Clarißimo Domino Canäidat$
Amico Integerrimo.
Quod tibi
uentltbmpropofitumfuerii
annis,jti~
Pulehre dcclarat pulchrior
htcce labor*
Sis ergofeiiX) ßudiis ftni pr&tnid digna>
JExornetqueimm pulehra cörö-
na caput!
Sic
ctvloysdiart applaudiC KicolausWetterstenB,S»
bö * // it
m w
OPERA PRIMA
DIVINA
DISSERTATIONE PHIL OLOGICA EXPLICATURUS
Confentiente <&* adprobante
'
AmplißFacult. Philof. Upfal.
P RM si DE
\Actm.Reverendo &Celeberrimo PIRO
M. OLAVO CELSIO
Orient. Ling. Prof. Reg. & Ord.
Rectore h.t.Magnifico,
EORUM PAR71CULAM PRIMAM
Adpublicumedamenmodefle deferc
Stipend. Stieglerianus
JOHANNES LANDBERG
OSTROGOTHUS.
InAud.Guß. Maj. ad23.JumilsfDCCXVIIT*
UJPSALIA,Typis WERNERIANIS,
§:mR:/e M:tis
VIRO SUMMiE FIDEI
REVERENDISS1MO
PAIR 1 sc DÖMINO
D. MATTI IL E STEUCHIO
S.s.theolögia doctori excéllent1ss1mo regn! svecia archi-
episcopo eminentiss1mo academ1a upsaliensis
procancellario "
magnificentissimo
NÉC NÖN
consistorii ecclesiästici prasidi gravissimo,
ÅljECENATl
S:as;"R:Ä Mitis
VIRO MAXIMiE FIDEI
RhVEREND ISSIMO
PATRI /icDOMINO
D TÖRSTANO RUDEEN
1NCLUT®
PIOECESEOS L1NCOPENS.
EP1SCOPO EMINENTISSIMQ
C0NS1ST. IBID. PR/ESIDI IEQUISSIMO
GRAVISSIMOQUE
GYMNAS. REG. ET SCHOLA-
RUM PER UNIVER-
SAM O-GOTHIAM EPHORO
ADCURATISSJMO, MACENATI MAGNO,
MAX. RENERENDO
67.1/0 DOMINO
D LAURENTIO
MOLIN
S. S. THEOLOGIE DOCTORI
[SER. REG. M.-ti A CONCION.
SUPREMO
ACAD. UPSAL. PROFES.
PRIMARIO
CIVITAT. et DIOECES.
ARCHIPR/EPOSITO LONGE MERITISSIMO VENER, CONSIST ADSESS.
PRIM. GRAVISSIMO, PATRONO ET PROMOTORI
GPTIMQ.
AT>M.RENER. ATJVUE PR/ECLARIS- S/MO
DOMINO
M GEORGIO
NORDBERG
ECCLESI-E HOLMENS.- AD SANCT. CLARAM PASTORI
DIGNISSJMO
CONSIST URB. ADSESSORI DEXTERRIMO,
fATRONOET EAUT0R1 EJiOI'TANDO.
MAX. REFERENDO ET AMPLIS- SIMO DOMINO
M SVENONI CAMEEN
IN METROP. HOLMENSI AD DlViE CATHARINA TEMPLUM antehac PASTORI
MERITISSIMO;
nunc vero
PRIMARIO AD S. NICOLAI ANTISTITI
CELEBERRIMO
VENER. CONSIST. PRjESIDI GRAVISSIMO,
PATRONO et PROMOTORI CERTISSIMO.
ADM.REVER. ATQUE RRJECLARIS*
SIMO DOMINO
MTOHANNI POSSIETH
SAC. REG. MAJEST A TIS CONCIONÄTORI
VIGILANTISSIMO CONSIST. AUL. ADSESSQRI
LAUDATISSIMO,
PATRONO ET FAUIORI 8ENIGNQ.
LUMINA ECCLESI/E
ET
PATRLE
SPLENDIDISSIMÄ
•jnan rop vw n«
noitoö'n IÖID bb p^JJiKn *IDW
>ry)op fra Vwd: dw roW>
Tin: «DW DJ DTin rawb aoaoi
Sa ydVi nmS tk dj Tfr
«n nin äi'närw ^v«"i nnvD^D
Ycfe "TO* T1DD YJ?¥ gn« ^y tonö!?
•p* Y371 j?UTQ PVöW nvnPt
W,
* bn
•p ;
T1D vd
Wthi tay
pn
CTi
TlN
trf>
; th DD' TT Ttfi
jn
er
j"-i rt
' iß
rv Tt: Tn
* fWl
W
.fannpn n^rt -noaoa aVna* yypft
* önann Epnana, pinan nropipo bota
•a rrrr W$* to- dj ton ;n^"an, ■£>
note-toa -p '& *pi u^-% rrrm
no ^ Dpo Pao 'to o^mn in^np|
^gf#anannpnoiao i:nunswo *ran^
thn ca annwiD-jy no1?? nVyin ana
^yi to .nan1? p« ^ Dipniai yvh o«
pn ~\m ^rp#ni fto ?si? fina1? *6*
tanyo anan n*j *?y ton^i ma "*»
^mv ^n -»am t nmro na^oo
trVwn .Dto1? ^.,^o,.niixno
.' ^00 Dm DOiÉJ ^^i%ifSi4l7
om1?** nnn ynnvara ywnöTÄwi
sto niDn^rto to^r ;fcaooy \T*
ntfin&p nninn^aip^o nnp1?
jyn •• o^pai apnman Tiiäno nno1?
cpan cw owmo maa nn« nwa
J""> ^J"i nnna sbrn nnn natn too nnna öj ntmn ma noVnnP
*)## pnpfch a« -nnn1? man . bwa:i
nn^no nian a^nm nnap
^oo na maan nni tcrooa n^to
^na Ho Daoan ppyo niaan oy
' fwton [lojinnS-jjT« ■' nw$a *rtrw npon
w toV aarwaa rsnV oan« os
*pyr6 Tivpn K'n nnm :pay p«
$a nb "taa'rean un» hPnh *rcn
*wk yyrre Pb aoyya k1?« «nuep
►«WD-1 a~ini pn ^hj Kin rby ina*
|-in ma1 dys naaa iVapn p? -. u pion aanay yd ns? Tirua
•O1 aa^an npya pasnn1?
ronan by wn
HEVERENDISSIMORUM
ut et
MAX. REVER,
NOM. VEST.
r
fctlENS ET CULtÖÄ
HUMlLLlMlIS
Johannes Landberg*
I# SPECTA 71SSIMJE
,g EXPERIENTLE ET DIGNITATIS
n V1R0
p D. SAMUELI
* ZIERVOGEL,
13 SAC. REG. M:tis et AULyE
REGLE PHARMACOPOL&
CELEBRATISSIMOj
UT Et
SPECTATAZ
LIGNITATIS et PRULENTlJE V I R 0
D. OLAVO
APPELROOT,
CIVI INTER HOLMENSES SEN. ATQUEMERCATORI
MAXIME CONSPICUO;
PATRONIS et BENEFACTO- RIBUS MEIS
PROPENSISSIMIS.
Vobis quoqüe, fautores optimt, ob jw-
SIGNEMBENEVQLENTIAMET FAVOREM,PLll- RIß US ERGA MEDECLARATÜMARGÜMENTIS, INQUALECUNQUEGR ATIANIMI DOCÜMEN- TUM,LEriAHAiCCE MELETEMATA PHILOLO- GICA> cumomnigenje felicitatis adpre- GATIOüe gohsecro
\ NOM. VEST.
oblervantilfimus b ^
in JERUDITAS COMMENTAT.IONES LOCHSSIMI VIRI-JUVENIS
D. JOHANNIS LANDBERG
ÜSTRO-GO rill, DE
PRIMIS OPERIBVS DtVINIS.
QUalegeLucempnmumordinaveritConditor,ac diem:lummus poli
Quove e profiindo eundarerum feminä
Piodire in orbe-mjulTeritl Imnienfa moles ateflue opusrdex'tra? fuae
Ut vaIia mpndi m^china
Couftruda verbo isaret, £c NuAren fuürri
Partes
per ornnes proderet:
Ut %e cerro duret^ac fervetvifes*
Quas verlat audorismanus.J
Regione coeli ut fiderum errantesfaces Fugacis xvi tcmporäj
Menles 6c aivnos., nodis ac lucis viaä
Signent rotatocardine* Ütterra> ledes qua? data eilmörtalibüs
Animanti 6c omiiijpabula
Foecundä mater proferat largo linu
Partu inno.vansfefeannuo»
Hcec rite LANDß^RG adllryens, oraculis Sandisliiam firmatfidemi -Verique vindex fraude Vidor de improjba
Palmas refertmeritumdecus.
; ? n,,Joh. Hermansson»
*
, " PROF,ELO^ETI'oht.
c_0/)
s l>>—s»-)^.Ji
<$. i.
Nter opera divina
licetvaria?,pro va-
rio confiderandi
modo , communi-
ter dentur diftin- ftiones; earumta¬
rnen ullam heic nolimus attendi ,
nifi qua: fe refolvatin Opera Dei ad
extra, & quidem externa edentia-
lia potentia?; qnorum 'Prima Divi-
na nobis dicuntur, qua: alias fpe-
cialiori apud Rabbinos appellatio-
nermna^VD folentvenire. Quem titulum liquidem infronteha:cno- ßra pra: fe ferat dilfertatio, haud
abs re forte erit, fi ejus etymolo-
A gicam
«ff 2 ^
gicam, ex more in cathedra rece«
pto , vei paucis dederimus ratio¬
nern. Quodigitur ad wyn attinet,
non quidem diffufa opus eft disqui- fitione: derivari enim patet aradi-
ce rwy, operatus efl autfecit; unde
nomen n^VD opus, quod dicitur in
plurali D'Wyo & conftr. faepi-
usque in facris recurrit, ubi fermo eft de operibus divinis, ficuti vei David cecinit Pfalm. cxvni. v. 17.
rv-^ya -ISDNI r\TM~%D niDK—
Non moriarfed vivam ; & narrabo
opera jäh. Arabicev. dicunturN)
a fingulari 3), cujus radicem vei leviter Arabifmo tin<fti norunt efle verbum j); de quo videatur Clar.
GoliiLexicon Arabicum col. 1649, Alterum vero rmnn eft vocabu- lum magis infolens, Chaidaico fti- lo adhibitum ; cujusradix verbalis, licet Hebra?is dudum fit deperdita, veftigium tarnen ejus adhuc rema-
net
O J+fc (3 JU&J (K
«£2 j
^51 5
iiet exlingvaArabica,fidaHebneae^
matris confervatrice , ubi eft ver-
bum t), fignificans caputfuit, ewi-
mit &c. Unde quoquefuntnomi-
na n), qu& concinne refpondent_,
Chaldaicis Wl> Nt£P"l) nnmo
& Hebraico W*ii quorum omni-
umiingulanotantprimum autpras- cipuum cujuscunque rei,five illud
initiiaut capitis>five fublimiorisdi- gnitatis nomine defignetur. Et_»
quos natales lignificatusqne haec derivara agnofcunt,eosdem nec re- fpuit TO*n, cum DWn ; quam- vis de hoc pofteriori prascipue il¬
lud fit addendum, qüod ex ipfo fa-
cri codicis exordio deiumturrLM
Chaldaicis paraphrafibus , fepius
nnlla habita ratione praefixi, veluc abfolute ufurpetur : quemadmo- dum videre licet ex Targ. Jonath.
Jefa. xli. verf. 4. rro mn1 iOK
a 2 Ego
& o»lt (n CT
€4^
Ego Dominus creavi munäum åprin- cipio. Qua acceptione nobis cum«»
Rabbinis communi hic notat zur
principium , mundi crea- tionem aut primum fextiduum :
de qua re confulatur Buxtorf. Lex, Chald. Talmud, c. 2170.
§. II.
PRoindefTOODutiqueconjun&im defi-patet voces illas
gnare, OperaprimiprincipiijeuJexti- dui; aut etiam prima divina,prout
nos in ipfa infcriptione non absque emphafifumus interpretati. Divina
etenim appellavimusab ipfoaufto-
re Deo, cujus fbiiusfunt operative
per cujus infinitam potentiamcon- ftatea folumefTefa<3:a& abfoluta 1),
Prima vero fpecifice vel ideo dixi-
mus, quod bis ipfis omnium pri-
mo Deus ex arcana fua luce velut
prodiens , tcc äögociot ocutu, operibus intelle&a, ex creatione mundicon-
fpfci voluerit, dicente Apoflolo
Rom.x S)JefXLJ^-v» *4. Jercm, XXXII* v. 17,
Nehcm, IX.v„6,
Rom. i. v. 20. Atque funt illa 0-
pera, quibus fummus Archite&on
Deus , primo temporisfextiduo cce-
lum & terram, resque in univer-
fum omnes, quae iisdem continen- tur, ex nihilo produxit, atque or- dine pulcherrimo dispoluit &exor- navit. Idque omnino infui Homi¬
nis gloriam hominumque utiiita- temfecit, pro liberrima fua <5c opti¬
mavoluntate;quam&ideo gratifli-
ma tanti Benefa&orisrecordatione
femper veneremur. Ut autem in pertra&andis his, inftitutiratio pro- piusinnotefcat,fciendum eftlevern noftrum laborem prascipue feaddi-
xifTe facrae Mods defcriptioni, qua5 habeturGen. cap. 1. Quo ipfocum
tota HorumOperum fciagraphia fuc-
cinåe comprehendatur, aignuriu utique exiftimavimus, cui exerci-
tii ergo , qualiscunque noftra ex
more Philoiogorum adderetur ex- plicatio. In quem finem adhibui-
'mus fubfidii loco Viros Celeberr.
A 3 Ter-
«® * 8*
Terferum 0, Schmidium, J. H. Ma«
jum , Hotcingerum, Schotanum, aliosque Philologos infignes; quo-
rumtarnenoperavidebis nosnonin
vanam imicationem ufos fui(Ie_>,
fed tantummodo procertiori medi-
, jtationum nollrarum ftde, ad ipfos tanquam teftes fubinde provocafte.
QuaedametiamRabbinorum pro re nataadjunximusloca, qux unacum Chaldaicis paflim , Arabiea, Syri*
aca reliquisque paraphrafibus ori-
entalibusdigna nobis funtvifa,utin
hac materia, fub ratione ,herme-
neutices cumfacro textu conferan*
tur, Q lo tra&an U modo , noru licuit quidem ad qujevis hujus ca¬
pitis momenta, aiitminucas vocum
fingularum delcendere enodatio-
nes; quippe quibus prylens tra£h*
tio per materi:« amplitudinem at- que ubertatem, in jufto majorem
excrefceret molem: led potius (fa-
tendum ingenue) qua? primo hinc
inde I)In Annotat. in Genef,
-SSS 7 S>
inde uberius cumulavimus, neces-
iefuit poftmodumundiquecircum-
cidi atque minui, ne nimis diftufa
meletemata facultatibus noftris fu-<
periores expoftularent Tibi fumtus.
Quodautem abinitio circa quatuor vel primarias horü Operum cireum*
ftantias, nuncfimus fortealiquanto prolixiores, fieriexiftimandum re-
fpeftunoftraemethodi,&fubfecutu-
rae tra&ationis, cui ejusmodi prse- meditationes fundamenti loco fub- fterni neceftiim fit. De ceteroubi-
cuncj;jam inhisfubfiftimus, animus eft, fi vitam & fortunas Deus cle¬
menterconcefterif, inceptam telam
alia occafione ulteriusperfequi; id-
que conabimur juxta ordinem il- lum, quo Mofes refert omnipoten¬
tem Deum fua opera fingula ablol-
vifte, Noftris interim conatibus innoxiis, benevola tua, Erudite_»
Le<ftor, interpretatione sequi boni-
queconfulas; ficubi veroin histan-
indaginis rebus, voto tuo mi¬
nus fatisfecerimus, perofficiofe ro-
A4 gamus,
*8 ^ ü*
gamus, meminerispra?fertim circa OperaDtvina humanum (kpius ftu-
pere ingenium ; immo vel in iis- dem cotnmemorandis , ne mini-
mam quidem pofTeperitiam, Tedpo- tius noftram infantiamatque imbe-
cillitatem prodi.
§. m.
ÄNtequampropius nosveroaccingamus,ipfi tra&ationive- lut in limine ftatim hinc reniove- mus vanam eorum fententiam,qui
cum Deus verbo tantum & quidem
unico momento, pro infinita fua-»
potenria, mundum creare potuerit;
å vefitafe alienum judicant, aut_j etiam aliegoriceaccjpiendum,quod
per fex diftin&os dies omnia dica-
tur condidiffe. A quo errore nec immunis fuit ipfe Auguftinus, qui
eam ob caufam fex illos dies voluit
explicandos de totidem notitiis ,
quibus creatura?,intelle&uiangelo-
rum fuerint repra?fentata2 n). Sic
quoque Procopius dixit, creationi
hujus
fl)Vid* Li&t V.de Gen<ad lit%c,
«Q1 9
hujusuniverfieapropter,fexadfcri*
bidies,quod alioquin intelle&us nö- ftri infirmicate , fimultaneam ejus
non valeamus capere produ<flione.
Sed verbaMofishoc innegotio funt clariffima,aquibusfiine urgentene- ceflitate minimeeflrecedendü. In-
terea tarnencumWilh. Stratem.(2)
diel poteft , creationem d Mofe de- jcriptam ejjepojßbilem; utrumvero u~
nomomento,an verofuccejßve,mundus Jitprodudus,credimus eile queeftione fadi, quod ex libera Dei voluntate
dependeü,nec aliunde,quam ex re*
velatione divina podit determinari.
Sunt quoqjfeioli,incertum quo Dia-
gora edo&i, qui au&oritate S.Scri¬
ptumpofthabita, prineipium crea- tionis Mofäicum pro vero mundi
exordio minime volunt agnofeere;
utpote qui auf cum Peyrerio Pras- AdamitasfuosdiuanteAdamumex-
titiffe fomniant 1); aut cum Cfial-
daeis &i£gyptiis ftupendam origi-
nis tO)In G)n<gß, Acad.pärt.I. p.S73> 11) Exercit*fuperverjm, /f«Rom*eap*V^
*8| ps.
nisfuaeantiquitatemjaéfrtantr); ut nihil dicamus de iis, qui cum Ari-
ftorele & plerisque gentilium abae¬
terno nuinduintuifTe arbitrantur^.
Sed hisce ScepticisatcpAtheis quid jufte reponatur, Viri eruditi fuffici-
entibus dudum deciararunt argu¬
menta , qua? heic adducere locus
non permittit. Sufficitprofe&o ci-
tafle argutum fchediafma Urfini,
quo novus ille Pra?"Adamitarum_.
plaftes , tanquam Prometheus ad
Caucafum eft relegatus & religa-
tus: editus hiclibel.Franc, mdclvl
Reliquis vero mafcule fe oppofuit
Celeb. Prof. Tribbech. veritaterrL.
creationis mundi firmiter adferen- do publicadi(Tertatione,qua?fecun-
da eft inter opuscula ad hiftoriain
& Philologiam facram fpe&antia,
edit. Roterod.MDcxcui. Qua? fiat-
tente perlegerint ejusmodi Deifta?, baud dubie fatebuntur, fe errorum
impietatiscß rua?fatisefTeconvi&os,
• 3)Herod. inEut.&CicJib, I%de divinat,
»i 0»
c
L-*aJ)
OPUS PRIMI DIEI.
OPere& terprimiram,dieiproduxitDeus ccelumy?u<? ä/ü volunt ru¬
dern <& quodammodo indigeftam cce¬
ll &terrae molem. Terram autem di¬
elt Mofes tum ful(Je non tantum ma¬
uern atque väftam, fed etiam aquis &
tenebris aby/jiundique circumfeptam&
Immer(am. Deinde fada eft lux Pri- migenia, quae tenebrus dispellendo diem
& nodemdiflingueret: atque hanchi¬
cem, ut bonam 0. ipje Creator appro- bavit% Et\ßc complelum eßprimi diel
opus.
§. I.
«g ti
§. I. fi
'i rom n« cyrbtt k-o nrewia ^
TWjOtabile hoc ipfum Genefeos Ii- j
bri, ejusque prima? parafch? u
eft initium, quo facer fcriptoEJ d
Mofes HorumOperum defcriptionem v emphatice fatis orditur. Ubi quot n
funt vocabula, totidem fere nobis q
funt primaria & fingulares crea- p tionis circumftantia?exhocverfui. q
pnecipue obfervanda? ; quas vel i
numero quatuor pradiminariurtL»* c
loco, hac opellåaggredimur proli- £
xius paullo explicandas. Interhas ^
1: eft notatio temporis ; deiigna- (
ta per initiale vocabulum rPtCtero» I in principio, quo fcilicet Deus cce* c lum & terram creafte dicitur. Sed c
hoc ipfum alioquinvarieavariis in- ] terpretibus explicari,nullus eftqui 7 nefciat. Chalda?us Hierofol.vertit ( rnrr «*13 ND3ina5 infapientia creavit t
jfehovah: quo certe quibusdam eft J vifus,ad asternam & coeleftem re-
(pexifft
i? p*
fpexifle fapientiam , #//0 Jeho-
wh terram fundavit. Prov. in. v.
19; quseque fuit principium vi<t
ti' Domini , opera ejus & ante
?? j/fa tempus, cap. vin. v. 22. Un-
^m dehispoftmodumcumApoc.iu.
v. 14. & Joh, viir. v. 25. collatis,
^ nonnulli quoque Patrum, non ali-
)lS quod temporale heic intellexerunt
a"
principium , fed ipfum filium Dei,
I# qui non folum indigitatur aeterna
e' illa fapientiå, fed per quem quoc$
Vti" cceium &terram,resque omnes fa-
åas efte teftatur Apoftolus Col. 1.
aS v.16. Atcßillam fententiam praeter
a* Origenem foverunt Tertullianus,
3' Hilarius 0), imo& ipfeAuguftinus, quemadmodumlegimuslib.i.cap.2.
-d deGenef. contraManich. ubi dicit:
Dtw inprincipiofenjfe ceelum &ter»
Mit ram, non inprtncipio temporis, /^/72 Chrifto,cum per verbum ejjetapudPa-
itft trem, per cpuodfatia & in qiiofafla
funt omnia. Ve-
n *) Vid.Terf.cit. annot.in Genef. Conf.Pr*/,
Reincc. adNat* MipeÜ,Focockn.
«ff 14 l§f*
Verum hane interpretationem_, i utut fpeciofam huc non quadrare*
Hieronymus & Bafilius fuffici-
enterdemonftrarunt^). Interim ta¬
rnen ab aliis nec plene fumus edo-
&i, quid prcecipue allata verfione Targumifta intenderit-j quippe quo invitonon comode vi-
detur explicari de a?terna Dei pa- fris fapientia, quod aliter ipfe for-
fanex arbore Cabbalifticajuxtaor- dinem Sephirot voluit exlculpL, Quidautemde hacredicatJoh. Cap'
nion , vide in de Arte Cabbalift lib. in. p. 510.
5. II.
RAbbini in hocdo rurfus aliter fefenWQtorquent,explican-
eo quod alii literaliter, alii elliptice,
alii veromyftice idem velintexpo-
ni. Quorum fententias in unum-i
congeftasR..Sal.Jarchi in fuo com- mentario fuper Parafch. I. Genef.
Q Hiertin. 6)u<eß. Hebr. & Bafil. inHexaé"ali;
mer, Horn. I,
15
, aliquanto fufius perfequitur. De
f literali acceptione ita loquitur_ :
- trmmoinienfi*p wr&dnd oa
• min nrvn p&ni pai öw rrna
• 0 en1?« "loan inni
& velis explicare id fecundum Jenfum
» ejus literalem, //0 exponas: ill princi- piocreationisccell évterrae &c. Vide¬
osconferendo reliquas; & quid fo-
lidi cuique fententise infit, ipfe faci-
le judicaveris. Quicquid fit, ex
v vocis etymologia,quam fupra pau- P* eis attigimuS) vel utique patefcit,
• non hic qualecunque aut iimplex,
Tedinfigne ¬abile intelligiprin¬
ciptum. Etenim five deduxerimus
' hoc rvro-o ab origine Arabi-
ca five Hebrsea, neceflum tarnen^
eft, cum Paulo Fagio d) dica-
rnus eo ipfo denotari primum ti-
Ittd capitale Ér admirandum remin omnium imtium , quo ex nthiloaliquid
eße potentiå Dei cceperunt. Unde_>
Targ.
t) Vid.Rqfchtin Ruxt. Bibi.Hebr.
d) Exeg. inir. Cagita Genef.
<€f I<5 |>
Targ. Onkelos appofite vertitj
pD"Tp3 , /// principiis aut primis re-
rum inifiis. Joriath. B» Uziel vero habet p, dprinapio; ejusmo*
di fcilicet, quod m aut cum tempo¬
re örtum fuum habuit. Eos autem
arbitramur minime tolerandos, qui
ordinis principium hic adeo urgent,
ut temporale non admittentes, hoc
perprimum five ante omni(t velint folum exponi. Utfenfusfit:
Chaos quoddam (de quo poflrno*
dum), five rudem quandam cceli
& terra? materiam , ante tempo¬
ris initium extitifTe; tanquam ali¬
ud heic ftatueretur principium-.,
quamquod temporitribuatur,adeo^
que nec in cenfum creaturarum fit referendum : cum plane S. Scriptum
ra? adverfetur, quicquam , quod
non fit asternüm, conftituere ante creationis principium. Gerte ante illud, quicquid fuit,idseternumeffe
oportet, nec creatura aut opus Dei
ulla rationepoteftvocari; quemad-
modum hunc locum Seb.Schmidius in
«8* *7 19»
itt luis annotationibus egrégie plicuit. Atqj licetnos ordinisprinci*
pium non omnino negemus ; tern*
poristamen heic volumusprascipue
rationem haberi,fecundum expofi-
tionem faniorurn interpretum ex Heb.i. v. i o. <rukolt dpxdg, xögté,tw YW sSsfjLskt'ucrug, ml sgyoi tm xßi*
päv crd slcrlv oi dgctvot: qui verfus vi^
detur addu&us ex Plal. cii* v* 26:
unde vocabulum COPtäb i transla*
tum eft hic per mr ägx&g 5 quod
idern omnino fignificat cum fu- perius allato pD"!p3é). Quibus et- iam addipoteftilluftris locus Joh.i*
v.l.ubi habetur hdfxfiiinprincipio;
cumquotempiisér resin tempore ccepe*
nmt exiflere, ut veteres funt locuth Hoc ipium quoq; paraph. Arab. te- hquisdilucidiuslicvoluirexplicatu:
primum qnod creavit Deusjmtccelu &
terrafy B §.IIL
e)vte} ßuxt.Lex. Chald Tdlm,c.ip/i<
c-ÄAÄ ^ no
«€l 18
5. III.,
QUidam
dum videri,vero aliquodobjiciunt,
temporisabfur-
principium confiituere , quumL»
ulla pro certo menfura , ex curfu
coeli atque folis adhuc non pofTet_.
haberi. Ad quod cum Hottinge¬
rog) ita refpondemus, totam illam
operumprimorumnomenclaturam, non ad natura conßituta curfum rigide exigendam, Jed ex dijpenfatione divi-
naeffe aftimandam. Prasterea de or- t dinario dierum cnrfu Ioquentes ,
haudquicquam derogamusanalogo
huic Sc dispenlativo temporis prin*
cipioy a cujus mane Sc vefpera pri¬
mus a Deo eft denominatus dies, a?que ac fequentes, licet folis fidus cumreliquis aüris,prius non fueric
creatum , quam die quarto, ficuti
verfu 14 6c fequentibus fumus au- dituri. Majorvero eft controverfia
deeo,utrum fuerit autumnale,ver-
nale anaeftivumtempus, aquo hoc princi-
g) In biß,creat.exm*qu*ß%Uh
19 £§(*
principium numerari debeaf. Dis-
fenticint vel ipfijudasi, inter quos
|D;j3 yy-w i
Rab. Jojchua dixit in Ni/an mundui eft creatus; qui menfis refpondet_*
noftro Martio vel Aprili, quique«»
ipfis in anno ecclefiaftiopcommu-J
niter reputatur primus,juxta prae- ceptum Legis Exod, xn. v* 2. Et
ficut mundus in hoe rnenfe princi¬
pium habueric, ita quoque in eo- dem aliquando finem habitururaL,*
nonnulli eruditorum crediderunc,"
Alii vero referunt initium mundi
in tnenfem Tifchri; de quo Rabbi
Eliezer ita: h) pWp
InTijcbricreatuseß mundus. Et cum
eomaximapars Judaorum confen- tiunt, in fubfidium vocantes fuaiti
Cabbalam, qua ex rvw*n:1 dedu-
cunt "Wra &, primum diem Tijcbri,
qui nobis erit primus Septembris,
beut cum Buxtorfio explicat Ge-
teb. Joh.Lundius : Aljoiveilen etzlT
Bi che
h)Vid,inTalmud* Rojch, Ha/ch> /.ia°
to fa?«.
che demaus erften wart der Schrift
fiWD betveifen, es fey die weit er-
fchajfen, den erften September. Denn
wann man diefe buchftaben verfetzet,
fey darin "HWfD N; den erßen Be-Ti- fchri,oder denerften September (fehuff
Gott himmel vnderde) i. Unde^
etiam Uli ab hoc die communeffi annorum fuppufationem inftitu-
unt fecundum illud Talmudicum?
ewtcfr rron mi mas
: k) mp-vM njTB» nfrai^T jtetdwt»
A dieprimo menfts Ttfchri mimeran-
tur anni (civiles)ér anni dimijßonis,
jubilai tempus plantatioms (arbo-
rum) & oleritm. Id tarnenforte-»
eft obfervandum, menfem Juda?o*
rum Tifchri, qui hoc modo ipfis
anni communis & reliquorum facit
initium, non exa&e refpondereno- ftro Septembri, minus primo ejus
menfis diei; fed variare per dimi-
dia Septembris & O&obris pro va- riatione Novilunii, quod in illud
tempo«
i) Antiq. Judaic. Santtuar.p.775".
fV,Trattt citat. Talmt cap.I.abirnt*
*§ 11
temporis fpatium poflit incidere_j.
Nos vero de certo anni tempore,
aut die, quo mundus primum fue-
rit conditus, nihil certi determina-
mus; ipTQ IpTi. Annorumautem
numerum,quamdiu fcilicetab hoc
fuoprincipio duraverit,rationibus
fatis probabilibus, licet non per o-
mniaapodi&icis3fubduxeruntChro-
nologi, noftro xvo celeberrimi,
Seth. Calvifius, Scaliger, Helvicus*
Terferus åliique , qui hac de re-»
etiam confuli pollunt.
§-lV-
INtercumftantias,primariaslococreationisfecundo nobiscir-
referendum, venit verbura Mia, quod in his operibus praecipuum-»
operandi a&um denominat, atque
in propria fua acceptione duabus
prcefertim abfolvitur notionibus i Primariaeft, virtuteinfinita&divi-
napotentiaaliquidproducereexni*
hilopure neg^tivo; ficut &omni-i
no exrei natura idinterpretari de-
B i debe*
