A CT I O N IB US

fj\d /

D ISS ERT ATI O CIVILIS,

A CT I O N IB US

Η UMANIS,

Divina Aspir an τε Gratia;

In

Regia Academia Ubfalienfi,

Cum_9

Amplüfim* ibid. Facultatr* Philofiphic# confenß

ξ$ approbation^

^;

Public« ventflationipropofita a

SVENON'E OWlßett/

Kelpondenttj

XAUR.ENTIOE. S I Ν I O, Upl.

In auditorio Guftaviano die

Maij, Anni

16 4 !♦ horis confvetis matutjnis.

Sapiens

non

fernper itunogradu^fed

um

vid;necfe

in ali^uibu& mutat*[edpotiusaptat: Artahonorat> Chnßum

devote adomt.

UPSALI jE,

Tjfü

^{' "} fAULiNlAKis, Sxeudebet Amundus

Anno ιβ 41,

"

inincly-

tdkAcad.

Up.Π Prof,

celebert Publ. Sc Ordin.^,

Mdgnißeor confultPsßmpTlexperientiaßmoy

cχ

cellen*-

tüfimit %iUrüfimis ftrüfa Dominü>

Diu. M, Laurentio Fornelio, _p. t\

Re&ori, 1

(ß

Poefios

⁾

Då-j. Danieli Sidenioj

Ph.(ß J.U+D.(ß J.SU

Dii_.. Johanni Loccenio,

Jl Ü+D.Prof. Skjt-

tiano Elpq. extra

ord. ξβ Juri#

Dii_». M. Johanni

Jtanc? Anat. ξβ Botan.

Diu. M. Martino OI41 Stenio., Math'.Sup.

Dn_>. M. Svenoni Jonx

V-Gotho,Ling. Orin,

Dn_»* M* Martino E.

Geftrinio,

Math.

Inf. !>

Dn_*+ Μ. Martino

Olavi Nycop. Facult. Ph.

p.t.

DecanofyePlabili, Opt. ζβ Machanic.

Da-,. M. Iiraeli

Bringio, PraUicx PhiL

Do-,, M. Erico Brunnio>

Hifior»

Diu. Danieli

Eloq.

Diu. M· Olao

Unonis^Eög·.

Diu. Henrico Äufio, Gfxc.

Lings

Diu,. M. ifaaco J.

Ifthmcnio, PbiL natural,

Dominis, Meceenatibus,Parronis.& ftudiorummeorum, ut certilfi-

mis, ita Parentum loco perpctua devotione & obfsfvantia co»

iendisf. Dn. promotorib*

Hoc

exfercitium Ethicum ad honorüs

aram,

in grati ani-

miarrham

obfcrvanwßme> dicO,dcdico, conjecro>

SVENO iWtifffl.

TRJELOQVIU Μ,

QVam

^man«

^nobiiis

focietati fitdo&rina

^{in fe, Sc} cognitu necesfaria

dea&ionibus huma-

hu¬

11is _i vcl iinequanecvirtus definiri queat: Cum quid iponté aucultro Hat; quid ab invitis; quid deftinatoa- nimo; quid affe&u& imbccillitate, il quisaccuraté di- gnofcerencquit;eum totius humana? vita? rationcs igno

rarencccfle eft. Vid.Tull. i+off. CuiadftipulaturAm- brofius i. offic. _c.30» dicens: Affettustuusnomentmponit

operi-tuo, quomodo a teproßcifcitur-> ßc\aßimatur: quod> ut manifeftiilimum,paffim ctiam Jurisconfulti inculcant; ^{^} pr^cipue ubi dedeli&is agunt* fduntaspropoßtumdt- ßingvit maleficia. Inquit FaulυsL. qua?

injuria?

43.ff. de

furt. Et Aliudeßquodin.pctuautcafudelmquitur,ab eoquad

ccnfultöfiveexpropoßto 1«. S·de poenis: Quam

in

qu am in

ie,nobilis»&cognituadeo neccffaria fit; tamlandunu

&glorioium,licet maximcarduum,cft inftitutum,fem-

per hanceandem fibi haberecommendatiiiimam. Prar- Tertim^cumlabongloriae illegenitor,monftret viam ad templum honoris; quod nemo potuerit ingredj, qui prius virtutis templumnoneffetingreffus. Sic via ad

honoremverum,unica ciLjuxtaillud: Peraßerat

adaßra :perangufla ad augußa. Sic pran.ium virtutis henor drglona* Sicad

honork

templum

perveniunt fervi ^li-

beralitér ferviencesjdumconfequunturlibertatcm. Li¬

berum deCivitatepulcre promerentes, ad ingenuita-

txmadmittuntur; Ingenuiiuahabent pnvilegiadua in-

Α ζ dulta

dalta,fuoshonoris titulos» Viri temporebelli fortiilT

mijconcleeorantiir -ordin«equeltri. Temporetogas

qui

TirtateinRepub. CivilicfFuIgent.RegniSenatores Pro-

ccres, Duces^Res;es &c. audiunn. In.Givitatibus haben*

- r '

turTribuni, Senatores, Decuriones, Confules, duum_»

viri &c. InRepub. litcraria &religiösa fulgenc-Magi-

ftri, Do&oresi£pifcopi>Archiepifcopi, Sc c«teriLitera-

torumgradusf SeddifßcilUcertequee.pulchra: Hinc ianos

utfaluberrimum, itadifficilimurii eil virtutis arcem a-

fcendere. Utautemmagnoanimoivx faces,Scfelicitér voluptatumfiammas extingvamus, ne venefica Circo

nos in porcostransferat3autiniidioTaSiren dulcitercan- tändo nos in pcrniciem alliciat, &Jilecebris volupta-

tum? inilar perniciei Paridis Sc Trojanroum Helen«,

qua:cupidinisarcu,vclMarternafuperorumfedibus ad

Veneris amplexum compulére,de gradu dignitatisdis-

turbet5 a£tionum. humanarum difFcrcntias digno^-

icerealiab.oremüSo Hydta«enimYQcemJhumanam ha-

bencSirrnesfrontem; atutillae dentcconterunt:itahae gulaomnia conTumunto.Sic falf«fortesq; boni fpecies

mentemquandoquidem obruunt, 6c inillos cloacarum turpitüdinis reccüus dedueunt; Sic etil frontem vul-

tum'φ'

Veneris,caudamtarnen, i&umq;Scorpionis ha«

bent. Nos ergo quinatura feire defideramus, qui bo- numoptamus,& nati Turnusbeari,cum ipium bonurru

cujus prolesTurnus,adie nosmirabiliter alliciat, ^non i-

gnaviaoRitando Rertcmus,cum adRublimia 6c gloriam indagandam, ^aptosnosgenuif ipTa natura, redta ratio derigät, voluntas propter prsmium ftrenuc certanti- buspropofitum,adconfcquendum,&:malum terribilo

evitandum liberrime ducat. Omncitaq;noRrumtem- pus ftudio honeilatis, &officio uuice impendamus,&

huma-

humanajmm adionum eöniideratiönis _opc>Thcbanam

inicitia? ipyngem diluemus,cjusq; auxilio,cum valsa-

mus inféftiilima vitiorummonllraprofternemuS/: )ta_j plerurnq;cftutiliusmocierari impétus,& videremetasr\

ofiicij,necextrahas vagari,nec appeteremajora. Hare in.nöftrapotcibate funtjpotifiimum quando parseneticé hiftorijs & fabularuminvolucris,imagmesbonorum,ii-

mulacmalorum>virtute5,vitiacventus,cvencum caufas dcinduftriåconfidcramus, ut commoncfadi eligamus jlifta &moderata confiiia,^necaccendinos ambitiono»

iracundiå,cupiditate vindidae, avaritiåfinamusinec ex¬

trametas vocationis rtöftras provehamur, aut movea-

rnus res injuftas, &^non neceilarias; didade cagfaean-

demnunc divinåafFulgentegratis,nonparceneticé hi- ftorijs &fabularum involucris, quae nobis Rerumpub.

incrementi &decrementi rationesin illuitrioribus ex-

cmplis proponunti fed dogmaticé &quidem fimplici

charadere,fed rudipenicillo adumbrare animus eit. Tu

Deusveroqui lib.agcns es, & author libertatis largirc

nobis tuam gratiam, ut optima:quaφ in adionibusr*

noftris eligamus,veraperfequamur avidé, malaTugia«

musfalfaq; timide horreamus, eftoigitun^o

T HE SIS. L

J\ Ctionum humanarum, inquantumintegritas

Civilis inijsdem refulgeat>&bonitatis,velmalitix

moralispartieipent rationem,homoq; exinde certäcon ditionefeliciter,aut miferé vivat;gcneralis;velipecialis

foletfpedari tradatio. Haccdevirtutibus in lpecies

proutcaufa"interna?>praefertimformae·&honeilas,juxta

varia objeda determinantur, ornaturq, titulöde me-

di;s ad Civile bonum,propter formam*

Ril» virt^tem

A3 de

-rfdeqtiaaliasgenefa.itc^nt

c^babitusVqu« circa quod-

iibctfpeciale objedumconfideratur,ut circaÖivitiasli-

bcraliter&c.exercendadoccatur3. Eth.6.7.8*&catcris 4*"&5. Eth,üb. lilaverogeneraüterdeadionis ^natura

inftituitun..

z. Adio humanagcneraliter conüderatactianij»

dupliciteraccipitur; Primö fecund^umeilcntiamacde-

bitam perfedionem moralem,quo reipedu cum S. B.

i.Eth.7. deferiptoreciprocatur. Sccundoreipedu per»

fedionisacquirendar, quatenusveleffedive eil caufsL*

virtutis.2. Eth. 1. Veliubjedivc utfuå natura bonitatis

Zcmalitiae capaxcih&per pleniorcm prineipiorum ex-

plicationemjacobjedigeneralisdeclarationem>&csetc·

rarumexternarumcaufarumindagationemad honeita-

eeminEthicisconformatur; acdeniq; fecundumratio-

nem principiorum} &aliarum circumftantiarum» in_»

quantumreditudinem attigerit dijudicari poteil3+ Eth·

ad Nich.-

3. Adio moralis Habens aptitudinem reeipiendi

boneilatcmprsefentiq; negotio lubftrata, hie velgenera-

literξ$confunclim (uttum internamtum externam adio

nemfuo ambitucomprehendat) vel ffectahter& difmeie qtioad exteriorestantumconfidcrari peteft: Priori mo docum ipedeturiejus Dcfinitio, ^acDeterminatio ad eerta

ipcciem,0^, (ρϋϊνφο pereipienda offeruntUL..

4· Definitur autemfic: AtBosnoralts φ operAtio-

numhumanarum adbonumvel mdummoraledeterminatio·>be-

neficio inteßeäus Praclici ifvcluntatü faCla-, Civilisfelicitaiis caufa.

p· Haecdefinitio caufalisinoaufamefficicntemw*-

terialem,formalem&yzWeWjreib!vitur: Effirienscü lntel-

kfiusj PraBicus*

kVoluntas: materia aüionis funt Affeclm.^

Etcnit©

Itenim illos cumbelluis habcmus comm-unes, ideoqj

rationem materiasobtinent; Forma ejusdemeft dctcrmi-

ad bonum velm&lummoralc> fecundum rationemyFi¬

rnscflCivilisbeatitudo5cfelicitas.

6. Intel ledusetfi in fe fitunus &ciimpJex,tamch

rätione obje&i& finis in duasquafi facultates, lliliccu

7t]j*wiKif9 Kj

βχλευΐίκην

ab Arid.3.deanimac.9. diihn- gvitur. IIla eflfacultas intelligendi eaquae funt aterna

&neccilaria> &confiilit imnuda reiapprcheniibne: h^c

verpeft facultas.delib-cr.andi defingularibus & continr-

gentibus,& ordinatur admotum, nonquidemutipfa., impellatad ägendum^j fedutdirigat appetitum>&facul

tåtes, quas executioni funtdeflinat«e3 & quid^appeten-

dum fit oflendacj«

7,. Lnfe'ieblusβχλευΐιχος eß facu!tiU->qu<tcxcritinrebus étgendisvimfuam* confultando £«? deliberandoy deftigiendü &

cxpetendisatfcomniofficio: Jac. Μart.in Synop. Eth. üb. 2.

Cv 2. vel brevitereil motusad conclußommφ elettiomnLs*

Seal* ^exer. 707. f.^47.

8* Pateroptimus>&:rnifericors Deus» poflquam

hömoinvidiå Satanai deceptus, cum maxima poilero-

rum pernicie periculum cognofcendi malum fecifleO»

non fpem

reftitutionis

ipfi prarfcidit, & flatim morti mancipavitut expcrsvitasomninoeilet,· fed incorpore

•vitam,quamvis miieramjin anima rudéra, reliquias, &c quafi fcintiüulas de luceconcreatasimaginisDiYin«»na<·

tura* humanas,quoadrnoresCivi'cspoillapfumreliquit.

Idipfum patetexGen*«?· quodomnibusnotitijs in^crea»

tioneinditisaninime-fimus-exuti plane: Idem teflatur Apoll, Rom, 1.&1» Cacteroquinnullaefletjuflitiaori- ginalis,&jus naturar. Hucfpe&at quod Cic,^η de LL*

Qmmumqua,in doährumhominum diß>t*t.vcrfantur

nihil eß

profet

o

pr&fiMtusyquAm inteüigi platte

nos

adjuflitiam ejje

na-

tos\ nesopinioneifednatura

ejje conflitutumjm:

opinionensenim

momentumdelet,dietconfirmatnaturajudicia. Huc accedifc quod Ariil^.6. Eth. ^ij.dicit:

Singuli

mores

omnibus homini-

busnatura quodammodoinejfe videntur: Νamju

fl

i

&

ternpe-

rantet-i &fortesfumus,&reliqua ^aprimo

ßat

im

ortuhabemus,

Etil quis ^neget principia nobiscum

connafci aäupri^

mo; abipfoqu«ro,å^quotandem

producantur

? Adtus quidem fecundi

principaliternonproducunthabitum;

fcd anima: Verum quibusmedtantibuscumefFe&us fit

ilmilis fusecauf«?mihicertcnihilpotius refpondcndum

videtur, _quam quod anima,habitum principiorum,ner

principia adiu primo^connataeliciat, åquotandem con cluiionesad virtutem moralemcruao.

9, Ha?notiti« licetlateant in teneliis, quod vim

fuamin fluidis corpufculis, pr«cipué antequam noti-

tia Ungvar^um, fenfus &experientia acceilerint, exerero nondumpoifint^connafctmturtarnen afluprimo(alias

carumpötentia, necfacultatibus,^ncc fubjeilo elicere- tixt)inteäellui noflro βαλευτικω^ qui mediantcrefta ratio-

nequatcnusresagibilcs generali modo, in fe,& fuana¬

turalefinereipedu circumftantiarum fpe&atas, bonas

velmalas,pcrfedHuscognofcit,univerfaiiaacinfallibilia cligitaxiomata·, qu«funttanquamfädij Divin« veritatis

nitroiefe ofFerentis: quibus iine demonftrationetredi*

mus,utfuntHoneße vtvere\NeminemUdert; Suumeuieptri-

huere ,* Demeß colendus; Parentes reverendij Liberiamandi5

Magiflratus honorandi.

io+ Deniq, obfervandum eftquamvis principia.«

hsecnaturafunt nota, & invefligatione opus non ha*

beantjeifenihilominus habitumeorum etiamaliquem»

quem

Arift.

^mvoeavit6. Eth.^6* Etil enimiine difcur- fu?

fu, veritatiscognklo inhifce conipafräetjf, Opus timcn eftaliquo cxercitio, utcoproroptius vcritatcm apprc-

'

hendasjcum iliorumcognitio id faciat,utfaciiius iit Judi¬

cium deijs : Promptitudo i ilac ertcab habitueft, licet Judiciumipfum immediaté å natura profIuat+Pr«terea,

nififaltemfimplicesterminosexquib+conftatpaulofx- piusconfideraveris,iiet utnon animadvcrtasinterdiurn

id docere,quod tarnenrevera docec*.

11. Habitus quatenuscirca agibiiia Yerfatur vocari

iolet σνντίίξηπςGr*κόιίας iwoimg* Cic.anticipatimasypranotio*

^,Phi 1. reclamrationemvocant: Εaulus^nunclegemnatura>

Romt2. nunc'jußitiamf)£i3L3tRom.i.nuncopuslegis cordi-

umEthnicoruminfcriptumftibiå.c.^15.nominat. Etinftecie

talt^afunt omniapracepia devirtuteξ$ honeftatetquafubtumi-

nenatura cognofåab homtne poßtnt-, utuno

verbocomplc-

dar:totaprudentia Civilis &omnesoptimaξβnatura_csngruen-

tcsLL. nihilenimhorum quinexipfofönteproftuat,& réblo luminisnaturajudicioaiq,naturalibus principijs initatur:Cer.

teindepullulare,& illi inniti debeat fiyerurri rede tradatur: adeoq; etiamhinc omnis elcdioiingularunu

adionumeruituracderivaturthorum ufuscernitur in^

Syll. Pradico: Ubi licet habitm prtncipiornmfecundumra¬

tionemfuperioremrneredivina ér honeftaomninöproponat»ta¬

rnen diBamen rationi$>quodpomtajfumptionem)fecundumra- thnem inferiorem, nonperfei fcdpropterdiverfitatem.»

ingeniorumjidnon aflcquitur; fedconfaentiderronedcon-

cludit: Undeinfirma hominum ratiofarpé labaturinc-

ruendisconnexionibus& concluilonibusj in multiset- jamacccditconiVetudöiocij velpropriamalitia ^; Sicut Medea inquit: Videomeliora*preboqi^;deteriorafeqmr+

12. Voluntaoeftappetitus VAtiondtS) in fin^emhumaner^um,*

»peraiiemm ( dmenteulmbis honumjudtmumJ libeti^ten-

$ dem

demJicJ&afti-in

Synop.Eth.Vuc.i*

brevite-f S^aligeciu

cxcr. 307.f.5· Voluntas nihilaliudeßquaminteüeölusexten*

fw>adhabendum & faciendumquodcognoßitur*

//. Objeßumvoluntatü-eßbonum-, live

abfolutunfyCwZj,

reUtivumyi5^{vc verum·)} il^VCapparens->five

tranfendental<?,ii

^vC.

naturale·)il vemoraleiexnaturali femoraliexurgit humanuni'·~

quodeil TheologicumySQ,i

Ph'lofophicum: IlijidtemporaUy &.

incoativum in bis terris;velperenn? ubi privamur

omni.

malo,omnc viciilim bonum confertur,domicilijmajeßasy

utriutρpartisdigmtas·, aßionujucunditas,iu ρ r aquama

feen*,

dit in cor hominis. Hoc (leihproportionatum)citbo~

nuMyhoneßumyutile, &deleßabilca*

14. towhj. perfinem humanarum, a£lionum_*

βχλησιωςvaj

πξθΛΐξίσ*ως exprimitur,ut indigitetur eile

mit¬

raleιquodratione ordinis, eilßnisvel media:quienim

%ulL

finem■> vultetiammediaadfinem perducentiai

Ratione

^ap-, prehenfionisc&verum, aliashonedumita

dißum:. vel

appa*

rensyid cåyutil(s&jucundißtecicm; vel malumcum

b<mo·

ton·*

junßumprasieferens: liquidemnemoappetit

fui deßrußio

neMynecquüquaminvitiaruitj

nifiineficatus ahqud boni ipe-«.

cic. Quodeliganterexprimit Scalig. exer«. 299.

f.

^2.

ubi

inquit: fifiuotwquisopnon ahijceretpotius

vivendi

animuntj\

quam utfeje inducerat in lllos cloacarum

recejjusy. nifi faljre

fer fieciesmentern ipßusobruerent„

1f. Conditiofine ^qua non->eßintelleßualücognitio. Nam.

•voluntaseil ca?ea,& qua:intclleÖus naturaliter ignorat*

canecvoluntas naturaliter curat,ncq; a:ftimat,ncq,ap-

probataijt improbat; & quemadmodum

iinceaobje-

ttum iUjam _appetere,vel improbarc non

poßit; ita

ncc a&usfuos elicere,autaliis

imperare,niiiobje£tum

abin-

telle&u pra?cognofcatuc^.

ιό, Intelleßm

Fraßicijudiciumeß duplex;

1.

Generale*

quo

ηwoobje dum ilmpücifefspprefecnditujr fuferationebä

ni: hocitidiciumquoadipedbcationerntantumncces- iariopra?requiritur ad voluntatis illuminationem& di«

redionem: Tantumen>mdilipimus,quantumcognojlimus,

/7. 2, Speciale^rationecircumßantiarum determinatum judictumφιquo objeclum inteüecluPratiico,hie,mmcyfetalitev fendcberejudzcammiViticomuntterloquuntur Etil. H/nc ob]eöl^um'voluntatistitbor,timwtrlligtbile,quodfi ratio rede

de habeat eil haneßum, 6(formaliter differtkbonofenftbili%

quod eil jueundum &:

deleblabile:

^qua? bonz,materiehter in-

terdum coninciduntformalitervero fempdjftingvuntur

/<?. HocveroJudicium, licet objeBum voluniatiidifttntil·

pvöponat& oßmdai', ^nontarnenipfamvoluntatem impeüit, vel weeeßerio determimt-, quod probaturåbexemplis: /. A-

Buzrmrepentinörum, quifiunt fine prtvwjudicio& deIiierac¬

tione, _3. Eth*3, Jfjzos vocantprimopnmosquippe adquos iufficere poteft generalis appreheniio bon;, necneces- fario requiritur deterrninatum Judicium Pradicum_i.

2. AtiuumdeIiheratGrum^ιinqmbus licct inteüeßm PraBi- jüdicet honeßum, tarnenvoluntas,pro iuzhbertate,reli*

dokeneßoy _turpe,jueundum, vel utile eiigercpoteih

ig, Aclusvoluntatis,circa fuum objedum eil vel im- mediatusi vel medialus: lmmediatus rurlus duplex: Abjlu-

.terquoad cxercititrrrij qui aliasdicitur eluitus,

-diatc absq; alijs prineipijs, exclufo etiam objedo å vo- luntateproducitur;talesiuntadioncsimmancntcs>veK

Ic,noliejunde elicitusdiciturduplex: Peßtivus & ^excrcen-

dus, utvelie*velprivativw

0ciuipendendus»ut»^;quod

inrelationc adobjedum fitvelßmpliciter absq; conatu

impedicndi) vcl Imitate,^t um

impediendi

conatu«

20. Relativus, quialias dieiturβνλισις,

velleitas

(jux*

taquo5dam)refpediva3quie

fequitur abloiutum intellc-

B ζ dui

£tüsJudicium; Eß%cumvoluntas

medta mantfeße £on*,ßvc

St B.absefe mediante eonfiikätivne*

Uber

rim?

tå fu

^*ßmf-eappe~

tat viceverfit : Etquidsm fine certoconiequendi^pro- pofito,quomodoappcterefolemus^ea,quse aut

fieritaut

ikltcm pernosfieri non poffunt,^3. £th.2, Äliaq, qu#

'voluntas in fe quidern utbonaprobat, ^non

sfFeöat

ta¬

rnen; quiacummajorimalo>-vcimajor-is bonidiipendio

conjundaeffe videntun..

21. ABusmediatu* eil mediorumnon manifeße bonorum^

*pprehenfio>feu adverfatiocum

dehberatione, qui alias dici-

tur Volttioyconßiium-, contingitq; propterfingulares

cir?·

cumftantias,in a&ionibus, _{quas ex} liberovoluntatis ^ar-

bitrioprodeuntfingularibus: inhoc voluntatis arbitrio

decemoccurruntgradus: u

ό'ξφς.

ζ. όξβη. τνωσις*

4· Svaßointelleflu&yfeu inclmatio voluntatis Primt, /. Incli-

natiovoluntatüSecunda,qu3moveturintelledlus adreco-

lendam intelle&ionem 6c deliberandum de medijsr*.

6. Deliberatio intelledus dveluntateirritati. ₇₊ De medijsde-

eretum. S> ElcHio. 9. Volitio. 10. Executio, _quorumde- fcriptioncs Difp+4*disq+^4. Diipt 8. dilq.2.inSyft.

Eth*

Chrift. Matth,videre liceo.

21. lltrify tå veäeitati relativa tå volitioni(fed

hac

iäaper feBtoreß) relpondetIntelleBwPraBicus, ^cum judieet bo^*

numeifequodcumalijs collatum, judicat eßemalum_,;

autcumaliquidjudicat abfolutemalumeile,quod judi-

cat bonum cumalijs collatum^; tumenim voluntaset-

jamveileitaterelativa multa appetit, quod volitiono

adverfatur; quod nonfolumpatetex illoMedea', Video meliorAprobo^de-terior« fictuor,

ied

exomnibusquorum a-

nimusobjedtis diiparibus diffrahitur, in ^quavoluntar3

bonum melioripoftponit, 6cmalumdeterioriprtefero*

2j. Afiusmedtatus(åkituraliasimpemus>&;.yolunta

riur v

tms)qmex aUaaliqm pötetäU)vtantumjttχtafuperlorumfå*-·

sultaiumprafcriptum&regimenproducitun..

24. Regimen, facultatum fuperiorum ία inferiorer*

eft analogicumimperium^, tibi intelledus earundem aituii cilConfiUariusy yoJuntas Regina^quidem Dominaexter¬

norummembrorum; ProutGic. infrag, fuccindé hxc exponit)inquieüs: Ämmajmperatcordi·, utReχctvibusfuü?

autparensHberis: libidmi

alfervü

Dominus,quandoeamfrätt- gné co ercet.

25. HasaclionesproJubitUi &liberrimé excercet-?

Voluntas;(quarumtamen eventus peragitur Remigio Providentia Div. )ubi antegreilo difcurfu>non inftin-

dunaturie(ied jure ac arbitratu noitro, inciinamus &

tendimusinftn,emCivilem>libereq; aliquid velie & re-

ipuerevalemusr%.

26. UbinotandumvenitUbertateminfeconfderatamnull»

necefßtatü vincuU> conßringhut abter velit quam vulti &hat ne^perUpfumpotuitamhiiy quaenimdetraBa-, voluntas deß~

nitefJe vo/untas, /$quihanctoäit^naturamvhlat:Liberiasve¬

rsrationeurus,quihic(JeBatnrinconfiderationeaclionü eßqua objeBumreclecogmtumjuxta dtBamen rationis libcre Appetit

&fugiti. Hujnsconditiones funt i+ Quodrationedeter-

minationisηorrfitdifunBiva: Sedformaltsratio confiilit in.

«equaliappetituboni, &fugamali. 2. Peteβbonumprobottoi

vel maiumpaenzproptcr bonum honeßum etigere: malumpro

maloßmode^nopfuerhturpemvelboqum proptermalumreifste*

ve+ 3. Poteß ^rationeexerciHjABionernproducere^fuifende- re->velprofusintermitlsre. 4. Poieß adalterutrum oppoßto-

rumdeiermwark quia agit übertätecontingenti; ubi an¬

tehabitum acquisitum eil, libera in ciyilibus å deter-

m"rnatione;fedlonga

confvetudinemaneipatur,utpofl>

eaiiberamhujus yeliliius eledionem nonhabeat

pfed

B 5

eil

éåinpöteftate nrioris acqtnfiti,

libertas

a.

determwata ad

bonumindependenterinDeo ^:dependenter &

quidem

^ordi¬

nariecχgratiå in Angeld bmü> &glorißcatü

homYnibw:

Bx-

iraordinarieimpulfu Dcifingulari adunum^numerobonum->

utin Ef*u,G.^&rfgypti/s,Exod.^ii, Admalumv. &

quidé

fimpliciter, utinDiabold &: reprohü

damnatü: in

non renatv

tantumfccundum^i^. Ghriit.-Math. Diip.4. Diiq.f.

27. Potro,Afftciui eßmot

ds

cordis.quo profecjuimur-,i

el

fugimwobje£la->proutverevel fallo cogitatio

dl* commoda yel

incommodaoßendtt Gocleniusq.£th.40.vei diiiinclus: Affe-

Sluseßmetusappetitusfenfitiviycumnonnaturalt mutationscor·' gerit·»

ab objecto bono·» velmahy å phantaßa propofite

&

<cßinMto%

iiddluciconfequendum->hoc vitandum. Cumquibus

coineidit

illaCic.affedtuumdcfinitio_quas3."1 uic. exitat, Ajjetius eßpaßiOjjbappetitu cognitobonθ vel

malojjoc

utevitctur⁵tliud

tereobtincaturdn^corde excitat^ur.

28+ Rationeobje&i

affedtq dividuntur in irafcibtlés

concupifdbilet: Hi proobjedlo habent bonum velmalum abfolutumflliiVQYObonum(y malhm cum difficultate conjun-

Hum. Thomasabobje<ftidiverfitate3& ob varios modos;

quibusbonum velmalum movetappetitum ^,· Undechrts, diftinclos enumerataffeftus(impldet: Tales modi funt6. in appcritu concupiicjbib,&comprehendunturtribus cir¬

ca objedli convenientiam Sc difconvenicntiäm combi-

nationibusicil. in imlinations\dmsr& odiumdm ^motu deß-

der-ium& fuga: in quiete, Idttiha&trifiitra^Coffibm*dtio-

nes>itadicuntur,non quod omnis affedtus fit motio, fed

propterobjedi contranetatemj&^terminorumoppoii-

tionemj.

29· Irafcibilä ^, qui å concupifcenti, in inclinatione &.

yuiete afFedtus peculiares nonhabetj verum mmotu> fi- -quidem obftaculum five malum,quominusbonum ob-»

tinea-

tineaturpropulfat, quinq; obtinet

proprios, feil. β<ηΰϊ

OeQerdtionem·,AudACiamwctum*

& Iram.

30. Primodeconcupifccnte agam, feeundum pri-

mamcombinatUnem cricabontim vel m&lumnbfolutum·, abs*

queconnotationeabfentix vclprdfcntia, cujus modi iunt

duoiprioreft inclinatio adgratuirb & åicituramor ·,

qui

cflconcupifctnti^tvei amicitid: hoc inclinamus

in bonum_»

propterieipium tanquamterminum; illoveropropter aliud, uthomo amatcibumpropterfui confervationé*

31. Poilcrioreilquoab ingrato declinamus, & no·

minatur odium quod iterumduplex eil;

Primum

inimi*

citid> quando aliquid odio habemus, propter

aliud

ute*

quopercutieiitiremovemusflmum alias

ipfi

bonum_».

Alterum«bomimtionis, _quoquidfimpliciterdeteilamur*

utmorbos& miferias4

32«.. Deindefeeundum combinationem> mediam

fciL

motum : circabonumvz\rnalumfimplicittr·*cum connotdtie- cujusmodi rurfusiuntduo: Prior eilmotu»

addeledlabile &iucundum ampledenäum>appellatur^

qué deßderium-,

quod vieiilim eil véi naturale,

ut

eibi 6c

potus>velrationale,utpecuniac, honores,&c* Propter a-;

liudcommodum: poilerioreilmotusadexccrabile vi-

tandum,&infigniturnominefug*, eilq; afFedus

intens

fus ad^nonhabendi mal^umimminens, avertendiq; ma- lumquodimminerc videbatuc,.

33. Tertiofccundum combinationemultimam, circa-#

bonum & malum abfoluté, cum conmtationcprsfcntU; Cujusmodi itidemproptercontraria objeda

duo

funt:

Unusquoconcitatur animus^abono

prsefenti,· fed ob id

£aciens,ciFuiisfpiritibus,animum ieiecflFerentcm,quaiit

docorie dilatat& extenditdlludfuayiterainpledendo»

& appeliaturUtitUiqua?

eil ycl ritt^rdlü^

quae

in univer-

iura

fbmconfentanea cftnatura?rationali ;velnon naturalis,

quasipfi'individuo operanti confentanea

eil,

propten, .dcprayationemalicujus principijnaturalis? ut picafi-vcj

morbusⁱⁿfceminisgralidisj Älter, eil quomoveturanimus

circa cxccräbile &^cor retortis ad principia fua ipiriti-

bus,fefeconftringit3& proprio nomine vocatur trißitia}

namdolor extrinfecus exIseiione taflus deicendic?.

34* Redatpaucisagendum^ ajfeclibw apprtitus tra—

fabilu;qui vel bonum arduum deiiderat;yel malumcum

difficultatecqnjunäumfugit, quando moveturin bo¬

num concitatj^»cumcordispra^aratione5ieid obti- nerepoilitjiinminus dejjerationem:ii malum ScpofOt il-

ludcvitare,audacUm,_quas facitad ^prompte aggredien-

vdumquod fperamus?fuperando periculu,quod iminet?

:üvequod adeptione boni alicujus^nos prohibet. Auda- ciamexcipitIra, quseeilulcionis Sc

vindi&g

cupiditas5&

dicitur Hbidopumendi ejus, qui videatur Ucijjeinjuria,

Cic°

lib44*Tufc.q. propter c am qua? apparet parvipenfio-

nem?vel inic,vel In fuorum quempiamnon convcnicn-

tem? 2+Rhiet.2^Parvipenßo éfttriplex; Contemptus,Inccm-

modatio Sc Injuriaiive

mstumélia^iin

malumevitare ne-

quit?concitatur/m2<?r?fivtmetus, quoconilringitur cor Scomhis calorad intimarefugit,liquidem afFeflus cum

corporisnontantum

ipirituali,ut

cognitiofenfus; Sed

etiamiangvinisybilis? & Varia Horum^organorum immu

tationefiant; ideoadiingulaseorumipeeiespeculiarcs quafi afFedtus,^propteriirigularem fangvinis»fellis?tene- riorisq; ipiritus craiin? Sc variam prattordiorum,orga- norumq;motionem&conipicuaiigna ac effecla in^cor dispenetralibus, nervisac externa corporis fuperficie

,5cc.referimui%

35f Sic ad l^titiam, alawHas*kilarHm^,gaudiuMs deUBa-

Φ»

tio,applaufw awmi&

ßirhuum geßus

referuntuv:

ad Ir

ziyl*

excanäefcmtia furor-, &acerbitits adtriih'tiam rcferuntur, tgritudoiarumna , moleßia^, affliciatio^,fodieituäo, agritudo,

propreralter i^usmiTeri^amdicitur mifericordia qua fequi-

turluftus, meeror Umentatio &acedia. Si_propter felicita-

tcm»dicitur invidia,amuLtioad metumreferunturterror,

pavor exanimatio,

conturbatio,

formtde,

palliditte,

tremor,

hor-

ror:adfpern fiducia,ad deiperationemanguftia c.

36. Paueisornnescomprahendamaffeftus', Arnoßveodio ha-

bcoperfonam velrem,deßdero aliquidßeri, vel

deteßor

j Doleo

faftumvel Utor', expecloquidemmagno cum.deßderiobonum futurumj cumdifßcultate acquirendi conjunftum, acquifituta¬

rnen poßibile: cum dolore deßero β acquißtu ßt impoßibilcj.

MalumccntemnOitß_magnaaudacidbonumaggredior ^atfpβpo¬

lerοulcifcor:ubipropter duplicemcordismvtumßititus, fangvts

(f bilis ejferbefcunt ^ac Intendantur, veltimeo

ξβ

timorecon-

ßringor.

3J+ Voluptas&amorperpetuiaff'eftuumcomites,utι.Etil*

S. dkunturffumcbjeftumvirtutümoraluconfecuthe,ßcutdo-

cetAriß. 2«, Eth>3.2. Eud. 4.

SS- Voluptaseßallionüfelicitercapta ccntinuat*, fc adß-

nemperduftet adjunfta conplacentia,dividiturinhontßum^tur¬

pem &mediartLz.

3g. -Honeßaeßqua exaft'onibusvirtutum dviro bonoper-

eipitur·, hacfoUvirbonos deleftatur, ξβfolaeß voluptasvertu,,

cum conven'ut cum refta ratione ^λhumana,ξβkommtpreprié competit.

40. Eurpis voluptas,qua homomalus deleftatur, fequitur folamaffeftuum OLT&fyctv. Mediav.diciturproprie1olup'as, äffeft^{us or}dtna*us, qui quam

diu

inter limttes ccntinet^ur nihil Jurp-tudinisadmixtum habet.

41, Doloreß dißiicentiacumeperattoneimperfefta£*fpra-

va conunfta. C in*

42* Intereil: uttertio in

reiolutioiic caufarum dce*'

bsnitatemorali(quod eil formale

prudentiae objeciuni_»)

breviter agamir, oftendendo >

quibus rebus illa infit, 6c

qUomodoå bonitate efentixc u

i i

π e

jfi

^·,

diilingvatur

^ac cle- niq: quomodo aclumemdeterminet.

4?. Bonumtranfcendentrah,citenspröptereilefimpHei¬

terin quantum eil8ns\ debonum

fecundum quid,

tantum

&c

quatenust?

efiomni alij perfeclioni iupponitur. Bo¬

numveronaturale1$mernieeß^ensfecund^um quatenus

iuperadditurentitati

abfolutae;

6c

eil bonum fimpluiter,

quia,quod ultimo

appetitur,femper eft Jperfe&us prio-

rb&ob ultimatamperfebtioneradicitttr bonum fimpl·et¬

ter, utfuntoperationes &quaiitates

ipii fubftami<£

iu- pcraddits;.

44. Omnesoperaticncs$ qualtiatås,qu£creatur#in™ ^. telligentifuperadduntur, quatenus

ipiius efje perficiunt>

dieuntur bonumnaturale: quatenus vero ordmantur ad

Dcum-, & homoperiiudiafua&adiones

adeumanniti-

tur Scaßhrgit, dicunturbonum moral?i

ita in domino

nontantuminteåeciusipfe,fedetiam omnes

habit

us ejus»

qui ad naturam ipiius

perficiendam aliquid faciunu*

iunt bonumnaturalem. >

4f, Malumhutc bonooppofitum, utmalum

in venitur in

aaione Civilinonpaßtivé; fedprivative tantum-,non

yonendo

quicquam

yfedremovendo aliquidformaliter ab iliis,quemadmo-

dumcdcitasyut&_paral^{fix, qua:}

nihil ponit.nifi privat

Jonens fiirituummiwahuwy ut(p mors

ipfain bono naturali.

46. Bonität moralis eß a&ionisvoluntaris

perfeäio

eonsruenscumvediaratione&lege; Formale

hu jus-,

non

eil:

tota eiTentia; fedidtantumquod communem naturam

adcertamfpcciemredigit,

ά

ä

eceteris diferiminat

^>

0>~

mnisitafyre*moraliter

bonafideo eß bort* quod legi

natura·,

aut

Di vin* conformisfitmoralUer. /

Quam-

47* Quamvis acHonem

maxime fpeci&ce.t objeßu;.

fbrmalitas^tarnen bonimoraliseilcongrucnt'ia

ordina-

tarnDeigloriarru

veleifubordinatumiinem> qui conii

ilit inrclationeadlegem; quia aftio

cft

res

naturalis &

ipe^ice determinaturk bono morali ipfum ^{vero mora-}

Ic fpeeifidatur per το

ordinari adDeum, vel ei iubordl·

natum aüquem finenij.

4$. Melittamoraliseß. imperfeUio·.aclimis

voluntarUyCon-

ftßensinexorbitant'aα

reiia rationesjuftitia (j? legt-*·

49·. Variaeß

eonformiias^

ξβ

exorbitantia,

profiter

diverß-

tatem verumquaiffis

fnbßernuntur

^\

ita

tam

emißio->

quam

rei

commifßo>^tAmineptitudo

ad facienduw>

^quam

aptit

η

do ad faci¬

enditmeontraviumlegiconUrmih^aut

difformis eßepojfity & ßc

nullαhabetur ratioboninaturalis inbonomorali ^cumHonfo'um,

formaliter

dißingvipoßunißedfepe

eüam

rea'iter,

ut

peßimus

ηequam

poteß

optima

ejjeprtiditus ingenio-> ξβ b contra*

fO. In _utro%fermaätarnconformitaie

allionis

^cum

legzx>

quam-ex

orbit

xntiad

lege; requiruntu* duo. Cognitio legis feil,

ßyUberias

ugeßmi

nnde

bmitets ncmalitia moralis

mn

competil

brutis, & rebus imnimatü.

fl. Cdterumnull^ααίΐΐο,moralisindifferens

eß infuo indi-

läduo;ßouidem,aäiovolunteria

refertur ad honeßate &finem;

veladindebitumautnuÜumipriori

modoefl moraliter bona-,

po-

ßerioriautcmmaltU.

"ftyC 4 4 4 ·"

S2. Resdqmmmturαbonitäte velmalitiamorali inconcre-

to-,ηοηin'abßraclo,propterrealem

dfßinclionem·,

ut

hämo eß vi~

tifsoppletus,mn a.

die

ο

eß Vitium·)ntß

per

χ,ατάκξησι*.

jj. Mala_pureprivativa

dicuntur primario defeclus:

enteret

notddefechssiqudqusz

habent defeclu\utpravitas}perverßtasymA

litisybstn.voces,»ota omißioniquacorhisßonimaU

tribuiflet^

<4, Uno ctiamverbulo

de bnc adHonum,qui

ens

eil

intertionatura:momentoperfe&iiTimuai> ad

quod

o-

C ζ mnia

mnia.aliä tanquamadfuumcomplementum in Eth. re- férunturdiram: cflautemS»B. Operatio animarationalism fecundumvirtutem optimam &perfeftißimamftnvitaperfe

fl

^a.

i) Eth, 2.

//. Detevminatiofpecifca-, vel abfolute quoad genera- lem utriusq\convenientiamyvel eomparateyquoadmutuarn.

afe invicem difcrepantiam^y confideratur: prion mod ⁾ principaliter ah objc&o honeilo>uthoneftot Se é.eontra_>;

idq, vel (mpliciter tali,ut inreappetita, Scquretereideltäera-

tet\ velfecundumejuid/Widefce η

di

^t; Minus principaliter ab-

intentionü bonitate &fne pullulat,. Secundaria5 å iirt^um- ftantijs ciTeiitialibuSj ut perfenty loci drtemporisvariatur;

juxtaillud: Circumfeantietvariantrem \ ab accidentalibus circumflantijs, quaefiuntin prsdicameiitis fecundarjs-γ

ubi commode applicamus adliva paliivis,nonaliqua.*

ipcdlabilis&confpicua^defumitur.determinatio*

56. Hincliquet,quod redtaratio tres tantumadbo·

nitatem requirat.conditiones feil;utfit: 1. De rehone- fla\ exinbonefta enimnunquambonitas fperari poteilf

2. Mediaoportetelfe legitima. 3, Bonus fit ·finisy Sc quidem 110ηapparensfedverus. Verum Theologus. 4. Requirit

ad caufam

f^f/r«/re»jUt:proficifcatur

^agratiofd.SS. coha- b;tatione\ admateriam·,utjita Deomandata) ad forman:) ut

proftcifcatur exfide adfincm, ut_tendat ad glor^tsim Dzi.

fefuiiibettfetur Chrtßianusy quicojutd facit-, facere debetin no¬

minefefuy in virtute dgratia S. Santliyinveritatcfideiy trut

glortamDet-,proutidtpfum exponit Ch rift. Matthias

67. Determinatioeßentiahs^comparatacumSpeSlatuv-, ^tum

omniaprincipiaspecificationisadbomtatem maralem requirun-

tur-y bonum enim exifietde.integracauia: plane utiii_,

naturalibus, perfedtio rei non abfolvitureo tantum_»>

quodfprmamiuamfubftantialem confevUta fitρ led Sc fihemi

fihemfuumattingeredebet*atq;ideocertis qnoq;acciv

dentibusornata eileoportet\ malumverbexquoris defc- Buobrepiti unde Arift.£ Eth.7. Peccata committuntur,

quodid agitur, quodnon oportet3alias quodnonut o- portet,aut quotemporeöportetj.

/<?* Ordo,quo aBionz*interiörss exteriorw*bonitati&

mahtU morali fubßernimturf-poteßejje duplex: Primus,ra- timedknominztionis; quormmediata denominatio-, interiörι <ι- Bioniintrinßcecomp tit;medialaexteriöri ξ£imperata extrin- ßce tribuitur. Secundus>rafoneumonisyubiexduo^maBibus Ilhpfi'.üiunusproprio aftus moraliscomponturyquandounmto-

tamfuam (ormalitatem habet ab altero, etiamquod omitti-

tur^adeftclu dependet*

S9*. Divifioexdefinitionc refultat·, quaaft/o moralis inbo-

namξ£malamdißingvitur: illacum regula reilstrattonis con-

gruityh&ctero dfcrepat*.

60. Haeeha&cnusdeconjun&a adionum interna¬

rum& externarumconfiderationej fequiturjamde ex-, ternistantuiTLj*.

61. Actione*exterioresftorfim conßderateandem habent

generalcvrrdtfinitionem^cumfuperius poftta) quaitidem,eomo¬

doy ine-udemrefolvitur caufzsyni/iquod inteHeBm PraBicus &

v.>1untas->effdentisvicemfußinentety hic nonquoad naturanu*

quarationemed*antikus fuis aj]eftibus\integritatefeil.&Uber-

t(*tey agunt;fed_quoa&actione* extrinfecasy ^qua hic nomtan- quamaktioner^ fedfot^umutimmedUta externarum actionum.»

principiaipeBantur\ qiiieArill* ^3. Numcrat confultationem,

cleB'onurnξβ volimtaterru,.

6ζ. ConfultatioeftaBusinteüeBu$y _quoquü deliberat de_>

medijsyquorum ^oVefinem confequuturus e(iy h* e.inveftigatio»

mutu fymcdiorumcomparatio->tuminter

fe>

^cum reJfeBu

finis*

ac.deidisratiocinatio.

C ₃ Hic

6}· Hic cbjcBum &

ntidus conjultandi ältiorls

iudaginc pondcrandi

funt->.

64. Humanaηegoeta·,incivilthacvita

expedhmdajn aui-

busattingendisaliquidpra

flare:vel faltem peffe videtur deli be-

ratio,fub

conjultatiouem

de medjs adfinem

cadcre

certum

cft„

3.JEth.ji*

és. Ante deHberationem\ccrtus nobisprseflgendusefl icopusj &inrearduaccnfultationdficij,fumma

bonitatu\e-xi-

miapTudentU, & fyncera amicitix

fullt aflumcndi·:

In

iffå

negocio ptrpendendum

efl> quomodo arripienda Tunt

me¬

dia,& utijsdem utendum': itbiinMgentianumm attendi-

tur>& dele11^usqualitatis habetur; circa ufum invefligato-

rummediorum,extremumrepetimus,& urgenteneceiTi-

tatcilaborü focios accerfimus, poftulato organo, reiin- flrumentarU profpicimus, &maturé tandem ipium ag-

gredimur negociuinji.

66., Conjultationemrxcipit eleBtoi åqiiadifTcrt ratio- netemporis&qua!itatis; in obje&o;&:tineconveniunt:

Eflfyvoluntatis adlui^quo ampleBimur mediumjam decifumf^r sonfultatiooecAterispropoßtunu>%

67. Vohmtarinm quod attinet hicpro a&u fccundo&

relativoaecipifc iendumcfl:;quemvel alijs faciehtibus ap~

probamusyvel libereipfiproducimm:aliter Wciturexecutioyquå eflmotus volüntatü adpo(feißnem eledlorumtendens, & hitc cxccutioimportat relationemad locomotivam,quan- dopoft Μξγίίια,ν,ad ίηογηρ,ΛfeieconrertitSi tranfio.

69\ Volunianum eflvel euecutionüproprta, velapproba-

tionisaltena: Priusvoluntariumefliterumdiveclum, velindi- rdBUm: Illiuscaufa voluntas eflflmpliciter·» cujusexempIjL»

habenturjud.mc.i4.r0,._c+if,i5, z.Saife,4.0.17,2?. Indi-

redte itaavoluntatedependet,^quatenusid impedire quis debuit aepotuitj tarnenvelexinjuriapermißt: cujus exemplum v-i-

dei+Sam-jjij. ^, Poile-