventante

tumpentes nihil aliud qvàmvafta ac]varum_..

fub terris _{receptacula intelligere. Aereni^,}

qvqqsinterrae cryptaspençtrare nulli

dubita-muî, utinretàm _{liqvidatamq» aperçaverba}

confumere _{iupervacuum elfe videatur. An}

vero itidem _{ignium qvaedam promptuaria}

eonfiituta _{fint, qvae res non adeô foriàn vi¬}

deo _{poteft confelïà, in praçfentiâ.}

pro ingenîi

noftri modulo

_difqvirere

celebrium

_{philofbphorum}

conge-rere _{inq$unumcondudta contradliori}

fermo-> ne

proponereinanimum inducimus,_qvaei-.

pfiuberius& fufius _{expofyere. Debis,qvx}

> diximus

•o? _{(io) y»}

ris & _{pfSEcipüecap. 7. Li, 6c Nie. Stenonis}

nec nonVarenius1.1.ç._{p. prop. $, Et Anto¬}

nius Le _{grand Hift.nat.part. 4.Art.i.par. j.}

qviafferixfuperSciem terres nonnifi, âuorumaut

Vfum miüiariumtraßitiem habere, _qua vixeß

aikujws momenti fiadeas cavitatej canferatM

quœintra illàmreconduntur.

Th. 4.

Perlpicuiimciï qvidera convenitq;

m-«er _{philofophos-oprirnos qvoscunqi}

defanik

Cm ostâm vetusrifiimos _{4va.n1reccntiflimos,}

terram non _{gelu totam adfiri&amnec}

qYa-£ demortuam _{jacere ut ctafîiiïimam ac}

frigidiifimam

mundi

ied

documenta _pluriniaA cjvae pervulgata

funt,

maximum in medituliio,.ceo vitalem

cpnti-nerecalorem. De origine sutem.ilLus, an

infitus. litanveroadventitius^ tanta luotirn.

varietate acdiOenfiorus conftiuiti, utçorum

diftra&as _{opiniones moleftuta}

_{fit recenfcrc.}

Qvar.um tarnen nonnulias in progreiïu diL fèrtationis.non gravabimur adfetrc, _uthoc

pa<Uo veri fimUmrSc

probalpilior

liga

TH, y.

Nobis illorum baud

immeritdproba-tur fententia, qvi caloris ejusmodi çaulàm.

ignem in terra a&uolum.

colloçant,

fiȍ.

arnbage muica mentem.noftram aperiamus,

(ii) vQ*

fragiaqvam expérimenta omnium

evidenti£

fima, _{<jvae vixiine hoc produci}

cjveuntfo-mento* Montesnon tanturn Vulcanios

in-telligimus, cumveteri tum etiam recentiori

memoria obfêrvatos, fedde rationumpraeci*.

puam ôcqvali palmariam petimusa therma¬

lemÔcfomium _{reliqvor.urn vigore, cjvibus,}

fubveniri hoc fiibfidio _{par eft nec non}

eife-ciionibus aliis _{perplurirais, praevalidis ad}

probandum argumentisj cjvtfrum cjvae

pri-ipas_{parteshabere videntur, E. cumD.Ho, in,}

pofteriori capice adduccrnus Ôc pleniojreiTL^

expoiîtionera proppnemus, u.t eavtjvae hic

dicimusj nen aqvà fed hrmo talo _appaçcanç

mxa>

Th. Ä»

Qvodad au£oritate$ fpe£lat» fotçraur

phirimos iliuftresphilofoplosin hoc eximio

naturae miraculo memorando non(êfe

ineu-wofos _{praebuiiTe fed mirum hâc de re}

cçn-ienfum concentumqve repexiri,

CuntSlo-Kum verô nomina non _opus ei|è _putamus;

hue _{conduçere,cum res fit}

_plerorumq*

non confeffione modo. Ted $c _{praedicatione ce-,}

iebrata. _{Sufficiatergô nonnullos tantum,}

qvi jam olim inter ertiditosnomçn

deçus-<jvètulerunt, receniuitfe & _{praecipua ex}

eo-rum_{fçriptis loca excerpentium ri}

tu

deli.bai-, çurn ad

_Jfingula

tione-Sfr

tione non fienecefie, Brcvitas enim, ob

qvam multa omittenda fuere, multa non

amplius qvàm tangenda, nobisprolege fuit, 1

À

Sc nunc_{pro argumento veniaeerie,} fi_qvsein

hujus rei tra<ftatione minus a nobis exprefiè

eleganterqvè fine propofica, Ut loçupletifi

fimos ergo ôç certiifimos teftes veterum

qvosdam produçemus * qvos

fane

meritifti-mo colimus, _{qvippè qvinoftraeaetatis}homU

nibus non minoraqvaedam animocompîexi

&_{inveftigafte uidentur. Eftenim animi}

ini-qvi, qvibus mulcum debeas, eos

indignis

modis velle _{appetere. Açric. Hos,}

inqvi-rnus , prxftanriilimum fuum ingenium_,.

ad rerum naturalium feientiamconculifie 6c

in eis _{qvoqi hoc}

_{illuftriflimum}

phœnome-num, revera inter ^zivpcccia, kuxa-penu

ponendum,

confiderafte,

ju.

diçia 6caudtorkates non eo confifio

adhibe-rnus» aceas, çeu _{gladium didiatorium}

vale-rc _pucemusin afterenda

noftra

fi.

ne _{argumentis cercis ac}

evideneibus, fatis

gnari non eam aurores indilputandoqvam

rationis momenta efieqvaerenda,

Abefie

e-nim _{permagni intereft opinionem}

praejudi-catam, _qvae qvandoep_tanrum poteft* ut

et-jam fine ratione valeat aucioritas,

&illisob-çft _{qyi difeere volunt,} cum delinanc

fuum_.

(ïO

abeo, _qvemprobant, jndicatüm

vident.

ge alia nobis eft mensac proinde divinum-.

Platonem_{adducinius,qviinlibro,qvem}

P'hae-drumin_{fcripfit,agnofcitperennium}

_flamma¬

rum&_{igniuminterraamnes.Praeceptori}

ad-dimus _{difcipulum peripatctfcoru coryphaeû}

celeberrirnum,qvi fummam ingenii

nonlau-dem modo led etiam admirationem

conle-cutus, non unis in locis docet, terram uti aqvae, itaSeignis ampliffimascontinere

Sca-turigines. Sic enim in metearologias 1.2.

cap.4.loqvitur ;

Je

7roÀÙ, Kgif Troiïh.?]

fapftonfg*

trä terrammultùS _{ignis & multus calor.vid.} praeterea cap.5.Se8-ejusdemiibri.Necnon in libro de_{mundo*cap.4.qvi ejusnomine}

cir-cumfertur; Non _{aquarummodo tellus in fefon¬}

tes_{habet, verumSpiritu & igné etiam fxcunda}

„ eft> Prarterimus nunc alios, Se ad Senecani

virum _{peringeniofutn tantum provocamus,}

qvi fuunreciam in hâc tribu nomenpaflim_,

profitetur, praecipueautemlib,z.nat.qvaeft.

cap.io.fatetur; efle i^nesterriseperfs qvorum

aliqvi erumptittt, innumerabiles in ab\condito

flagrant&obfctiro{emper. Poetis qvoqi,tam

graecisqvamladnis, adeo de hoc igne

cftper-Ivafiim, ut ad nihil aliud alludere videantur

fuis fabulis deVefta, de Vulcaniac Cyclo*

4^ pum fornacibus deqi gigandbusEnceladoSe

Ty-m

_t

Typhdeo asthae&reliqvis hùjùlcemôdi

mon-tibus fubditis. Feront enim cos dum latas

mutareSc_{lûpe'rje&os â Jovc}

Scopulosremo-liriiliudent, vomere ore flammas& _Ipirare

inexhauflum _{flagranti pedtore ffrifur. Vi.}

deatur, prêter Glaudianum, Lucänum,

Stfr-tium, Höratium , Lucfetium, Mamliiimj*,

Palingenium, Pontanum See. ab Ittigio

ad-du&osv qvi egregie hoc _commémorant

multisq* id verbis, qvae Longoeffara carmi¬

né non _operae eil_{refene* peràgunt*}

iiiprî-misQvidius_{qvi'Faftorum lilvé.itahadit:}

Veßaeadem eft & terraßubeftvigil ignuUirt£

Significant federnterra,focusqve fuam.

Confuie _{Lipfinni de Vefta. Pariter 6c Lib. £.}

Metamorph, de Typheo, qvi cum coelitibuS

bellum inferre non dubicaret|ovi _dédit

pœ-nasfulmineScfuppofltuseft Sicili*, ita canià

Vaßa gigamets injeäa eft infulamemkru

TrinacrtSi & magnit(ubjeäum molibuturgå

Mtherluaitfum_{fperare Typhaa jedes,}

Nititur ilie _{qviâtmtemat% rejurgerejœpey}

Dextra_{(ed aufonio manuseft(ubjeäa peloro.}

Levaipacbynetibi,lUybœo _{crurapremuntur.}

Degravattemacapttts(ubqvarcjitptnwarenan^

Ejeäat>ftammamßfer_ov»mit _ne Typlmus.

Sape remoUri luclatur pondera terra>

Oppidafe&magnesdevolveretorporamontes*

Mcrcntur_{qvoq; commemorari carmina Vir¬}

O;)

FÀWa_{eft Fnceladi jemußum fulmine corftù}

Urgerï molebac,'bU>entemfy in jupcr 'mttum

ïmpofîtam Yupfls flammam ex'fp'irarecamints

Ftfejfumqvoûesmutatlattufinirefttëredmtiàn

Murmure Triftaùt'tam '& c<xtum fttbtexcre

funio.

Fàzellus- ài'coritcndit_{Cyclbpas,hornines} inu-fitatae_{maghitudrnis revera Siciliam}

indoinit-fc, _{idqve oftendere} conatur ex cadaveribus

paiïïm repertis aliqvafntum amplioribüs

aù-guftioribustp habitù

_fôrniartp

Si _{rnï^ventium aetaturn &}

iioviÏÏimo-ïutft _{tetnpôrum Coniuiamus}

phiiolophos«

tantàmeorum_{'multitudi'neminvenirrius,}

qvi

notVrâm fernentiamnÏÏênfo_{exripiunt, ut vix}

tosenialierare _{poifinïus'. Mifïos facimus} caetèrosSc_{hos tàntufn, cjyïïègVunrur,}

recen-fènvus. In eis_{agmeirducunt Agridoia}

«Scfal-é _{lopins, qvorûm ilie i'niib'ris de o'rtu Se}

cad-lîs _{fubterraueorura, hic in elegahtilîi'mo}

dà

aqyisthermäli'büs tradtatu-,

vaiidiiïimisratio-nibus Se _{ex-emplis copioififfimis eiïîcacitetr}

adftruutigneminterravelutifolem tjvendani

operan. Hos _{excipit vir dodirina}

abundan-tiffimus _{Johannes fîerhardus Voflius phyH}

Chrift.Lib.t._{cap» <5|. PofTumusSe addere}

Conienium, _cap. 6. PhyhSeimercumV

Spct-^hgium

Kir-•«»S _{(lé) SC*}

Kkckero neqve çopiofius utiqvam vifus eft peq; fubtilius eruditiufve inhoc argumento fuifie verïàtus. _{Qvi faneingenio peracri Se} ftudio _{flagrantiSc memoria fingulari omnia}

huc _{fpedrantia egregie expofuicinoperelon¬}

gé celeberrimo de mundofiibterraneo, qvod

magnoapplaulu ab eruditisaeeipitür. Etli¬

cet nonnulla fint, qvod _non diflfiendum»

qvae meliora doétisminus

probentur»nihiio-minus tanten _{magnum ejus}ftudiüm _{in ejus}

modi rebus rimandis _{illuftrandisqve com¬}

me ndamus. _{Qvis n.tam lynceus,qvi intan.}

tis, qvae menti noftrae obdu&ae Tunt, tene¬

bris , nihil oflfendat > nufqvam ineurrat ?

Hatid uHo in genere venia(ttßior efl , fi modo

minime mirum _{eß, hominem genitum non}

o-mniahttmana _{novijfe*Plin. proxmio üb.3. Si}

qvis alius, Renatus

Cartefius

mine haud immeritam laudem _gratiamq*

â-pudonmes

tulit,

philofophiam

finecaufadicasrenatam»qvippe qvi_eamjam

prope fimefeentem

ab oblivione hominum

praetereun-duseil nobiliflimus Robertos Boile, decus

illud _{Anglia: infigne,virperingeniofus Sc}

na-turaediligentiflimusinveftigator, qvi _praeter»

alia magni ingenii monumenta,

qvibus hoc

noitrum xvurn alnifimè iiiuminavit, etiam ü*tuaatude _{temperie Tube,regionumignis}

Ç17)

fubterranei _{paftim meminit Sc}

_argumentis

clariflimis _{ejus vires evincit. Accepimus}

etiam eum _fpeciatimde hac_materia

diflferta-tionemedidiiTe, qva? in reliqvis

operibusci-tatur, _{qvam tarnen} nobis videre _non licuit.

Neqve fualaude fraudandus eft, de qvo

di-dameft, Clarifl.Ittigius, qvi in fuis

erudi-tiflimis de montiumincendiis Lucubrationi«

bus, ftudiofe _{antiqvos fcriptores unutn inu}

locum conduxit Sc nominatim _eujusqj

fen-tentias_magna

_conqvifitas

perfpicuefcri-pfit atq, enodatas eximie

compofuit.

Poft

hosnon funtfilendiRohaultius,Claubergius,

Autonius Le _{grand, Sc àlii, qvoriamfumma}

ingenia inhis rebus plurimo cum Labore

confumta _{mtelligimus. Horum enim ma¬}

nu monftratam viam _{ingredieorumq, du&u}

Scadminiculishic _{qvidpiam commentariau«}

demus, _qvibus non licet

effè

ipfi hatc naturac prodigia oculis uftirpemus

iedtantum_{pertranfennam adfpiciamus. Si} autem hisafTertoribus parumfidei habeatur,

appellare^poftiimus ad principem

omnisve-ricatis _{inveftigandat}

_Sandiif

qvidem locum jobi cap. z$. v. inqvenx_»

taliseftceleberrimi nominis_{TheologiDomi¬}

niDotft. Galovii commentatio. Nihilhic de

terra_{paradifi S7r@->. Agitur potius de}

I-1 _{%rie luiterranco. Mirandumeft,}

cum terraprœ-heat _iibum, tarnen isnemetiam ea contineriy

«K _{(18) bO}

qvi omnia confumit, qvem vero commet non

(olum virtitaliter infil'tce& (ulfure,(ed etiatn

däudüter,cum _{(œpeigrits in jodin'u erumpat}

_&

montes_{reperianturigniti,}

«raetnajVefuvius,

vid,_feqvent.

Th, 8,

Haecçurfim conunemoravimus>uttam

ex _{iisqvam qvae}

deincepsfecutura

eflfe-élibus neminem praetereatefïe Ignemfubter.

terraneum, Nuncparibrevitateejusdem_, in terra fitum ac collocationem

compledte-mur, _{disqvirendo an per} diverfàs _cavernas

tantum iîc difperfus _{an vero in} abdito

qvo-dam6cconcameratoîoco_copiofus

exiftatibi-qj continenter

vigeat&unde

reliqvosfpe-cus(ë difFundat, Cartefius ôcKirckerusirL*

centro eumàprimordioxerum confticutuni

efle arbitrantur, ad omnium rerum proven¬

tumnece/Iarium. Hypothefès _eorum

pro-pterea proponemus, qvae

nobis

Clau-bergio ( qviita loqvitur: nid talem in terra,

cavitatem _{igntam ejfefiatuamus, unde}

tanto-rum _{iqnium fubterraneorum originem}

arceffe-musl _{Phyf.contracbzi.)videntur ad}

folven-da _{plurima phœnomena peraccomodatae,}

Explicationetn autem illuftrem ac

pcrpoli-tam innos_{nonrecipimus,cum pertenui}

in-terprecatione noïlra nec ornatius

explicari

nec

_planius

exprimipofïint.

Ipfi

-«H _(i9)

res omnia cum _{perite & fcienter tum fâtis}

ornate 8c _{pereleganter expolùere> ut me¬}

lius nemo _{qvidqvam exfpe&et. Nonnulla}

tarnen,_{qvaliacunq* (int,bona fpe afïeremus,}

itatarnen utnemini ideo dicam_impingamus

fed libertatem hie fuam_{cuiqi integram relin«}

qvamus. Nullus enim ea, _{qvaeâ Cartefio di¬}

cta _{funt, pro demonftrationibus habet, ut}

qvidam eos injuriofè _arguit, qvi

philofo-phiae magni hujus viri-, in tantum laudandi

in_{qvantumintelligieruditio}

poteft civitatem

dedere.

Th. _9,

Neminemnifi _{plane in hifee rebus}

ho-fpitem fugere putamus rationemac viam_»

eximii _{philofophi, qvâ ille rite expenhs 8c}

libratis_{regulismotus, qvibus natura}

proce¬

dat, explicat _{qvomodo omnia univerfi} Cor¬

porapaulatim ex fuisprincipiisexftru&a

fue-rintauteertè oriri _{potuerint. Ea tarnen}

uti-tur_modeftia ut (ùa non _{pro decretis fed}

hy-pothefibusvenditet. Sic intradenda_origine

terrae,princip,parteqvart.lingn,eam ftiijfeolim

ex_Colamateria

primi Elementiconfiâtam, inflar

faits, qvamvis _{ipfoeffetmulto minor}, &vaflum

vorticem circa _{[e habuiffe, incujus centro}

conß-Qebat: Sedcum_{particuleflriatœ}

aliœqvenon

o-mnium _{mtnutifimœ minuties ifiius}

materiaspri¬

mi elemenû _{fibi mutuo adhérèrent, ficqye}

in

mate-(zo)

materiam tert'û elementi_{ycrtcrentur, ex ïitpri¬}

mo maculas_{opacas interra(uperjicie genitas}

ej-Jefimileslis-, qvasvidemus circa folemaßtduege¬

nerari&_{dijfolvi. Deinde}

particulas tertii ele¬

menti,qva ex continua iflarum macularum

dif-{olutione remanebam, percoelum vicintim

dißa-Jas, magnam tbi molem aertt fucceffit temporis

compofaiffe. Acderiifypoflqvam tfteœther val¬

de magnusfuit, denfiores circa tenam genitas

eam totam _{contexiffe at% obtenebraffe,}

Cnmft

ipl# non poffentamplius dijfolvi, ac forte

per-multœ _{fibi mutuo incumberentfimulfy vis}

vorti-cisTerramcontinentisminueietm, tandem_ip(am

una cum macul'u&totoaere, _{qvobivolvebatur,}

in alinm_{majorem vonicem}, in cujus ccntro cfl

joli delapjam ejje adeum locum in qvo nunc

verjatur. Hacterrae generationepofita, tres

ineâ_{regiones valdedivcrfas dignofdt j}

qva-rum_{prima &c intima tantumcontineatmate¬}

riam_{primi elementi, fe ibi non aliaratione}

qvam in fole commoventis, necalterius

na-turae, nifi _{qvod fortè fitminus pura. Me¬} diana valdè opacam &denfàmconftituit,

ut-poteex minutifiimis particulis confiatatn_,,

nullosutmcatus nifimateriae_{primiElementi}

pervios habeat. Supereßtertia regioex

crafii-vribus & incertas _{figuras habentibustertii ele¬}

menti_{particulüi qvippe emacularum}

dijfolutio-neertts_{coagmentatai exhac omnia, qvce circa}

*®3! _(zi)

SO-nos_{reperhintttr, corpora,} wrfa

contritionis,

/*-paration'u& conjuniïioriumotu

criripotuijfè

de-inceps oftendtt♦

Claub.

Pari fere

modo

qvoqj procedit Kirckerus

&

fonce fluvios_{igneos &}

_{pyrophylacia varia de.}

rivâty cujus rei typum

affabre

expreflif.

Hisnonfolumadftipulatur Burnetius_yqvi

ce-lebratumilludovumi _antiqvorumdeterra

in-terprecatur, cujus

vitellus

centralem

repracfentaritv

fed

Robertus

Fludd

centralem

Th. io.

Noftrae _{qvidem opis non}

_elfe

agnofcî-musin grandi _hacrecenfores_{agere necex}

o-mnibus, qvoe hic fefe objiciunt,

difficultatir-bus, nos expedire_{atq; extricare}

polie.

terim tarnen in hoc _campo

coniVitutis

con-cedi _{putamus mentem noftram pro.}

_vivili

parteaperire ôc Cartefiöatq* Kirckero

qvo-damodo aflentiti,qvi fuperhocnegotionon

infelicividenturufi _{conje&urâ. Ad eam_»}

enim _{fèntentiam, qvod in centroignis}

refi-deat,cum_reliqviscaufis hscc_{qvoqî nos}

de-ducit, _{qvod is locus}

_{Opportunismus}

commodiffimus videatur, unde melius vi¬

res _{fuas qvaqvavorfum in}

_fingulas

ae-qvalitercircumferre iisq> calorem impertiri

qveatj nonfecus,ac.folôcftsll*fixae in

«•s _{Cii) &•»}

dio vorticumfuorum conftitutae lumen iru

omnes_{partes difïundunt&}

perpetuo

acqva-lem _{â fe invicem diftantiam obtinent,&cor} in medio_{corporepofitum reliqvis}

membris

motufùo_{vigoremcommunicat.}

Namcum

continenter ibi _{moveatur, non poteft}

non,,

in cuncla caetera tellure vires fuascxerere}

in_{primis autem ubi}

aptam invenerit

mate-riam» _qvae in fuum motumconfèntiat,

per-miras edere _{operationes. Hinc eft, qvod}

paffimignés feprodant nonfolumin

monti-bus ôc locis intrinlècus ftilfure ac bitumine

ftratis, (èd &fub _{aqvis ôctaminremotisqva}

fbli vicinis _{regionibus certiflima fui} mon-ftrent

_veftigia.

(ubjedliszonaeferventicomplures&

freqven-tes _{contingant eruptiones, incaulà eft fol,}

qvi ibi confpiratôc terramLaxiorem ampli-oremqi reddit> inreliqvisvero non tam

làe-peevenîant, qvum ob frigus ex.ternumibi

terrae_{majorfitcompa<ftio&firmitas, eadem}

rationeac ardentiflimo aeftatis tempore

plu-rimisrimis fatifcit, qvae hyeme concidunt.

Atq» fie veroperfimilis videtur magni virx cogitatio.

TH. ii.

Sed nunc_{(ûpereftres magnae}

délibéra-tionis, _{qvae nobis negotium faceffit qvaeqj}

aeçeffitatem_{imponitexplanandi, qvo}

(23) so

elius demonftrari & _liqvidiusac

_confpe&ius

cognofci pollint

omnia»

qvommodo ignis

■

^ ibi confervari qveat Se

qvidemftne

de-trimento, Si enimfimilisfitifti igni, qvera

adhibemusadufum_{atq» viélumj noninjuria}

dici _{poteft, qvodaut pereat}

_defeâu

alimen-ti, _qvia

_nullus

_fine

_{paftu aliqvo}

_poteft

tellurem inçendio

exhauriat,cum hic nofter, qvem vitae ufiis

rcqvirit,confetftor fit Sc confumtor omnium

idemq»qvocunqj

invafit

difturbetac

diflipet,

Qvicqvid ergohorum dixeris,

ulcus eft.

rum enimvero licet tantae_tamq»perdifficiliSi

rei facultatem confecutos efte nos non

pro-fiteamur,fêcutos tarnen elïè_prae nobis

fera-mus, _{Etfi enimomntscognitiomult'ts}

eß\obftru-fla_{dijficultatibueeaq*,eft &inipfisrebus}

obfeuri-tas&in _judiciu

_{noftruinfirmitasut}

_fine

caufa&doäißimt&antiqvtßimitnvenireJepoJfe, v qvodcuperent, dijfiß ßnt_» tarnenneetili

defece-runt _{ne% nafiudium exqvbendi defatigati}

re-linqvemm, _ne%noftrœ dtfputationes qvidqvam

aliud agunty nifiut in tttranißpartent dieendo

& audiendo elieiant&tanqvam exprimant

alt-qvid qvodautverum fitautadidqvam_proxime

aicedat,ut _{peregregie monet Cic,}

1.4+

Acad,

Pofito ergo&concefto hoc, de qvo ditftum

eft» arbitramur nec vaeuitatem nec everfio«

nem _{fore, fed ignemhunc eodem}

_fere

(24)&«•

<£lofoftentari, _cjvofolac reliqvi ignes

ccele-ftes, qvi fluminis inftar _perpetuogignuntur

8cfluunc, _{qvamvis id prae celericate 8c}

di-ftahtiä noslatcat. _{Namijvantumegredituiy}

cantum_focçedet ex materia _{ejusdem generis,}

per totum univerfum diffufa, adeoq,

amo-tio unius efficietfucceffionem alterius8c ex«

portatio atcg invedtio tibi conftabic,cum fit)

adtnirabilis_{qoadam continuant)feries%rerum^ut}

aliaexalianexa_&omnesinter_{Jeaptœcolligatgß}

videantnr> Cic. 1.1. nac,Deor. Porro

tonfer-vatrix foi effe videtur _{Simplex ejus natura,,}

cjvae nonhabetin fe qvidqvam admiftumdit par

foi

natura-primafitunumqvodq^ manere in eoftatu,inqva

efty donec ab aliqvâcaufa externa inde

detur-betur, _{confeqvi videtur flamm}am (emeiexißen¬

tern etiam _{absfc alimento perfeverare debere,}

dummodoair externa_{caujanon defiruatur, baud}

aliter acalia _{qvav'u corpora in ßatuperdurant%}

ut _{loqvitur Glaub. Difp.z6. Si autemcavitas}

illa materia tertiielementi _{rcpleta foret, fo.}

qveretur Terra corpus non pojfemanere tam

vicinum _{Joli, qvam nunc eß> propter nimiam}

(uam foliditatem, Cartelius parte qvartaprin¬

cip. Nec mirandumtantumignempofle fo«

ftentari, cum dèLucernislongo tempore

ar-dentibus crebra â _{fcriptoribus fiat mentio,} qvae aliqvando in cryptis, ubi mortuorunv-.

(if)

Corpora fèrvabantur, poft

mukös

ventafunr acccnfae : De _{qvibusagit Cartel}

parc. 4, & permanfionis rationem tradit.

Qvod etiam nonerumpat hic ignis & vi(ha

terrae detrimenturn _{injungat, meiior}

provi-dit natura, qvx ârerumconditarum procu-ratione de adminiftratione non vacat. Et

forfan nonincommode(ùfpicamur _cum

au-#ore cruftam folidifïimam

eondemcircnm-vallare, _{qvâSeptusnonemergit, fed lûoio-»}

co manet nec _{magis terra hinc deftruitur}

q va m â foie & reliqvis globis igneis totum

conflagrat cœlum. Burnecii ergo, viricae¬

tera _{ingeniofiflïmi, qvod pace ejus}

dixen-mus, non_{adprobamusingeniilufum,}

fiden-tjus _{qvam pareft ftatuentis terram}

ftodier-nam ab interitu _{fê non pofTe vindicare, fed}

non minus _{praeparari ac dilponi ad}

fûbeun-dam

_{deflagrationem}

Qvam ob caufam deterrae _perignem

ever-fione naturaliin _{altera parceoperisnuper}

ira-preffi egit: Sicutinprioriconatuseft

demon-ftrare diluvium è naturalibus caufis traxifïè

originem , adeoqi _terram omnino neceflë

habuiiTe _{perire ut periit, cum tarnen}

fuftïci-ensratio reddi _{neqveat qvaerem miraculé}

e-ximat ob_{qvam aqvain inJfolitam alticudinem}

Çreyit* Videtur facere cum _{Stoicis,qvibus}

v

(26) b*

eft _{perfvafifïïmum eventurumfore}

aliqvan-do, uc omnis hic mundus, in fua refolutus

initia, ardore _{deflagret. Sednon}

cuiqimor-talium, Ii modo fiiae imbeciilitatis ac

infir-mitatis memor_{fit,inpromptuefle putamus}

hunc definire modum, _{qvi naturae leges}

no-bis _{cognitas longiflime tranfcendit. Satis}

habeamus non _{ignoraredivinam in re tam_*}

abltrufa_{occupationem, cum de diluviodeqî}

interitu mundi_{per ignem futurone hilum_»}

qvidem compertum habuiffemus,nifinosde

iis S.iicerae cenioresfeciflenr. Sandbus er¬

go & reverentius ducamus de aélis divinis

credere _{qvamfcire, Tack. Germ»}

Th. 12.

Pariternecfuis videtur deftitui

ratio-nibus_{conje&atio Kirckeri ignes itidem}

per-petuosftatuentis&permontiumhiatusperqi numerofiffimos canales cum aerem

alimen-taq>attrahentes, cum fumum ac fuliginerrL, repurgantes ; adeo ut qvi eundVa infpicere

velie, fateaturautverum hocin_negotio

phi-lofophos inveni/ïè aut adeo verifiniile, ur*

multis indiciis âvero difcerni_{nonpoflit.In¬}

terim tarnen ne_{cui, qvihaec utjincompert»}

in incerto _{ponit Qrationes enim qva ex}

con-ieäura _{fendent qvœqh dijputamnibns hue &}

il-lue_tïâkuntur, nuüam adbibent_perfvadendi

ne-ceßitatem,)videsimuitantoinftatiefTeerrore6c

■#§ _{(l7) Sf}

aut falfum fentire, autea, qvae non

fatis

ex-plorate percepta funt 8c cognita»

fine

ulU

v dubitationc dcfenderej qvin potius

animo

libero & aliorum_{imperiis foluto» cjvae} pro-babilia funt elicere, afienfionempienam

co-hibèmus 8c centralem _{ejusmodi ignem nec}

penitus impugnamus necpertinaciterproeo

propugnamus 8c altercationem

fufeipimus,

Eftenim â_philofiopho

_alieniffimum

du-diatemere _qvid definire,

perfvafioni aliense

nimium tribuere 8c naturaelatifundia inträ

Unius alteriusvecerebriconcludere_anguftias,

nec nonomnibus _adjungerefidem._Resnantfy

fsepeqvœmendacio nixaeß, opiniones hominum

aucupatur♦ Tantum itaqve abeft, utfentiri

contra fe nolit _{fèq>modefteredargui}

nonpa-tiaturi _{qvod iiferunt animo iniqvo, qvi certis}

qvibusdam_{deflinat'ufyfentenîiis qvafiaddiäi &}

confecrati(unt, eâqi neeeßitateconftriäi,ut

et-v tam , qvse nonprobarejoleant, eacogantur

con-ftantia t_{aufadefendere. Illeautemqvi}

feqvi.

tur _{probabililia,nec ultra id, qvod}

verifimi-le _{occurrerit, progreditur,}

_{&refellere fine}

pertinacia8crefellifine iracundiaparatus eft,

vid. Gic.1.2.Tufc» qriaturpeexiftimat

cogni-tioni8c_{perceptioni aflertionem}

approbatio-tiemq; praecurrere.

Th. i

Nihilominus tarnen _{paffimreperirila.}

(i%)

xifïîma_{igniumbarathraacpatentiflimas}

flarn-mar um officinas, _{qvacunq, ratione genitas}

cogitemus, fidenter affirmamus> cum

fâtisyf

fuperq3 conftetterram fertilifllmam

elfe

teriasiisdem _{concipiendis nutriendisq*}

ido-nese-,utpotefulfuris_inprimis, bituminis,

na-phtae, aliarumqj rerum faces vel

accenden-tium vel _{aggerentium» Tamlocuplesenim}

tamqj prolixa eft natura,utnonreftriélior

fit '

ad _{reddendum qvam largiendum3 nec}

defi-ciat exinfinitiscorporibus fimiliumacceflio..

Qyae fitfulfuris vis> nemini poteft eflè

ob-fcurum,. Bitumen dicunt elfe _ejusmodi,

qvod in aqvis ardeac qvodqj humore aflufö

non _{exftingvatur Ted pafcatur magis 6c irri¬}

tetur» Naphtam_qvoq*ferunt

elfe

ignem ex.intervalle trahat 6c radiis felis af»

flataaccendatur» Haec funt_{neq$ ignota} nec

minima_{adjumenta, <Sc, ut nosqvidem}

fènti-muSy mulcomaxima 6cefficaciflima, qvibus

-J

furfum deorfunv, ultro _titroq; cammeanti-bus Telluris _{conjunfkio continetur 6c ex}

_e$

nulla fit diminutio. Poflumusöcdicere

pin-gves maris partes fomentum flamniis pr*- ,

bere> qvodverifimiiiusScconvenientius du»

cimusj qvam aflirmare fidera ali

marinister-rcnisqvehumoribus, ut nonnulii veterum_»

perfvafum habucre» Cic.nat. DeorumPlin.

iib.2._{cap. <?,Sen.Qvaeft,Nät.}1,_2»c.f.

(19}

Th. 14.

Sednon fu&icitdeclaratfe ejusmodires

terracontineri, verumnecefTe eftefficienteai

inqvirere

caufam

in

ipfis

ignem

créée, cum per feipfas hoc

praeftare

pofc

fint. Principem itaqve caufam fuo merito

ponimus

materiam primi

elementi,vel fi

hoc

nomen minus placer _{au t} minus imelligitur,

*

ignem elementarem

appellemus {licet? bbiq^

regnantem, cvn&a

fluminis in

modum

per-meantem<Sevim,acmotum omnibus corpo-ribus _{impertientem,}

_potiffimam

_fe¬

dern & ftationemin fole _inq;

_ftellis

haben-tem. Qvae dum infpatiis perexiguis

verfa-tur & â_{globulis huc}

_illuc

motibus_{obfeqvitur, nec fenfu pereipiturnec}

ignis formam habet, at

ubi

copiofe

adfluxe-rit & loluta_{globulorum comitatu}

_in

majo-v

ribus _{intervallis regnare cœperit, vires}

_Ibas

magisexplicat8cobviaqvaeq,

divellit

fêcum^î

rapit. Plurimum ergo

intereft inter

fcle-inentarem 8c _ignem

_noftrum,

_apudnos

ejjenon poteß ßnecraßis corporum

terreflrium

particulis,qvibus alitur & unovatur

Glaub.

Phyficont.24. gradibus

fcilicet,

eflentianoa

item, utfruftrafint, qviignem elementarem

ab _{igne communi diftingvunt.}

_Jfac.

_VofT.

M _{cap.itappendicis}

_dé

_lucis«.

-Ht _{(?o) »Co} TH. _ry.

Hujus itaq» materiae afïluentia perenni

ac univerfali, _{tanqvam fundamento fîrmo}

confticuta, non difficile eric _intelligere

mo-dis iis _{omnibus» qvibus extrinfecus incen¬}

dia_{contingunt,efiamin cavernis exoriri pofi}

le. Nihil enim aliud _{reqviritur, qvamqvod}

materia terreftrisita _{fitcomparata, ut vi}

ali-qvaexpulfis globulis, magnam copiam pri-mi elementi intra fe_{recipereqveat. Turru}

enim _{ignis excitatur, & accurate dicendo»}

hoc _{patftonon tam generatur qvam congre,}

gatur, (N/7 qvicqvam in mundopérit, [edvå¬

rlåt_{\aciemqsnovatinajci%vocatur, incitereejfe}

aliud qvamfuitante 5 m&rifodeßnereiüudidem)

idqi permultis fieri poteft: rationibus. Uf

in _{fupcrfîcie, lapidum confli&u ignés elici} 8c ècollifis cum _{chalybe filicibus fcintillas}

exprimij nec non ex aere vehementius

tri-to _{fulgurationes atqve fulmina excuti}

vide-mus -, fie & taie _{qviddàm cogitemus fieri}

etiam interra. Poteft illosventorum vis

e-derc: _poteft

nonnunqvam Saxorum lapfus,

qvumvel è vetuftate vel lècreto aqvarum-j

curfulaxantur 8c ècavitatum fornicibus in-,

fubftratum folum cadunt» Poteft omnisval¬

de concitatusmotus _{particularum pingvium}

Ôc exhalationum_{ignibus fuccendendis}

fuffi-cere. _{Rationem ergocaloriscontinui 8c}

«•? (?I) à®"

gnis pcrfèveranterardentis

hane

redderepof-fumus j il praeter hane,1de _qva

dicebamus,

caulamj _{cym Domino} Tfchirnhaus in

ele-gantiiïîmo tradlatu de

medicina

mentis

Se

corporis, qvarvor feqventes

obfervemus,

I. Däri intraterra mvarias res,qvaenullo

ne-gotioinåammantur. z.

Eile

variïs

Ipiraculis perioratam ac

difcrirninatam&n*-vern'u_{fifluluq3 ita peneirabîlemut ventorum}

fljt-îibus_{pateat, 5» Aercmibi}

_{inveniri Se}

mune effluviorum receptaculum _{magnam_,}

adhanc rèmadferre momentumj nonlêeus

acarfeoribusin altiflimis mûris confitis ali¬ menta _{praebet. 4. Marein}continent! _mota

non tranqvillum efTe, fed

tempeftatibus

ve-hementioribus _{jadlatum Se agitatuni aera}

contiguum inter varias meacuum

anguftïas

tam _{rapidetantaqi celeritatemovere, ut non}

tantum _{calorem excitet} Ted _ôc luimotus ve-hementi _percuffîone

corp^ra

inflammabilia

in _{ignemvertat. Contenire ergo videmur}

cum _{CeJeberr.Gafiendo, cuiperomnia}fides

hujusrei fatta non eft. Concedit qvidem

calorem interra fenlû ôc ratione

innotefee-re _pofle

, atde receptacuiis

flammarum

potiffimum de centraliqvodam igne

addubi-tat. _Ignis

ergo tantum

femina

conftituir*

peruniverluni terra: corpus

diffufà,

prseci-pueautemfulfuri ac bitumini alligata,Nam

*9$ _{( ;2)}

-per haee ignis femina ( praeftamus autem_.

conje&uram extraaleam) exiiftimamuscum 4L

nihil aliud _{intelligere polîè, cjvatn} particu-las fubtiliflimas_{primi elementi per telluris}

venas continenter fluentis. _{Qvae incorpo¬}

re craffo utimrnortuae _{apparent, fui aurem}

juris fa&ae expergifruntur Sc materias

terre-ilri motum_{largiendoejusq*,}

particulas

rapiendo, appeliationemignis nancifcuntur,

Materiae enim _{primiElementi ignis nomem.}

turn inditur, fi _{tanta copia} convenir, _ut &

luce Sc calore ienfum afficiac. ,Claub. Ph.

cont.i$. Sicut infolisScfixae corpore

coa-cervata multum habet _{viyium. Atqve}

lie

verborum parva, rerurnnulla, internoserit

dilfenfio.

Th. i6.

Nunceô _{cfl perventum, ut}

_videamur

intelligere certa 'Sc rataeile, qvae ad hanc

rem_pertinent. Reftat _ergo

, ut

perpaucis

relpondeamus iis, qvi è

diverfo

«jviq» caloris Sc ignis terreni

aiiam Sc

qvi-demdiverfiffimam tradunt _{originem. Sunt,}

<pri fblem unice in caulä eile

contendunt,

qvia magis in hifee inferioribus

illius

effici

-entiam_{pereipiunt, qvamiila, qvae}

_{qvafi lon¬}

gointervallo

interjeïto

Sed

ipla

experientia perlpici poteft Levitas orationis

corum. _{Compertum namq,habuere}

philo-

0$)

fophi

folem

pcdes fädiis

terram _{penetrare atqj}

_fic

_multo

tefiresaJolieradiü impuljß, aliasfibivicinas,ad

qvasifti radii nonpertingunt,agitent hßfcrur*

fus alias& fic confeqventer, fion tarnen ea

par-timn terracommotio_{igni exchandofujficit,ÅtiU}

le _{grand.Hift,nat,1.4*art.8-Vere ergo}

con-cludit _Agricoîa

_l.i.

di-Gcndoî Cum_{Jolis radii, qvimaximam vimca*}

lorts _habenti fion _{infiamment locos bitüminofoi}

Pel_{fulfuratos aeriexpofitosi qvipojfunt}

inceti-dere _{tnclufos petiitus in venit atfc in vifeeribm}

terrai _{in qvosetiamfipenetrarepoffent>vimta¬}

rnen_{juamfraclamflibtettane'u frigoribusconfer¬}

rent:_{jamVero usfa eô ipjosnonperVenire}

métal-lorumfoffores norunt, multo _{igitür minus}

alia-rum_{fiellarumvires) ignem inträtenam}

gigne-te _{qveunt Necminus egregie libro fexto}

canit Luctetiusi

Qyippe ubijolnudum contreflanscorpusaqv£

"Non_{quierit calidum (upra dereddereparte} *

QuiqueathicJubtertarncraßi corporisterrant

Vercoquerehumorem& calido foeiate Vapori?

Vrœjertimcum _{vixpoßitper \epta domorum,}

InßnUatefuum Pad'ut ardeniibus ßftuin.

Êtqvod in folis viribusnon litpolîtum hotf

praeftare* eo_{csmfpecliüs apparet}ex

locis

ßioiius_{jaeentibus, qvaevis frigoris contincrt«}

tige-(54 ^

Vrlgeîu adftririxit, in qvibus nihilo fedus

ï-gnes vehcmentiflîmi erumpunt, idqj tam iri iis, _{qvae auftrum aecipiunt, qvamqv<se} geli-diïïimum _{feptcntrionis axem {pédant* Imt>} cacumina, aetnae, Heclae & _plufimorutn

ali-ortim _{montium ignés erudantium,}

perpe,

cuis _{opertaSe oblua funt nivibus, qvod}

noit

veremur _{affirmare multis praedieatoribus}

&

teftibuS, Strabone, Seneca,Plinio, Bernbo»

Fazello_{aliisq; utfruftra renuatGaffendus.Pa߬}

tethoc_{qvoq; ex foveis, inqvibus glades&} niX toca aeftate _{poteil fervari, ut fatetur Bob}

iec._{$.traft detemp. fubt. region. Abfit}

ta¬

rnen nos_{ejus eiTevertiginis, utfolis}

flagràn-tffïimi _{gloriofiiTîmas virtutes ceu inhabiles} elevemus _{earumqs operofe perftringamus} defedus i _{ignis autem fubterrand vires}, plus qvarn pareft, extollamus. Nihil eft à

cogitatione noftra disjundius. Abfitutres

ânatura _{copulatas erroredivcllamus ac} opi-nrone _{prava earundem confociationem}

di-ftrahamus, _{qvin potius amicam}

confpiracio-uetn_{ftatuamus* Plinium ergo audiarnus,}

q\>i itaexclamatlib. z. cap.6. Hune _Qiolem)

mundi _{ejfe toiius animum ac plan'm menton :}

bunc_{principalenatura regimen ac numen we¬}

dere decet, _{opera ejus afilmantes. Hic lucem}

rebus mini_{firat aufert^ tenebras. Hicretiqua}

d-deru occultât. Hic vices _{temporum annum^}