,γ
Q. F. F. Q.
speclmen academicum,
De
OFFICIIS HOMINIS
circa
SANITATEM CORPORIS
conservandam ,
Q_U O D,
COΝSENSU AMPLISS. FACULT. PHILOSOPH.
IN REGIA ACADEMIA UPSALIENSI, MODERANTE
VIRO CELEBERRIMO,
MAG LA UREN TIO DAHLMAN,
moral, et polit. profess. reg.'etord.
AMPL. FAC. PHIL. DECANO h. t. MAX. SPECT.
PUBLICE)EXAMINI MODESTE SUBJICtT
JOHANNES CHRISTIERNIN Nie. Fil.
IVESI MANN US,
in au dit. carol. maj. ad diem vi, juni!
α ν ν σ μ d c g L.
Η. Α. Μ. S.
& F. F. Q. S.
§· I.
Om o cß ens, conßans anima ra·
timali ξ$ corpore organico, ar- Bifftmo Cammerei o fett vinculo
inter fe unitis.
SCHOL,
Summas atque infinitas
Creatoris Optimi perfe&iones,
fi ulla unquam in re perfpicere & venerari licet,
vel in homine, animalrum omnium principe, ve*
fligia earum evidentiffima reliquit* Unusqtiisque
enim ad ieipium a£tionesque fuas debite atten-
dens, facile deprehendk,exiftere in fe ens aliquod,
fui rerumque extcrnarum fibi confcium, cui no~
men anima eft, quae cum facultate, nexum feu dependentias rerum diftin&e cognofeendi, gandeat,
rationaiis efi & dicirar. Praeter hoc autem ens,
quod ßmpfex Sc omnis materiae expers eil, etiam
alio quopiam, fed in fentus incurrente, adeoque
materiali, fe conilarc,organicis cömpofitum parti¬
bus
®J3> ) o ( <$*£ % hus, invenit, quod ideo Corpus dici fvevit Orga«
nicum. Hasduae, nec plures nec pauciores par¬
tes, indmo atque ar&iffimo vinculo conjun£fcas,es-
leritiam hominis ita componunt atque abfolvunt ,
nt una earum fublata, eilentia quoque totius tolla-
tur & ceileL Däri vero intor animam & corpus commercium ar£bidlmum, quotidiana & indubiau-
nitis cujusque experientia extra omnem dubitatio-
nis aleam, ponit. Sic e. g, experimur in dies fin- gulos, mutadone in organo quodam corporis no-
firi fenforio fa&a, confeftim in anima oriri perce-
ptionem ,mutationi huic conformem, id quod, pras-
ter alia innumera, commercium corporis cum a-
rjima, haud obfcure indicat. Actionum autem
ammas in partes corporis efFeQ:us,quemadmoduni
tempore adfeöruum fieri fölet, commercium anim^e
cum corpore iads fuperque probat atque evincic.
Et quandoquidem omnes mutationes, quas per
experiendam apud homines deprehendimus, ge- neratim loquendo, funt vel motus, vel repraeien- tationes, vel adpetitus Sc averiätiones, vel denl-
que conienfus Sc harmonia mutationum animx
cum motibus corporis; hasc vero ömnia, ex ani¬
ma rationali 8z corpore organico, ar£tiifime uni- tis, explicari & iptelligi poilunt, patet eos, qui plures partes hominis eifentiales fingunt, eflenda-
lia ejus präster neceflitatem mulciplicare., PraeteV—
{'ea dealiftis non hujus congredi, eft loci, quemadmodum vel cum material neque iftis, vel de mo¬
do, quo commercium inter has fubflantias fiat
A 2 CX"
: ί ) o ( £j&
explicandumque iic, in prüfend erlmus ίοϊΐί-
.
citL
§. IL
Sani t as Corporis efl flatus eins, quo fmgul £ par¬
tes , munevibus fuis f ungendis, apta funt. Huic op°
ponitur Mor bus, Qui in fanitatis ahfentia confiflit, feu, qitod eodem reciäit, ^ flatus corporis, quo una ve£
■
ρ lur es corporis partes, öd juncliones fluas obeundas, in·
epttz fitnt.
SCHOLIÖKf.
Ex Anatomia , feie η tia illa ίση ge ntiiiffima 7
fatis fuperque conffot, artificiq^iffimam i 11 am ma- ehinam, corpus humanuni loquor, ex duabus, iis-
que generalioribus partibus r firmis nenrpe & fleb
dis, conftatam eße, quae denuo ex variis multis-
que altis minoribus componuntur. Eadem etiam
duce fcientia novimus, tam partes corporis ,
quam partium partes, fuos ufiis, iiiaquc mune-
ra, quibus deiiinantur, cujusque gratia flxu&urarre
corporis noitri ingredkintur, per naturam fuam
atque eßentiam habere, ita quidem, ut y qua! ea¬
dem fpecie funt, funäianibus gaudeant iimilibus,
partes aucem corporis a fe invicem diver fa:, dl«
verfis quoque; muoeribus fnngantur. Sie e. g.
munus ventricult eft concocbo ac digeflro cibL
Bentes vero , ut organa ejosdem fpeeiei funt, ita
cadem omnibus ef! funfbo, ad eibnm feil, man-
dendum .extenuandumque» Ica etiam pedes ad ambulandura, oculi ad videndum, manus ad pre- hendendum , aures ad audiendum , deftinatie funt,
Λν "/v}. natir-
) o c Qüu» 'S iiaturalemque aptitudinem habent. Quamdiu sü-
tem fingulae corporis partes., & partium: partes,
muneribus furs rite funguntur, 8z iungi quéunt, tamdiii quoque totum- corpus , & finguiaj partes?
valent, år fanas funt. Adeo ut .ianicas, 8z de tota corpore, 8z de iinguHs ejus partibus, diverio ta¬
rnen refpeffu, pnedicetur« Ita oeulus, qua Orga¬
num fenfön um, dieitur fantis, quamdiu fingulä?
ejus partes aptse funt ad vifionem, cujus.gratia eil adornatus. Idem fantis dieitur, qua pars corporis viventis, dum omnes ipiius partes ka eondttutae funt, ut ad coniervationem totius oculi ten dant.
Ad multiplicera bunc refpeftum, probe animus ad-
verténdus eft, ne in difficultatibus maxim is, circa
notionem fanitatis dfilin&am åt adaequatara adqur- rendam, meidamus. Status autem corporis· fanb
tati oppofitus, Morbus adpeilari foiet. Altem-
ter tantum ex bis, in corpore animali omni, locurri
iimul 8z femel in venire ρ o teil, Aut enim fingulae corporis partes ad munera fua obeunda aptae furit,
aut non (per prin. exchif med.); Quoniam autem fanitas totius corporis, ex fanitate vel apdCLidins fingularum partium, ad munera fba obeunda, nie- tienda eil, partes vero corporis funt tarn floidae y
quam tirmae, nemo non faede Ineelligir, ad fanita-
tem totius corporis requiri, ut partes ejus, non mi¬
nus fiuidae, quam firmie, re&e feie habe an t, k e.·
ad ufus, quibus deflinat# funt,. aptac.p.ermarjjéa.iat·
Obfervandum etjam eft, definitionem fanitatis, fu- praallatam, nominalem tantum eflej interim tarnen
fco-
}oc tax#
fcopo noflro fufficit, cum omnia, quae fanitati com·
petunt, optime inde erui atque deduci queant.
/. Iii.
Confervaiio fanitatis dependet, vel a ftruclura conformatione partium corporis, vel ab exißentia
conjewatione mediorum, vel denique a fanitati con- vetiienti mediorum ex'tßentium uju.
Dem. Corpus humanuni variis conftat parti¬
bus feu organis, quorum fingulis fuae func fun-
£tiones, quibus per ipfam fuam naturam atque eßentiam deftinantur (jf. II. Schol.) Si vero eflcncia
five ftrufctura organi cujusdam corporis rite con- ftitutaac conformata non fit, pars illa corporis of¬
ficium fuum rite exiequi minime valet, ideoquead
munus fuum obeundum, eil aut redditur, inepta, κ ,
qualis enim caufia, talis quoque efieöus. Apticu-
do itaque partium ad fun&iones fuas obeundas, ex ftru&ura & conformatione earundem dependet.
Haec vero ipfa partium aptitudo eil ianitas (jf. IiJ Ergo ex ilrufhira & conformatione partium cor¬
poris ianitas dependet. Quod erat primum.
Dantur prseterea res q u sed am, ad vitam &
ianitatem confervandam adeo abiolute necefiarise,
tit fine illis vita & fanitas naturaliter coniervari ne- queat. Hujus generis funt, aer , cibus & potus, fomnus &c. Qtiotidiana unius ciijnsque experien-
tia hoc adeo eomprobat atque evincit, ut multis id
in prsefenti probare velie, fupervacaneum videa*
tur, Quum itaque haeres, ad vitam & ianitatem
confervandam adeo necefiaria; fint, ut, illis iublatis, «
fanitas
) o ( CSÄS> ?
Ut
fanitas nnllo modo confervari quear, rationem ejus
in iecontinent, adeoque, fi ianitas ut fin is eonfi^
deratnr, iunt media ilbm coniervandi (per def*
med.). Qnicquid autcm rationem fui in allo habet*
ab altero dependere dicitur (per dtfin.it), & ratio-?
nem hane habere nequit, nifi cxiftat illud, a quo
dependet, patet, confervationem fanitatis, ab exi-
ftentia mediorum dependere. Sed non fufficit ib"
la exiftentia horum mediorum, verum ad fanitatem c.onfervandam necefiarium etiam eft, ut haec fan i ta«
ti conveniant, vel faltem non repugnent; h. e. ut in flatu fuo naturali conferventur. Etenim ejus«
modi fanitatem luam confervandi medium eft e. g.
aer. Si vero aer noxiis & contaminofis particulis
eft inquinatus & repletus, fanitas non poteft non plurimtim inde periclitari, immo hand raro fundi-
tus everti. Ab exiftentia itaque & confervatione
mediorum confervationem fanitatis dependere ma- nifeffum eft. Quod erat fectindum.
Mediorum denique exiftentium ufum,fanirat?
convenientem,pIurimum ad confervationem fanira-
tis facere, in illa medicine parte, qum fytsivq di¬
citur, atque de confervatione fanitatis agit, lueti·
lentiifime evincitur. Ideoque, cum demonftratio immobilis hujus veritatis jufto Iongior fit y propor fitionem hane, tanquam per principia medica pa- riter ac quotidianam experientfam y iatfs manife- ilarn, in pr<elenti, Lemmatis inftar, fumimus. Irc- fra autem y quando ad officia fpecialia pervencum fuerit, nkerius eam probare conabimur. Guq$
erat tertium. Hinc
) ? C &££
Hinc itaque evidentiffimc patet, coniervatiV
fiem fanitaris, vel ex ftrufåura & conformatione partium, vel ab exiftentia & coniérvarione medio-
rum , vel denique ex fanicaci convenienti medio¬
rum ufu, pendere.
SCHOL.
Licet innumene fere iint res, qua* ianitati
nocere eamque laedere poiiunt, mulcos tarnen, per
Jemgum temporis fpatium» a morbis immunes de-
gere, alios autem contra, iniita fua difpoiitions partium, corpus conftitüentium, frequentius atgro-
tare, quin immo ad hoe illudve morborum genus
recipiendum fovendumque, ex debili fua corporis ftru&ura, magis minusvc difponi, experientia i-
pfa, pleno, quod ajunt, loquitur orc. Hominés
enim, pro diveriitate fexus, aetatis, temperamen- ti, climatis, vitatque generis, peculiares & vel uti proprii iubfequuntur morbi, quibus plus minus ve
lunt expofiti- Quid, quod multi etiam dantur mor- bi hereditarii, dve ex hereditaria corporis difpoii-
tione profluentes, qni ulla medicorum arte, aut induflria vix, ac ne vixquidem, penitus eradicari poiiunt. Rationem autem horum morborum, in ipfis partibus corporis, quaerendam efle, quae ita
comparatic funt, ut pro fku&ura; üix diveriitate,
vires caoflarum morbi plus rnintisvq deftruere vel infringere valeant, haud difficile eft intelle&u;
Quod ad res non naturales attinet, ut media iani»
tatis confervandse, a Deo , -Natura? Au&ere, fapientiilime conftitutse atqueordinataeiunt. Quem*
admo*
)o t W aårrrodum autem debitus & firii Dei conveniens harum re rum ufus, iankatem egregie & optime
confervat & promovet; ka earum abtifn nihil effi-
cacius certiufcque, ad fänitatem, etianiii optimamr
Isedendam deftruendamque, vel fingi aut excogi-
tari poteft. Nec dubitändum, quin plurimi & fe-
re gtaviflirni, qui genus human um ubique excru- ciant morbi, ignoti pen itu s manerent, ii in his re¬
bus uiurpandis, modum obfervare, & icirent, &
vellem, in ca uti mur tal es, & non, neicio quo fit-
rore agitati, in quodvis intemperantiie genus rne¬
re η t & turpker fefe immergerent. Veriffimum e-
nim ed, quod communi fertur proverbio: Flures gula, quam gladio periiffe-
Confervatio fanitaiis, qua iifiim iantum medio¬
rum in noftra e(l poteftate.
Dem. Coniervado enrni fan i tat is, vel a com
formatione partium, vel ab exi(lentia & coniérva-
tlonc mediorum, vel denique a rnediorum exiften-
tium legitimo ufudependet (jf. IIL). Partium autem conformationem a natura habernus, coniequenter nullofaeukatum, nec viriurn, autrerumnoftrarum ufu, nec aliorum ope atque auxilio, conformatio¬
nem partium bonam, quae ad coniervationem fa- nitacis tendit, coniequi, aut malam, fen qux ia-
nitatem deftruic, evitare valemus, adeoque natu¬
ralis partium conformatio in noftra non eft poteftate.
Coniervado igitur jianitatis, qua conformationem partlam. in noftra non eft poteftate.
B Quod
φ <8® > ?<f && ?.
Quod ad exirtentiam & coniervationem medio»
rum, a quibus etiam coniervatio fanitatis dependet*
attinet, neque hac ex parte confervatio fanitatis int
noftro pofita eil arbitrio. Etenim in Theologiqt
Naturali evidentitfime ortend itur, Ens Perfe&irtr·
jnnm rationem exirtentfererum omniumin ie con^
tinere, earumque Confervatorem eile, confequen-
ter etiam exirtentia mediorum, ad coniervationem
fanitatis neceflariorum, v. g. aeris, eibi potusque corumque coniervatio, a Deo hujus Univerrt Sta-
iore, unice dependet. Adeoque coniervatio fani¬
tatis hoc refpe&u in noftra poteflate non ert.
Art ratione uius mediorum exirtentium con¬
fervatio ianitatis penes nos ert. Etenim Sapientis-
fimus Creator condendo hominem, iive in ipfa rti- lim creatione, cuilibet corporis membro ac orga- no, ccrtam adrtgnavit funilionem, & talem qui·
dem , qualem coniervationi ejus maxime conveni-
entern & iufficientem prseviderat, cui obeund^, quamdiu aptse manent partes corporis, fanas funt,
ianitasautem fingularum partium, ianitatem totius corporis abiolvit (/. II.) Vi quoque Sapientiae &
honitatis fuas media, eaque infficientifrtma, quibus
hx partes corporis in rtatu fuo fano coniervari pos*
iiint, benigniffime iuppeditavit & ordinavit, ea¬
que fuftentat &confervat. (per experien.) Ratione
etiam hominem ornavit, ut, quas ad vitae ianira«
tisque coniervationem facere vel eandem. lacdere
pofient, cognoiceret & dijudicaret. Haec omnia
fnittra utique aut finc omni ratione iufficienti ho-
ΐηίήί data ht(^uc conceiia efienc, nifi debite fe cotf·
venientcr Ulis uti , & pofiet & deberet. Firmurft
itaque ftat & maner, confervationem fanitatis* qift
ufum mediorum, in noftra efie potcftate.
Cor. Confei vatio ergo fanitatis, dum homl··
fti tribuitur, nihil aliud involvit, quam mediis ad
Vitie fanitatisque confervationem a i)eo datis con- ftitutisqöe fanitati convenienter uti, evicationemqué
eoruntqux fanitati quocunque modö funt adveria.
jf. V.
Valt Dem ut bomo Janitatem fuäm Confercet.
Dem. Finem enim creationis Hujus univerfå
likimum , gloriam Divinam efie, in Theol. Natur.*
Invi&o argumentandi geilere, demonilratur, Vuk
itaque Detis gloriam fuam. Flomines autem in fta-
tu iano, ad virtutis ftudium exercendum, five ad
officia* quae Deo, (ibi ipfi, Μ aliis debent, pra*·
ftanda, adeoque etiam ad gloriam Divinam promo- vendam, apdores omnino effe, quam ianitate a- Vniila, extra omnem dubitationis aleam poiitiim es- fe, confido. Etenim ob ar&iifimum atque infiV
mum illud, quod corpus inter & animam interce-
dit commercium, fjf. L) fierl certe nequit, quin mens, prasflantiifima illa ac fere Divina hominis
pars, aegroto corpore, ip(a quoque, quafi hebeicaé
ac turbetur. Hinc in ftatu argroti fen non fäni >
haud raroiit, ut necmens , nec corpus, operatio*
nibus fuis rite perfungi pofiint, adeoque pec De-
nm re&e colere, nec officia, qüx iibi, & aliis, debent; rite ac commode praeftare valeant miieri
v B a mor-
snortaiesy quemadmoduro. dum corpus fårrum &
venerum ubique dreumferunt: confeqtienter iani-
tas rationem in fe eondnet, cu-r gloria Divina com*
mode promoveri· poilit, adeoq.ue eft medium, fine
quo finis creatronis commöde obdneri nequk, (per
de f. med.) Qui auiem vuk finem, debet etiam vcl-
Je media (per prine. ontok),. & Deus vukgloriam fuam, tanquam finem (per atitea dida.)\ Ergo
etiam debet velie ianitatem hominis, tanquam me¬
dium, fåne quo gforiam fuam rite obtiriere non
poteii Buc quoque acsediü, quod fanitaS', cum
ipfa vka ar&iffirne connexa fåt? adeo ut illa fublata,,
haec falva diu manere nequeat, Cum itaque con-
flet, Deum vitas cdnfervationem feveriffime injun- xiffe, quod ianitatem velit dtibitandum non efh
Cor. Brno fequitur hominem ad ianitatem Ca»
am confervandarn jure Drvino cbligariy adeoque
fanitatis iuae dominum non efie»
§.. VE
Officium in genere, efl aclio, vel aftionis otmi- ßo, quaiemis , ad eam, legi cuidam conformmulam %
fum obligatus«
SCHÖL.
Pro diverfitate obje£forumcirca quas affio-
nes hom in um liberae verfari pofiunt, varia quoque*
& diveria enaicuntur offieiorura genera, Majoris
tarnen claritatis diffin&ionisque grada in tres das*
fes , feu fpecies, a Philofbphis diTpeici fölens Ni-
rnirum in officia erga Deum , erga nos i-pfbs, 8z
erga aiios x quorum media claiEs noftrse eil conir*
A
dera*-
g*# ) o c && η derationis. Sunt autem officia hominis crga fe k pfum, ad quae prseftanda, homo, refpe&u ad fe
ipfum habito, lege natural» eft obligatus. Ex his
aliamentem refpiciunt,. alla corpus, alia denique
ftamm externum. Sanitas vCro quum ffatus cor¬
poris (it (§. IL ), officia quoque cifda illius Con*
fervationcm honiini obiervanda, ad officia erga cor¬
pus pertinere, nemo non intelligjt. Hinc quoque
facili cofligf poteft η ego tio, officia fiominis circa
confervationem ianitatis obiervanda, illa efie, ad
quce praffianda, homo refpe&u ad ianitatem ha¬
bito, natnralfter eft obligatus. Et baec illa funt5
quas levi pcnicillo adtimbrata Tuis B. L. oculis jam fubjicere conftitui. Generaliffimum itaque ho¬
minis circa ianitatem officium, prim um adftruere conabimiir , ex quo poftmodum fpecialia eruerc poftumus officia. Quoniam autem traHatio hxc
practica eft, generaliffima quoque horum officio-
rum motiva, parker ac media & impedimenta tra- dere animiim lnduxi. Diligens^ quisque St perfpi-
cax rerom fcrutator, fpecialia cujusque officii, ex di-
£tis faciie perfpicit atque detegiu
Generaiiffimum itaque hominis circa fanftatem
officium , hoc effi Fac ea, qua ad fanitatem confer-
Mandern conferunt, qm vera eidtm contraria funt, &-
mitte.
Dem. Deus enim, per creationem St confer¬
vationem univerfi, omnium rerum Dominus eil, adeoque fuperior, qui jus habet a£Hones horninum
Mbe-
U é*2> ) O c «a®
libsrasi t pro nio nutu atque arbitrfo , di ri gen di
(per de fl ii. fuper,). Vol u ätas itaqae Divina no·
fira lex eft, (per der.Jeg^. Vult autem Deus ut homo fanitatem fliam confervec ($. V.) h. e. ut ca agac, qux fanitatem confervent, ea vero omic-
tat, qiKE eidem. fraudi fint, & eile pofiint (§. IV,
corr ). Haec itaqiie propofitio. Fac ea, qucs adcm- ßrvationem fiinitatis coufcrunt, 0, qine eidé/ii centrq*
ria junt, omitte, coincidit com voliintate Divina , adeoque noflra lex efl (per ant. dem.). Lex fine dbligatione ne concipi qtiidem poteil (per defcj.
E/go homines9 aStiones fuas, circa fanitatem, libs-
ras, ad hanc legem conformare obligantur. A£Ho
antem vel a&ionis omiffio, quatenus ad eam legi
cuidam conformandam obligamur, eil officium (§.
prascedJ, quod, quatenus plura alia comprehendir, generale dicitur. Ergo generaiiffim.um hominis
circa fanitatem offieium , hac prtapofitioneabiolvi-
tur : Fac ea ,ψΐ£ ad fanitatem c onßrvandam conferunty 0 qu£ eidem contraria junt, omitte.
Cor. I, Hominis ergo obligatio eil fanitatem
fuam confervandi. Sanitas autem tota in hominunt
non eil poteflate ($, V.). Qaoniam vero nemo
obligatur ad ea confequenda, qase in poteflate fiia
non funt (per prin. Phil. Pracl. nn.J ad fanitatem iüam confervandam homo obiigari nequit, nifi quan-..;
tum ea in poteflate ejus eil-
Cor. II. Ergo ne in morbos incidat quisque
eavere debet, &fi hoc accideret, ut ianitas amiffa reflituatur, quantum in poteflate eil,, curare.
Cor.
) o (
. .
Cor. III. Gum Felicitas unius alteri-usve > feli- eitati totius focictatis fubordinari debeat (per priri.
Jurisprud. Social), contra hoc officium minime pec-
care cenfcndi iunt, qui/cum fanitatis fuae difpen- dio, felicitatem falutemque publicam promotum
eunt.
SCHÖL. '
Omnes evitare morbos in hominis poteflatp
non ef?e, ecquis efl qni nefciat? Quicumque ita·
que effiigi nequeunt , bo no & patient i animo iunt
fe re η di. Efficax folatium bona confcientia praj- bet, fi praeter noflram culpam in illojs tncidamu?.
$. vur.
Progredimur jam ad cfficia fpecialia contem- planda, qure ex di£tis quodammodo fluunt. Quo-
niam autem coniervatio fanitatis, tatltum qua u- furn mediorum in noflra eil poteilate (/. IV.); of- ficia quoqtie fpecialia in debito & fanitati conv.e-
nienti mediorum ad illius confervationem ordina*
lorum ufu, confiflere debent: Sex autem horum mediorum ad confervationem fanitatis neceflario-
rum , numerantur genera qua? Res Nonnaturales ad- pellari foient: Ergo in ufu rerum fex nonnatura- liiim
,fanitati corporis convenienti, cfficia circa fä·
nitatem fpecialia, prarcipue confiftunt, De fingu-
lis figillatim agendum eil,
SCHOL.
Kes, quse a MedicorumFiliis Nonnatrrales ad-
pellantur, funt aer, cibus & pbtus, adftflus, mo- tus & quies, fomnus & vigilium excrcta atqne re-
"te a-
m €2® ) o (
tenta. Non naturales autem dicuntur \ noa
quad e rerum naturalium numero eflent exclu- dendae, fed quatenus naturalibus & praeter ni- iuralibus opponuntur. Etenirn fcientias Me-
dicx periti, dum ds rebus tanquam morborum
cauffis loquuntur, in naturales & pneternaturales
cas diftingyere folent. Naturales iimt, qux fani-
tatem ii ve corporis naturalis fhtum confervantj prxternaturalcs vero, quse eandem 1 sed um. Quo-
niaxn autern pcrfpexerunt veteres, präster has res etiam däri alias, quas ad ianitatem confervandam
iaciunt, & eidem quoque noxiae efle poffunt, id-
eoque ut a ceteris eas difHngverent, non naturales adpellarnnt. conf. Volfii Horas Subfec- Marb. 1730.
gr im. iE· ftiv. tit, IV. 7.
$. IX.
Per Äercm intelligimus tenue illud fluidum, qiiod
%)oL· manus, cekriter binc itide metas, refiftit, quod*
que injpramus ξ$ exfpiramus. vid. Dil?. de Aere e*
jusque in Corp. Hum. edeSis ρ, I. UpE hab. fub
Praefidio Nob. D:ni Arch. Regii Nicol&i Ko fen, Au*
£tore jjbrab. Baeck jam Med. Do£fc. Medic, Reg. &
Kegii colieg. Med. Afleilor. Celeber.
/. X-
De aére autem hoc, qui telluris nottra» fu- perficiem ubique ambit, & atmofphsera dicitur,
quatenus ad fanitatem corporis relationen! habet,
obfervamus iso; quod praeter astbeream materiam,
variis eti^m multisque aliis particulis feu efHuviis,
falinis utpote, fulptmreis, terreiiribtis ? aquofis f
■■«a? 3 o ( m relrqiiis, re'fertus 4k. Effluvia enim hxc., ncmfo-
Ism e glabo tcrraquea, Ecd emara.ab aiiimannbus^.
vegetabilibus.& mineraiihus., iive c χ omnibus na-
fcurae reg-nis, magna copia quotidie emittuntur, at*
qAie in aerem atmciphaericuei, tanquam commu¬
ne effiuviorum receptaculum, prqpelluniur., ibi-
vdemque congregantur ßc ad tempus iiiftentantur.
vid. JDifl. citat. 2:dö, quod effiuvia hsec ianitati vel
faveant, vel eandem -laedaat, prout feil, ex rebus
felubribus vel dnfalubribus .emanaverini:, nec non prout vel quieverint., vel liberiori curfu mota
f-uerint. En J exempla, una cum nonnullis aliis in fequentibus adf ereodis, hoc fuper negotio, a Mob*
Dom; Archiat, Regio Carola Lim wo ^ benigniflime
aiobiscum communicata. Marci Antonii milkes,
•arcuiarrrCaffli aperientes/haiffla aura putrida perie-
runt. Toloia urbs Etaliias- JMarbonenfis ad mare me-
dkerraneum, olim morbis quotannis vexabatur, tan¬
dem dilatatis platcis urhis, illa imgulis annis a der-
eoribus purgata, ßc üc Jibero aeris üranfitLi eidem
conceflo, amorbis contagioik Übern evailt. Inco«;
Ee Am&elodami., prope g muris^ ubi omnis gene- ris impuritates congregantur., habitantes, febribus quotannisaffiiguntur· gmo Aerem alias aliasquemu.
tationes Eabere, i. e. nunc calidnra , .nunc frigidiim,
minc humidum eile. Id quod fua quemque expe- riemia facile condocet. 4'to, Quod aer, ii .nimium
fuerit vel caiidus, vel frigides,, aut humidus, fa-
nicati noxse fit. Humores enim corporis, calore ni-
9 mio, exhaurid, laffltudinemque & torporem toti
ΦΡφοπ ioferri, experimur. Rigeicunt membra
β gelid®
fl }o(
gelido frigore, pori confiringuntur> vel penitus occluduntur > unde halituofåe materia exfpirandae
exitus denegatur. Immo hand pauca proftant ex-
empla eorumr qui nimia frigoris vi, vel altqua
membrorum fuorum parte rmitiiati, vel eciam pla¬
ne exilin£li iiint.
/. XI.
Acr bnpurus dicitur, qui effluviis feit particulis
noxiis vefertus eß· Purus contra, qui ab ejusmodi fa-
nitati wxiis partkulis immunis eft. Temperatus vero eft acr y qui in cahre cJ frigore bumiditciteque ju [tam
habet temperaturam. Non temperatus, qui in bis qua*
Mtatibus wdum excedit, A'ér autem Furus & lem·
per ar us die i t urSalubris : Impurus non Temperatur^
Infalubris
f. xir.
Hinc primum hominis circa ianitatem confer-
vandam officium fpeciafe proditt Eligendus eß. acr
Salubrishjalubris contra· fugtendus.
Dem. Quicquid enim ad ianitatem hominis»'
confervandam confert, illud eft faeiendum, quic¬
quid vero eidem repugnat omittendum. (jf. Vil.j Åer autem purus & temperatus ad ianitatem tuen- dam multum om η in o confert, quemadmodum aer contrarius eidem: repugnat* (§. XI. X ) Ergo ad
aerem purum & temperatum eligendum, impurum
vero & non temperatum fiigiendom, iümtis·- obli¬
ga t i. Sed aer purus St temperatus dicitur falubris:
contrarius infalubris (jf. praeeed ) Ergo aer Salu¬
bris eft eligendus; Infalubris fugiendus
Cof,
> o t
Cor. Q loniam ad externas aeris fnjurias ar- eendas conducunt vefHmenta,domicilia,& id genus
alia, manifeChim eil, in hifce ufurpandis, conficien- dis, eligendisque iankatisradonem vel maxime ha¬
ben dam efle, ne iilius legibus vel hni fuo contra- rientur.
jf. XIII.
Al i menia funt res, qu& in Jubflantiam corporis mfiri vert i pofjurit. Alimentwn autem foiidum, dici-
sur Cibus. Flttidum vero Potus adpellatur·
SCHOLiON.
Per peripirationem, vel ii placefc tranfpirntio-
nem infenfibilem, aliasque excretiones, pardculae quiedam ex iubftantia corporis noftri, magna mo"
Je, fingulis fere momends exhalant, quas niii tem-
peftive reiarcirentur atque reftaurarentur, totama- china nofira brevi disjiceretur ac penitus evertere¬
tur. Non autem alius, molem noitram augendi,
partesque e corpore humano amiflas , & in eodem
^vario modo coniumtas, reftituendi, prseter cibi po- tusque fumtionem, datur modus. Hi enim ore iumti atque ventriculo ingefti, in ejusmocji ma·
teriamrefolvuntur, ex qua fingulae partes corporis
noilri augentur, ut ubivis in locum ejus qtiod de- cedit, fuccedat ipfi fimile. Koc namque pa£to a*
limenta in fubdantiam corporis noltri vertuntur,
& tanquam fulturx funt, quibus compages haec fu-
ikntatur. Quemadmodum autem corpus noflrum,
ex dnåbus partibus generalibus, firmis atque flui¬
des conftat, ita unicuique etiam manifeftum eft., ad
C a iflud
) ö (
illudfußentnndum, alim en to non minus-folido; quam*
ßuido opus eße. Hinc in teil igi cur.
Gcrr. 1. Sine eibo & potu vitam, & per öoiv
i iequens etiam ianitatenr, confervari non poße.
Corr. Iii Corporis fußentatienem fanitatisque coniervationem,finem eibi-potusque, eumque pri^' inariumy Gonflituere;
ß. XIV.
DomeiHea edo£bi expsrientk, fatis iupefqu«
conüat, inser Ipfos oibos <fe potus maximarn dari
dißerentiarru- Alil· namque fartitati noilras conve- jaiunt, vel fakem non officium:. Alii eidern plus*
minus nocent,; morborumque caußa funt. Eadem
etiara eondocefa8:i experientia novimus, eibum Sc
potum, etiamfr optimum ν & fanitati noßrae eönvc- iiientiffimum·, damna tarnen-graviffirna inferre, niß
debita & juila* iumatur quantrtate· Nimia enira
eibi potU3qtie quantitasv ventriculo onerr eft, fco- eundißimaqiie multoruna morborum proereatrix«;·
ejus vero nimis exigua quantkas , ad vitam fußen-
tandam haud fufficiens eß?> fed corpus Lame, ii>
gentf veluti tabe confeflum, inde maceraairy vef
ultima tandem pati eogieun.
Gorr. Ϊ; Quicumque itaque iänitatem fuant
coniervars supkitl eibo potuque eapiendo ratio-
nem, tarn quantisatis, quam qualitativ ejusdeni
Habere debet.
Gorr. IL Qmim maxima dettir differentia, tani hominum inter ie, ratione feil, setatis, fexus, $en>
tteramentl» climatis,; vitae generis, &c; niiam
jam?
) O ( 21
jutiTiiitcr fin gula cibcrum p©tuumqtie genera, dum
älii magis, minus alii nutriunc, faoile patet, quar>
t'itatem eibi porusqiie , emnibus individuis sequam
Sc iuftani,- ingeners de term i nar! non- pofle.- fr XV.·
Cwus Cf Po tuS' in falubris· vocaeur; q ur fanitati
contrarius vel rnorborum ©aufia eft. Salubris vera
eft, qui fanitati non officit; ffuflacibi potusque Qjtan<-
ritas· eil, cui di gere nctee' vent r ic u lus, Sc quae re fri»
tutioni ejus5, qiiod per inienfibilem peripirationeni
abiummm efir, fufficit. Qui vero cibuny&potun?;
non nifi falubrem, jufta quantitate iumit-r Tempo*·
rans diefcuft-
/. XViv
Gfficium fpeciale iecundum r temperantes eßk
debemus.
Dfem. Homö obfigäturad' tenitätem fuam crtrrv
iervatld'am (jf- VII.)} confervamr auüem fanicas cilwr
'& potu (corr.I-. jT. X4Il.>i Ihter ipiurn vero cibuin
Sc pocuin maximam invenimus diffcreneiam·, dum
quidam fanitati officit, quidam non (jf. XIV.). Cb:
bus a η fem Sc potüs, qui fanitati offi'cit, Vel nior.·
börum cauila· eft, dicitur iniakibris ;* qnr non· ofit>
eit, falubris voeatur. (§· XVo), Ergo erbus & po*
cus nöir nifi falubris eft eltgendlis·. Ad fanitarem
Vero eon fe r van dam nsceffarium etiafm eft, ur cibus
8c potüs jufta fumatur quantitate, (<$. XIV.). Er¬
go in eibo potuque capiendo jufta' iemper obfer-
vanda eft quarttitas (§. VII.). Qui vero eibum Sc
potum non nifi falubrem, jufta quantitate,- üimlt,,
Tern-
) ° c «s?
Ternperans dicitur. (jf. XV.) Temperantes ita-
que eiie dcbemus.
Cor. I. Ergo cibus &· potus, non nifi fanitatis conieryandae gratia, adpecendus eil, coniequenter
cibum & potum iniaiubrem, obiaporem jucundum,
vel folius voluptatis gratia, fiirnere non licet. Ci¬
bus tarnen & potus boni faporis, jure praVertur al- teri, qui minus iapit, ubi uterque. ftieric in pote- ilate, & ad ianitatern teque conducat
Cor. II. Quoniam cibum & potum non nid ia- JubrenT fumere, ab infalubri vero abftinere debe*
fnus, cibus aucem& potus ^ qui un i falubris vel in*
ialubris eil, alteri talis non eil (per exper.), quem- Übet obligatum eile inquirendi^T quinam cibus &
potus iibi iit ialubris , quinam inialubris, abunde
patet.
Cor. III. Quurn quantitas cibi potusque, qua;
omnihus individuis sequa & jufta iit, in genere de*
terminari nequeat (§. XIV. Corr. II.), optimum es- fe patet, ii quis qnantitatem hane ex ie ipio flatuat,
SCHOLION i.
Si fcire cupias, an cibum & potum juila quan- titate fumieris,obierves, qurefb, num lailitudinem corporis ullam pofl paiium ientias. Si cnim pofl
horarn unam a prandio, nullum gravitacis ventri- culi ienfum , & pigritiem corporis animique nul-
lam experians, fed iisad utriusque funlliones per- üciendas alacrior & promtior, certus eile potes, te
in cibo capiendo debitum obiervaile modum. Quae
omnia contrario modo ie habent, quando ventncu-
lum
) o ( c
Itim nimia cibi qtiantitate impleveris* Vinum, ce·
Fcvffia, auc vinum aduftum nimiuni fumta, flin-
£b'ones cerebri turbant vel impediunt, adeoque
excefius in i is hanriendis facilc cognofcitur. Quod
ad qualitatem cibi & potus attinet, non adco diffi-
cili negotio detegitur, an cibos vel potus ailumtus, qualitate bonus fuerit vel noxius, ii modo atcenda·
mus, num tempore digeftionis incommoda quas- damveluti ru&us, ardor ventriculi, & faciei, do*
lor capitis & c. fentiantur. Ha?c enim fatis indi·
cant, nos aliquid cibi potusve aiTumfifle,quod na*
turas noftrae repugnat, etiique digerenda fufficien-
tes ventriculo defunt vires. Obfervationes au te ni
hafce, corpore fano atque commotionibus animi
Ii bero, fieri debere, unusquisque faciie intelligit*
Ex his obiervationibus diligenter colleftis atque in-
ter fe eollatis, ex nobis ipfis, in fimilibus caiibusr,
flatuere atque determinnre poflumusr, quonam cibi
potusque generc veici liceat, a quonam veroabfti-
jaendum fit.
SCHOLTON' IL
Tnter viros* quos prifca tulit atas, temperantiae
laude maxime confpicuos, integraqtie fanftate ad
fummarn fenefclutem vi ventes,, nomirrari ihprimis
merentur Antonius, q ur annos vixit 105. Jaeo-''
bus Erernita J04. Ärfenius i 20; Cornarus no."
circiter. Thomas Pärr. 15 3Γ. Democritus 109». Hip-^
pocrates 114. Paftellus 100 Leonitzenus οό."
if. XVII.
AdfeBus fenfuiw funt ädgetitut [enfitim a
\
ver*-
m ·®® )·β ( ta#
merfation&s fenßthne vehemcmiores, tv/tfi extraoråtnåd
fia fanguinu ςβ fluidi nervei du Görpore commotium '.eoniuneiz*
SCHGLIGM.
Ädpetiros in genere, eil inclinatio snimse ad
fconum -eognitum, quemadmodum averfati© nihil
aliud eil, quam reelinacio .animae a -.mal© c©gnito,e Adpetkus autem deniicivus iile dieitur, qui exeogni-
tione heni confbia oritur, & averfati© fenfkiva,, quas ex eognitione mali confuia näicitur. His re·
prxfencarionibus adfeclus natales duos debenc. Nora
quivisver© adpetkus fenfkivus, nec quaevis aver«
fatio fenfitiva adfeitus nomine infignienda eil, fed
iile tantum rnotus , qui meutern vehemeroius per- eellit , & cum extraordinaria fangoirais ac fluidi
nervei ira corpore cemmotione eil conjun&us. De
hac Canguinis & ßuidi nervei ineorpore eommotio-
ne fi dubitaveris, adfpicias tantnmmodo qu^fo ho- minem, ira excandefcen&em, nimio terrore percul- Cum, aut gaudio effufum, qnantam ne in'c eorpo als mutationem obiervabisquamque miros & mit
tabiies hominum videhis vukus.
f. XVIII.
Quanta autem omnes animi adfeittis jufl© vt*
fiementius excitati, ad iankari-s integritarem., et-
lamii optimam Mendam, quin eöiam haud raro ad vitarra ipfam auferendam, polleant potentia, ne¬
minem fkgere poteil, qui vel in le apßx, vel in a-
Iiis, obfervavit, pertriiles & plane horrendos, qui
ismmo.der.atos adfcäus ut plurimum Cequi folent
nuet ϊ st w
efFe&us, in corpore manifefle fefe prodentes. In·
numera enim exfhnt exempla, & quotidiana do-"
cet experientia, quomodo ab ira, convulfiones, a"
mcerore, deliquia, a terrore, fcotornia, a Isetitia"
imrnodica, appopiexia, a fpe, tenacitas vitx, ex·"
erta dnr. Primas regni Anglise tempore Harvasi,"
publice a rege colnpho exceptus,tali fra£lus igno-"
.rainia domum & ie£lum petiit, atque inträ aliquot"
dies mortuus eil: difieQus ab Harvso indgni poly-ct
po fcatere repertus eil, ab ignominia vel compres-"
£b ine adfefru excitato. Ö£lavia, ob amiilum fl·"
lium Marcellum, in melancholiam incidit. A-"
draflus audita filii iEgydalei morte, mortuus com"
cidit. Erena lu£lu mariti abortaeft &obiit. Α-ίζ
rnannus ob fcortationem uxoris moritur mania-"
cus. Nerva imperator, ira in Regulum excan-"
defcens febre exitiali corripitur. Ärcularius qui-"
dam, in duello vulneratus, fere confolidatus a chi-"
rurgo, videns per feneflram eum, qui vulnus in-"
flixic, ira concitns, in Hxmorrhagiam letalem in-"
cidit. Et tempus & charta deficeret, (i pertriileso-
mnes caius , quos adfe£tus immoderati excitarunt,
recenfere Vellern.
§. XIX.
Officium fpeciale tertium. Cavendum eft, nc ad- fccius juflo vehementins excitentur.
Dem. Adfe&us enim juilo vehementius exci- tati, ad integritafem ianitatis liedendam, quin im*
mo nonnunquam ad vitam ipiam eripiendam, po»
tentia pollent maxima (jf. praec.). Un^squisque au-
D ten*
) Ρ C
lem obKgatur ad vitandum omne id, quodiam fa-
η ka ti, quam vitas quocumque modo hoftilia mina-
tur, (if. VII) vel me itaque ta.ce η te intelligkur, omni
ftudio & circumfpe£Hone cavendum eile, ne adfe-
£fris jufto vehementius excitentur..
Cor. Status, in quo anima a vehementiori ad^
fé£tuum impetu libera eil, dicitur Trancjuillnas i- pfius. Hane itaque ut comparemus iedulara nava-
re operam oportet.
SCHOLION'.
Adfe£his omnes penitus licet exui ncqueant, quin natu ram ipiam cxtiamus, compeici tamen ,
regi, & iedari poflunr, & debent. Årduum qui~
dem ac diffieile hoc initio in primis cfle. fateor, fo
ri tarnen poile nemo negabk. Caput eile arbitror,
ii abipfts incunabulis, vel quam primum commo- mode heri poffit, adfveicamus,irnmoderaros atque indomkos animi motus rationis freno ccmpefcere^
Et quamquam in noilra neu iemper (It poteffote,
occaiionales adfe&uum cauiTas evitare, qurppe quas nobis fepidime ab aiiis objiciuntur, diuturniori ta¬
rnen ufu & confvetudine, id (altem a nobis impe-
trare pofTumus, ne tam promte, ncc tam vehe¬
menter illis inflammemur, & habi t um tandem no-
bis acquiramus adveria quaevis patienti fu (lin en dt
antmo. In effrenatis etiam adfeäibus comneicen- dts, medicorum indufiriam imkarijuvat; Utenirn
hi plurimos morbos per contrarios tollunt; ka hic
vel ille quoque adfeÖus per alium contrarium re-
primi^atque imminui poteii:. Addoetjam , quod
) o ( eaa»
vel antea nominare debuiilem , aureum illudPoe-
tx monitum: Principiis ohfla. Adfefrus namque, inorborum initar ie habent, qui in ipiis herbis fa-
■cile iupprimi poflunt, ad poftquam aicas incorpe-
re egerunt radices,&ad mat ur i tat em pervenerunt,
jnedicamentorum vim omnem efåcaclamque iper-
nunt, atque reipuunt. Sic adfe&us quoque initiö
baud diåicili negotio fedari poflunt, cum auteiti
animum occupaverint, longe difficilius proHigan-
tur, quin immo nonnunquam penitus exftirpari
nequcunt Ne denique mens tua pertrifti aliquö
-oaiu aut calamitate quadam accepta nimium con-
quafietur, adveria qusevis& mala,quse tibi unquam
*ccidere poiiunt, animo tibi iaepius ii(le. Repras*
fenta tibi nunc ob i t um amici cujasdam perdile£H;
paupertatem tibi, ignominiam, injuriam, inimick
tias, morbos mortemque ipiäm repraefenta &tan-
quam re tibi vera conti gificnt. Tela enim praevi·
ia minus nocent, & mala exfpe&ata fortius patien- tiusque fuftinentur. Sic animum tranquilhim at¬
que a vehementioribus adfcäuumproceiUsliberum
jucunde poflidere potes.
§* XX.
Motus torporis voluntarius efl, quo totum torpur, vel tertχ ejus partes, pro arbitrio o voluntate animi
tnoventur. hnmunitas vero, feit ceßatio ab hoc motu.i, Quietem abfolvit. Somms efl (latus, quo omnes tes- fant fenjauones tlara. Status vero, quo mimadarc {mit, Vigilmm üdpeUatur.
D 2 SCHO-
it ) o ( SCHOLION.
Varii in omni corpore vivo celebrantur mo¬
ms non unius ejusdemque indolis. Ab hoc au- tem, de quo nos in prafenti loquimur, motu,
in eo facile diftinguntur, quod ilii per ipfam ho¬
minis naturam atque eflentiam determinentur , a-
deoqne plenum voluntatis nofitra arbitrium non admittant. Hie vero ab arbitrio animas noftra de-
pendet. Ejusmodi motus fpeci.es. eit e. g. ambula-
tio, curfus, equitatio, ialtatio , navigatio, veftura, iuäatio &c.
g. XXI.
Sine motu quiett , ßne fomno ΰ vioilio, ßni-
tas confervavi omnino ?iequit. Sumimus hoc per ex-
perientiam feu apofteriori, in Phyiica autem cla-
rius evincitur.
SCHOLION,
Nece-ffitatem motus corporis voluntarii, ad fa»
iiitatem hominis confervandam, teflatur experien- tia, confirmant Medicorum, tam veterum, quam recentiorum fcripta ac placita, Salutaris namque
ejus effe&us loiige maximus eil, &in corporis par¬
tibus, tam firmis, quam fluidis, haud obfcure fe
exferit ac manifeflat. Etenim partibus firmis con- ciliatur firmitas, robur, ag i litas, abfterfio inquina.
mentorum fibris adhserentium. in fluidis promo-
vetur attenuatio 8z celerior fluxus fangvinis, hu-
mores purgantur, iecretiones atque excretiones fa-
cilius proeedunt. Vacillantem praterea adpetitum
cibi excitat, & tarn animo, quam corpori vigorem
) ο c s» 29 Ärrobur conciliat. Hinc videmus etiam hommes
laboribus deditos, ceceris paribus, non tantum a
plurimis & gravioribus morbis plerumque immu¬
nes eile; Ted corpora etiam folidiora, fibrasque
firmiores durioresque habere , ac cujusvis generis
mala melius diutiusque fuftinere & tolerare pofle.
Ε contrario , qui vitarn degtint fedentariam, mor¬
bis, iisque iaepe ; gra vi flim is , vel laborant, vel eos .contrahunt. Poft motum antem, prsefertim ii diu-
tius continuatur, defe&um quendam virium, mo¬
tu confumtarum, plerumque periéntifcimus, qute vires, intermiflione ab hoc motu, h. e. quiete, de-
nuo facile reftailrantur, ideoque non minus ne- ceflaria eft debita quies. Ad nos ipios porro ar¬
tend obférvamus facile & in dies fingulos expe- rimnr, hane, de qua jam modo diximus , quie-
teni, toti corpori, 8c prasfertim fenfibus, ad no-
vas vires, motu ac vigiliis deperdicas, recuperan*
das, minime fufficere. Etenim illi ipfi homines, qui diem totam otio atque ignavia terunt,' appro-
pinquante veipera, folo vigilio fe non minus fati-
gatos eile fentiunt, quam, qui laboribus invigilant.
Quse defe&io ut fuppleatur, fomnum , narnrae ib
lud donum, non minus jueundum ac utile, quam
prorfus admirabile Di vina fua dementia infiittiic ordinavitque Sapientiffimus Creator. Hinc labo¬
ribus fraäi Sz fatigati, natura ipfa ad fomnum
veiuti rapimur, & a plaeido ac fufficienti fomno expergifcences, non tantum vires corporis repa*
^ rari, ipfumque corpus agilius fieriSc. ad novo«
iu?
3 © ) o (
iiibetmdos 1 ab o ros magis i don c um , led aolmufh
quoqne ipfuni,ad fuas fiin&iones pneikmdas, mtil-
io reddi alacrioremnemo nan vei in ie ipio plus iimplici vice eft expercus. So nnus eciam fhecidosu
nervös corroborat, quo fublato adplicatio partium4'
nutrientium fieri haud poteft. dEgroti, deficien^
te fomno,phrenitide corripiuntur,& pereunt. Cor-Sc
pus laboribus fra8:um, magis fomno, quam cibo"
potuque refieitur." Summa itaque &abioluta tam
motus & quietis quam iomni neceffitas, vel fpon-
tebinc ehicet. Vigilii edarn neeeifitatem nemo
non intelligit, cum fine illo nec vivere, nec offi-
ciis, quas Deo, nobis ipiis, Sc aliis debeinus, la<-
risfaeere poifimus.
/. XXII.
Ad fa nitat em confervandam necejj'arium ed, ut in
motu Ö quietc, in ßmno ac vigilto f nec in exceßu^
nec defeäu peccetur. Ab experientia, Sc principiis Phyficis parker ac Mcdicis, hoc idenridem pro c-
vi&o & demonftrato jam fumerc licet.
SCHOLION".
Quemadmodum praeftantitfimum ac ialuberri-
mum quodvis remedium, non tantum non prodeft,
fed graviffime etiam nocet, nid conveniens ejus
nfus cum prudentia debito ordine indituatur^ ita
de motu & quiete, de fomno & vigilio, idemte-
nendum eft. A regia mediocritatis via, vel in
exceilu vel in defe&u turpiter defle&unt atque re-
cedunt inconfiderati 8c parum cauti pleriquc mor-
talium. Etenim motu corporis, ii violentior fue,
) σ ( <Ü5Ö? Bfr fit, .yfcl joftö diutius contmuatus, non eanttim vires?
corporis nimium cpniuprontur, verum ipfa etiarn
motus inftrumenra, partes mufculofas, loquor, at·
teruntur ac debiiitanair, unde fanitas non pcteil
non jaöruram pari maximam, gravi(Tim am. Si ve-
ro motus bic jufto minor fuerir, falutaris 8z exo-
ptacus moderati motus in corpore effc&us obdneri nequit, fed quasvis generis cruditates incra corpus
remanenc 8z generantur , unde morbi permciofitfi-
mi originem iüam ducunt, afuntur, & fuftentan-
tur. Qood ad quretem attinet, res eodem modo
fe habet Quemadmodum enirrt moderata quies ma·
gnopere fanitati infervit; ita rnodum excedens, vel
non fpfficiens, perniciociflima eil, 8z fanitati infi-
dias ftruic pkrumque inevitabiles. Incommoda et- iam ac mala longe graviilima, quse ex irnmodico
fomno tanqnam ex alco gurgite uberrime tam iri
corpus, quam in animam, redundant, non minus cuique nota perfpedtaque funr. Ingenii enini men-
tisque aciem hebetat, memoriam imminuic, ad o*
beiitatem Sz fomnolentiam disponit, torporem toti corpori & omnibus ejus membris inducic. Quan¬
tum aucem temporis fomno conccdendum fic accu-
rate adeo determinari nequit. Septem tarnen ho¬
ras , puero cuique 8z adtilto, fufficere poiTe, vene- randa contendit antiquitas. Ε contraria quoque par¬
te plus jufio protrafbe vigiliae, ilatum animre pari-
ter ac corporis immane quantum debilitant, atque
euer vant, noxamque fanitati inferunt. Hirc pau*
Ca quantum brevit^tis & inib'tuti noftri ratio per,
mii-
l
μ ":®W ) ο C
mittit, in pråéfenti attuliUe , iafTiciac- Uiteriorem
vero,qui harum reram Cognitionen! conviflionem-
que defiderat, medicorum icripta placicaque confu-
lat, neceile eil.
$. XXIII.
Officium fpeciale quarcum r In motu c? quiete
■corporis vohmtario, in fomno ο vigilio, debitus modus
fcmpcr eß obfervandus.
Dein. Ecenim (ine motu & quiete, fine fomno
8z vigilio fänitas coniervari nequic (jf. XXL). Per
motum autem & quietem, per fomnum & vigili-
um, ut ianitas confervetur, necefiarium omnino eil, ne vel in exceiTu vel in defefhi circa has res peccetur. (§. XXII.)' Quicquid vero ad fanitatem
confervandam facit, eft faciendum, & quicquid
finita t i repugnat, omittendum eil , ($. VII.) Ergo
in motu & quiete, in fomno &· vigilio, nec in ex-
ceffii, nec in defe&u, peccandum eil. Qui autem
nec in exceiTu, nec defeflu, peccat, non potefl
non dehitum modum obfervare. Ergo in motu &
quiete, in fomno & vigilio, debitus modus femper
eil obfervandus.
Corol. I. Quöniam maxima datur differential
cum hominuminter fe , ratione feil, tetatis, virium, ciimatis &c. tum etiam inter iingulas mottis fpeci·
es, quarum quaelibetpeculiarem in corpore huma-
no vim habet, eique tarn emolumento, quam damno eile poteff, band difficile eft intelle&u, il-
lum, qui in motu & exercitatione corporis debi-
tum modum obfervare vult, obligaturn eile, talem
mo-
) O ( ΐϋϊφ 33
niotus fpeciem eligere , qux natura & conftifutio-
ni corporis ejus maxime eonveniat qaseque con-
dicioni viriurn ejus iic proportionata.
Cor. II. Porro hinc mtelligitur , 1:0 Hominis vigilantis officium eile, rninimam v\tx fux ternpo- risque partem fomno confumere. a:do Nec plus
nee minus temporis fomno impendendum effe ,
quam ad reftaurandas vires, motu ac vigiliis amis-
fas, necefiario reqniritur, 3:0 Q111 majorem viriurn ja&uram fiecit, is longiori, qui minorem contra, bre-
viori temporis intervallo, fomno indulgeat,
jf, XXIV.
Ad Tankat em hominis confervanäam äenique TÉ.
fJlud fpefiat, ut in corpore fecemenda fecermntury at-
que exeemenda excemantur.
Dem. Etenim fine cibo &: potu vita & fanitas.
confervari nequit (jT.XlII. cor.I.). Quis vero eft, qui
non intelligk, cibum & potum afiumtum fini hiiiq,
corporis fuilentationem loquor, obtinendo, parum
accom modatum , immo plane inuniem före, nifi ex Ingeftis alimentis, pravia in ventriculo ioludone faäa, boni & Iaudabiles hurnores, per ipiam na-
turam fepararentur, qui in fuccum & fiangvinem,
fubftantiamque corporis noftri, dein verfi, quod a corpore noftro quotidie defluxerit , refiituerent, Quum vero non tantum cibus & potus fereomnis,
reliquias quasdam, nutrimento corporis minus ac- commodas, relinquat, verum etiam partieulaequse*
dam, ex ipfis corporis tam firmis quam fluidis partibus > fub univerfo humorum circulatorio, <Sc
-E : träns·
14 €*£? ) c (
transpreftorio motu, atterantur ac refofvantur,qux
nifi foras ejicerentur, uberrimam morborum ma"
lorumqne omnium materiam facile prteberent: hinc variae, in omni corpore vivo, fecretiones & exere-
tiones, cfrvcrfae omnino indolrs, fieri debenr, qusead
fanitatem confervandam adeo neceflarias iunt, ut fi rite ac legitime non proceflerint, b. e. fr ea, qtiae funt fecernenda non fecreta , & qua^ func ex- cernenda non excreta fuerint, fanitas non pot- eft non jaQruram inde pari certiffimam ; Quam
„periculofum quamque noxium fit, fi exeretiones
„corporis vel ceffent pcnitus, vei irnpediantur, rer-
„centiffirniim exernpkim in Aftronomo quodfam ha-
„bemus egregio, Is enim calculo fuo affidue ni-
„mis inhaerens, naturomque ad rcquifita fua eOm- ,,pellere negligens > obftipationem inde habiruaiem
„contraxit, unde ei fatum acceleratum eft. Ipia itaque lucc clarius eft, ad fanitatis confervacionem
maxime facere, ut qua? in corpore finr fecernenda«, fecernantur, & qux extra illud fint excemenda 7
excernanror.
SCHOLION*.
Quemadmodum, quse corpori quötidie inge*
runtur, non unius ejasdemque iunt generrs; ita,
quae in corpore fecerni, & extra illud excerni de- bent, divcrfe omnino funt naturae ac indolis. Ad
■illa, quae fecretiones nuncupari iolent, refernntur fecretio lymphsc, fucci nutritiv bilis,liquidr nervei,
feminis virilis &ct Ad haec, quae excretior es ad-
pcltentur, pertinet excretio alvi, urinae, fudoris·,
muci, quve palmaria eft, perfpirationis vel fi
) © c cs^ 15
«et transpirationis snfenfib^ilis & San&orianae aSan-
öorio difclge & c. Quam v is autem has iecretiones
excretionesque adioacs naturales fint, qux peri- pfåm hominis naturam atque eilentiam deterrninen-
tur, ideoque perfedum voiuncatis nofirae arbitrium
refpuant, nullum tamen imperium in hifce adio-
nibus vel promovendis vel ctiam impediendis ani-
mam habere , nemo niii imprudens admittet. Sic
c. g. iecretio urinas a iangvine per renes fach, eft
adio maximc naturalis. Mukis tamen a&ionibus
homines id fine dubio agere pofiunt, ut renes de- bilitentur, & ad fundionem hane reddantur inepti.
Sic quoque omnis animi commotio gravior, iive
adfedus judo vehementsor, magna vi fecretioiics excretionesque has, ultra plus , quam dici, quam-
que credi poteft, turbandi, irqmo plane impedien-
di, pollet.
§. XXV.
Officium fpeciale quintum : Quilihet, ut ea φίΛ in. corpore fecernenda fint, fecernantur , ψί£ψι .e fint excemetida, cxccrnantur, curam ger tre tenetur.
Dem. Ad euram namque ianitatis fuse geren- dam quisque obligatur fjf. VII,). Illa autem con- fervari nequit, nid curemus, ut ea, qure fint ex- cernenda, excernantur, quaeque fecernenda fint,
iecernantur (jf. pneced.). Ergo quisque euram hu-
/us rei folicite gerere debet.
Cor. Quoniam fecretiones excretionesque o-
snnes per ipfam hominis naturam atque efientiara detenniaaatur, adeoque a&iones naturales iunt,
Ε % coa-
<SÄJ> ) c (f
confequenter liberum voluntatis noftrx imperium·
non admittunt (per def, a£t. natur.χ quilibet tarnen«
eas impsdire poEeit (pér exp.): hinc cura hominis
circa eas, in eo confiftat neeede ed % ut η ullo modo
turbentur vet impediantun.
§. XXVI.
Horum' officiorum. exiécutionem iequentia fua-
dent moti.va..
L Sanitas permultum ad cultum Deirite obeun-
dum , & ad cognitionem ejus adquirendam neces-
•
firia eit> iEgrotans: en im opera Divina rke cond-
derare nequic, idque ob rnutuum, quod corpori&
animas intercedit, commercium (§. I.). Cum ergo homo obligetur ad cultum & cognitionem Bei, ne-
eeiiarium etiam ed, uc fe du lo. evitec, quas corpori
& fanitatt fint detrimenta, ea vero feCtetur, quae.
finitatem confervent vel promoveant;
II, Qui aQ:iones fuas ad fanitatis confervatio«
n-em! non, dirigit, agit contra legem, naturalem &
Divinam (jf..VII»)confequenter contrahit reatum
culpae & pcenae (per prim Moral.} , gloriamque Di¬
vinam! Sc fibern creationis negligit (per prin. Theol..
Na t.).,
III. Sanitas rerum omnium pretium,quam lon- gifTime excedit, 8c bads ac. fundamentum ed fe Ii-
eitatis nodrae temporalis.. O.mnia namque, tam corporis-,, quam: fortunae bona·, partim autnihil no-
bis. adferun t volüptatis utilitatisqtie „ nid fani illis;
fruamur; Quid enim pulcritudo, quid corporis;
Büb.ur„ quid opes,; quid divitiae, quid honor es, am-
m$) ) O f 57
'
