ICO EI

PK&ROGATIVARUM

LEGE MAJORUM, QUAS, TEMPORE .UNIONIS CALMARIENSIS,

AD SE VINDICARUNTORDINES POFULI SVECANI POTIORES, EXPOSITIO

CUJUS PABTICIJLAM I.

VENIA AMPL. FAC. PHILO?. UPSAL.

PRiESIDE

mau.

ER ICO GUST. G EI JER

HISTORUR. PROF. REO. El ORD.

REO G» ORDD. HISTÜRIOGRAPHO ACADEMIÄ SVECANAE OCTODECEMVJRO,

REG. SOGIET. SCIENT. UPSAL. REG. SOCIET. SGIENT. NIDAROS, JiEC NOK SOCIET. SCIENT. AC LITT. HUM. GOTHOB. MEMBRO.

PRO GRADU PHILOSOPHICO

p. p.

Auetor

PETRUS ERICUS BERGFALK,

'

r

Sudermanno-Nericius

INT AUDIT. GUSTAV. DIE V JUNII MDCCCXXIV.

H. A. m. s.

UPS ALI

EXCVBEBANT REGLE ACADEMIB TYPOGRAfMI*

•KONUNGENS

TilOTJENARE, KAMERERAREN I KONGL»

STATS ^- CONTOXRET

HÖGÅDLE

HERR

GUSTAF Öl JER

helgas. ined tacksamt minne af mångfaldiga förbindelser

^r

dessa blad

af

P. E. BERGFALK.

pr^erogativarum:

LEGE MAJORUM, QVAS, TEMPORE UNION1S CALMARlENSlSy

AD SE VINDICARUNT ORDINES POPULI SVECANI POTIORES.

»re tempore, quo stirps Folkungica fastigiuno, nimts

tiigte futurum, regiae dignitaiis adscendit, bellum, quod in-

ter nationes Populi Sviogothici primum de religione, deinde

de dotnlnio, _{gesfum est}

l),

indolem permutavit et iji certa- men abiit Opiimatum , Ordiuibus Clericorum et Nobiliurn

inox super Populurn constitutis et in proprium fastigium

evectis. Exeunte scrlicet saeculo XIlLo, ordo, qui omnium

primus privilegiis est munitus, Clericus, munificentiaRegum, praecipue Magni Eadulås, omnibus, quae ordinein populi ab atiis segregatum constituunt, instructus; Milites

(Riddare)

in

aflis Europas regnis jarn dudum frequentes, ^etiam in patria

creati 2Jf novusque ordo, cui nomen fuit

Allmanneliga

Fräl¬

semän, immunitate a tributis publicis, pro stipendiis eque

stiibus, data, enatus

3),

qui tarnen non nisi pars majoris, Sc

1) Iduna 9 h. Öm den gamla Svenska

Forbundsffirfattningen.

3) Lagerbring Svea Rikes Historia IL Cap. Ig §. 9.

3)_vidMagni Ladulås' Stadga dat. 1285* Hadorph Gambia Stadgar BjirköaRåtten p. 5. $ 13.

EXPOSITIO

é

Milites & Militäres

[häpnare,

Alan

af Fapp)

^cum

l.'isce 41t-

niåttmliga

Frälsemän

comprehendent is, postea

falt. No

v us

Ii ic ordo annos XXXIV vix duraverat, _quum Annalcs nostri

mentionern faciunl ei vitatensium 4), ut quibus in comitiis- suffragiuin itnparti ti sinE consilii publici moderatores.

SL

praerere* meminiati rusticos, quos ingenuos antea

reetius

no-

rnlnnveris, a-ntiquo quidem honore, quo fruebahtür, quum

apud eos esset omnis

populi majestas, defraudaios,

«Utamen et»

usque, quo, progrediente sasculo XIV pervenerunt,

vixdanr

dejectoä esse, (quid? quod, ^quum, incHgnitates

Proeerurrt

diutius passi, ad ulttmam jam miseriam pciveniss-ent,

juris sui

sulTragi ique in comitiis ornnino t-xpertes nimitpiain era

rit)

germen quatuor ordinum, quibus jus

populi etiam h-odie

est cornmissum, heic priinö eonspexeris, Horum vero ordinum,

sr hoc eos nomine adpellare fas est, eivitaténses, sattem st lioc tempus respieias, miriirnl pracul dubio momenti fuere, et

in turbis etvitibus, quibus recens mutatacivitas, annis

amplius

ducentis, jactafa est, alii,,praeter Holinten ses, qui patiiam,

in

dubiis rebus, manu consilioque ss?pe impigre adjuvetrvnt, me¬

moria aliquid' dignum raro fecerunt. Rusticos vert),

priscoe

libertatis ^{nu m}_{qua in non} rnemores, contentiones ipsae Optimatum

et Patriae ab bis enaia discrimina ad armatandem vocarunt.

SsECulurn enim et quod ^{superest ante} praeteriit ^quam tili ^y

rebus hisce novis, ut videtur, perturbatio ordinibak prrepoten- tibus resisterejuraque civdum, sibi erepta, reposcere ausi sunt».

Per totivin hoc tempusDemocratia de loco cessitOpti malibus, qui,, regiam potestatem eo vehementius adgcéssi,

in ultimum véi

nerunt drscrimen, unde sese expedTre hon valuertvnt, nisr

externo adjuti auxilio. Hoc. quum ob;ii.uissent, caussa

fult

"Unionis Calmariensis, foederis cujusdim, ut aii lucubratiojin»

4) Ericas Olai: Historia Svecorura GotboruoKju?. Ed, Mtssenius».

Sthna 1615. P« 223-

-ertata, quas rTisciplinam populi

Sviogothici antlquam.

€

tenebris

in lusern voeavit ^}, ioter-Optimates triumScandinavlasregnorum icii, qupd, violen-tia^ qua legem buseruni populumque vexaruni

„peregrini, juris fW-rii prorsus

ignari,

rusticos

in

-eim compu.

iit arenara , qua., kicta- per an nos LXXXIX 6J, eisi lassitt^.

.«line intermissa, -eerise quieti numquam cedente, libertas civium

parta patriatque simwl süss poteiiatis

facta

est.

Diximus

tern-

pus praHc-riisse, priusquam Ilustici jura sibi

armis adserere

con?ti supt; non ver-o eo dictum voiunrrus eos illa flocci ha-

buisse. Invidiarn etiaxn fuirc temporis pullulasse , rustieqs

cadeo noti de salute sua desperasse, uf potius nullo ^tempore prorntiores fueririt ad ei consulendum,optime -probant

litterse,

quas in Chrorvico ^suo servavit egregius nosferOlaus

Petri 7),

•unde faclle colligas r.Isi duce f'o-rti et audaci-opus non fulsse,

quo ad arma,.dimidiurn post sceculum mota,conclamatumesset,

quum talis dux adesset

Engelbrektius, qui

hanc

belli

finxi.t indolem, quam temporum varietates fortuna?que

vicissitudines

haud mutaveriiRt. Qois est

Patrice

amans,

qui

nonamet, non

vereatur

Engelorekiium, Slurios, Giutavum Erici. fama

super

aethe-

•ra nofos, qui, cives in liber-tatem adserentes, viam aperuerurrt, qua Gufiauiii

Aadolphus

ad summum

glnrisE fastigium patriarn

evexir? Famce licet dueum jure meritoque partieipes sixtt

Eustiel, -querum auxilio , summo cum

Numine,

salutem se

patrise debere fassusest

Immortalis Liberator Gufiavttf I:mut g),

•atramen bis deeibus praeeipue attribuendus est exitus hujus

pugnae in Sv-ecia, tam diversus ab

i

Ho,

qui plebem, in aliis

ljderisque Europae region

i

bus,res no vas

molientem

et

salutein

5) Iduna 1. c p. -2g3«

•6) 1434V — 1523V-

7) Scriptores rerum Svecicar. med. aev?»

Tom. I. Sectio

2. p.273.

§) Celsius-. GffstafEs Historia 2. DeJk Stbro 1753. pi 353.

4

in armis quaerentem, altius serviiute demersif. In Norvegia pauciias Nobilium, quorum max.imam partem e medio suslu- lerant discordiae pristinae civiles, dum, ne in libertatem anti«

quam Patriam adsererent Rustici, duce carentes, prohibuir,

iisdem tarnen jure anfiquo quietis frui permisit. In Dania,

eo tempore> quod scrutari nobis est propositum, rusticiüber-

tatem , aibi eodem, _quo ceterorum Scandinavice regnorum

Türigenis, jure propriarn , non semel summa ope nisi sunt ar¬

mis recuperare. In Jutia seditio prima concitata anno MCDXLI

9),

pugnam anno MDXXV iterarunt Scanenses 10).

Anno denique MDXXXIV per ornnem Daniam in aleam imperii servitiique passim ivere rustici, bellum atrox,Comitum nomine adpellatum

(Grefvtfejderi),

comrnitten'es 11). In-

«epta irrita eventuque tristia nihil aliud effeoerunt, quam ut Servituten), quam diu servierant rustici, graviorem reddiderint;

ae s» quis dubitaret, qvanti, ad meliorem regirninis rationem

et libertatem Omnibus civium ordrnibus _aequam pariendas, momenti fuerit,quod Svecise liberandaerustici nobilibuspotiorem operam dederint, in aliam facile abibit sententiarn, si anirrum adtenderit ad leges, quibus honores nomenque Regis accepit Frtdericut /., dorniniumque, quod in colonos sibi adrogaverunt

Nobiles Daniae 12). Aevum illud,in quo nostra versaturfdisqui-

sitio, id habét proprium, quod nulla certa et stabilita ci vitatis forma gaudet; medium potius- est dicendum inter contrarias reipublicae formas, unam priscse libertatis vel licentiae jam

evanescentem. alteram Oidinibus in civitate distinetis exori- entem. Illa Legibus manet, quae antiquum adhuc servant

9) Hvitfeld: Danmarckis Riges Krönicke p. 8-7t 10) Hvitfeld. I. c. p. 1275 sqq.

11) Hvitfeld 1. c. p. 1418 sqq.

12) Hvitfeld 1. c. p. 1252 ef. p. 1302.

5

tenorem Hcetprivilegiis legi communi alienis primunt munita, facto magis quam jure valet Potentiae vero pau- corum vix alius status rerum faventior est, Hasc _(juantum sibi sumserit _tempore IJnmms Calmariensis, legibus adhu«

antiquam übertatein spirantibus, donec, patrire libertate ab inirnicis dornesticis et exteruis vindicata, formam civitatis",

et ordinum propria et civium communia jura complexam^{, ac} ponderibes libratam suis, exsurgere videmps, brevi liac dis- quisitione proponere animus est. Ejusmodi expositionem, qualem vires exiguae atque inopia diplomatum, nulla in re

magis necessariorutn , conftcere permiserint, proponentibus longe a nobjs abest opinio: hane opellam vel indulgentioris

lectoris desideriis satisfacere posse. Sin quid veri et recti heic repereris, in vitia noli ^, Candide Lector! severius a.

nimadvertere, ausis -vero nostris juvenilibus veniam mitiorem-

que, quam te pro

laude

rogamus, censuram

impertire!

Privilegia autem, qvibus innixa potentia hsec paucorum et Regum imn;inuere potestafem (^quod in peregrinos Reges

fere virtus videbatur), et libertatis amorem, quem in animis xusticorum excitaverat Engelbrektiur, turbaa autem haud ces- santes intenrum et forsttan ferocem tenuerant i3). exstinguere

laborabat, paullo altius repetere e re est, et quidem primum Clerieorum, _qua? ordine et tempore Privilegia Nobilium an- tecesserunt.

Eo ipso tempore, quod jam

diximus

terminum, a qu»

iq)^" Optimates hane

aniroorum indolem timuisse docet historia

tern.

poris totius; sed

expressis verbis fatetur Jacobus Ulphonis

in colloquio quodam cum Stenone Sture ^, quod juris publici fecit

Fant in Disv?rtatione: De Meritis Jacobi Ulphonis. cfr. Olai Petri Chronic. Ser, rer. Svec. med. aevi Tom. I. Sect, 2p.327,

B

se regni Sviogolblci in aliam alrierantparterr), Ordo -Clert*

cus Synode Skenningensi, cui prrefuit WUhelmus Sabinensis, .ej-us-que studio, in formani Canoni Pontificis concinenteru

jnstruetus, dominiumque Papse stabilitum ^est 14). Jama tem¬

pore Ca ro! i Sverlceri , prassule sernper prsesente ^, in unurrt corpus coactus 15), legibus, quoe hac Synodo Iatse sunt de

■ii.eeretalibus legendis, de coelibatu, de canonici» et ceteris, ab aliis civibus magis aecretus, tantani auctorilatem rnedio jait»

skcuIo XIV assecutus est, ur, canonicce in spem legiserectus, contradicrione sua inhibere valuerit inceptutn legem , omni-

,bus regni provinciis ^communern, ferendi, qua nihil.tempon!

magis opus fuit

16)5

ad

énem

vero vergente, privi'egia, ex arbitriu Regia tota pendentia, decreto quodamSynodi Provin,cia-

Iis, tueri conatus est 17^ Hane auetoritatem, tempore Unionis jQalmariensis, minime infirmatam esse satis indieant verba litterarum, quibus Christophorus legem comnvunem ratam esse

jussitr

Salvo jure

communi in ^corporejuris clausa 1$) salvisqiie priuilegiis

ecclesiarum &

ecclesiasticarum personaruin,112ilitium Ö*

milharium, quibus nulluni prcejudtciumper pressens

irrogare vohmius necgravari Quinam

inprirnis hane conditionem aRege extorse- xint, optime declarat -locus, quem verba obtinent. Re ita se habente, oleum operamque perdere forsitan credideris eurn^

qui, quae lex jubet de oidinibus, hoc modo e lege exemtis,

animo perpendere eupiat. Sed observare oportet: i;o exem.

tionem nequaquam semper hane vim Uabuisse. E contrario

14) Statuta Skenningetisia. Wilde Sveciae Historia Pragmatica-

Sthm 173t. p. 389.

15) Lagerbring I. c. 11. Cap. 8- f 4«

18) Messenii Scondia Iilustrata Tom. 12. p. 186. Wildei.c. p.444»

17) Lagerbring 1. c. III. Cap. 11. §. 2. {

aß) verba obscura, _qnse dicis feré caussa dicta videntur.

7

facilc ostend&re _po«umus ea ipsa legis effata,.cfuse.Frivilegiis

Pirniificum , a Cluistophoro sancitis 19)' roax-inae contraria

sunt , in- negodis et publicis et privatis citata esse. Admi¬

nistrationer« reipublica?, legibus semper obstrictAm ambages-

qu'v ^, quas, in jure dicendo, majori cum periculo vitaveris

quam ambiens. anxie sequeritem, hoc tempore frustraquasris..

Ubique e contrario, iriveneris vaeillationem quamdam, qua?

civ i bus» nisi aliuta rerum statum consecutis, certam quieteun

i! umquam perrnisif. 2:o Legern, ut verbis enuntiatam, Bege

sitnul cum Populo. jure Svecorum vetusto 20), la'am esse

2i)>

privilegia contra, quse vel lege ampliora, vel illi contraria^y.

cornmoda ordini alicui tribuurif, Begem, sine Populo ssepius-,

que Ulius cüm tUtrim.eptotuüsse. Ea ipsa igitur, in qui-

bus c-jusrnpdi decreta Begia ^, studio favoretn ordinis cujusdam captaudi originem sarpenu-mero debentia , a lege discrepanf ^, dignissima- wnnino ducirrius, ad qua? ajiitnum advertas ^, sl novisse juvat: quid juris? quid facti?

i

Fundamentorum, quibus innixa est potestas Clerr, locum

forsitan prirnarium siBi sumit possessio agrorum in omnibus legüj provinciis. Titulcrum juris, quos lex possessionis

19) Litterae Cbristophori, data? die exaltationis crucis 144t. v» La- gerbrim5, i. c. IV. Cap. 7 § 5.

20) SturkSon. Olof den Beliges Haraldsons Saga c. gr.

2 ) Res satis cognita. Testimonium tarnen ce.rtivn» quod mcfc legem Christophorr sie latam ^esse,non novimus. At omnibus loeis,

r.bi mer.tio fit legis, hoc tempore, ferri dicitur Rege Populoqiu;.

Fx. _g. verbis, qvi&cs Rex juravit: at Kor.unger skal Sverbtes Lagh, the som Allmoghiii tnedh godh \vilia och samtyckio vid frertaghit hafwer: hSlda och styrkia och wSria. LL. Kon. ß. Cap.

4. efr, Swerigcs Rijkes Rådz Förklaring uppå thet ordet Iniånd- sker dat. Calmar anno 1436. Hadorph. Rimkronikorne Ir, Del.

iv 115-

8

prasdiorum

statuit, singulis,

präster hereditsiem, Ordo Clericus

sinedubio,^ususestad sua vindicanda; at nulius tapti momenti, quod ad nostram rem pertinet, quanti legata,est; sive respi«

eias numerum nraediorum ita comparatorum, sive quam ad

hamc rem intenti animi jam ab incunabulis ordinis in Sve.

cia Clerici fuerint. In controversia, an limitibus circumscri.

benda esset facultas bona suaecclesiis vel ecclesiasticislegandi,

eui animum jam adtenderat Alexander III.

aa),

quamque,

quomodo Uli plaeuit, in legibus VestroGothica

23)

et Ostro«

Gothica 24), aliqua ex parte, direrntam videmus, petitioni

Gleri atque adeo Pontificum, for'tius quam soliti sunt, sese opposuerunt Beges «5^. In lege Christophori, cui concinunt Uplandica a6), Vestmannica

37)

et Sudermannica 28), ita dijudicatur:

Gifwer

Matt' eller Qvinna sina

åghodela

fore

Siäl

sina, Kirkiom eller Klostrom ^, år når stadder råtter

Arfvinge

och år han til mans jvit kommin^ sighia the hadhe iaa widher,

och åro fasta til och full

skål:

Stande thet fast och

fullt, ehuru mycket han gaff. Nu sigher Arfvinge

neu, eller år han Ofmer.

maghi eller IVitwillinger: Thå

må han ty meera gifva ^,

ån

hwarn

tijonde penning han åger, ajf

sinne ganibla

Byrd. hwat

han

ågher

^mera

eller minna: Thet år Lagha gijft. A

flinga

fford må

man

gifwa hwem han

will, eller fore Siål sina. Gifwer

man

figh til Klostre eller Spitala, Thå åghe eij våldh

mera

gif¬

wa ån

Erfwingia vilia

2p). Innocentius III e contrario, setate

22) örnhjelro, Historise Sveonum Gothorumque Ecclesiasticse Ub^L

IV. Sthm 1689. p. 500.

23) KyrkiuB. Fl. 22. 26) KirkiuB. Fl. 14.

24) KristnuB. Fl. ^23. 27» KirkiuB. Fl. 13.

- 25) Wilde. 1. c. p. 409. 28) KirkiuB. Fl, 12.

29) LL. KirkioB. Cap. 14.

9

hisce omnibus legibus superior, hac mente est:

quod

omnes habeant liberam jaeiiltatein de bonis, cum egerint

in extremis,

ecclesiis atque

pauperibus sive aliis, intuitu pietatis beneßcia

con- ferendi 30). quse

sententia Clero adceptior

quam ut

dubite-

mus, quin ei morem ssepenunrero gesserint,

hominibus,

quos niniia et superstitiosa religione sibi adligaverant, persvaden-

do ut ecclesix, pro heredibus, bona sua traderent; dum hl

a conatu bona lege repetendi eadem religione absterriti fue-

rint. Hanc opinionem mirum quantum firmat consilium ^, quod Carolus Canuti

iniit,

quot

prsedia

rure

haberent Cle-

rici exploTandi, atque inhibendi politicis, ^ne cum tanta he-

redum injuria tot ecclesiis bonorum conferrent 3I), quodque

si-

ynul probat sententiam, in quam supra ivimus: praecepta

le¬

gis, esti a

statutis Pontificiis, quaf Clerici

prsc se

tulerunt,

discrepantia, non omnern vim et

auctoritatem amisisse. Ha¬

bemus tarnen alia, quae nos de hac sententia decedere .e- tiam prohibent. Testanventum a

Folke Pik, consangvineo

sui , ita nuncupatum ut certa

prsedia ecclesiae fierent,

^an¬

no MCDLXXXVIII. ratuin fecit Nicolaus Sture, quia bo¬

na legata ejier

Sveriges lags innehälltlse dr och raknas for

låsSron och

afiingegods, sä

at

med

någon ratt

til Ictgligt stadigt arj eller utlosen ej rattelig tilhjudas kunna 32).

Alia sunt testamenta, quse bona legata adbrmant esse rat-

ta

afiingegods och penningar, vel de hac

re

inter

testato.

rem heredesque convenisse dicunt 33).

Ejusmodi

vero exernpla ne

nimii facias,

monent quse

hac de

re

jara diximut,

B

30) Bulla Innocentii III, obi

conqueritur Legiferos praesertim

pro-

hibere quin Statutis ecclesiasticis

obsequium bat» Lagerbring I,

e.

11. Cap. 10. §. 2.

31) Messend 1. c.

T.

4. p. 11—12.

3a) Fant,

Diplomats Svecana hactenus inedita p. 16,

IÖ

irionebunit _quaede jurisdictione infra exhlbeblrnus'. At, etftnrf»-

si neque opera?, quam bonis sibi adqiiirendis navarunt cle*

rxci, fortuna defait, magis tarnen secunda certiorque ejus ad- flavit au ra studio lucrum quam maximum e bonis jam adqui-

sitis jibi quseréndi. Mirabilior magisque perspicua ratio esr, qua de hac re lex et privilegia, ^qua? ordini Clerico Reges jam diu dederant, inter se repugnant. Nu

är

Kirkia byriat

tnedh

grnndwnli

och hßtat

o/van med hnfwe, Thä skal

Kirkia

Bool

hafua, i(her Präster

skal ä byggia. ^. Thet skalwara Mark-

land

Jord under

hwarta Hundaris Kirkio, och

half Mark Jord

under Tolffia Kirkio. The bool hafwa

ä lidngh

warit

aJJ allom Uthskyldom.

Tore

the

Jord

ägha Bunder Uthgiärdir

gura.

Hnfwer Kirkian mera

Jord än

nu

är

sagt,

Stände

i fullönt

Uthgiärdom. Utan Konunger gifwer the Jord Frälse,

verba

sunt legis Christophori, e lege TJpIandica translata

34),

Hoc effatum cornparanres cum ea, qua diu üsi sunt immu-

nitate Ecclesiastici, haud exiguum ^esse videamus necesseest,

quod intersit inter prudentiam, qua iegislator damnum rei- publica? factum immunitate ecclesiis, quibus parca, quod satis

esset, manu contulit, data, resarcire iliico voluit, et temeri-

tatem qua Reges Romance ecclesice filii obedientice esse voluerunt

cum

ejfectu

35). Jam anno MCC. Sverkerus II, Spiritus San-

cfi, ut ipse ait, instinctu commotus, deerevit agros domosqus

ecctesiarum ab omni

Regalium

exactiomm

gravamine immunes

forell))) quod privilegium ^, a filio ejus Johanne I. sancirum 37) Magnus Ladulås anno MCCLXXXI. ^ratum fecit jubens: bona

33) Fant,^* Observationes sele£foe Historiam Srecanam IILastrantes

pp. 27 & 31.

34) LL. KjrkioB. Cap. 2. Cfr. UL. KirkiuB, FI. 2.

35 Wilde I. c. p. 414. 36)

Örnbjelm

I, c, p. 581.

37) Wilde 1. c. p. 38r.

II

tuUsiastica abomni

jure regio at ab omnibus caussis regalibus 38)

snuneribus, exactionibus

omnibus

seu

quibuscumque tribuiis rebus

vel

personis impositis vel imponesidis

- - -

Uber a penitus et ex¬

emtafore

39). Iffec omnia sancivere Christophorus ceterique

hujus aevi Beges et

in Becessu Calmariensi ingenui (Godhe

tnän)

tam

derlei

quam

Laici jus regiurn in colonos suos aeeepe-

runt

40).

In lege vero

frustra qu??rirnus locum, ubi alia,

praeter supra dictam,

immunitas ordini clerico trihuta sit, ni-

si hanc rem in dubium vocent

verba,

quse

in alia legis par¬

te leguntur:

Kominger ägher styra och rädha Barghorn och

Landom, Upsala

ödkom, Krononne Godz och allom Komingsli-

kom Rått och

Ingiäldom, Eensak sina ha/wa Dulghadrdp och

Dana arff,

och Sakoris brut sijn Sfwcr alt Swerike - - - Tho

siuå at andelikit och

wärhlzlikit Fraise niwte sijn Privilegia och

gambla frijhet 41) vel quibus Bex. juravit: Sltt — Kirkiom,

Klärkom och Cloström, Riddarom

och Svenom och hvars thera

hiononi Gotzom

off"

alt

gammalt Frälse, frijheet och Privilegia

hälda

42).

Sed

Begem his verbis obstringere ad omnia san-

cienda privilegia, quQtquot

Clericis gratificati sint Papas Be-'

gesque,

in animo

non

fuisse Legislatori, jam eo facile in-

tellexeris., quod verba

istius legis partis, quae jura ecclesiastu

ca proponitr utan

Kominger gifver the jjford Frälse sensu care-

re necesse est, si hujus

immunitatis, lege jam sancitae, arbi- *

38) Caussae regiae

Ecclesiae, jam tempore Erici Kanuti, ita donatse ;

ut delicta, in praediis

monasterii Riseberga commissa, raonastérit

arbitrio traderentur corrigenda

(Wilde I.

c. p.

380), a Johanne

vero per omne Regnum

ei addictae, aliud fuere emolumentum ita

ut Episcopis cederet

jus muletae, ob quaecumque scelera in praediis

ecclesiasticis vel a fatnulis cleri

commissa, pendendse partero,

quam fisco

Regis solverent, aeeipiendi sibique retinendi.

39) Wilde 1. c. p, 415.

40) Hadorph 1. c, p. 326.

41) LLo

Kon. B. Cap.

2.

42) LL» Kon. B, Cap, 4»

12

tri« agere penes Regem non amptius fuisset. Hoc idem fe- nere fas est de exceptione juris, qua legem ^{ratam esse} jussit Christophorus. Quid enirn ea intelligi voluit, si lex adeu

non privilegiis obstetisset, ut potius eadém auctoritate sua

sancivisset P Quid indicarent verba legis: Regem debere alsktx Gudh och the helgha Kirkio och Ratt henna styrkia: Oskaddom

allom

Konung

ⁱ

li kom Ratt-,

Krononna och altz Swerikic

Allnroghn

43)? Neque hane rationem adlegatam reperimus in litteiis*

qutbus Regis non esse bona Glero detrahere anno MCDL1V»

protestati sunt Canonici quidam 44). Praeeepti, q uod e titulo legis» de Ecclesia adtulimus, hane prseeipue meu¬

tern esse: ne onus nimium in pracdia rusticorum ab ecr clesiae inclinaretur, nulli negamus; ät Regi jus, etsi obir ter, datum esse, agros, modum dictum excedentes, immm

nes vel vectigales pro re nata habendi, nobis pro certe est persvasum. At haec ipsa licentia, si ita i titeliigit ur, ut

ea Regi omnino arbilrium factum sit omnia ecclesiat piaedia

immunia faciendi tamque late patemia privilegia, quam qu»

hoc tempore data sunt, ordini cltrieo irrogandi, dictu specio>

»ior _quam verior es-t, -cumque prudemia, qua, ne tributi*

ifnmodicis conficerentur ordines populi inferiores, cavit lex*

minime congruit. Privilegia igitur, quae in titulo Legis de Rege dicunrur, esse credirnu-s, vel aliis legis löcis proposita;

ex. gr. exceptionem fori, qua in omnes et singulos derlei or-

dinis, präster Episcopos, criminis reos cujuscumque, "vei de criminibus rtonrullis jus dicere nemtni, nisi Glerico, compe- tiU, itnmunitatem lege 6ancitam, cetera; vel alia nonnulla,

quae ad leges, quibus Ordo Clericus insfiuc'us _esc, pertinue-

riint. Hase sententia si vera est, facile etiam infelligimus,

quare privilegia seorsirn sancita sint; quoniam hse lege«,, ad disciplinära tantuin, qua sacerdotes regebantur, periinentes»

43) Kon. B. Cap. 4. 44) Wilde 1. c. p, 442.

i3

nulla pars legis

communis fuerunt. Neque

vero ea

ipsa

prt-

vilegia, quas lege

continentur,

Regem,

honoris

caussa

huic

ordini habiti, separatim sancivisse rniremur, quamvis securi-

tati satis consultum videatur sanctione legis communi. Hac

sententia proposita de ratione, qua verba tituli legis de Rege intelligere fas est, ut

inter

ea ceteraque

legis efFata

conve.

niat, non tarnen contendirnus ea sie semper intellecta esse, neque negainus ea,

progrediente

tempore, usurpata esse

ad

excusandam audaciam, qua de jure suo cedere ceteros cives eoegerint Clerici. Neque hoc, ad immunitatem tuendam»

opus fuit. Privilegio, quo omnia praedia Ecclesiastica

im-

munia fuere, nullum tutius Ordini Clerico datum. Anti«

•quitate, animi vigore Regis, Clero omnium forsitan

maxime

faventis, religione, sacrosanetum

fuit, Regesque posteriores,

donis gratuitis, quse

iis Clerus dubiis in rebus obtulit,

con-

tentos_, l?gis obli

vio denique cepit.

Alia est controversia, ^eo etiam digna, ad quam animnrrt

adtendas, quod non> nisi finem versus

hujus temporis,

a

Re¬

ge et Optimaiibus,

quod petierunt, obiinuerunt Clerici. Irl

lege enumerantur res, de

quibus jus dicere Episcopos fit

duxerunt: matrimonia ^cum impedimentis eorum, adulteria omniaque crimina vel

exeommunicationi obnoxia

4$),

in Sacerdotem quemdam collata

46). Alias

sunt, de

quibus

quasreret

Nenida, cujus alteram partem ordinis Clerici esset

eligerq 47). Has omnes,

Clero lege datas, de quibus litem

cum eo faciendi nulla fuit occasio, nos morari haud conve¬

nit; ejusdem vero

Titulf legis

est caput,

cujus particulam jarn

adtigunus,

quod

restat vero eo

adeuratiori examlne dfgnura

45) LL. KirkioB. Cap, 15.

46)

LL. KirkioB. Cap.

^{20» 47)} LL- KirkioB. Cap, 2%.

est, quo unum civitati denique adtulit adjumenfutn ad resi- stendum nirniae summa quseque ad se vindicandi libidini ,

qua Ordo Clericus hoc tempore latus est:

Bryter Lekman

möts Klerke,

kärl

thet a

Tinge:

Lekman

ägher the kam

swa- ra,

antingia medh Laghoni elter Lagha

bofntu.

Bryter

Kirkio-

na hion mote andro Folcke eller annat Fokk til thera: Thet

ägher

under

Landzlagh standa,

hwat brutom thet halst är, Swa och an man delir widh Kirkiona om

Jord, ä hwat

Jord thet

halst

är,

Thet

ägher

unaer

Landslagh

standa och under Ko¬

nungs

doom och Laghmans skilu 48).

Alla stadhi ther

Biscoper

wil ey Bondanom rdtt gora,

Thä ägher

Bonde wcildh at

kära

sig

färe sinom Konunge. Alla Jordadelar

oth alla

Jorda ciwär-

kan, hwat the helder wärda Klärke eller Lektnanne, Thet

ägher

iil

Landslagum standa

^4g). Hoc legis praeGeptum nomen tan- tum ad praesidium civium dedisse ne putes, exemplum ha- beas, quod Christophorum, in honorifcus ordini Glerico de.

cernendis alias satis prodigum, novimus legi, a se ipso pro-

jnulgata?, non eo solum obtemperasse, quod ipse de praediis ecclesiasticis jus dixit, verum eo etiam quod, per analogiam Capitis XIII. Tingm.B., jussit praedia, de quibus iitem in.

possessores intulerant Clerici, ad tempus tantum ecclesise red- denda, swo

lenge Gud well

att w't

sälfwe

thet yttermera

fonge

til rätta horth

50).

Begem «altem in eamdem judici sen- tentiam pedibus ivisse adlegant Utters, quibus Johannes Be- nedicti Archiepiscopus prsedium quoddam, ad templum Ca-

thedrale Arosiense ^a procuratore ejus vindicatum, eidem

neseimus _qua lege, addixit

51).

Anno vero MDLXXIII.

abrogatum hoc fere videtur Becessu Calmariensi, cujus Art.

XV. Bex pollicetur: Item sknln

wlj eller nakor Werldsdomare

engen

makt ath hafwa, domo äller rättha Sfwer

nagra

the

saker, 48) Cfr. LL. Tingm.B. Cap. 41. 49) LL. KirkioB. Cap. ao.

50) Liljenwaldh de Tetuplo S:ti Nicolai Stockholmensi p, 5,

i5

ther Kirkiomtc, hennes

Personer, Hion aller Götz dpther then Helghts Kirkes

ratt,

statuta, privilegiet, frijhether och gode gambla sedwdniar

opp a

*> Sr

er:

wtaii rdtthis for Kirkiotines dom

som thz sik bor, och ey

Kirkionties

personer bewara

sig,

mz na- kra Werldzdoma,

ythermer

en som

KirkeLaghen och theras Pri¬

vilegiet utwiser 52]) i

a

Art.

vero

XVI: Och ther (a Räfst- thing) skal hwar Biscop i sith Byscopsdonie

en wara

affthesanie

gode man

dller

een

dller

twa

hans Kirkes Prcelatar, til at doma

Kirkionne aller, hennes Personer nakot til allerfran

dpiher Laghen

52). £>uamvis a lege, Christophoro promulgata, quantum

dis-

senliarit h® conditiones, ad quas, dum primores ordinis Cle-

rici sibi conciliaretRex accessit, nemini non patet, certissi-

mum tarnen est eas jamdudum petita» esse. Triginta annos

ante legem coramunein promulgatam,

Synodus provihcialis*

i Arbogas congregata,

sententiam tulit: de bonis ecclesiasticis

ne¬

mini, nisi sacerdoti, jus dicere licere

53}. Eamdem sententiam

facile credideris ^esse Bullae Gregorii X:I , anno

MCCL5CXIV»

datas, qua conqueritur :

Clericos

etiam

invitos compelli laicorum Judicium subire in cwilibus caussis 54). Principia

autem

juris

Pontificii, quomodo in Patria explicata sint,

si

cognoscere velis, adeas litteras, quibusinjuriam cumRegeanno MCDLIV, expostularunt Canonici quidam

55^): Protestamur, quod nullus

Laicorum,

cujuscumque conditionis, status aut prceeminentice fue-

rit, habeat aut

prcetendat, aliquo modo,

aut

quovis qucesito

co- lore authoritatis aut facultatis, directe

vel

indirecte; tam. in per¬

sonas quam super

juribus

^,

possessionibus, presdiis, proventibits et

bonis_j

urbanis, suburbanis, rusticis et ssrvitutibus, mobilibus et

51) Spegel, Skriftliga Bevis til

KyrckioHistorien. Upsala 1716-

p< 52»

52) Hadorph 1. c. p. 325.

53) Lagerbring 1. c, IV. Cap. 6.

§•

6,

54) Wilde I. c. p. 409. 55) p, 12. Not. 44«

16

bnmobilibus, ecclesiis aut ecclesiasticis personis

jure

pertinentibus,

qucesitis

'atque

adquirendis, judicandi,

statuendi, arrcstandi, ar- bitrandi vet quomodolibit quamcumque, etiam minimam

jurisdictio»

Htm, etiam abusivis consvetudinibus vet damnandis statutii prce- tendendiy occupandi vet usurpandi, vet in casibus in corpore

ju-

ris clausis. Et si in superioribus

quidquam

proetensum aut at¬

tentatum fuerit, protestamur, ac illud

jure

canonico esse nulluni,

irritum et inane, tales contra/acientes • - fm ipso facto

censuris majoribus* implicatos. At non tantum petitse, verum et, quam vis re forsan magis quam nomine, Clero donaiae jamdiu fuere privilegiis ^, quibus Magnus Ladulås Bullam Gr«»

gorii X, supra eitatam, auctoritate sua firmavit 56}, Rege»

auiem cevi posterioris omnia, ordini Clericoa

Papa 57),

vel,

ut vetba alias tunt, ab Ecclesia Romano

5b)»

attributa sanci-

verunt. ^. Si _{enim neque} his cogitur, jus de rebus, quascom- modulis suis Clerus putavit pendendas, dicendum ei manda¬

tum esse, hoc tarnen certissime efficitur, vi juri Canonico ampliore addita legeque communi ei locum pedetentim dante, tricis impeditam Jurisdictionen! fore, unde, nisij ^omnem

inter Clericos Laicosque jurisdictionem sortitus fuerit Cle¬

rus, expediri non potuerit. At nomen etiam magni est jmomenti. Quamdiu enim titulus Jjegis, qui in foro com- muhi cum Laicis litigare Clerum jussit, nraeceptis, qu*

in dubium vocare difficilius fuerit, haud exauctoratus tit, ejusmodl lites e "damnandis staturis" saepius sine dubio diju-

dicatae sunt; ideoque unurn privilegium, in Recessu Calma»

xiensi irnpetratum, reliquis majoris ducimus momenti, quip-

56) Wilde !. ^{c. p. 409.}

57) Litterae Christophori datae die exaltationis crocis 1441.

58) Christierns första försäkring til Sweriges Rikes Ständer dat. fe- ria 6 prius Dom. Laetare _1457. Hadorph 1. c. p. 194. Cftri-

stierns andra För&krifning dat. Dom. Judica 1457, Hadorph 1. 6.

p. 196.

pe quod ea rata fecerit, quamvis neque ita legi' cömmunt omnis vis sit adernta

59).

Hoe ^vero contingere vix potuitj msi, hac de re dum diutius disceptatu-m sit imer Glericos Raicosque, fr-is induratus sit animus ad omnium pro lege

fuenda periculum faciendum, At turbas ipsse, lvoc modo mo.

tx, Glero satis utiles fuissent nisi _tetnpusjam venisset, quum vira illius frangeret immortaIis Patriae Pater et Riberator.

Clerks aulem, etiamsi omnem hanc jurisdictionem con*

secutus, in re sua vi* adquievissef, quamdiu ^. patuit via,

qua Ordinis Glerici partem potissirnam sibi subjicere in po- testate fuit Regis, auctoritas nempe, quam, jure populi ^veta-

sto per Wilhelrnum Sabinensem antiquata, in electione E*' piscoporum, consvetudine Re* retinuit. Hanc adfatim fix-

mare videtur testimonium, a VI. Episcopis horum regnorum dictum, cujus fidem, etsi testibus ipsis detrectatam, hauet contemnendam credimusa tempore, cujus contrarii immoriam

non habemis, hcz'c eonsveüide fuerat diutius observata, ut, va9 cantibus quotiescvmque

dictorum

regnorum

(Scandinaviiv) Metropo•

litanis et aiiis Catkedralibits ecclesiis,

Reges, qni

pro tempore fuerant, aut

consulebantur de] Electionibus

faciendis, aut ad mi¬

nus per

humiles requirebantur instantiar,

nt

f'actis jam electioni¬

bus consentirent

fro).

Hase consvetudo, cujus mentionem ^eo polissimum faeimus, quod

Regi,

quum auetoritati, nulla lege

fvrmatae, renuntiaret, ne pravocationern quidem ad Papam dederunt, a commodis Cleri nimis aliena fuit, quin ei om- nino exstingvendae operam, prima quoquetempore, navarent.

C

59) Fant, de Meritis Jacobi Ulpbonis, in Appendice.

60) Biskoparnas i Skara, StrengnSs oc-h Wåxio Protest dat. ^Fa-

stena d. ₄ Aug. 1433, Hadorph 1. c. p*. 7*. efr. Acta Spegel

!♦ c, p. 32—44,

i8

Johannes II. igitur, cujus Pater septem .ante annos huic ^pe-

titioni adnuerat 6l), in eo ipso temporis moment«, quo ari-

stoc.ratiam ecclesiasticam et civilem aliis omnibus inunivit,

promlsit:

Item wiliom

wij och

ey

aller schola tilstddhia

nakrom

androm, oppa wara imgna,

hyndra dller

bewara ose mz nakor

Byscopis dller

andra Prcelaias IVall, Jnnanlandz dller Utanlandz,

tnz

scrifwelse dller

^. budh til Rom, aller fiakon

intrdnghia

til

Kirkionnes

Ingeldh,

i ncigre mattha Kirkionnes

rdth

och

frijheeth forkrdnkitht

wtan hwar Kirkia och Closther blifiva i sijth fri•

wall. Ware thz och _swa, ath nakor

Brrjf

aller

Privilegia ther

oppa

dru

inpetrerade

dller

inpetrerath worde, skuhi ingen makt hafita och

,eij brukas dpther ihenne dagh 62); togh

undantagne

then geldh, som wij och Kronan hafua

jus Patronatus

til 63).

Sic ultimum fere, quod ordinem Gler icu m cum republica con-

junxit, modo, quo satis conspicuus est finis, _quem sibi po- suerant ordinis Principes, vinculum ..solutum est- Regi, cui

qe supplici quidem Papam adire amplius licuit, timorem _pe-

ctoie alto condere tantum reliquerunt, quum ei Populoque

infestissimi Episcopi essent electi. Caussa.m vero timoris fuisse dubitare uon possumus, si in ^memoriam xevocamus vires ordinis, ils solis subjecti, quibus suffulti, Episcopi

in partem vocati sunt imperii, ceteris Optimatibus habiti;

quod quum tractandi nobis copia fuerit, jura ^, Episcopis p>ro-

pria inquirere e re erit proposita.

<$i) Konung Christierns Försäkring til the Swenske dat. Fredagen

näst elfter Rartholomaei dagh 1476. Jladorph J. c. p. 296.

Art. 19.

62) Quae verba inprimis xespicere putamus inunus Archiepiscopi Ki- drosiensjs, quem eligendi facultatem Christiano i:mo, ejusmodj,

quse in tra&atu dicuntur, ijtteris concesserant Episcopi Nobiles-

que quidam Norvegi. Pvitfeld J. c. p. 853.

63) Hadorph 1. c. p. 321.

"

. ••••..

PR&ROGATIVARUM _r

^

LEGE MAJORUM, QUAS, TEMPORE UNIONISCALMARJENSIS,

AD SE VIM DI CARUNT OR DINES P.QF.ULl SVECANI POTIORES, EXPOSITIO

MAG,

ER ICC

HISTORU REGG, OI ACADEMT® S REG. SOCIET. SCIENT.

1SEC NON SOCIET. SCIE