Q. F. F. Q^ S.
DISSEUTATIO
D E
ÄT MO HiER A
mam * ■
iiDi ) <#
DIVIHO FAVORE ASPIRANT8 ,
? i.
Qim confenfu jfmpbßimi CoUegit Thilofophici,inQfygid7 qua
ad Salam efi, dcademia ,
-
-
PKJ& S 11> t'
V1\Ö CE4%jésiM0
biA ÖNO C^S
Mathef. Profeffore Ord.
Tro grad* Magißtrii'
Placido EriidironVm Examinifubmittit
GTO R G I U S VALLIN
Angcfmannus,*
lé Auditorio Guftavtano MajoreaddtgM
31 OÜobr. Au. M DCLXXIK.
' 3
- A
* • 'T.
H OLM IJE
mm NICOLAIS WANRIF.
er
Cs
éL>..
,r
&■
Uf
Iii
D
R Cl»
J
REGN I Q VE SVECI JE
Pedefiris Militiae Tribuno Generali
JA¥-
Vt k
Geflrxi.-c, Hclfingiae , Medelpadix, Angcrmanni*^
ad-jacentisqne Lapponiae, jemptix, Itcm.Sc
Dalix Gubernatori provinciali.
GENERÖS1SSI MO HER01 JC
TtOMIKO
LIBERO BARONI
t*
DOMINO
, IK
et
&c.
it" i--t
*>'
t > :i,,i
y t* T
-•<tC!».'-•
PATRONO SUO BENIGNISS1MO.
■M >
r
V-
c»
GE NER O SIS SI ME
ET
EXCELLFNTISSIME
- D O Ml NE
.•■ -*•-v-
"•"
-i•
Jnietfi perantiquo Mo, fe foaque fluctia magnit Ytrk
cmfflenddndt more induStM, boc quod lunc facio,fteere aufus fm5 attamen quanåo iittd muneris fcfigmm, ad
7e VEm, & projrtx Vtrtutes eVexerunt, eonfderaVtfe-
liitm,fecretaquoquemecuwpeft/uaYt cogitatione>mm rudehoc Otis
literarii ofufultm,heroKo ExceHerttU Tu* (on/feBm /uhjicere, Oemcffittoquenommi infcribere »udaem. DißVaferenamque wmltijlues tahti rrimeru oaupatmes, qua te falutj pubf frojpi**
cientem itatmnt difrttlwn,titfarum Vetnihil temporis åd
1cs hujumedt ccru.tM mfpkiérJcs réBnqudnC Jfcccdit qtod ra-
rum txqutftunique, quodm te //?, judiuum1 quo Viros etiam li-
terfitumlaude elansJuteuM, mlil nifiid quod politum, omvilus
mmeru abjtdutmn, perfeclumque (fl,admttere Videaier. Hafi
Undtarnen mter /ptm & nettm anmurntandem calcarque addi-
derint cxmia frguLiisqte Gemicf^ma Elolentta 7ka, in
artium littrorum (ultcres qtosMs pedid, qttan itumn /olttnfa>%
\cict flods cVtquiisyfed & boufeiiimnmo Land Vulg<rihs
> dulawejyeyifti» Et quonmi tota c corfdo, 'lC Exieftn»
if
i: >
*
H B■■■pWggM
X
tißime Dömme ined,po me cdterosque cmplem es fawe, Jr
poßeruni etiamgratiofe perfevemurum; idper hane occafionemu-
me oro, #/ Imlevidenfe munm, quod nunc fumme obferVantia
ebfidem offero, nomine tuo tllujlrari pilaris. $cio enim tanti
Wimms fplendorem magno,fcriptomeo,honors apud leElorei /«to-
tum, iisque hoc,quidquideß^gratum före,quando Vultum Tuum fuflinnijje ammadtertenta\ jdeeipe itaque Exceüentißime Domi-
?jrehartam hanedevotijfim*(ubjeftionis nuncitm, wo« fciwex le-
fenbentis,quamdignitate arguments<eßimandam. D. T.0«,
M*ExcC$tTuamfiumGenerofiffimaFamtlia,perpetua feheitete,
éttermmque VtSiura;rerawf gefiarumgloria ornetbeetqut ! Di-
»finqttam te plenum anws\ poflquam rerum pr<echre geftarum, Qittuftmmm Sereniffimum tygem, Fatriamque cbarijfanam
meritorummenfuramimpkvtris,,«tfrrntt calorum palatiis inferas.
SiVoten [sc toto péiorepree&r, qui fummque Glacrofiffimx Excellenti* Tu«
m t
- .«r' Av
; *'
t 3
l* ,\-i
HussSiiatR éfev&itömutqne
elfens ;
ÄüAör & Rcfpondcjif« <
Prsefatio.
\JOn immerko tis, quijampedecaleanteterrenis imperaré vi-*
«*■ *dentur, vultuautemerettoatg,jublimiccelefiibusfruuntur
delictis, hanejfharamvapurum oculis corporis, pariterganimi cernenkamperpendendam%proponimus, äicendo: Accedicevide¬
teoperaDeinoflriTrinuniusMagnifica; Haneemmnatura,
autpotius naturaauttorinaltumjufpendit^oculijgnoflrisexpo- fititjutfufpeeremusdomini, inmirahdibm fetis5Majeflatemacfid-
pientiam: lumej^ voluithujus contemplationiseffefincm,utani-
mushumanusrerumficientiaadjutus, adinenarrabilehocfiummi
Heiopus, admirationegdigmjjimum erigeretur,longiuspenetra-.
retffianderetfealtius in omnipotentis admirationem dr laudes.
Inquem>fitanquaminlucidifiimumfieculumobtutusnofiros di~
rexerimus-ipraterfiupendamvirtutemfyderum ercorporumcoe- leflium>etlamlocupletifiimum elementorumpenum,bonitatemef
conditorismtuebimurcoram. Neeminuspaternequamfiapienter
nobiscumagerevidefur HeusT.O.M.cumadmirationemjui,quam>
inpleriseynofirumfiopivitfoeordiaquö.tidiana, quotidianisopera-
tionibusnatura rejuj,citat3 oculojcfnofirosfaßidientesquotidia-
na, quotidianisbeneficiisinfeconvertit. Itaenimett: Moresfe-
lennesyconfiuetumgnaturacurfiumindiesvidemusyanimoautem
dr cogitationeadeundemnonfemperadvertimur.Jduisjamirey
totiejfe redire ecelum, dr irrequietiseurfibus nunquamfatigdriy
mirarifuftinef? Jfeuisflatosfelisaccejfiusreceffusfipartientisof-
feeiafiuaJublunaribus, dehitaadcurationeperpendit? Undenon minusfette quamfapienterdixitSenecaiSolemnemoniil labo¬
ranten)intuerifuftinec. Terramilluminarfilluminätamcalefie-
ri-icalefattamgomnisgenerisatomosdrexhalationesevaporare,
quotusquisg ett,qurdignepaulofep diligentiusjam intuerivelit ?
Jfiuianimirumnifeinfiolens quidpiamin naturacontigerit,pro
mfjiloyquodjam ett,velfaltemprolevifiimoreputatereatura. Si
autemfelendorfelisfixrnterram nonambiret^ne ef ejfieciushisva¬
tt ria-
(■
riarenturintcrris, quadamterra partesperpetuistenebris,per-*
petuofefrigöre torpefeerent, alia felisperpetuomcumhentisaftu
habitationianimaliumforentintolerabiles.Hincadmirabilifesm-
miopificisconfiliofattumelf, exattefeconßitutum,ut terra ins>
f,baramconglobataweamdraußrumcommeet,apteradiosfelisquantum terrarecipiatfelilluminationi,autem tantumca(e-in
fachom,atmofeharafeevocandafatisest; utnu'dagens naturam innccejfario calore fibi(uppeditMdo defuijfe,afluveexceßivo ob- fuijfeemeritoqueratur. Ego,autemingenne fateor,nihilmihima¬
jorifui(fe unquamvoluptati, quamnaturamhujus atmofehara, quidfe de eafentirentfagaciores,cognofeere. Nattusitafehaneoc- caßonem,ut.denuo adpraferiptum legumAcademicarum,feeci-
men inpublicum ederem nonpotui quinahqua exVeterumdfe
recentionum de eademplaeitis feligirem,additcfetenuißimomeo
judicio, cujusfebonidraquicen/åracommunicandaputavi. Ad quatvoritafecapita,paucaquacolkgi, reducam. Ita utprimo
atmofeharacaufas>pramifistamennonnullisde nomine, Secundo
materiamTertioadjunttuunum velalterum, Jjuarto effecta ejusdemadumbrare cogitaverim. Tantumantemabest,utintam arduamaterity&dfenfbusfercremota,infe tantadijfent'tenti~
umcopiaaccelebritate,,meidquod verißimum eslajfeecutumpu-
tem, utpotinspro certißimohabeam, nihilamehiceffeallatuwu, quodmelioribus edottus ratiombus,nonfmimmutaturusaute- mendaturus. Hoctamenmihiexorandases,benevolelettor,ut mihiignoßas, fi prafens elaboratiodignitatimateriaminusre-
feonderevideatur,puteffe mehifee pagellis,majoraconantibusan-
Jdmtantumdedffe. biterimfyderefelici lettorescandiäivalete^.
sonatibusfehifeefavet
• ' s
-
u
A i
A >
Cap. I.
De CaufisAtmoJ]>har<eEfficient
.§♦ ^
Ufpicatiorem nobis difpotandiviam [aperturi, magnopere inrem noftramforo
iexiftimamus,abinitiopaucade nomineno-
jbiliflima?hujus materia?pradibare,utorigi-
jnationeexcufla &intelle&å, in penitiorem
yy^^ag^Jiplius rei explanacionem defcendereque-
amus. Suntenimnomina rerum indices,nota?,imo&clavcs
indolemantelatentempandentes.
ExDuobus aucemjquafi fontibus nomen atmolpha?ra?
re&ededuci poffe putamus. Quorum primus eft feu
alfjut, hoceftflatus, vapör,haftitus feu exhalatio. Quam de-
rivationemadprobare videturAriftoteles i.Meoror. c.3.ubi
aic:eVrf cclfusfdp^y^/xgi oTou uty. Hoccd: Ed aucem vapor potentiåtale quid ac aqua. Nec incommöde vocem afyuas
hicoriginis vicefubirevidetur:nifiquod ab hacoriginatione,
nonatmolph^tafedacomofphteradicendavideatur.Ejusqira¬
dix edaprivativum& adeoq;flgnificatinfeftile feuin-
dividuum. Qua?voxpoftealatinitacedonacadd,; diciturq;
acomuscorpufculumminimum, ucreali divifionein corpora
minoraånaturarefolvinequeat. Variaharum ätomorurru
nomina & Epitheta paflim apud Philofophos reperiuntur;
quorum qucedam recenfet Sener; Hypom.3. c. 1. appelfentur>
inquit, ha?ccorporaminimanatura?, atomi,acomacorpulcu-
A2 la
la,eitt*m, j Corporaindivrftbiiia. Appellationum
caufamfubjungic. J^uodfcilicetinnatura^inrejolutionecorpo-
rumyultraea->adminoranonfiatprogrejfm.
Alterfonscuifuam originembuecvoxdebet, eft
latinefignificansglobumfeu pilam.Mdflis alijsacceptionibus,
trifariamapudaftronomosufurparifölet. Primoproorbe fo-
Iido,qaaliseftSphseramundi feucociusuniverfi, Tefte Meftli-
noinfua Aftronom.Secundoprotitfigniftcatcircumferentiam
fphasricam, feu fuperficiem fph^ramvelorbemambientem
autcontinentem , adquamåcentroomneslineasdu&se funt
interfeaequales,qualemvidemusfpheeramnaturalem feuma¬
terialera. Terttoproorbeconcavo,feufuperdcie orbisince-
riori. .» *
§. II. Hispofttisinaliqualematmofphamrdefinitionem,
Vel faltemdefcripdonemnospervenire pofteputamus. Fi
quaraviså varijsvariacircumferatur,Vareniusrameninfua_>
Geogr.general,c.19.prop. 2.Duasfententias ädferc; quarunu prioreamdefinitperfpatiumcircatotamtellurem,inquo ex-
halacionesextellure elevata?verfantur. Etquidemexhypo-
thefteorum, quiputant circacerramnullumaiiudcorpusefle
prtecerhasatomof Seeandavocat eamcorpus circatellurem,
inquod incidences radij refle&untur,idque exfundamento
hoc,quoall}praxeratomosconcedunt circatelloramdanae-
rem, quaficorpuspeculiare&fimplex, Nosbrevitatis Stu-
dioft, aliorumqueopinionibusmilfis,eamhocmodo deferi-
bimus. Atmofphasraeftcongeriesmultorumcorpufculorum,
feuacomordha elementariarum, qutetelluriadhteret,ficutla-
nugo pomumcotoneiimcircumveftit-i.
§111. Deortu&caufisatmofphcer^di&uri, primumva- fias clariftimorumvirorumopiniones, circa intricatiftimaai_j
hane & maximi momentimateriam recenfebimus. Resau- temtarni^äduaplurimas, multisretro Iceulis, interPhilofo- phos diffendonespeperic* utadmodumpaucifint, quiean-
dem
demampléxi,funtfencentiäm. Et antequamVeras&genui¬
nascaufasadferamus,nothas &ineptasreijcereanißpus eft5ut femocis impedimencis planior adverkatempokeadeturac-
cefTus.;Primaitaqueillaeilfentencia,quakatuuntnonnulliat~
mofpha;ram, detellureelevarioperallliuscaloris, quemfy-
dera coelekia concinuomotu, mutuoqueattritu producumt.
Cuifencentise adnumerari potekeorum opinio,quidicunL.»
morumcakorumprsefercimdiurnum,dißjeere ignemex con-
cavoluna;, & protruderead nos, ad eum modumquovide-
muscircularemmotumrotarumdikjcere & circumquaq;pro- peliere resfibicontiguas.
Sed licetpriorillaopiniopokeriori tanquam abfurdiki-
ma,refucacionequeplaneindignå, magisplaufibilisvideatur,
mulcisfeculisinvaluerk, ucdeeaquidubitenr, pauciadmo-
dumfinc: Atcamen melioribus argumentis& racionibusad-
dudiadmonitiq;, abutraq; deficerenondubitamus,cumcon- jedurte potius opinabili innitantur, quamexperientia;, auté
competentibusobfervationibusdedud«demonkrationi:Id-
eoq; apudeosquirarionesplurisquamopinionesfaciunt, ap-
probacionem nullam merentur. AdquasrefutandasfufEce-
revideturexperienciaquotidiana. NamplurimaCorpora ve-
locifllmehodieque, moverividemus,qutetarnenexeoderru
motunullumcalorem producunt: Mukaetiam nonmoven¬
tur,&tarnenfepe in calefcunr. Imoenimcontrariomulta
moventur,&exindeantecalefadainfrigidantur. F.rgomo-
tusperFe&praecifenonproducitcalorem, alioquinqua;ma¬
gismoventur,magisdeberenrincalefcere, &qua;minusmo¬
ventur,minusincaiefeere'. Pra;tereaubi calornoninekmo¬
tueumelicereconaberis Frukra; fi enim milliesglaciemgla-
ciei impoFicam circunirotando moveris, ipFe quidem cale-
fces,calorem autem indeexpedando,laterem telavifieex-
perieris. FerrumcandensFi quismanuvelociflime circuma-
gat,auttota;aFfixumcelerriiiierötet;A Ferrumrefrigeratur,&
s . qui-
quldem ciciusquam fi quiefcac. Item fiquis aquam calidam baculocomoveac, eöciciusrefrigerabicur,quomagismovea-
xur. Omicco aliasexperieucias, &infuperaddo, fi heecceex-
perimencanonefienc, &hujus afibreionisfaueoribus concede-
recur, mocufyderumexcicari calorem in his inferioribus> &
quidem acmofphzeraeeliciendas fufficiencem : Quererem ab
ijs,curnon nodteseque ac die calorexcicacur,cur nodles die- busfrigidiores,cur nonaequehyemeacaiftacecalorem inac-
mofphasrafenciamus ? Ancum fyderarigenc, vel non mo-
veneur, gfenieufquequiefeunei Nonopinor. In confefioec- iameft, Corpora quaefuiaccricione caloréprovacaredebeanc;
debere efie folida, feinvicemconcingencia&colli^encia; ac
in fyderibushxcrequificanonreperiuneur; Soienim lunaac
reliqui planer# corpora func remocifilma, noncancumåfo invicem, fed & å cerra, cui calorem communicare (ex hac hypochefi) debebanc:Aereciamquicerrampröximeaccingic:
eftmolliffimus. Ideoq;hanc fentenciamperferuerenecefle eft Ne aucemmocuieaquas ei mericodebeneur, denegafie
videamur, quid ad acmofphasramconducac, in fequenebus, quando de caufisveris agendum efi:, aperiemus, ideo hicTu¬
rnus breviores, neibia&um agamus. Hoccamen addencej,
mocum non cam
promovere&augerecalorem , quammi-
nuerevelTalcem cemperare. Hucfacere, videcur,cefiimoniu
Schalig: concra CardanumExere:74.Dicituraqubbusdamtum
fbltumnonmovetur,aliafyderamagiscalefacerecalefaclurum.motu. MihiSpeculocontracavovideturfolemfquiefcence
admoram ftupam incendes; fiaucemeodemmotoidemcen-
veris,frufiraberis.
§. IV. Secundafencenciaeorumefi:quiexifiimancfolem calefaceren#cinferioraperlolumlumen. Quibusequidem
lubens concedo caloremlurninifiepe efiejnuflumnon camen
eum efieluminisefieitäm,auc deejus efiencia,pocefi: enimo- peimeab eodemfeparari. ISlammulcaXuncqu<eilluminancur,
quae
qua?tarnen noncalefaciunc, uclunaaliaq;corpora raäiltica.
Secundofifol perlumécalefaceretterram,quomagis inten Iii effet lumen3eomagisincenderetur inilluminacis calor: Cui
tarnenrepugnat iplaexperientia. Pratereapofitabachypo^
thefi, quod folilluminandocalefaciat, confequenter magis-
calefacerethyeme ipfam terramquama?flate namhyeme fob
eil inpérigaeo^flate inapoga?o3&fic hyeme ccpiofioremat-
mofphaeramexitaret; quod refutatexperientiaipfa- Hisdif-
fkultadbus obflantibus,contenduntalij radios folaresad nof
defcendendoj igneasatomos,ignifubccncavoluna?conten-
to avulfas deferre,qua?tellurem calefaciant,&atmofpha?ram
excitent. 1 Qui quidemvarijsrationibusrefutaripoflent, ve¬
rumfciant hocimprimis. Nitiillam fententiamfalfahypothe-
li,Sclaborarepetidoneprincipij : Pari fcilicet talemignenu
fubconcavolun^.Qua?fententiadudum firmis rationibusre- futata, &éconfortiomeliorumPhilofophorum explofa.
§. V. Nos falvo aliorumjpdicio&honore, qu^rncuiq;
fartumte&urncupimus, eorumfententiam ampli&imur,qui acmofpha?ramde tellureope cäloris radiorum folariumatque
ignis fubterranei excitaricontendunt. Ejufdem fententia?
nonpaueos fuifledeprehendimus.SenertrPhyf 1.4,c.1. Aizfe¬
iern ej]e praetpuamcaujdm, qua ex halationes elavat: Verum
nonfelam,feäconcurrereetiamcalorem&ignemfeubterraneum.
fiine videre efl folemflatuiquafi caufam principalem, Scma¬
gisuniverfalem, quia fua circumgyratione, Omnibus mundi corporibusfuurn congenitumcalorem communicarenititur.
Ignemvero fubterraneumquafi fecundariam Sc magis parti-
cularem, nonquod infirmamhabeat operandivim, ledquod
inomibus terra?partibusfefenonlen,perexerat atqueoflen-
dat. Utramquehanccaufametiam agnofeitVareniusinfua^
Geogr.generali: Atmoffeara,ait,duplexefi caufa,calorccelefiis
ßellarum-i& imprimisfelisdrluna. Altera calor terreßrisfeu/- gnisJubterramuS) velpot'rnterreßris,fiveqmteHurispartibus
adm'h
mixtuseft. ArißotelesItb.i.Meteor,c.$aflerie termit muU
'
tum caloris & ignisdnfehderei atqrjolem non modo humo-
re?ninJuperficieterrareßdentem cxficcut ojed tyexjiccatume-
kvarzLa.
§. VI. Solem quandocaufara principalem dicimus, fci-
endumefteirnnon immediate in inferioraoperan , ledper
radiosquali lineasrectas lucidas& calidillimas; Eafdemquo
non intelligimus Mathematicas fed Phylicas, fualatitudine
pratdicas: Ecconfequentertales,qua?nontancumiuminisfed
&caloris inferunt influentiamabomnibus punctis&lacitudi-
nefolis, continua&duranteemanatione> qua?folumcorpo-
rumobdaculointerrutnpuntur■; Quibusfubiacis,radij iterum
momentofpatiapenetrant, acnullaminparrem magisquam
aliaminclinant; fed re&aafonte fuoperijmmenfacoelorurrLi
fpatia, &elementarematmofpha?ram, in ipfamufq;terram,
immobili locoejaculantur.Si indiaphanumtenueincidant,re¬
dapenetrant, 11indenfius,utaquam& yapores, tantoiunu
umbrofiores&curviores,quantomediumfuentdenfius.
§. VII. Radijrå&quefolares fuperficieitelluris illidentes,
datotranfitu,heterogeneadifgregant,humoresrefolyunt;&
elevant,adtenuiffimamfubffcantiam, fibiquefimiiemredige-
reconatnur. Senert:Phyf lib.c.1. aitcaloremfimper mtiea^qua Juntdiverß inunamnaturamredigere> quodohtemperamento¬
rumdiverfitatem,cum eficere non pofiit, eafolumquaßmilia
jameffeeit,untre^&evehere,reliqua veroutexcrementaretjcc-
re. Pra?terquamquod calor haneoperation^m, inconco&i-
onibusventriculi, hepatisnec nonmecallicis & chymicisfe- gregationibus exerat; quotidianaexperientiadocet; inquis-
quiliarum variorumque corporum cumulis, atque acervis:
Fervente fole radij calore ftipatieofdem ingrediuntur, hoee--
jnogenea conjungunt, & quidquid humoris ibidem reperiri
poted, feriendo&penetrando refolvere,refolutumattenua- re,actenuaturaeleyare, & quam fubtiliflimum redderefata-
§unc.
güöt. Reliqua aibidem eongefta,utpoteftipulas baculosla- pides,&aliacaloris operacionum minus capacia, &elavatio-
niineptiora,tanquamaliena&heterogenes relinquir. Nega- >
toverotranücu, radiusquianteeracFjmplex, jam reverbera-
tione recroa&us duplicacur&mutiplicatur: Exquamulcipli-
cacione radiorum, aerdiFcinditur, dilcillüs incendicur, cer-
ramquequam ambitcaloris Fuiparcicipem Facit. Radij,ante infirmi,jameonflrmaci, undiquebello quafirenovato,forcius
cerramferiendo,conhidlumiterant : Dum calorradioruiiij
corpusquaneumvis frigidum jamferic,hoc ohiefluniå calore
rarefeie, & pori magisdilacantur, partes verotenuiores, &
magisFpirituoßemagna exparteevolanc,&furfum ad amicum
calorem coufluere nicuntur.
§. VIII. Praeterillosqui Foli illiufq;radijs nativumdene-
ganccalorem, inveniuntur & alij, incerquosefl Georgius A- gricola inlib.de ortu fubterraneorum : FeThomasLydiatus Anglus de origine fontium contendentes ibiem nontantum
nonpofTeftacui uniyerFaliorem& prineipaborem caufam in
excitandaatmoFphara, quam ignis fubterraneus, Fed&per-
exiguam,vel fere nullamoperamhucadferre. Quodutalijs perivadeanc his maxime agunt ranonibus, Primumquia vis
calorificafolis,nonalbus in terrampenetrat, quampluvialis
aqua,&aleiflimarü arborum radices, id eft adpaueoscirciter pedes,proindenonnifi paueulosvapores&exhalacionestan- tee,camquelonge patentiatmoFpterteminimefufficientesex- traherepotefl. Deinde in confeflbeftmagnam partemcellu«
ristegi Fylvis plantis cedificijs, lapidibus, moneibus, quiura-
bramefficiunt,atquecalefa&ionemafole, proindequeextra-
ftionem halicuum impediunt; reliquamautem terrae partem nudacam,Folique expofltam,minimeFufficere admaterianij atmoFpha^ra? FufficientemFubminiflrandam. Pra-tereaquia
aquaequtecunq'; ,jquamvisFoli multisdiebus oppoFita,vixmo- -
B dice
dicerepefcunc, niulcominus inhallensopera radiorum fola-
riumrefolvipodiintL/. - ■
(encenciacurminusplaceat. Equidem figut infkiari
non aufim folem minusprofundein aquarra&terramperle-
trare, ita quoq;tiuiiacaufa eft, curinducam in animum,eun- dem,accedenceopera&auxilio ignium fubcerraneorum, fuf-
ficientem maceriamad atmofphaeram non poile extrahera.
Experiencia etiam teftatur, fi granumfinapiconscratur, ex- plet domarnquantumvisarnpliffimam, fuisatomis,quasinde
refolvuncur. Exiguum pyrjj pulveris granumincenfum di- lpergicur infpatiumaliquot miiliesfeipfo majus. Quantanxj
halituum copiam- prarbebicuniverfa cellus, feu globus terra-
queus, tarnetfi fecuadumfuperficialespartes cancum refolva-
cur.Libens&iliodconcedo,Sicterramultis inlocis inumbra-
ca, atque planus,graminibus ampMimifqv fylvis impediatur, quoroåaustamlibereacin påanis.operaciooemfolisperfenti- fcac,accam€ntoto,acteffcanteipfa experiencia, aOenmus fuper-
ficiem tellwisaliqualiter refolvi å radijs folaribus aliundein umbramrepercuflis: Et hac horapartesinumbratas, fequenti
> illuminari: Demumarboribusmoncibus,.rofis,&herbis fuas cxhalaciones, minime delle. Naminfaltibus&fylvisambu- l&nti, fiufosoculorum eeffaret, exhalatiö feuodor, arboruro fpeciesdiflingveretatquemonftraret. Quidridentiaprata,
amaenoshortospr^tereuntibuscontingit2 Nonneg raminum
variorumq;Horumfragran tiffimi odores, ambulandumnari- bus, levifiima rapience aurå, occurrunt,atque tedtedelite- icendfq-, fuperficieiacomos rependunt? Denique valde illud
coadum eritconeedere, folem, quod aqua marina olhein-
åarnoneffervefcac, nequidquam calefacere aut operariin globumterraqueum, proindequenihil faeere adaugendanij promovendamqueatmofphteram. Sufficitenimutmodice intepefcataqua ad atomos evaporandas: Tametfiquocall—
åoreo fumoiior, Imofiexeorumvoto&ifencéntia, tocus
OC68l*
öceanus, omnes kcus &fontes cum fluminibuscaforé (blir effervefcerent ; non atmolphcera aliquafimplexeflet expe»
ftanda, (edtotusorbis,prcedominanteconfurgenceq; crallis-
fimofumo,forerinhabitabilis. Quodquotidianåexperientia edo&ihodiequevidemus : Si vel paululumaqua? hauriendo
moveas,cotamdomumfumofis vaporibus replebis, ufumquc
oculorumimpedies. His itaq;nonobfiancibus,manetfolem
efTeacmofphsenecaufam,eamq'; principalemj.
§. IX. Alceramcaufamacmofphterae diximus efTefccun-
dariam &magisparticularem,quamconftituit ignisfubterra-
neus: Nonideoficvocamushuncignem,quodnontam(br¬
eiter operetur, auc minusefficax fit adexhalationesexcitan-
das,acfol; fedquod refpe&ü (blisminusuniverfaliceropere-
cur, necejus operatioubivisterrarumfemper hominumocu- los incurrat,acfoliscalefa&io; &maximaejusparsoccultatur
fub terrte vifceribus, proprioalimento, bitumine fcilicét &
fulphurecontentus,atq;fuperficiemterraealiqua ejusparspe-
titaliquando, vel (altem paucis in tertis. Quarecellusnonab-
fimilisanimalividetur, quodfontem &federn caloris inipfo
cordehabet,åquofpiritusperarteriashåcillacque,pertotum»
corpus,adextremamufquecutem, acdeniq;perporosforas
efiunditur. Undecredibiie efiigncsfubterra,&quidem fun-
do marislatere, qui magnosfumos&exhalationes ina-thcra
&coelumexfpirant. Cuiafiertionicalor thermarumfidem
facerevidetur, qua?calorem haberenonpofiuntå radijs fola-
ribus,nec ålapideincalccmfacile refolubili (fecundumnon
nullorum fententiam) hic enimnonincalefcit, nifi ab igno prius in calefcat, &incalcem redigatur;nechic calorfineo-
peignisdurabilis efi:, namfemelaquaperfufus, ampliusnon
incalefcic. Ideoq; putantnonnulli, interquosefiSenertus,
Thermarum aquasvelaeftuaria fubterraneadecurrere, velin
viaa?ftui jungi,auc juxtafupravetamdiu decurrere, donec in-
calefcanCi
B 2 X.Pra;
•o•* iH HBBHffl
fl\
)
§. X. Prastereaprodivetfitatehujusignis, diverftejusin-
cerraqueumglobumed: operatio. Quidam enim inträ fpecus
latent,nec feprodunt, Tedterrtevifcera, &medullasocculte
exedunt. Cumautem terraemotusnovoscrateresfeumeatus aperit,velveteresclaufosreferat, furereincipiunc, & ignium
rivuloseffundunc,eorundemq; evomuntglobos,&faxaeru- ftant. Quidamnullam materiaminfubje&osagrosevomunt,
alijcineres,arenamfulphurfaxa, aliafquemaflasfpeciemfer-
rihabentes. Quidameminentioribus duntaxatterra partibus
haerent,alij inprofunda. Quidamperpetuo,alij perinterval-
la, pleriqueadtempusnonnihilremittuntpropterfomitkin-
opiam : DeindeautemrefumptisviribusefFervefcunt. Ho¬
rumigniumvimteflantur regionesperplurimae,, quasillorum
vehementia& atrocicatevexatae, non tantumagrorumhor-
corum,operum &aedifkiorum, fcd&jumentorum, fplendi-
diflimarumcivitatum,imo&ipforum hominumja&uram fe-
cerunc: CopiofilTima hujus reiexemplatamhiftoriciquarru
philofophi fuppedicanc, acpracipue hujus ignis experimen-
tahabemus inVulcanijs infulis juxta Siciiiam,Vefuvio, Infulis
Moluceis, moncibus Americae, alijfquepalFimtotoorbeter-
rarumignivomislocis, quiterram&aquaspraterlabentesca- lefaciunt concinu >, &magn os vaporum& exhalationum fu-
mosper venas&rimulasinapertumexfpirant. Evidencifli-
monobisexemplo fitMönsHeclain Occidentali parteinfu-
Ix I/landiae, quifuo fragorevehementia^perplurimos ad fui
admirationemrapere Colcc : ilncautequifremcontemplandi gratiaaccedentes, latentes fubdolofocinerepraalraexefaeq;
fovexdevorant. QuemtarnenMöns JEtmin Sicilia celebri-
täte tantum nonvincit, PoetarumatqueHifloricorumliteris
celeberrimus;dequoait Pliniusnat: hiftor.Üb.3.c.8. Mönstät¬
nanoclurnis mirus tneend'us. Crater ejusfatet ambituStad:
XX. Favilla Taurominium fr Catanam usj pervenit fervens,
frågorveroadMarenamdrGemeHoscolles* t>equoetiamele- gantis-
uoa
„ ** _..
