Dissertatio de efficacia sympathiæ aliorum hominum in affectus animi nostri quam venia ampliss. fac. phil. Ups. præside mag. Daniel. Boëthio ... pro gradu proponit Nicolaus Wimmerstedt. stip. reg. Calmariensis. In audit. Gust. maj. d. V. Martii. MDCCLXXXV

D. Ό.

Dis SERTAT ΙΟ

EFFICACIA

SYMPATHIE

ALIORUM HO

Μ

IN

UM

IN

affectus

animi

nostri

QJU AM

VENIA AMPL1SS. FAC. PHIL. UPS.

PR/ESIDE

Μ^DANIEL.

BOE'THIO,

ΕΤΗ. ET POLIT. PROF. REG. ET ORD.

PRO GRADU

PROPON1T

NICOLAUS WIMMERSTEDT.

STIP. HEG. CALMARlENSlS,

IN AUDIT. GUST. _{MAJ. D. V. MARTII. MDCCLXXXVIII.}

IN

SACRAM REGIAM _MAJESTATEM

ΜAGNΜ FrDEl VIP,O

REVERENDISSIMO DOMINO

D:no

_CÄROLO

_G

SCHRÖDER,

S. S. THEOL. DOCTORI _{CELEBRATISSIMO,} DIOECESEOS CALMAR1ENSIS

EPISCOPO

EMINENTISSIMO,

Rbg, Oed. Equ. De Stella Pol. Membro

SPL.ENDIDISSIMO,

MAECENATI

SUMMO,

ρ

VI RIS

Maxime Reverendis et _{Pr/eclarissimis}

SYNEDRII SACRI CALMARIENSIS

A

SSESSO RI

_BUS,

GYMNASIQUE, QUOD IBIDEM FLORET.

LECTORIBUS,

FAUTORIBUS OPTIMIS.

PROSTINNAN -ΗύG ΑDLA,

CATHAR.

_{EL1S.WIMMERSTEDT,}

FÖDD

_BECHSTADIUS,

MIN HULDESTA

illåten att _{fag, fäfom ett ringa} vedermåle af erkänßa

emot _migbevifta välgerningar , med Edertålfkadenamn

pryder detta arbete.

Den _{Hogfte, fom bit intill ldtit mig njuta En fä}

_Huld

Moders omfor_g, forbke Edra dagar och krhne dem med all

den _{välgång en Son kan}

_{onfka, Ivars}

bembdande ej kan få

karare föremål än att ådagalägga, det jag är

MIN HULDES7A MODERS

Nils

Lydipße Son. wlmmerstedt.

DE

EFFIGACIA

SYMPATHIE

ALIORUM

HOMINUM

in

AFFECTUS

AN1M1

NOSTRI.

fFe£tus five vehementiores \\\x animi

noflri

com-motiones, quae ad volendum

&

agendum

dos impellunt, a

bono

&

malo vel

prüfend

vel

futuro

excitantur. Bonuni vero hoc Sc malum

vel

imme-diate ieniibus percipitur,

vel

a

conjun£lione

cum

immediatis ieniationibus Fuum habec pretium,

qua-propter

affeftus in

imrnediatos

&

mediatos,

origina-rios & derivatos difiinguere folemus.

Eil

quoque

bonum vel individuale, quod propriam &

ab

aliorum

falute _{feparatam folum}

_fpe&at

voluptatem,

vel

foci-ale , quod communia

refpicit

commoda,

Sc

hoc

re-fpeäu

afFeFtus

in

individuales Sc

fociales

dividuntur.

Singulas has animi

commotiones

ad

humanam

perti-nere _naturam, quisque propria

experientia

edo&us

fatetur, easdemque Fympathia

iive

applicatione

Fen-ius fui _{ipiius ad alios.homines}

_illis

attrjbuit.

Sym-pathia vero non tantum

afFe&us &

animi

commo¬

tiones , quales in aliis Funt

hominibus,

percipimus,

fed _{interdum quoque partem rerum,}

quibus

alii

§■ I

6 _{Ds Efäcacin Sympathie /lliorum Hom&mm}

moventur, nobis ita _{arripimus, ut noftras easdem}

faciamus & earum cauia ad _{"ägendum impeliamur.}

Utramque, hane fciiicet generalem fenfus alieni

animi _{pereeptionem & alcerarr» ieu particnlarem} e-osdem _{participantem & iuos facientem efFeFfcum} habere obiervamns in ii forum animi commotiones,

quae Sympathie

obje£fca

func, Hunc

effeclum

qui-busdam obfervationibus iliuftrandum nobis ideo

fum-iimus, quod eundem majoris in Antropologiå

ju-dicaverimus momenti _{illiusque expiicationem}

Philo-fophiae curiofis haud difplicituram före fperaverimus. §■ IL

Primum in illa deicribenda vi, qua afFeeluuni & coniiiiorum alienae _{mentis per fympathiam}

co-gnitio in hos ipios, a nobis perceptos,

affe0tus agit,

operam nodram collocabimus , &

deinde quid

ipe-cialior _{iympathia, feu qua partem alieni}

_adeftns

nobis _{tribuimus, in his vel moderandis vel} roboran-dis afFe&ibus efficiat, videbimus. Generalis vero

Sympathie efFe&us defcripcuri

vaftum adeo nobis

a-pertum videmus campum , ut in illo

peragrando &

tempus & vires nobis

deficerent; Omnia enim,

quae

ad moralem hominis natu ram _{pertinent, ex} hoc Fön¬

te emanasie extra dubium poiltum efle arbitramur,

nullamque unquam oriri potuisfe

Socialem

inter

ho-mines _{conjunbtionem, niii facultate hac aliorum}

cognoicendi animi motus & conFilia proediti eflent.

Brevitati _{itaque litantes ex imrnenfo hoc rerum a·}

cer-Τη _{ÅffeSius /Inimi Noßri.}

7 cervo nonniillas tantum _{obfervationes}

decerpere

vo-lumus, a quibus _ad eas, _{quas intagas relinquere}

co-gimur judicatu facile erit. Si hominibus aliorum

coniorcione omnino orbatis tantam res _diftinöe

per-fpiciendi facultatem concederemus, quanta ad iua

moderanda deiideria _{iufficeret, hujus tarnen mo¬} deraminis confcienxia alia eilet & eundem non

am-ple&eretur fenium, quo jam, hominum causfanoftros cohibentes _{afie&us, gaudemus. Si hominibus cir~}

cnmdaremur, ied coniilia & animi motus eorum

percipiendi potentia privaremur, afTedliones mentis noftrs ab illis excitatse non _{differrent ab iliis,}

quas alias res _{inteliebtu & voluntate}

carentes _movent,

hoc _ed, non alios haberemus boni _{malique fenfiis,}

quam quos a damno vel cornmodo cai'u _caecoque

impulfu nobis illato jam experimur, _{cura ideoque}

omnis noilrae falutis _{individuaiis efiet. Efficit}

itaque

Sympathia feti motuum alienac rnentis _{perceptio, ut}

affe&us ab hominibus excitati _{ipfo feniu differant} ab iis _{qui ab aliis oriuntur rebus. Sic e.}

g. cura,

quam rebus utilibus in _{genere impendimus, ίϊ ho¬}

rnines _{pro obje&o fuo habet, in}

amorem &

bene-volentiam tronsformatur. _Efficaciam

porro in

affe-£ius humanos _{Sympathia prodit ad eosdem cohibem}

dos & ad aliorum deiideria _{accommodandos &}

mo-derandos. Hominum vim ad nocendum & opitu-landum _{quotidie experientes, & iimul}

edo&i, illos

non tantum malos _{bonosque effe&us a noilris}

a£bio-flibus _{fentire, fed etiam mentis noilrae coniilia &}

mo¬ tus _{quiadagendum impellunt}

eruere & _cognofcere,

§ De Ejjl:aci Sympßtbia Aliorum Dominum

non pofiumus _non ad affeftus, fi noxii _iuerint,

cor-rigendos, fi vero aliis incommodi, cohibendos

im-pelli,nebenevolentiam hominum a nobis avertanr; quae enim nos _movet, ialucfs noffirae _{cur am} illis _quöquenon

deefle_{agnofcere cogimur. Per Sympathiam icaque}

re-gullsjuftitite, honeftatis &

decentiae

fubjicinntiir affe&us

motusque animi. Sed cum ea, qua aliorum meutern

perfpicimus, facultas fuis quoque circumicripta fit

can-cellis, & conjethiriE de iis, quas in alieno animo

pera-guntur, interdum

fallant,cumque

fieri

haud

råro posfit,

ut vei minus excuka fit vel debita non dirigatur

at-tentione, oritur fpes illa perverforum hominum

pra-va fua fallendi confiiia, adeo _{ut, qirae} ad virtutem

& non fucatum communis falutis ftudium ducere

deberet mutua de facultate aliorum cognoicendi

con-filia _{periuafio, ad. fimulationem virtutis & fallacem} fceleita confilia tenebris involvendi artem tantum

itri-pellat. Sed hxc, quam per abufum fympathia na-£ta _{efi:, vis quo magis hominum faluti noxia,-eo}

etiam _{magis efi: tranqtiillitati eorum, qui eandem}

fe-quuntur, pernicioia. Semper enim metuendi

ad-fert occafiones, ne in obfcuro latitantia in lucem

protrahantur & larva virtutis detratta vitiorum

horrida _{ipecies odio & exfecrationi}

_hominum

tradatur.

$.111.

A _{generali hoc a fenfu motuum alienae mentis} in _{affe&us derivando effeftu ad efficaciam, qua pe«}

cu-In _{Affeclus Animi Nofiri'.} $

culiaris illa _{Sympathia quas partem commotionum}

in aliorum mente a nubis _perceptorum fibi attribuit,

defcribendam _{progredimur. Ut vero}

_illa

_rite

defcri-batur, primum eas affechium clasfes

nominabimus,

quorum partem natura ipfa jubente nobis arripimus,

8z deinde diverium horum affechium habitum obier-vabimus, ad quem Sympathia iefe accomodans, di-verfos in eosdem _{prodit effectus. Omnis Sympathia} affecfcus aiienos _{participans quandam eorundem}

ap-probationem involvit; hsec vero

adeffe

nequit,

nifi

vel a necesfitate, vel a jucunditate, vel _a rerum pro¬

prer focialem hominis indolem utilitate, excitata

fue-rit. Affe hus _{itaque, quorum partem} alii fibi

arri-pere posfunt, aut necesiario oriri, aut

caufis iuis

coniormes _{jucunditatem quandam} fibi

conjunham

habere, aut denique humano generi utiles

esfe

de-bent. Necesfarias eas vocamus animi commotiones,

qute a rerum, quibus djrigendis impares

fuerint

humanas _{vires, effehu nobis invitis excitantur. Sic} dolor a calamitate inevitabili, a miferia & duriori

for-tunas cafu ortus , fi caufas fuas moventes non

exfu-perat aliorum animos invitos quafi ad

commiferatio-nem trahit. Sic odium & detefiatio a damno, _per

prava hominum confilia

innocentibus illato, excitata,

ipehatorum qnoque invadit mentem:

8z

eo

pronior

animus ad has fibi attribuenda's aiienas mentis

cöm-motiones evadit, quo magis eosdem cafus

fibi

im-pendere pofie

videt.

A ii animi

affehus,

quamvis

evitari _{potuerint, jucunditate}

_{fua homines}

_in

_fuas

al-Kcit partes.

Jucunda 8z

grata

fehamur

& propriis

ιο De Efficacia Sympafhice Åliorum Dominum

curis minus _{diftenö, quae aliis jucunda funt,}

liben-ter noftra facere volumus, _{gratas hominum (pes,}

deleFfcationem _{rifusque eortim ad nos percinere} vo-Sumus. _{Requiritur vero, ut ea, quae alios movet}

jucunditas, innocua iit, ut fpebtantium animos ad

ie alliciat, nemo enim mortalium, niii qui humanos

omnino enecaverit _ienfus, eos in aliis _adprobat

affe-Ftus , qui hominibus l-xdiinc, quamvis interdum ipfe

pravis cupidinibus abreptus iisdem indulgere vide·

atur. inter affe&us _{denique quorum partem} Üben-ter nobis _{tribuimus, illi iunt, qui ad humani}

gene-ris commoda & _{privatim & publice augenda}

con-ducunt, qui ad magna facinora virtutemque exci-tant, hiijus funt indoiis fortitudo animi, amor pa¬

triae, virtutumque focialium cura Hinc virorum for-tium _{virtutique deditorum adverfos cafus} vehemen-tius _{lugemus & Sympathia ciim admiratione} conjun-Fta Übenter _{ipeäaculo immoramur illo, quod}

Sene-ca _{dignum quod, operi fuo intentus inrueatur Deus,}

pronuntiavit: Virum fcilicct magnum cum adverfa

conffifhntem Fortuna.

$. IV.

Ad has _{fingulas alieni animi commotiones,} quarum ad partein arripiendam natura nos _difpoiuit,

Sympathia peculiari quoque efficacia vel levandas

vel _{augendas confert. Ut vero inofFenio}

pede ad

hos illius effeFtus _{explicandos progrediamur,} diver-fum _{prius breviter deicriptum}

af-In _{affecius Animi Noßri.}

fe&uum _{habitum, cui fe accommodans Sympathia}

eosdem vel _{mitigat vel äuget. Oriuntur iinguli}

af-fe&us a fenfatione boni vel mali, in _qua recipienda mens _{paffive iefe habet,} ied _a paffione incipientes

a&ivam deinde movent animi volendi & agendi _vim.

In omni _{itaqueaffe&u adeft & Paffio & Attio. A£tio}

ve-ro htec vel intraipfam terminatur _mentem, velin a&io-nes externas _{prorumpens res noxias extra} ie

pod-tas a fe removet & ad _gratas (ibi adquirendas

ten-dit. _{Exempla a&ivi affe£lus extra mentem non} trans-euntis _{fuppeditant dolores ab iis rerum momentis}

excitati, quse patienter ferre fed non mutare

vale-mus _; ad tranfeuntes _vero referimus _omnes illas

com-motiones, quae pim fpe obje&is fuis potiundi in ufu

vi-riurn humanariim fundata _{conjun&ae funt. Obfervamus}

porro, id, quod in

Affeäibus

paßivum eil·, vel gratum

vel _{ingratum eile vel etiam e gratis & ingratis mixtum.} Sice. g. in injurias vindicandi cupidine injuriarnm

fen-fus _{ingratus cum fpe grata per ultionem damnum} reiar-ciendi & futurae iécuritati _{providendi conjun&us mix¬}

tum _parit afieCtum. _{Ad diveriam} hane

affe&uum

indolem _{Svmpathiam referendam efie putamus, uc}

ejusdem efficacia appareat & explicari

poffit.

$. V.

Quod _{itaque primum}

_{ad paffivum}

_affe&uum

habitum _{attinet, Sympathiae in eundem efficacia} per eas extra dubium

poni poteft obiervationes,

quae communi mortalium

experientia

comprobatae

quotidie hominum

ore

feruntur.

Caiamitates

res-12 De Ejjlcacia Sympathie Alto_{υ um} homimim

resque levatos quodammodo fentimns, eosdem fi in amicorum fidelitate & humanitate _{confpicuornm finu} deftere _{liceat, & triftes caius segro minus ferimus}

animo, ii vices noftras alii dolent. Ε contrario ve·

ro laeta atque _hilaria crefcunt, fi _{eorum participes}

alios quoque reddere poilumus. Res quaerifum mo¬

vere posfunt, ad ridendum vehementius _excitant,

{i aliorum rifurri ex iisdem örtum cauiis videmus.

Voluptatum fenfualiurn & individualium

condimen-tum majus habere _nequeunt homines _{, quam} quod ex aliorum iocietate _eorumque Sympathia hauriunt.

Dolorofos _{itaqueienius minuit, jucundos äuget Sym¬}

pathia, quapropter in

affeOrus,

quos ingrediuntur

mixtas ex _gratis & ingratis fenfationes, has reprimic

illis vero majus addit robur. Remittit facilius

ju-ilus dolor ab illatis _{injuriis ortus, ii aliorum Sym¬}

pathia comprobatur, paratioremque ad

odium

depo-nendum & lasdentibus _{ignofcendum probi- probet}

animum, _{qui alios vices fuas dolentes animadvertit,}

dum ab altera _{parte exafperatur magis animus}

in-grataque vindi^he cupidine

ardeicit,

ii verae adfu-erint rationes _metuendi, ne Sympathia aliorum

ho-minum deftituatur. Hanc tarnen _{Sympathix vim ,}

qua in paffivum mentis vehementius commotas

ha-bitum _{agit, non ita explicandam}

_eile

_{putamus, ut}

qualitate quadam occulta Organa animi

pasiiva

vel

fortiora vel debiliora _{reddat, ied} totum illius

efTe-£him _{repetendum eile ab efficacia, qua ad a&ivam} animi vim excitandam & _{dirigendam, novas}

ftib-miniftrans cauias eandem _{moventes, gaudet.}

In _{äffeBus Animi Noflri.}

$·VI·

Haec noftra fententia illuftrabitur ab illo _Sympthiae

effe&u, qui in aftiva affe&uum indole perfpicitur, iive

aftio illa inträ mentem _{terminatur, iive ad res extra fe}

poiitas dirigitur. Facultas, qua ad patiendum idonei iumus , a phyiica organorum qualitate ita pendet,ut

habitu iolum & coniuetudine mutari _posfit;

Aäivave-ro vis qua _{attentionem animi dirigimus variis}

adminicu-lis _{juvatur & firmatur. In eam itaque pracipue Sym¬}

pathia agit eamque roborat, quo fitut eum

prodateffe-fifcum in _{pasfivo fenfu, ut triilia levet & jucunda augeat.} Omnis animi afifr'o ad _{ingrata fugienda & grata} haben-da tendit. Si fenfiuio adfuerit _{ingrata, quam removere}

neqnimus, tolerabilis tarnen redditur fi attentioilmul a grata quadam re in partes diftrahatur. Sympathia &

adprobatio hominum nunquam non nobis accepta eil:,

vi _{itaquefua miferos folatur, 8z fortiores ad duros}

for-tunae cafus fubenndos reddit. Si _fenfationes e contrario

gratse animum movent, illis natura vi indulgere

opta-mus & attentio noiira _{per aliorum hominum, partem} -earundem tibi _{tribuentium, attentionem excitata, animi} vires ad ientiendum acuit. Omnis _{itaque animi vis cu¬} jus aäio intra mentem terminatur per aliorum homi¬

num confenfum _{& (ympathiam crefcit roburque}

adqui-rit. Hanc _{Sympathie efficaciam ulterius explicat}

veri-tas _{illa, quam ufusienfuum externorum extra dubium}

ponit, quod fcilicet plures homines conjunöis viribus

fortiores _{iinr, quam unus iibi foli reli&us; phyiica enim} haec veritas ufufacultatum animi in moralem transfor-matur, adeo ut ab aliorum nobiscum conientiente

Sympathia, quam ab illis haud falfo nobis _poliicemur,

in-De_{Efficac, Sympatb. Aliov. Horn, ln AffeB. AnimiNoftri,} individuales noftras vires adeo au&as ientire nobis vide-ämur, nt totius humafti generis, quod nos approbare

deberet, conjunftam fortitudinem noftram quafi

iacia-mus. Eandem _{qnoque propter caufam Sympathia} a£ti-vam eam affe&uum vim, _quam tranfeuntem

vo-camus, auget, atque in fenfu arFe&uum

mixto-rum ad id, quod _gratum lin illis fuerif, ani-mum magis difponit. Obje&is affectuum _extra nos _poiitis potiundi major eadem ratione adfulget_ipes,

qua noftras auctas fentimus adquirendi vires * quo

plu-res conjun&is _{animis & manibus rem} adgrediuntur _eo

etiam _{major ad difficultates deiideriis oblatas tollendas}

facultas, eo etiam vehementior unicuique ad agendum

a ipe defiderata potiundi additur iHmultis. Hinc

affe-£his, qui apudhominemindividualibus

reliftum

viribus,

a defperatione _parum abiunt, animumque cruciant,

quando aliorum confenfu & Sympathia

aitbbis

noilras

experimur vires , vel depommtur, vel fi

conjun&is

eo-rum viribus re vera agere liceat, facile illis iatisfachim

ψ 'rv

iri _{iperamus. Hinc fociaies afre&us, Amor e. g. Patriae,} amicitia & _{qvi iunt reliqui dulcedine iua ie}

commen-dant cum in iisdem fortiores nos femiamus. Hinc An¬

gularis illa & heroica vis, quam honor

peBori

ad ge-nerofa tendenti adiert. Hinc _{denique pernicioii} sffe-bhisad extrema _{quaevis &}

therrenda pronioresevadunt,

quando a particulari quodam focietatis vinculo inter

perverios homines i-nito & fociorum plurium iympathia

aluntur & firmantur. Sed ad ftnem _{opellae properare}

coacli, leves has & incomtas obfervationcs mitiori

Tuse B. L. cornmenikmus cenfurs. TAN 1