DISSERTATIO GRADUALIS,

l-ån

Qb-

D. D.

DISSERTATIO GRADUALIS,

DE

DIFFERENTIA INTER DECORUM NATU¬

RALE & AR BIT RA¬

RILM,

QUAM,

CONSENS. AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH,

IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI,

SUB PRiESIDIO

VIRI AMPLISSIMI Atque CELEBERRIMI

DN MAG LAURENTII

DAHLMAN,

Moral,

et

Polit. PROFESS. Reg. et Ord.

PUBLICO EXAMINI MODESTE SUBJICIT

STIPENDIARIUS REGIUS

LAURENTIUS AMNELL,

SUDERMANNUS.

IN AUDITORIO CAROL. MAJ. Die xx. Decemb.

Anni MDCCLX.

H. A. M. S.

STRENGNESI/E; IinprefT. a Laur. Arv. Collin.

prae brutis animantibus, in fuperiori

ftignitatis gradu, a Summo omnium rerum Arbitro, eile pofitum, cuique latiftime patet.

Qui gradus optime dignpfcitur, fi hominem

cum

aqjmantibus ceteris comparando oftende-

■'

rimus, quae fint urrorumque facultates. In

utrisque apparet, inter aliä, ufius fenfuum externorum, in quo

hominem femper excellere, dicere non audemus, cum effe&us

corum in animantibus reliquis fiepe fit, quam in homine, illu-

ftrior. Sic narium fiagacitate homo cedit-^anibus, oculorum acie

aquilis lyncibusque, viribus leoni, elephanti oc aliis. In ipfa ve-

ro

ratione fita eft illa germana, quam indagamus, excellentia;

htec eft, inquam, quae animantibus deeft ceteris, nobis vero propria, ut loquitur QUINTILIANUS : adeo naturalis cß homini

ratio, ut, ficut aves ad volandum^ equi ad curfum ^, adJavitiam fer& gi-

gnuntur ; ita homini propria cß agitatio mcntis atquc folcrtia (a).. Et

hoc eft hominem inter & feras difcrimen: praeditae fiunt illae fien-

fibus, pollent viribus, gaudent velocitate j fed mentis acumine

doftituuntur. Qiium igitur illae., ratipnis pariter ac orationis

expertes, caecum fienfuum fequantur irppetum ; hominis eft, illo

non duci

j

fed in omni vita a&ioneque iliud féqui lumen, _fubmi- quod

\

es) ₃ ca

filbminiftrat intelle<ftus. Homo iraque folus, mente ac inte1ll-

gentiaa _{que in a£ffonibus} Deo dotatus, _{externis quid} fibi conveniar perfpicejre _valet, quid-

cum prsecipue deceat. JDecorum hocce appellari fölet: quod vulgo in naturale Sc arbitrarium dividitur, cujus differentiam dum perpendere conamur, Te, L.B. _rogatum venimus, (a) Lib, velisconatus noftros inmeliorem II, Cap. Ir de Inft. Orac. accipere partein.

.' § "• T

_.

. ,

Quo felicjori greftu in rei ipfius, de qua agere conftituimus, procedere queamustra&atione; primum perfpiciendum e re elfe

duximus, in _quo dccorum differat

a

juflo & honeßo. Juflum id di- eimus, _quod fit fecundum jus perfeftum alterius, qu'ando nihil

contra idem committitur, nec quicquam, quod ftante eodem fieri debet quamobrem a&iones _omittitur (a). ejus Jufte externe vivere faltem lex cuilibet cum lege homini convenire injungit, de-

bent. Ad hane obfervandam perfe&e fumus obligati, itaut, ad- juftitiae cepta cum debita hominis implenda, natura per cceperunt, judicem cogi «Sc illa queamus. durante, immutabi- Jufti pra>

lia _ge quoque praecipitur perfiftunt. ; fed internam ^Ad honeftum requirit quod obedientiam, attinet, illud qua etjam ex obli- le¬

gatione, licet imperfe&a, honefti officia fponte explemus; ex-

pletio _ergo obligationis honefti noftras relinquitur confcientiae _; transgremo vero ipfius ^a pcenis civilibus maxima ex parte eft im- munis, _tur,

_a

_noftro I:mo quod ad Divinis tarnen illud coercetur. prseftandunvnon perfekte Dccorum vero obligemur; hinc dignofci- fed faepe pendet arbitrio. II:do mutabilitati eft fubje£him

^>

&, magnam partem, _pro diverfa hominis conditione Sc ftatu,

pro tempore Sc loco, mirum in modum variat. lll.tio _confue- tudinem in plurimis pro regula agnofcit. IV:to a&iones _prae-

cipue inter Decorum externas, naturale Sc quidem indifferentes Sc*bonefium parum dirigit. admodum Fatemur effe difcrimi- tarnen

nis

j

quare etjam ipfe TULLIUS: Dccori vis c fl ^ca > ut ab honefto non

A Z '

qucat

queatfeparari, nam quod de c et, honeflum efl ^{^} & quod honefl um c fl

decet (b). Videtur itaque decorum ita referri ad honeftum,

vclur proprium ad effentiam, quam non conftituit, fed ipfam

conftitutam necelfario confequitur, ut divifibilitas extenlionem.

(a) Wolf, Pful, praft. §,240 (b) Oif,üb.I. Cap, XXVII.

^{~ f}

§. III.

Hifce praemifiis, quivis facile perfpicit, quid heic loci ^per

Decorum intelligamus ^; nempe, quod agens liberum decet (a),

hoc eft, quod in moribus,'opinionibus% geftibus, di&is & faftis,

hominis cujuscunque dignirati, loco ac tempori convenienter

fieri fölet. Sed hoc duobus nititur principiis j nam aut ratio de-

cori petitur ab iis, quas homini per naturam infunt, vel vi legis

naturalis inefie debent,vel ^a ftatu ejus externo demonftraripoteft,

cur

hoc potius velie debeat, quam aliud; aut opinionem homi-

num pro principio agnofcit; fl prius, Decorum dicitur naturale,

Ii pofterius arbitrarium vocatur.

(a) Wolf, Pbil. praft, 194,

§■ iv.

Ex allatis patet decorum naturale ab arbitrario differre ratiorte

principii; quatenus illud in convenientia quadam cum natura ho¬

minis confiftit. Hsec autem cum ita comparata fit, 11t, absque

aliorum auxilio, in hac vita homo felix efle nequeat, lege natu-

rali non tantum ad amorem erga alios, verum erjam ad eundem,

decenti modo libi ab aliis procurandum, obligatur; quod huma-

nitate Sc comitate externa fieri poteft. Neminem autem effe cre-

diderim, qui dubitet, quin illud, quod in moribus Decorum habe¬

tur, fupponat regulam, ad quam a&iones noftras externas, fi

decorae reputentur, componere teneamur \ illamque certum no-

bis fubminiftrare ordinem, qui in decoro obfervando fit atten-

dendus. Hic ordo quatenus in ipfo jure naturae Sc in convenien¬

tia cum ipfa hominis ^natura fundatur, eatenus inde onus morum _©rna-

^)5C^

ornatus ac decus, uno vocabulo Decorum nuncupatur naturale:

quatenus vero inconftans 6c variabilis hominum opinio hunc in-

troduxit ordinem, exiftens inde morum ornamentum Decorum appellatur arbitrariim. Duee igitur, morum refpeelu, ordinis

funt fpecies, normam decore vivendi conftituentes : altera a no- ftris non derivanda opinionibus, altera ab hominum confuetudi-

ne

ipforumque nutu pendens. Utraque a&iones noftras externas*

ftatui, conditioni dignitatisque gradui 6c noftro 6c aliorum, cum quibus vivimus,accommodandas efie, nili aliorum exponi velimus

ludibrio, monet ac prxpipit. Ex his jam breviter deordinedi-

fputatis fluitunitatem feu convenientiam,ubi nihil fibi contrarium

vel repngnans admittitur, efie, quse in moribus verum efficiat

decus. Illa enim Vera eft in omni pulcritudinis genere forma,

teftante AUGUSTINO : Omnis pulcritudinis forma unitas eft (a).

Duplici in ftatu confiderari potefthomo, vel tanquam folus, vel

in focietate conftitutus; in utroque ftatu a£Iionum decentia, hac

unitate nixa, ei obfervanda eft. Hic ^tarnen indicafle juvat, quan-

do hominem ut folum confiderari poffe dicimus, eum extra o-

mnem focietatem pofitum elfe non contendimus; nam ubicunque

terrarum verfamur, femper cum Deo 6c nobismetipfis vivimus.

Et fic Dominum, cujus beneplacito fatisfaciendum eft, habemus.

In proprio quoque, utdicitur, gremio, imaginationem imperio-

fam, fenfus contra rationem rebelles, defiderium inordinatum

pallionesque turbulentas, fovemus. Hane confufam multitudi-

nem in officio continere atque in certum redigere tenemur ordi¬

nem, quem ratio commendat animae, anima ut legem recipit, il-

lamque cum corpore communicat, cui corpus fine murmuratione

faltim obedire necefliim habet. Facultatibus hifce 6c propenfio-

nibus hominis fic invicem difpofitis, decens 6c pulcra admodum

inde oritur harmonia, quae a£lionibus noftris ^verum addit decus,

veramqne, fub imperio Rationis Summae 6c i^Eternse, quae Una

•ft, producit unitatem 6c convenientiam.

(a) Epift, XVIII. £

A3 §

$)6(S ^•

•

/ •

v . „ /

/ ^

_^

§. V.

In focietatem jam fequamur hominem ; ibi etiam reperie-

mus unitatem commemoratam effe, qaae decus Sc pulcritudinerrf

moribus ejus conciliabit; nam fi fcrmones hominis ab iplius cogi-

tatis non deflexerinr, ii ratio vivendi certis regulis, nae iterum fenfni refpondeant communis fi denique reliqui ej^s mores ftatui,

conditioni nafcendi, aetati Sc dignitatis gradui, qqem quisque in

civitate obtinet, congruentes fuerint, ejusmodi certe hominem magni faciunt omnes, omnia iplius di&a Sc fa<fta ^maxime placent, placent quia conveniunt Sc inrer ipfa gratus repcritur concentus, quare etjam decora funt. Contra ea autem

_,

quantumne con- temtum llbi attrahunt illi,quorum vitam&a£tiönes in pugna quaft

invicem conftitutas animadvertimus ? defpe£tum fane afpe£tus ejusmodi hominis nudus, _quocunque loco Sc ftatu poiitus fit, pa¬

rit maximum. Quando fcilicet videmus clericum agere perfonam militis; militem politici; politicum ruftici; rufticum aulici; Sc fenem illius, qui vulgo petit maltre vocatur, quis, quaefo, rifum tenebit? Et quid mirum, quod tales derideantur ?

unum

namque Jiominem quaerimus, Sc duos quaii invenimus homines, nimium

a fe invicem, fub ^una eademque _figura, difcrepantes, quod ^non poteft non naturali plane repugnare decoro; unde HORATIUS;

Ludere par impar, equitarc in arundine longa,

Si quem deleclat barbatum: ^{amentia v er} fet (a).

Omnes praeterea a&iones noftrse, lege ^naturali praece- ptae vel permiflk, funt decorae, quia hominem decent. Un¬

de fluit, quodWOLFIUS obfervayit,unam eandemque a&ionern

dici poffe bonam, debitam, licitam, honeftam _atque decoram ; fed diverfo refpe£lu. Nimirum bona eft a£io, quatenus tendit ad hominis ejusque flatus perfectionem; debita, quatenus ad ean- dem obligamur; licita,quatenus ad ^eam comihittendam nobis jus eft; honefta,quatenus per eam obligationi naturali fatisfacere vo-

lumus; decora denique, quatenus eadem nos decet (b). Quoniam yulgo diverft hi refpectus debita follicitudine ^a fe invicem haud

.

'• fepa-

feparantur; non eft quod miremur, confufas hinc de dccoro fae- pius formari notiones, quce a veritate interdum longe aberrant.

(a) Horat.SatyrJib.il. V.348&249- (b) Wolf.Phil. pradV, §. 197.

§. VI.

Explicatis jam obiter, pro ingeniimodulo, ^quae ad Dccorimt

naturale pertinere vifa funt, reftat ad illud, quod arbitr avium vo-

catur, breviter luftrandum, nos accingamus. Dccorum arbitrarium

a

natural! ipfo differre principio, dum illud non nid ex hominum

opinione pro tali haberi, fupra §.III. Sc IV. indicavimus. Quem-

admodum itaque opinio hominum varia & inconftans eft, ita qua- rundam gentium moribus pulcrum exiftimatur, a quo alite prorfus

'

abhorrent. Haec vero diverfa de decoro opinio ^örtum imprimis

debet confuetudinibus & exemplis fuperiorum ac majorum, quae

nos Iibi magis quam ulla lex devinclos faepiffime tenere folent.

Verum enimvero, _qutecunque demum de decoro aliorum nobis

mens

fit, regionis tarnen, in qua vivimus, nosmet attemperare re-

cepto convenit ufui. Secundum commune illud proverbium: Si

vixeris Roma, Romatio vivito mor c.

Quamvis itaque tam åpud diverfas gentes quam in una eadem-

que civitate hominum de decoro variet opinio, utrobique tarnen

illud etjam reperitur, quod convenientia quadam §. IV, & V. niti-

tur; Sc apud plurimos, quorum guftus omnino non corruptus fit,

vel nimis rudis non fuerit, decorum exiftimatur. Sic ^nemo ferc

eft, qui ^non fateatur, quod loci, ubi verfemur, fempermeminifle

oporteat; quamobrem aliter in templo, aliterdomi, in foro ali-

ter nos gerimus. Porro in a£lionibus noftris temporis rationem

habendam elfe, nemo negaverit; fic no£tu quempiam, falutandi

gratia, adire, indecorum cenfetur. Perfonarum denique cum

quibus verfamur, plerumque habemus refpeftum3 cum fuperio-

ribus enim, tequalibus Sc inferioribus nobis vivendum eft. Supe¬

riorum proinde gratiam, sequalium amicitiam 3 inferiorum amo-

rem Sc benevolentiam promereri annitimur 3 hinc fl fuperiores _reve-

reverentia, sequales .moderatione, inferiores comitate exci- pianms, haud difficulter gratiam apud alios, cujuscunque ^fortis fint, inimus.

.

m

A£tus externi, e quibus Dccorum elucet, varii funt; prsecipue

tarnen fermone, geftibus & veftitu proditur. Cum fuperioribus

fermonem habituris _pauca loqui decentiae convenire judicatur;

verba fint tenia

^ac

fedata, non clamofa, qualia agricolarum ; nec adeo preffa, ^ut ad ^aures ejus, cum quo loquimur, haud faciie per- vcniant. Loquentibus iliis, ^eorum abrumpere, aliumque, a prse- fenti negotio longe remotum

,

non decet incipere fermonem.

Vana, ineptias atque jocofa fermoni fuo in eorum adfpergere proefentia, ut etjam proprias fuorumque praedicare laudes, minus

decorum habetur. Cum paribus liberius alternatimque verba funt facienda, ne nimio filentio ab altero quaedam expifcari velie videa¬

mur

; aliis tarnen non omnem eripiamus loquendi occafionem,

cum

hoc animum,vana opinione de propriaperfe£Uone repletum,

indicet. Si

cum

inferioribus fermones feruntur, blande & fine ^o-

mni arrogantia ac fafiu id fiat oportet- Quod geftus attinet, ejus-

modi, qui ludibrio aliorum hominem exponere folent, omni fugi-

endi fiint ftudio. Ut homo ab homine, ftatu, dignitate, fortuna

atque aetatediffertj ita etjam idemami£tus non omnibus convenit.

Certus quidem veftitui ^non praefcribi potefi: modus, in genere ta¬

rnen monendtim, fit veftitus elegans, receptis modulis, conditio- ni, aetati corporique conveniens. Reliquaad hos aclus externas

fpe&antia, ab experientia & commercio cum aliis hominibusj praefertim elegantioribus, melius, quam praeceptis, liaurienda

efie exifiimamus. Sed manum de tabula.

SOLI DEO GLORIA.