De libera mentis humanæ indole cogitata. Quæ venia ampl. ord. philos. Ups. præside doct. Dan. Boëthio ... publico examini submittit Abrahamus Nensén. Bothniensis in aud. Gust. maj. d. 5 jun. 1805. h. s

DE

LIBERA MEN

TIS

HUMANA:

INDOLE

COGITATA.

J—ΐΤΤΓΤΐ "" .Jl"

QuJE

VENIA AMPL. ORD. PHILOS. UPS.

PRISIDE

iocT.

DAN.

ΒΟΈΤΗΙΟ,

ΕΤΗ. ET POLTT. PROF. REG. ET ORD.

PUJ3-LICO EXÄMINI SUBMITT-ΪΪ

AB RAH A MUS ΝENSEN. BO"Γ Η ΝIΕ i\SI S

In Äud. Guil. _{Maj. d. $ Juo. 1805.}

Ή, S·

UPSALGE,

KONUNGENS

TROTIENARE

LÖJTNANTEN OCH BRUKSPATRONEN

■WALBORNE

Herr

JOH.

w

FRED.

, SAMT DESS FRU

CHRIST. JUL

vo*

ZEIPEL,

Född

ZIER

VOGEL

TILLAGNAS AF TACKSAMHET DESSA BLAD»

meni is

h

um ance

c

ogit

_a

_t

_a.

Si

forfan, cum perfpicuum

fit,

conftetqUe infeer

omnes,

qui non in

media

luce

coecutiunt,

fenfum

libertatis

quem-libefe hominum in fuo

geiiare

peétore

nullis

nifi

conicien-tia renuente

difceptationibus

obnoxium,

cuipiam

mi-rura videbitnr in ilJius

difquifitione

operam

nos

collo-cafle; is fi meminerit,

nihilo

tarnen

minus

omne,

quod

nafcurae fuae ipfius vi

quisque

neeeflario

fentiat,

explica*

ri _{pofie et ex}

certis

indubiisque

rationibus

ad

liquidum

perduci

debere,

noftri

aufi

non

omnino

improbaverife

ca-ufiam;nequerem,cui

noftraopera

parum

forte

accedat

lu-cri,confcemtui

habuerit,

cum

honeftius

nifinil

altius

fore

ho-mini unquam

intelligat,

quam

dies

no&esque

his in

en¬

ris verfari. Senfus

fcilicet

liberae

mentis

noflras

indo-lis in'fuofonte

videndus

atque

inde

jufte

deducendus

eft;

conatus vero illius

diftin&am

evolvere

rationem,

quando

quidem metatu

confcigerit,

maxime

Iaetabiles fparget

fru-étus. Osnnis enim

altioris

mortalium

fpei in

libertate

vertitur cardo; nam illa

immota,

quodcunque

unquam

pio

peftori

lan&um fit,

fartum

tedbumque

manet; contra

vero diruta exftindburh

eKplofumque

prolabitur.

Seria

igifcur res

agitur

hoc

Iudo.

Uli

certe,

qui

fibi

confentire

) o C

ftudent, firmo ufcrum an mobili de fumtno Numine, de immortalitafce animae ceterisque fuas, quae cum liberfcate

aliquid commune habent, persvafiones nitantur talo, fus-que deque habere nequeunt. Nullum fane dubium ed,

reliqua ut omittam, quin ii, qui libertatem eiTe merum phantasmatis ludibrium

fa

I ίο infirnularunt, Supremum Moderatoren^ e regio, more diceres reifte gigantum,

ex-cutere folio moiiti fint. Nos vero, _{qui i'ublimi hoc Ra¬}

dio vires exercere η ofiras juveniles _{avemus, benignam,}

quam opelise ratione conciiiare forte nequeamus, a tua

C. L. benevolentia nobis pollicemur auram.

Cum homine nafci fi quis diceret, libertatem, eilet

fane haec veritati vel maxime eonientiens lententia, dum-modo idemcaveret ne verbis quis haerens, rem ipfam ficco veluti _{praetereat pede, nubemque fic pro Junotie} ample-ftatur. Citius fcardius, _{temporis quidem haud exiguo}

praeterlapfo

intervallo,

compos

fiet horno fui pectoris

ge-nerofioris, cultu imprimis interveniente. Longe vero aliter fe hominem vi hujus, ac antea, habere facultatis,

dubio caret. Omnia enim humanae indoli propria ρhge¬

nomen a, cum nova hac iliius fefe produnt diginitate. Afi fui animi diftincfce fatis nondum evoluta vi, et féniibus

ad certas adhtic non relatis cauffas, externae neceffitati

haud raro obedire videntur. Inter Phiioibphos _igitur,

eosque nominis

haud

poftremi, tum prifci cum

recentio-ris aevi, obtinuit mos, demonftrationis evidentiam a über¬ täte ortis mundi intellecftnalis _{phaenomenis derogandi,}

persvafionemque, qua omnia

haec ampleifti

pofient.

mor-tales, fidem _{appellandi. Verum enim} vero diftiniftam

necefiariae _phsenomeni in mente oriundi originis

defini-tionem demonftrationis quoque nomen mereri fi

confitea-ris; varias inter demonftrationis rationes legitima faifta

di-) o ( 3

diflindione, quarum una circa .meitis c ogitaηtis neces»

farios v fatur conceptus, acque genefin onginalium,quss

a libertate infeparabiles funt, ider um, defcribit, alt<.; a

autem rerum, cujuscumque modi fint, cun illa nexum

oftend.it, derivatam merito dicetes, a Me, _{quam tvuper}

lociiti fumus, demonftrationem eam, cujus _{divinas haj} res capaces funt, nifi nomine nihil differre

^deprebendas.

Indelebilis igitur ex nienfce fui confcia humana libevfcatis

confcientia rationis _quoque ope firmari et demonftrari poteft.

Etenim _{onanium, quibus natura nitet humana,}

facul-tatum haud icio an villa fit _{prseftantior hac, quae}

liberta-tis nomine venit. Rem vero _{iepofito omni}

praeconce-ptae opinionis

praejudicio

fi contemplamur; ceteras

inve-niamus mentisvirtutes, ceu familiarisfimas comites, huic

adeo eile _{vicinas, illisqne hane, ut, una fublata, reliqqae} quoque tollantur, necefie fit. Sic infcelleftum ex. gr. ac

rationem, in fe et fua intima natura novimus efie unum

eundemque. Hoc autem interno mentis vinculo dirupto, exaéfoe confcientiae _{phaenomenorum explicationi,}

abfolu-toque Syftemati, de cujus, dum tibi confcius es, neces-fitate numquam dubitare audebis, condendo atque

expo-nendo, viam invenies _{prorfus nullam. Hominum fine} du-bio naturam _{impugnas, nifi illorum omnibus, vitam, fe}

fuasque vires ientiendi modis, injeftum rationis aliquod quafi numen agnoscas, per quod aliis, nulla fublimiori de-guftantibus aura animantibns, eminenti fua fefe praetule-rit vi. Erit idcirco _{unicuique, qui fecum confentire} cu-piuerit, prora , quod ajunt, puppisque confilii, ut

poft-remum ad unum _{idemque primum relata velit omnia,}

quaeennque confcientia complexu umquam capiat fuo, Magnse quidem molis atque periculofae plenus aleae hlc

la-4 ) * (

labor, annon quoque omnino

fit

vanus,

fi

nempe a

liber¬

tatis difcefteris idea, haud facile

dixerim.

Qui humanas

raentis

liberam

indolemita

explicarunt,

ut externi cujusdam entis haberi

videretur

homo

acci-dens, nelcio quod, aheneis

necefiitati

vinculis

iiJius

alliga-runt vivendi rationem, quas fic neque

turpis

nec

honefta

föret; ducebatur enim veluti nervis

aiienis

mobile lignum.

Menti humanae inditus atque cum ea

quafi

genitus

li-bertatis fenfus aeque fi vacillans

fuiflet

fibique

inconftans,

ac hujus

philofophandi

rationis

exitus

triftis,

dubito

an

illius adhuc fuperfuiiTet nomen.

At

enim

vero neque

his,

qui, in alterum

dilapfi

extremum,

rebus

externis

pro-priain iliam

animumque cogentem

removerunt

necefiita-tem, quo, fuo faltim

judicio, hoc

illuftriori

libertatem

in-duerent forma, nequidem fpeciem fe

illius

ipfam, utpote

necefiitati oppofitas facultatfs,

abftulifie

perfpicientes,

magnificentius debet

philofophia

moralis

encomium.

Si

umquam, in

libertatis

certe

enucleanda ratione,

confpici-endam fefe, licetjamjam fpreta atque

negletfta, ferrea

prae-bet neceflitas. Homo fcillicet

individuus

ut

fibi fit, erunt

aliae _{quoque res, a}

_quibus

femetipfum

diftingvere

pofiit,

fi umquam Über fiat.

Ratio

igitur

hasc ita comparata

eft,

ut _{neque libertatem res, nec}

illa

has

tollere

pofiit.

A-£lioni nempe, qua ego, ut ita

dicam,

mihi

fio,

original!

acceptam

referant

res

necefle

eft,

coram

mea

intelligen-di facultate, fuam exfiftentiam. Quae

igitur

naturac no¬

mine _{vulgo veniunt, libertaternque}

premunt,

_{non a}

me,

empirico

fubjeélo; fed ab

abfoluto

pendenfc

reali.

Hoc

au-tem ii ita fit, fequitur externam

necefiitatem in

fe

nil

aliud efle, quam eam, quaea

Libertatis

femet

intuentis

ne-ceflaria ratione fluit. Facultatem enim, qua

ab amplexu

rerum divellor ego, ab alio

quodam,

qualecunque

demum

) o (

prseterea

fit,

quam a

fua

ipfius

infita vi

explicare

cona-ri, dementis efFefc.

Prius,

tarnen, quam

iIii ipfius

con»

fcia fit intelligentia, talis, qualem liberam vocaremus,

nondum eft. Quando veto aeterna illa atque interna, mentis quae intimam

conftituit

indolem,

agendi

ratio, a

rebus externis veluti reperculTa , fui fadba fifc compos;

homo ut femetipfum atque naturam eodem loco et

in unura mifta habeat, numquam fieri poteft. Unde

ita-que faiutaris

hic

liberandi abtus, nifi, pofitis,

ut

iit

con-fcientia, rebus, ab intelligentias rationis congenita virtu-te? _{Neque amplins}

_{jam neceffitati obnoxia eft,}

_quum ferne! _{feipfam fuis, ut ita}

_dicam,

_{cepit ulnis; nam}

infi-nita illa vi usquequaque in altum fe tollere poteft. —

Parit fe identidem numquam nroritura iibertas.

Ab hac fincera racultate, quaecumque intelle&ui

ob-veniant, örtum realitatemqué, quam iliis fcribuimus,

du-cunt. _{Semetipfam qpidem intuens, parum}

_principiis

fuis

confentiret _{intelligendi facultas, nifi,}

_adtiones

_fuas

_inträ

certa limitando praecepta, tum naturam quandam extra

fe, cum hane ipfana cundlam ad honefti iines a

numinis

cujusdam fupercilio moveri

aifeveraret.

Imputationis

por-ro heic _atque confcientiae, _{quam non} fine tuo

jure,

fpe-dbantem diceres femet intelligentem, merito venereris fontem. Tuae etenim jam eft opis, utrum,

independen-tiae didfco audiens atque reéta Capellens, oftio illuftrius

intrare volueris domicilium aperto, nullis temeratum

pro-cellis; an flu&uans femper et

vagabundus, faluteooque in

fuga tui fruftra quaerens,

inerti

te

demittere

naturae.

Co·*

gitanti certe mihi fit

libertas

lex

necefle eftjattamen ab

hac _{legis ratione mentem avertere,}

_adeoque

_officium

ne-gligere poflum. Tempore etenim

diverfi

animse

aeftus fe

invicem non tollnnt. Scilicet fieri numquam poteft, ut

6 _{) ° C}

quis vitiis fefe immergat,

quando

femper honefte fentire coniVeverit.

Perfvaiiones iccirco ormnes, anhnum quae tranquil·

Iant aque iibi hoiiiinem reddunt amicum, a ratione

vide-mus o,tas. Eile vero hoc maxime veritatis critefium, ut res cum ratione _{conveniant, nemini non apparet.}

Ra-tionis autem intima virtus nihil aliud eft, nili ipfa abfo-luta liberfcas, quae omne verum originali fuo ratum fa¬

cit aétu. Tute _{igitur hoc nitatur omnis Philofophia} fun-damento. _{Quando nempe nobis conftare velimus,} non

poiTumus non ab uno

eodemque

principio, nimirum ra¬

tioηis, deducere quidquid veri afcque fancti; namnonniil

una eft _{ratio, et} refpetftu iolum diverfae fcenas, _diverfa.

Libera _{igitur noftra cogitandi facu!ta te, femetipfam} veluti _{amplexu reflexo recipiente, infinitum attollimur} fupra naturam ejusque cmnia phaenomena cauiTasque

1110-ventes; iic viam altioris cujusdam nobis pandimus vitas, atque legem nobis pronuulgamus, quamquam non fem¬ per ilt effetftui data, aBternam. Hinc numquam non

ho-mo, _{quotiescunque} animum _{parum penfi habuerit}

re-fpeéfu honefti domare, acerbos fentit animi nio-fus. Quan-doquidem non realiter abfolute independens, fed tanturn

liber fumvirtutis meae omnis laus in aétione

indepen-denti _{atque continuo perfeftionis ftudio confiftat, necefle} eft. Eminenti hac vi _{fupra omnia meerigere poiTum}

vin-cula, et omnium rerum retinere immunitatem quidem;

aft hoc, ilne quo non ego eiTem, removere numquam valeam.

Realiter ab abfoluto _{dependeo quippe qiröd injungit}

mihi fua _{exfequi juiTa, Si vero hoc fecerim, virtuti}

) o ( ₇

me dicaverini, moralis, _{ot vulgo dicunt, mea efl libertas,}

talisque, qualem materialem recetui cuidam Philofopho defcribere _{piaeult. Prsefupponit quidem hsec eam, quam} nuper diximus formalem, ceu liberum arbitrium, quod

ne-que cum immoralitate ceiFat.: led tarnen fenfu quaii

quo-dam eminenti h?ec li bertatis Πbi vindicat ηomen.

Cefce-rum, _quatenns ab abfoluto pendet _{neceiiitas omnis; ne} quis, fortunae expofitus teiis, adeo miferiis fiat coopertus, ut, nuiiis teétus fubiidiis _{praeßdiisque, setatem} virtutum

fterilcm reapse trahere cogeretur, iatis videmus cautum

eiTe. Exfultas _{igitur merito laetitia,} o bone, _{qui in offi¬}

cio colendo omnem tuam _{ponis honeftatem; quoniam}

tranquil'ae vitas fem itam per virtntem patere unicam vi¬

debis, et _{quo ftudiofior Iis vi»tuti, eo te exiftimes} quo-que feilciorem. Ea nempe, hominem quae omnem iibi reddit amieum, atque fenfuum omnium efficit veluti quan-dam _{harmoniain, felicitas eft. Per excelsam hane} ac ve-re divinam _{facultatem, mens omni perfunditur religione.}

Aifc illa _{femetipfam tuefcur, tuebitnrque seternum;}

utpote quae nullis temporum injuriis atque viciflitudinibus

eit obnoxia. _{Quando igitur ratioeratione externabitur} num-quam, erit onine illam exfiingvendi ronamen irritum at¬

que demens. Hinc fano quoque duftns fenfu homo vei

ultimae iortis, de vero afbionis _{cujusdam auftore atque}

pretio ejnsdem juito, reéte judicatj quamquam rationem

hnj is exponere facti non valeat» Coargui quidem, num

quam vero deprehendi poteft hasc verfatilis facultas.

Profcribere autem illam ii _{quis mente agitaret, nas ille}

hnjus referret infaniam, qui vivus fuas profequi vellet