rvsv &W3
Dissf.rtatio Philosophica
BIFFERENTIAM
HABITUÜM
THEORETICORUM
et PRACTICORUM
breviter exhibens,
<j)uamu>
Permißt Ampliffl Facult. Philofophic#
inRegia Acaäemia Upfalienfi
Sub PRtESIDIO V I R I
Amplijjimi Celeberrimique
M. ERICI CASTOVII
PhiloCMoral. &Civil.ProfeiT.
Reg. & Ord.
Pro Gradu
Publicte Ronorum cenfur&
modelfte[ubmittit
ERICUS AURELIUS Dalekarlus
d d. 14.Novemb. Anno 1703.inAuditori#
Gußav. majori.
UPS ALI Ai
FarJ,ff.irERNFR, Reg, 4ealtypegr.
REVERENDISSIMO in CHRISTO
PATRI acDOMINO
Dv CAROLO
CARLSSON
S.CclcbernmoTheologiae Do&öri j
, inclutx: Dioece-
jcos Arofienfis Epifcopo Emi-
nentiffimo, Conmtörii ibidem Pradidi Graviflimo, Regiiqüe
Gymnaß Ephoro Arnplifiimo
MsEQENATI MAGNO
Submiflo animi cultu aeternum
fufpiciendo.
Plt/r. PeverendoA Praclartjjtmo
Dn. M. ANDRERE
TILLiO
Retwicenfnim Paftori ac Pra?poH
meritiflimo , ut antea Prceceptori fidelifliino, ita omni obfervantia-*
nunquam non profe- quendo.
Maxime Reverendo atque Pra- cUrifstmo
DOMINO
MAG. NICOLAO DWAN
Templi Cathed. quod Arofiae eft,
Paftori meritiftimo, Contra&usque adjacentis Pra^pofito gra-
viflimo.
Promotorimultis nominibusjugi-
ter devenerando.
Plur,Reverendo atquePraclarijjinio
Dn. Mag. O L A O
TROILIO
In Schiedvie Montanorum Paftori vigilantisfimo, Fautori & Bene-
fa<ftoricetatemcolendo.
Parvulum.hocce. munufeculum.
fela. argumenti. dignitate.
C?,petat?. dantU.
dfitmandum.
Qum. caltdisfimo. voto.- pro. omnigena.
Veßrorum. Nominum.
incölumitate.
vit&pue.dwtumitate.
cmnque.fubmifja.fm.
Öf.
fortunarum. fenarum.
commendatione.
oblatum. venit.
Reverendillimi Patris
Maxime Reverendi
Plurim. Reverend. Nomi¬
num Veitrorum Chens devo
E. A-
I. N. J.
- §. i.
E differentia habi-
tuum Theoretico-
rum & pra&icorum Scripturomihi,pau- cis agendum venit de habitibus in ge-
nere , quatenus Seil, mentis per-'
feétionem defignant & ftudio labo-
reque multo comparantur. Di&i
autem funt habitus propterea ,
quodper illos anima adipifciturali-
quid, quoantea caruit. Quemad-
niodum Graecorum tfy? idem de-
notat, eandemque etymologia?ra- tionem involvit. Etfere omnibus
lingvis ha?c notatio familiaris eft,
A ut
2
utquamprimum quis edo£us quid-
quam fuerit, illico idipfum habere, accepifle, comprehenaifle dicatur,
fa&atranslatione å membris corpo- reis.
§. 2. Et quamquam habitus vox Sc pluresadmittitfigni- ficationes, adeo ut quamvis for-
mam privationi oppofitam, inter-
dum etiam indumenti adplicatio-
nem ad corpusdenotet; hic tamen
accipi volumusinphilofophicoma¬
gis fenfu , prout ad qualitatis pe- culiarem fpeciem eamque primam pertinet, & perfe&ionem adquifi-
tam , permanentem , diuturnam-
que in mente delignatquafubje&u expeditum redditur operationibus
obeundis exercendisque.
§. 3. Quoniam autem de mentis
habitu hic loquimur; ordo tra&a-
tionis noftras requirit, ut pauca quoque dicamus dementis feuani-
ma* facultatibus. Seil, in anima
humana binas facultates feu po- tenti-
tentias efle, omni tempore philo- fophiscreditum eft. Quarum pri¬
or intelleäus , pofterior voluntatis
nomine venit, llü tres operatio-
nes adfignant, nempe fimplicium apprehenßonem, affirmationem <3c
negationem, & tandem argumen¬
tationen!, huicautem ele&ionem &
boni adpetitionem, malique aver-
fationem.
§.4.Hifceautem fingulis fiias in-
efTe perfe&iones feu habitus , qui
non realiter, Ted alia ratione å fe in-
vicem diftinguuntur,traduntphilo- fophi. Et ftcuti intelleäus veri
cognitione imbui vult, utpote qui
per primorum parentum lapfum oppido debilis eftfa&us,ftcut docet fcriptura facra, ut non nift crebris
exercitationibus & afliduis lucu- brationibus perfici poflit naturalis
ter; ita 8c voluntas , cujus haud
exigua ab Adse lapfu eft ho-
neftatis regulis atque legis praefcri-
pto in ordinem reducenda eft, ut,
quod vere bonum eft, eligat, 6cad
honefti rationem a&iones inftitue-
re queat, propulfata 8c reprefTa il¬
la per ailiduam adfvefa&ionem, quoad ejus fieripoffit, motuumin- cömpofitorum inordinatorumque
labe 8c petulantia.
§. 5. Ceterum quiaeftintelle&us
6c voluntatis adeo ar&a adfinitas,
ut nunquam å fe a&u divelli pof-
fmt; verum pofterioris hujus a&us prioris illius protinus, 8c é vefti-
fio excipiunt.ofce intelleéhiales eosqueProinde habitusprinci- pales nuncupare confveverunt fa-
Eientixulo licamatores,paulo latiusintelle&usaccepto ,voca-qua-
tenus Seif in fui confortium alte¬
ram facultatem, voluntatis nempe adfumit.
§,6. Qiiinqueautemcommuniter
recenferi folent: Intelligentia,Sci-
entia , Sapientia, prudentia 6c Ars.
Quorum tres priores ftri&e ad in- telle&um; duo vero pofteriores ad
vo-
5 voluntatem informandam pertine-
re afTeruntiidem.
§. 7, Hinc fa&um eft, ut in The-
oreticos 8c Prafiicos habitus difpe-
fcuerint ,fillosque dixerint in nuda contemplatione, hos'vero in praxi
! confiftere, quod ut melius intelli- gatür, difpiciendum utique erit, quid per 1ö contemplari, quid per praxinintelle&um voluerint fapien-
tiée illi myto.
§.8. Contemplationem quam 8c fpeculationem vocitant, talem efTe
I intelle&us operationem afTerunt,
qua? in föla obje&i, feu rei, circa quamintelligendoverfatur, cogni-
tione confiftit, nec ulterius pro-
i greditur, Ted naturam rei omnes- que ejus proprietates rimatur, qui- bus pereeptis fatisfa&um fibi cen- fet Dici confvevit ha?c contem*
platio Gra?ca voce Jeco&ct.
§. 9. Praxinvero' definiunt,quod
is1, quam dirigit cognitio, quam cogni-
6
cognitionem yvutrtvadpellitant, qua;
in hoc differfc , quod ad o-
perationem tendat, & Judicium
intellebus prabici dicatur,
§. io. Ceterum ambitu fuo mmv
complebifoletPraxis, lub paulola-
tiorevocis acceptione. Solentenim
alias Tibi invicemilla duocontradi-
ftingui, adeo ut aliud fit ntafa ad
abiones humanas,quatenus hone-
fti pr<efcripto reguntur, pertinens;
aliud mttirif, qua; abionum eft hu-
manarum,quatenus non ad legum
feu naturalium feu civilium diba¬
rnen,fed ad artis alicujus pra;fcri-
ptum referuntur. Unde pruden-
tiadefinitur habituscumreba ratio-
one aBtvus, ars vero habitus cum rebaratione effeäivus,
§. 11.Ab hacitaqueContemplatione
feu Speculatione &praxi, prout effe-
bionem involvit , habitus dibi
funt velTheoretici, Speculativi &con- templativi, vel Pratfici, quorum Hb
animum perficiunt , uti antea in-
nuebam
nuebamcognitione nuda, hi autem boni & honeftia&ione.
§. 12. Ceterum atftusipfi,quoseli-
cit intellecftus in duplici folent fpe-
<ftari differentia; pro duplici nempe
fine, ad quem dirigitur. Si emm ad aäionemjeupraxindeftinatur , in-
| telleäus Praäicus dicitur, qui nihil
aliud eft quam cognitio ad praxin
f. adionem deducens ; diftertque praxis ipfo ab a<ftu ipfius inteile-
<ftus praeftico, ut caufa finalis ab efficiente, & quidem hoc ipfo in- primis, quod a&us pra&icus eft
in ipfo intelleftu & ab eo procedit,
& viciflim recipifcur tanquam fuo ir?6o\u)JriKlt>La feu fubje&o primo:
Praxis veroalieriuspotentia, volun-
tatis puta & locomotricis potential ipfa operatio eft feeundum intelle-
I ftus prariici pr^fcriptum inftituta.
Exemplores evadet qlarior : Intel- lerius prafticus diriitat & pra:fori
hit proximum efte amore & cha-
ritate ampleriendum ; ipfa pra?-
8
fcriptio attus efl élicitus intelle&us, qui,quia operationem intendit; i-
aeo pra&icus nuncupatur. Ipfum
autem charitatis exercitium, vel quod quis opere ipfo amore pro- ximumcomple&itur Praxis nomi¬
ne venit, eil partim voluntatis,
qua?, quodintelle&us bonum judi- cavit, illico adpetendum elegit, potentiasque locomotrici deman-
dat atque imperat, ut exfequatur,
velflipemporrigendojvel aliaqua- visratione opere ipfojuvando.
§.13.Cumautemfaepenumerocon-
tingat, ut intelle&us pra&icus im-
mediate & dire&e fua cognitione operationem non praefcribat, nec voluntati rem cognitam a&u ex- hibeat utefficiendam, nec conclu-
fiones formaliter praöicasex prae- miffis infert : ceterum indirekte traditea, qua? ad operationem co- gnitu necefTaria funt, ita quidein
ut exiis cognitis. deinde conclufj-
ones exinde pra&icas inferat eliei-
atque
atque proinde a&us illi intelle&us
praäici, vel formaliter vel virtuali-
ter tales dicuntur. Quod fl vero intelle&us neque dire&e neque iil- dite&e, nec mediate nec imediate,
formalitervelvirmaliteroperationé pnefcribit;tumutiquemeretheore-
ticuseft&contemplativus.
§. 14. Hifce ita obfervatis, reli-
quum eft, utquasftionem a philo- fophis diu multumque ventilatam_>
excutiamus : An Seil Theoriapo/Jit
efJe(me praxi, anve habitus reSie di-
"vidantur in Theoreticos & Prafii-
COS.
§. 15. Heic fuifTe deprehendi-
mus & fortaffisetiamnum flint,qui
ut- in ceteris facultatibus, ita in
philofophia Tkeoriain cum praxi
commifceri poffe, imodebere con-
tendunt, adeo ut nulla contem- platio detur, qua: non fit ordina-
ta ad praxin. Exiftimamusautem
bae ratione fcientiarum & facul- tatum diftinåionem tolli, difcipli-
u- ß narum-
IÖ
narumque confufionem in philofo- phiam poftliminiointroduci, quod
fåne cum infigni 5c ftudiorum 5c ingeniorum impedimento conjun-
cftum cenfuerunt,quotquotfuis ali-
orumque profe<ftibus melius con- fultum voluerunt. Equidem fi to-
tius univerfi , pariter ac operum divinorum finem ultimum refpi-
ciamus ; utiquetam non fumus aufc
efle debemus bonitatis divinas
beneficiorumque ingentium im-
memores, quin ad laudem DE1 5c gloriam concelebrandam omnia 5c
inftituta 5c fa<fta noftra referenda fiftt; Sed cum in difclplinis certis
limitibus circumfcribendis confti-
tuendisque occupamur, 5cquidem
inträ philofophi#fphxram; earum
fane habitudo 5c ratio proxima at-
tendenda eft, ut quemadmodum
duce in anima facultates per la- pfummorbo naturali infeébe funt,
cui medendo philofophia å Deo in-
dulta eft; ita peculiari quoque ra- tione,
II
tione, tollendo ifti morbo, quod
fuum eft, fmguli conferant ha-
, bitus.
§. 16. Et cum intclle<ftus rerum cognitione valde orbatus eft; ita-
\ que certi ftmt conftituti habitus,
aui ifti ignoranti# difpellendas or-
ainati, conftitutiquefunt, quorum habituum ea eft ratio, is proxi-
mus fcopus & finis, ut pulfa igno-
rantia , intelledum cognitione rerum.
variarum imbuant, necfuo ambitu compleÜanturagendaaliquajedIntimi*
ore rerum perfcrutatione defundi ,
perfe ulterius non tendant. Tales
funtfpeculativi omnes & theoreti-
ci, quod per induftionem eviden-
tius eft, quam ut multa probatio-
ne egeat.
17. Ubi vero a&iones huma-
* & mores corrigendi &in ordi-
nem redigendi funt, tum in cam-
pum quafiprocedunt praäici illi habi-
"•
tm, & voluntatis appetituumque
fenfibilium motus falubribüs pra*-
ceptis
>
12
cepfcis confulere fatagunt, artium- que praefcriptis, qua? ad yitamho-
liefte tranquilleque degendam faci-
unt, muniunt & provident.
§. 18. Etquiaficnon folumfine
frox/7no 5c adxquaio, Ted 5c objecto',
jiibjecto moäoque qgendi differunt;
utique 5c ipfos inter fe differre cer-
tiffimum evidentifilmumque eft.
§• 19. Objecto afe invicem difta-
re ho? habitus cumformalitumma-
teriali, utique exeo fatis, ut exifti-
mOj clarum eft 5c perfpicuum, quod theoretici circa cognofccnda
tan tum yerfentur , inque rerum
neceftariarum,qiKppernaturam ali-
ter le habere nequeunt, qua?que x-
terna? immutabilisque funt verita-
tis , nec ab ullo hominis arbitratu 5c intelleéhi yarietatem
recipiunt, eftentiam naturam 5c
proprietates inquirant : Traciici vero circa a- j
genda occupentur , aftionefque humanas ut res contingentes, qu^ i
aliter atque aliter comparata? efle poft
rpoffimt, Sc non tantum multiplici-.
bus circumftantiis, fed ipfo quo- quemortalium ingenio varia? mu-
tabilesque funt, confiderent con-
ftituantque ; ita quidem? ut legi
bus natura? Sc inde fluentibus de-
du6fcisque civilibus refpondeant , felicitatemque civilem , introdu-
cant, promoveant5 confirment.
§. 20. De fubje&o res pariter
confe&a videtur: quippecum Theo-
retkorwn fedes Sc proprium domi-
cilium fit intelle&us, in quo tan- quam in genuino & primo fubje&o
refident, quodque rerum fvavi , intimioreque cognitione perficiunt perfunduntque. Praäicorum vero
habitaculum cenfeatur voluntas ,
quam boni adpetitione honeftique
actione imbui, informarique antea
< di&üm eft. Et quamquam non re
ipfa intelle&us fpeculativus å pra-
&ico difterat; hinctarnen non con-
' ficitur, nullum eile refpE&u fub-
]edi inter hofce habitus 6c difcipli-
nas
14
nas auteftentiale difcrimen. Nam- qne intelle&us qui potentiarum in-
dolem ^mulatur, a&us fuos 5c ob- je<fta intrinfece refpicit, quaé ficut
varia funt; ita 5c circa ifta idemin- tellecftus diverfimodeverlatur. Sic
unam quoque eandemque mentem efte ronfitemur, 5c qu^e vera intel- liglt 5c quae proba vult 5c honefta;
interim tarnen fmiiim 5c objecfto-
rum ratione, pro diverfis acftibus quibus fefe exferit,diftin(fteå nobis concipitur. Et fåne dum mens noftra res fimpliciter, utin fe funt, eftentiå, partibus 5c effe&is cogno- fcit, nullo adbonitatem aut mali- tiam, adque a&ionum cumlegibus
convenientiam,habitorefpecftu,ali-
ter fehaberejudicatur,quamquan- do res adprehendit, prout honefta?
vel turpes, bona? vel mal^ funt,
vel ut appetendas vel rejiciendas
proponit.
§. 2i. Tertium eft, quod inter-
numv quoque horum habituum di-
fcri-
fcrimen conficit, quodque/frz/j-me-
rito cenfetur ; & quidem proxi-
mus is <5c adcequatus. Ultimo e-
nim illo & remoto fine, ftcut nul-
\x plame inhoc univerfo res difFe-
runt, ita & omnes habitus eodem
convenire certiftimum eft. Dici-
mus autemfine proximo Theoreti-
cos å pra<fticis diftare, propterea quod illi, fieuti ad rerum veram
& jucundam notitiam tanquam fcopum & metam collineant; ita
in illa feientifiea intuitione acquie-
fcunt nec ad praxin ulterius ten- dunt: mfi per accidens & extrin-
fecumquoddam principium. Pra-
(ftiqorum vero habituumproximus
finis eft a<ftio boni, vita?que ac
morum ad honefti pr^fcriptum,
focietatisaue emolumentum dire-
<ftio. Equidem «Sc hic pnefuppo-
nitur cognitio, Ted qu^e tarnen non propter le , verum propter aliud
paratur, utfcilicet porro & ulte¬
rius eatur ad vivendi rationem, a- (ftiones-
■%6-—;
öionesque ele&ivas feu liberas redce & decenter componmdas :
quo obtenüo, & illi quoqiie fubfir fiunt. Ha:c ex philofopliis fcripto-
tibus pro differentia habituum rheoreticorum &Praclicorum ad- duxifTe fuinciat.
S. D. G
; /&&.
