• No results found

Dissertatio de philosophia morali scientifice pertractata. Quam suffrag. inclyti philosoph. ord. præside mag. Daniel. Boëthio ... propnit Claudius Urban. Bodin. sttipendiarius regius. Vestrobotniensis. In audit. Gustav. majori die VII Junii MDCCLXXXVI. H.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Dissertatio de philosophia morali scientifice pertractata. Quam suffrag. inclyti philosoph. ord. præside mag. Daniel. Boëthio ... propnit Claudius Urban. Bodin. sttipendiarius regius. Vestrobotniensis. In audit. Gustav. majori die VII Junii MDCCLXXXVI. H."

Copied!
20
0
0

Loading.... (view fulltext now)

Full text

(1)

DISSERTATIO DE

Ρ

Η

IL O

S ΟΡΗ

ΙΑ

MORA

L

I

SCIENTIFICE

PERTR

ACTA

ΓΑ.

qv AM *

SUFFRAG. INCLYTI PHTLOSOFH. ORD.

PR^SIDE

AU

DANIEL

Phil, Pract. et Eth. PROF. Reg. et Ord.

Frofonit

CLAUDIUS URBAN. BODIN.

ST1FEND1ARIUS REGIUS.

VESTROBOTN1BNS1S.

IN AUDlT. GUSTAV. MAJORI DIE VII JUNII MDCCLXXXVL

H. A. M. S.

UPSALI JE ,

(2)

KONGL.

MAJ:TS

TRO-TJENARE

och

ASSESSOR,

v

HÖGÅDLE

Herr

NILS

BERGSTRÖM,

SAMT

HÖGÅDLA FRUN,

Fru ANNA

CHARLOTTA

WALLÖF,

MINE KÅRASTE MORFÖRÄLDRAR !

Åltiä

än(kar den tackfamme att fullkomligt

uttrycka fina känflor, och han bor onjka det. Men det år höjden af

den hanryckta tackfamhetens

fallhet, att tungan likafom

ßelnar da bon vill tolka hjertats fbrbindelfer

, och att

handen datrar da bon bor tekna dem. Det

välgörande ädel¬

(3)

modfom Iidrager tiü andras lycka , finner den

lehageligafie

belöning ifig fjelf, och i den tackfammes bvoß, i defs

väl-fignande

fuckar, och

tillbedjande

vbrdnad. Mine omafie Mor-firäldrar!

J njuten denna belöning,

mitt hjerta känner det, dä defs ärkånfla dt eder helgar desfa blad. EDRA

Namn , eder kärlek, edra

välgärningar

, gifva mig

känfior, fomjag fåfängtfkulie bjuda tiü att befkrifva. Mät¬

te Aümagten gbra edra dr

mänga

och glada! Mätte jag

kunna hugna eder ålderdom! äro

onfkningar, fom mitt

tackfamma brofl aldrig uphor att utgjuta

jag med vörd¬

nad är

Mine karaste morföräldrars

Lyäigfte Dotterjoti

(4)

S:^e

R.'xe

M:tis

spectat2e fidei viro,

AD aul am re gla μ

SECRETARIO,

JUDICI TERRITORIALI

amplissimo λτςυκ co nsultissi μo, D O

Μ

I Ν O

JON Μ

BODIN

CARLSSON,

Has

pagellas

dicatas voluit filii

obedi-cntiflimi

grata mens 5 vota

ardentiffima

pro

perenni felicitate Patris optimi

fundere

nun-quam

intermiiTura.

(5)

BE

PHILOSOPHIA

MORAL!

SCIENTIFICE PERTRACTATA.

I-uum Viri mira ingenii dexteritate inclyti,

magni-que nomiois, camcenas jam per faecula coluerunt, öl ut cognitionem humanam , in certas divifam

Difciplinas, extenderent Öl explicarent tot confumfere

labores, jure poftuhre videmur, certam adeo metam

Di-fciplinis jam praefixam, öl unicuique adeo rite poiitos

limires , atque in tanta luce collocatam jam demum eiTe

geouinam kientiarum pertra&andarum viam, ut nullae ambiguee queeitiones , nullique nodi dijudicatu iolutuque difficiles amplius fupereiTent. Sed in peruerfa Öl contra¬ ria fuffragia de Mufis Mufasque colentium meritis, non tantummodo indo£lum vulgus, neceflaria facultate no-tiones fuas dererminandi carens öl earundem rationem

libimet ipfi reddendi imperitum, ruit: verum ipfi etiam

Eruditi, qui omnes res, in quibus enodandis operam öl

follicitudinem collocare femet ja&ant, perfpicere öl e

veris fuis fundamentis derivare deberent, adhuc de

iis-dem lites movent, quibus alendis curam omnem

confe-craffe videntur. Verum hi Syilematum öl opinionum ab aliis dudum receptarum magis gnari, quam fundamenta rerum perfcrutari periti in aliena verba jurantes, quae

magiftrorum placitis non conveniant, vel alto fupercilio

contemnunt, vel ur noxia veritari öl virtuti inimica

pro-fcribere conantur, Tantum abeft, ut novis opinionibus

(6)

tan-% De Pbilofophia Morall

tantummodo inhiantes, vefle vetuftiori indutum utile ni¬

hil judicemus, quin potius

fateamur ingenui,

errores

vanos & irritos conatus in quoliber genere difci«

plinarum

frequentiores

fuiiTe iis ingenii conatibus

hu-mani, quibus veritati lux, Sc verse do&rinae nova

in«

crementa acceflerunt. Id tantum contendimus, errores iine iniquo fervore Sc fubdolae invidiae artibus

evitare

atque refelli poiTe, ii

vel

recentiores

vel antiquiores

Au£lores habuerint , quinimo eosdem fponte fua

evane-fcere credimus. Inrerea libertärem aliquid pro

incre-mento fcientiarum proprio marte audendi

commendan-dam effe arbitramur, Sc dum ab una parte cavemus, ne in licentiam pernicioiam degeneret, ab altera quoque cu-randum eil, ne falί'ο zelo animati aut invidia , mutuata

fpecie ab amore veritatis, innoxios conatus

ingenii

hu«

mani fufFocent, Sc verae do£trinaa nova impedimenta

ob-jiciant. Difciplina, quae a moribus nomen

habet, iniquo

fato ab ejusmodi cauiis derivato, haud raro fuit expoli-ta, nec pauca obftacula fuis incrementis hinc obje£la

ex-periri coa£ta fuit, quibus removendis curam

impendere

eil eorum , qui quantam vim habet in falutern generis

humani perfpicere valent» In hoc vero negotio, utilius

veriari non poiie putamus, quam cum fixam illi metam ,

ad quam fcientifice pertra£lata tendere debet, & limi-tes certos praefigere allaboramus. Hac perfvafione

com-moti, noilram qualemcunque operam in hifce definiendis

limitibus collocare voluimus, quam brevi hac Commen-tarione expofitam Tuas B. L. mitiori ceniuras committimus.

§.

Utilis Sc jucunda omnis cognitio, in qua mens hu¬

mana unquam occupari poifit, in nexu rerum rite

per-fpiciendo Sc causfis earundem inveitigandis iita eil. Eo

(7)

ScientificepevtvaElata. B

eil vaflior δε verior quaevis pars hujus cognitionis , quo

ampliorem δε certiorem nexum causfarum efFe£tuumque

compleelitur. Sublimior illa notitia, Scientiae nomine ad-pellari folita, quae

do£tos ab indo£tis praecipue fecernit,

δί qua fupra vulgus fapimus, non alia via δε aliis

obje-£tis ied aptiori ordine atque ampliori ambitu fe a vul-garicommunique

cognirione,

quam omnes

homines

men-tis compotes comtemplacione rerum δί experientia

du-ce hauriunt, diverfam exhiber. Utraque eandem

origi-nem easdemque causfas habet, Hujus veritatis obliti

Eru-diti, ambitiofa temeritate fe ar£tos extra limites com¬ munis cognitionis pofitos crediderunt, eamque ut

humi-lem viteeque corporeae fervam defpexerunt; dehinc va¬ na imaginatione nova obje£la fcientiae iibi finxere , δί in

fabricandis terminis, inutilibus argutiis, diftin£lionibus δε

difputandi peritia, fublimitatem quaeiiverunt acumenque mentis. Eundem communemque matrem habet,

expe-rientiam fcilicec, omnis humana cognito , atque prout illius partes vero nexu fe inter junguntur, inque aptio-rem ordinem rediguntur, Scientiae nomen fibi

vindi-cat. Senilis externi primus eil fons idearum, Rerum

impreiliones in eos primam confcientiam fui & omnis cognitionis ftamina ultimumque fenfum boni malique

animo ingenerarunt. Ut res rerumque qualitates, qui«

bus percipiendis fenfus noilri adaptati funt, in Organa

agunt, attentionemque animi attrahunt, prout gratae

vel cum gratis conjun£lae fuerint, anima fe ab illis

di-verfum ens eile, cognofcere difcit, δε fenfationum capax

ideis defideriisque repletur, quae obje£lum attentionis

aeque conilituere poflunr, ac res externae earumque inter

fe nexus. Ad easdem quoque neceifario attendit homo, dum aliis hominibus iisdem praeditis facultatibus circum-datur δί damna vel commoda ab eorum coniiliis fa£lis-que quotidie experirur. Facultatum mentis per

(8)

§ De Pbihfopbia Moralis

nem fic oriunda confcientia alium diverfumque nexum re-rum animo concipere docet, quam cujus ideam nobis for¬

mamus, ubi res extra nos poiitas nullo habito refpe£tu

ea-rum virium, quas confcientia fui primumcognofcere

didi-eimus, examinamus. Diverfus hic res confiderandi modus rationem adfert diftinguendi inter Mundum Phyficum & Moralem. Inter utrumque fine dubio ar£tiffimusnexus

in-tercedit, quem fufpicari potuis quam cognofcere huma¬ na perfpicacia poteft : Sc quamvis fupra captum humani

ingenii, quod fateamur, pofitum iit, limites Sc diverfam

indolem virium qui unum alterumve dirigunt, diftinite

explicare; nihil tarnen impedit, quo minus vires hafee

re-apfe diftin£tas eile videarnus. Ab iliis, quse confcientia

fui Sc refle&io mentis ad fuas facultates, praebet

cogno-fcendi initiis, omnis ineipit Philofophia , quse intelligen¬ tian Sc confiliorum humani generis, morumque causfas,

nexum normamque tradere adnititur. Eadem quoque initia notiones porrigunt, quibus du£ti, in artificioiifTlma fabrica Sc ordine hujus Univerij, Sapientiffimi Numinis

miranda veftigia indagare Sc Illius San£tam Bonitatem devenerari difeimus. Difciplinae itaque morales feu

Scientiae phaenomena mundi moralis explieacurae, hane communem originem Sc communia fundamenta habent, atque communem eapropter Theoriam, cui Methaphyfices

nomen tribuifle haud nos poeniteret, niii vana Sc

in-utilis Scientia, venditata hoc nomine, nominis faftidium

Sc naufeam dudum moviife fufpicaremur , quare eandem

potius Mentis Humanae Theoriam adpellamus.

Phseno-menorum mundi moralis fcientifica omnis explicatio, ab hac Theoria fundamenta fua fuamquevim petere debet.

§. III.

Scientiarum moralium partem, philofophiam

mo-ralem praeeipue appellamus: hasc eo potiiiimum tendit,

(9)

Sckntifice pertraclata. V

ut, enuciearis morum causfis «Sc genuina origine

defid.eri-orurn, rnonftret munietque viam, qua ad fummum

feli-citari-s, cujus capacia funt mortalium pedtora, incedere

faftigium pofluntj

illam

idcirco

inter utiliifimas,

quibus

humanuni ingenium

occupari poteft,

merito referimus Scienuas. Homines fuis viribus tantum relidti Ted

qua-licunque vinculo focietatis

uniti,

neceilitatem

morum

agnofcerent. Res

illos

circumdantes,

defideria

eorum

modificarent, & ad has mödificationes diredta attentio,

regulas morum

«Sc

vita?

proefcriberer.

Primi,

quos

vene-rata eft Antiquitas , morum Dodtores has regulas

fenten-riis expreilerunt, commendaruntque fabularum «Sc

apo-logorum indutas amoenicate, variisque artibus,

imagi-nationis vi inventis, illuftratas hominum animis

inii-nuare voluerunt, «Sc ad quas Eloquentia «Sc Poefis

ope-ram fuam prascipue impendere debuerunr, Has fenten-tiae3 illisque cornprehenfas vitte regulas , veritates eo uti·

liores, «Sc eo magis fundatas continebant, quo adcuratiori

obfervatione nitebantur «Sc quo plures res ad humanam

facientes naturam examinarunt earum Audtores» Nihilo

tarnen minus ignorato integro quo. copularenrur nexu has vitas morumque regulas, fieri non potuit, quin

prae-judicatis opinionibus pailim immifcerentur, dum nun« quam fatis firma remedia contra errores «Sc vitia conti-nere, vel adferre potuerint. Hunc regularum moralium

defe&um feniim videre iilique medelam adferre conati

funt Viri perfpicaciores, ut vivendi tranquillior ratio ho¬ minum ingenio «Sc refledtioni liberiorem campum per*

mißt; «Sc eapropter regulas antea difperfas «Sc folitarias

in unum corpus redigere

> a primis causiis deducere, «Sc

fyftematico vinculo inter fe jüngere allaborarunt, Qui

noftro aevo de frigida triftique ficcitate Syftematum mo* ralium querulos fermones aiiidue jadlant, & metam hujus

fcientias felicius attingi poife fufpicantur, fi

admonitioni-A 3 bus

(10)

6 De Pbilofopbia Movalt

bus, fermoneque, vividis coloribus depingente

pulchrim-dinem virtutis deformitatemque vitii, animos hominum

movere, virtutemque amabilem reddere perfvafione conaremur, Scientis hujus veras Sc perfpicuas non

ha-buere ideas. Non ii fumus, qui falfam prorfus

impro-bandamque hanc rationem res morales pertra£fandi

ju-dicaremusj Ted anguftis iic nimium terminis Scientiam

vaftiifimam circumcluderemus , Sc perexiguam partem

ejusdem adplicationis pro ipfa Scienria haberemus. Et praeterea neminem putamus fore, qui confortione ho¬ minum fuo cum frudlu aliquamdiu ufus fuerit, qui non

viderit, vagas opiniones confufasqüe Sc falfas quoque

faepe numero pro cerris verisque hac merhodo venditari»

Solida nunquam Scienria exfurgit, nifi naturali vinculo in«

ter fe copularae& iuilo ordine, ab ipils fundamendisrerum

eruendo, propofitae fuerint veritates, ita vero pertra£lata

in fe ipfa remedia errorum continet. Utilem ideoque la-borem adgresii funt Philofophi, dum inter veritates quas

fuo ambitu continet Difciplina morum , qucerere verum

nexum ar£fcioremque & fyftematico ordine easdem per-rra&are conati funt; fed quum in hoc perficiendo la-bore hxos limites, quos pofuit experientia, funt frans«

grein, in devia delapil, fortuofis rricis veritafes

invol-verunt obrueruntque denfa calidine, Sc inde vericati no·

va impedimenta attulere. Hanc propter caufam ii, qui ab utilitate Scientiam aeftimare didicerunt, majorem In«

cem verioremque humanse notiriam naturs, e

fimplieio-ribus vera innixis experientia Antiquorum fententiis,

at-que ex egregiis ftatutis fagaciorum Legiilatorum potius femet lucrari poife crediderunt, quam ex inrricatis

Sy-üematibus Pnilofophorum. Grotius Sc poft illum Pu<

fendorfius, qui pofteriori acvo morum Difciplinam in

fi-xam formam fcientiae redigere voluerunr

, uberiores fru£lus ab illis quam ab his reportarunr. Et fi de opera ho·

(11)

Scientifice Pertraclatct. 7

horum Duumvirorum ad redigendas in fyftematicum

01*-dinem veritates morales , judicare nobis licet, fateamur

neceiTe eft, partim abfuifl'e, quin illum ordinem hifce

veritatibus nexumque dederint, qui, licet novis incre¬ mentis augeri poiiit, ftabilis conftansque foret,

quoufque

Scientiae fuum fervant decus. Sed idearum veram

ana-lyiin non cognoverunt faris, cujus principia Cel. Lockius

erudito orbi poftea fubminiftravit; Philofophihujus

adeo-que ope indagatae Scientiarum moralium Theoriae

igna-ri, fixam non fatis formam indubiamque veritatibus,quas viderunt ipfi, dare valuerunt, quo fa&um eft, ut reftauran-dis falfis principiis Syftematum anfam nolentes dederint, quae feniim ab utili cognitioni rerum ad tricas, &

difqui-fitiones de rebus nullius momenri aut captum humanuni

fuperantibus, humanam attentionem deducerunt, quibus

decepta menshumana in fi&is erraret fpatiis, veluti navi-cula, quas, gubernaculo certisque ftationibus amiiiis, fluen«

tibus δί reftuentibus fluftibus continuo agitata portum nunquam attingit.

§. IV.

Ex allatis patere arbitramur, haud improbandam eiTe Philofophorum curam, qua regulas vitae in formam

Scientise redigere, vel, quod idem eit,

nexum inter

veri-tates, quas hae continent regulae, quaerere ftuduerunt.

Hoc enim fine nexu veritates, veritatumque

confecu-tiones vera nunquam explendefcere clafitate

, nec

ro-bur fuamque latitudinem habere,

neque causfae errorum

rectaque remedia inveniri poflunt. Et quamvis in

inda-gando nexu veritatum minus felici fucceflu gaviii (int,

ramen iaudanda eft eorum voluntas, atque ita imitanda, ut devia, in

quae illapii funt, evitemus. Inepta Syftemata improbamus, Ted Syftema tarnen, verum Ccilicet δί, in

ip-fa natura fundatum

(12)

<5 De Pbilofophia Moralt

hoc vero perficiendum non fufficit, ιτγ jura Sc officia

arbitrario Sc artificiofo ordine copulemus, vel a gene¬ rali quadam Sc abidra&a deducamus propoiirione;

ejus-modi enim nexus folidam Scienriam nunquam

conihtu-ere poteil , quae neque ab arbirrio pendere neque per

generales

propoiltiones fundari

poreit Omnia enim principia generaliora, quae morales fpectant veritares, per

ie vaga funt Sc adplicari nequeunt, niii praevia analyii,

qUcE irerum ipfam conftituit Difciplinam j adeo ut pro·

pöiitiones generales ut concluiiones e Scienria

haurien-das, non vero uc illius principia coniiderari debeant. Quaeritur itaque quomodo res morales jufio Sc fcientifi-co ordine

pertraldari

poiTunt? Inucilem in explicanda

cognitione humana collocaremus operarn, nifi

mcunabu-la idearum, incrementa Sc mutationes rite

obfervave-rimus. Eos igirur, qui morum Difciplinam, qualern nos requirimus, cum aliquo fucceifu condere pneopranr, ad primas origines idearurn attendendo regredi oportet, Sc

easdem deinde per varia incrementa Sc diverfas formas, quas impulfu rerum homines circumcingentium naniifcun-tur, examinare. Quum Lockius, quem iine venerarionis fenfu nunquam nominamus, res fenfibus animisque obvias

fua perfpicacia examinans, easdem in certas rerulic clalfes,

anfam quoque Difciplinam morumjufto Sc fcientifico nexu

pertracfcandi fubminiftrare nobis videtur: eandem ides;

compoiitcE, quas mixtasvocat, ingrediuntur atque

conftitu-unt. Si itaque harum notionum indoles Sc causfa cognitae

fuerint, ita delineatam habemus morum Difciplinam fei·

entifice pertra&andam , ut ftabili atque immoto funda-mento innitatur, quamvis augefeentibus fenfim notioni-bus Sc debita cura examinatis amplificari Scornari poifit. Rerum moralium fcientifica explicatio ab iisdem initiis ineipere debet, a quibus earurn notiones primum ortae fuere. Notionum originem rebus externis fentiendi or-

(13)

ga-Scientifce pertva&ata, 9

gana moventibus debernus, quae per fenfus hauiimus}

idearum primordia componuntur propter deiideria vi re« rum externarum excitata. Augetur fenfim humanae

cogni-tionis materia, Sccrefcunt fimui deiideria, quae ad fuum

u-fumeandem adhibent;quse incrementa per varias, quas iub-eunt, mutationes fequi Sc oculis contemplari attentioribus

oportet. Nec nobis dubium Sc incertum videtur, unde pri¬

ma initia cognitionis petamus, experientia eadem, qualia in tenellahominum setate funt, monftrat unicuique fua, &

Hiftoria progrefluum humani generis, alia non inveniri

poffe jconfirmat. Neceiiitates primae Sc immediatae prima

nos interSc res, quibuscircumcingimur, jungunt vincula,

atque ideo quoque noftram cum aequalibus noftris primam

conjun£tionem pariunt. Primitiva vero haec vincula no-varum deinde notionum novaeque indigentiae causiae

fi-unt, feu, ut accuratius dicam, novas Sc auctas

rnodifica-tiones idearum deiideriorumque procreant, quas rerum

impulfu externarum primum formavimus. Hi vero

mo-di idearum deiideriorumque ad tantum numerum creice-ro poflunt, quanto refpondent idearum primitivarum

poilibiles compoiitiones, quibus neceffitares , per omnes variationes rerum circumftantium, anfam praebere

value-rint. Longa Sc numerofa haec idearum feries ad Scien-tiam morum pertinet Sc vaftiilimum campum Philofopho

aperit, quem nec praefens, nec Ventura unquam faecula femet jaftare valebunr percurrifle; quibus novam mate-riem laboris difquiiitionumque femper pariet rerum

hu-manarum continuo variata inconftansque facies.

Com-ple£litur namque Philofophia moralis non tantum

cun-dlas morum vivendique regulas

, fed etiam ea momenta

quae conjun&o ftudio atque robore ad homines

emen-dandos dirigendosque adferre poifumus: Sc haec quidem omnia ita explicata, ut iimul hominum errores

errorum-que causfae Sc remedia patefiant. Itaque, quae vaftam

(14)

ΙΟ De Pbilofophia Μorali

hane & utiliftimam Difciplinam ingrediuntur, veritates

ab ipfa analyii idearum , fuum nexum lucrantur, in prima

enitn origine & a primis fuis causiis communi vinculo

inter fe ne&untur. Quum igitur Philofophicam

cogni-tionem in eo poiiram efte arbitramur , ut rerum

deter-minatis diftinciisque notionibus gaudeamus, quibus,

ra-tiones earundem nobis ipfis reddentes , debitum robur

juftamque amplitudinem dare, atque in communem

utili-tatem convertere valemus; ratio vero haec reddi nequit,

niii ad prima fundamenta idearum afcendendo,

earum-que modificationes obfervando, fequi nobis videtur,

Sy-fterna Scientiae moralis his fuperftrudhim principiis ve-ritate gaudere iua , five plures iive pauciores notiones

fuerit complexum , rite fi tanrum enodatae fuerint. Sic

vulgo nota & ab omnibus fere quotidie repetita

mo-rum praecepta , hoc inter fe nexu copulata &

propoiita ,

intelligentibus anfam pracbere poftunt, ideas iupra totum campumvitae defideriorumquehumanorum extendendifuas, & earum omnium rerum reddendi rationem, quas vel

Philofophia morum vel Politica Scientia fuo ambitu

complecti poteft; quod a libris Philofophorum fyftemati-cis alio confcriptis ordine, vix ac ne vix quidem

expe-£laremus. Haec quum ita fint, analyticam

pertradlio-nem Philofophiae contendimus

veram, illosque vitio

creatos eife judices hujus fcientiae, qui laudato

a nobis

pertracfandi methodo objiciunt , quod proprii ftudio

commodi, & immodicis voluptatibus fenfuum faveat.

V.

Sententiam hane noftram ulterius explicaife haud

pigebir. Ad ilium perfectionis gradum , in quo

confti-rutus eft vel fuerit, non pervenire

potuiife hominem niii

vi fuo ingenita pe£lori}

extra aleam dubitationis poiitum

(15)

Scientifice pertva&ata. n

ert; Ted hsec illius vis, cognofci nequit, nifi

perfcrutatio-ne rerum illam commoventium atque obje£lorum, quibiis

occupatur. Ut primum Philofophus haec obje£ta, ab

ex-perientiae luce unice colluftranda, deferuit, iisque

remo-tis effentiarn & proprietates animae explicare conatur,

atris crasiisque circumfunditur tenebris, quibus fuperan-dis vires humanae impares femper erunt. Videat heic

fuos limites mortale ingenium necefle eft, inträ quos

fubfiftere debet. Quamdiu ab externis rebus petiris

no· tionum defideriorumque originibus Sc incrementis

eno-dandis occupamur , veram & humano profuturam

gene-ri profitemur Scientiam, fed ii hac cognitione minus

contenti, ea quoque demonftrare Sc explicare

volueri-mus, quae confcientia virium fuarum fibi attribuit anima,

in devia ilatim ferimur , unde pedem referre haud

fa-cile erit, Sc iis difficultatibus nos implicamus, quibus

fuperandis humanum ingenium non fufficit j fed quae

portam infuper difpurationibus inutilibus Sc vanis litibus

aperiunr, a quibus tantum abeft, ut aliquid lucis verkas

unquam lucrata fuerit, ut porius denfa caligine eandem

femper obruerint. Qui verae Philofophiae operam im-pendere vult , momenta, quae menti fui confciae

conftan-ter inefle perceperit, pro indubiis conceilisque fumit, quae, ut contra iniidiofos impetus de omni veritate

dubi-tantium pugnantiumque deiendantur, Philofophantium cura non indigent. In iis vero rebus enodandis,

quae examini fubjicienda efle videt

, non antea gradum fiitit,

quam ad prima initia pervenerit, Sc earundem

diftin-£tam rationem fibi reddere calluerit. Homines

intelli-gere Sc velie videt, quia a rebus externis moventur, Sc cum quasdam res

femper adeffe Sc perpetuum effeddum

producere in omnes homines animadvertat, notiones Sc defideria ab illis quoque perpetuo determinata &

mo-dificata eife non dubitat, fed perfvafionem inde ortam

(16)

12 Be Pbilofopbia Μουall

jeqiie immutabilem &

conftantem

agnofcir

ac

ipfum

rerum

ordinem, a quo excitata fuerit. Parum refeire videt, aa

huic perfvafioni fenfus nomen

cuidam

imponere

placuerif,

cavet folummodo; ne cum fenfibus externis &

immedia-iis, quorum ufum femper

praeiupponit, Sc quibus

nulla

prtevia operatione

mentis utimur

,

confundaimir.

Ho-mines , quibus circumdati vivimus , Sc qui nobis

pluri-mum Sc obeffe poiiunt Sc prodeiTe, inter eas res

referi-mus , quae conftantes ideis noiiris inferunt & nunquam

tollendas modificationes, quarum eonfcientia fenfum

mc-ralem ii quis appellare voluerir, nos utique non

refra-gabimur, nomen enim non

impedit,

quominus

éundem

a primitivis feniibus formatum eife videamus , Sc ad ib lius formationem explicandarn eam analyfeos facem

ad-ferre praeoptemus, qua conilabit, quae adminicula ad euii-dem propter communem falutem generis humani firman-dum juvare poifunt Si quomodo rire adhiberi debeant»

Non in tenelia seratula jtifli honeftique notiones eife

animo informatas experientia edocet, fed foimari

fen-lim per aliorum bominum effeciu in ea mentis noiirac

defideria , quae etiam , fublato omni cum i 11 is vincuio3

mente concipere poffumus. Quod opera Sc cogitarione

opus fit, antequam officia Sc jura noftra rite

cognofca-mus, Sc quod habitu ad virtutis cultum formari

debea-mus non impedit, quominus ad difcernendum inter fas Sc nefas nati faftique fint mortales; quam humanae

na-rurae indolem non tollit aut debilitat ea idearum morali-um explicatio, quae a feniibusincipit, quorum effe£him in ea dudum aetate homines experiuntur , ubi adbuc moralitatis confcii eife nequeunt. Caeterum magnam intercedere differentiarn quisque rerum peritus fateatur neceife eft, inter commendationes virtutis,ad animos

ho-ininum commovendos unice elaboraras, Sc fcientiiicam

morum pertra&ationem, Haec enim jufti Sc injufti,

(17)

Scientißcs pevtraSiata.

ni maliqtie

causfas*

virtutum

inciramenta

6c

fcelerum

causfas explrcare debet: illae vero,

mortalium

ideis

opi-nionibus coni'vetudifiibus habituque, quales jam iunt, ob·

fervatis , ea momenta tantum eligere neceffe

habcnt

, ex

hodierno cujusvis iiatu derivanda, quae ad animos

per-fvadendos efficaciiiima eife poiiunt. Hoc vero eo

feli-cioii cum fuccefßu quemque prarftare poiTe contendimuSj quo melius

generales

eausfas, utilia

6c

noxia

coniilia

}

prarclara

nefandaque

fvadenres

faeinora,

6c

quid

dem·

que diveriis

temporibus

rerumque

momentis

optime

con-veniat , a Philofophia inftru&us noverit.

§. VI.

Cognirionem

Perfe&ionum

fummi

Numinis,

fata

inortalium fapienter Gubernantis, eadem ac praeceqtä

Virae morumque inniri Theoria, dudum

indieavimus,

Hoec vero cognitio cum ad virrutem

firmandam

atque

in adum producendam plurimum

conducar,

a

noftrö

propofito haad alienum dueimus,

paucis

indicare

quo·

modo morum difeiplina fcientifice pertra&ata,

ideis de

Deo llliusque gubernatione conveniar,

easdemque

corro-»

borer. Jufli 6c injufti, veri falfique confcientia a

rebus

ex-ternis, immutabili vi ros moventibus, excifara idearum

de

Divina Sapientia 6c Bonirate eaetcrisque

Perfedtionibus

Summi Numinis moralibus Fundamente praebenr.

Illa

ii re£ta fanaque fuerit, vera eft divinarum

perfe&ionum

imago. Hujus fenrentite verkas, nifi

omnia

nos

fallunt

5 cum laudata a nobis ideas morales determinandi ratio-ne seque conftabit,ac ii easdem vel menti

congenitas

vel

a fenfu quodam immediaro ortas effe

concederemuSo

Cum ea a natura praediti fumus facultate, ut

ideas

com-ponere 6c confociare valeamus , 6c illa?

idearum

concre» liones, quas morales vocamus, ab

ejusmodi

rerum

eir*

(18)

De Pbilofopbia Morali

cumftantium vi, quam totum genus humanum necefta-rio experitur , coaiuerint, nihil impedir, quominus agno-fcamus Sapientiam illam Summam, quae mundi difpofuit

ordinem, in hoc ordine non dubiam vim collocaiTe,

quae noftras ideas, quantum entia finita cum Infinito &

Independente fe conferre poiTunt, ad idearum Divinarum

archetypum formaret. Quod plurima in Divina guher-natione incompreheniibilta nobis videntur, aliis causiis

non adfcribendum putamus, quam limitatis noftris

intel-ligendi viribus. ldeae ejusdem efle poiTunt indolis»

quamvis capacitate & latitudine diverfiftimae videanrur.

Homo rudis, ied Candidus in auguftiori ftadio poiitus,

virtutem colere juftitiamque poteft, & nihilo tarnen mi¬

nus optima Imperantis cujusdam fapientiilimi inftituta

,

injufta & noxia judicare : quis vero ex hac diverfitate argumenta-jure fe peterepoiTecrederet ,quibus

demonftra-ret alreiutrum virtutem juftitiamque noncoluifte, vel

com-munem Talutem non fpe£tafte ? Neque reformidamus, ne nobis objiciatur, Deum, utut nullius reiindigum,

non efle

pofte juftum , ii a primis indigentiis oriretur in

morta-libus jufti injuftique confcientia. Quis, dum ideas hu¬

manas per fenfus oriri fatetur, idcirco

quoque conten-dere fufpicaretur, Deum, utpote

corpore & fenfibus

ca-rentem , notionibus

quoque dfc cognitione carere ? Quan-do Epicuri Difcipuli vel Dei exiftentiam

denegarunt^

vel ordinem univerii Uli non curae efle ideo fomniarunt,

quia nulla re indiget, mendaci concluftone rem

finxe-runt, cui fruftra in illa veritate , quod homines

neces-fitatibus fuis moventur & erudiunrur, quaerunt

praefi-dia. Ante ultimam,

quam ducimus lineam, monuiiTe haud

pigebit, cavendum , ne quis unum faciens nobiscum in

derivanda a neceifitatibus jufti

honeftique confcientia ,

qua, in hoc ftatu, quem Philofophia examinare poteft,

gaudent mortalia pe&ora, nimis praeceps concludat , il¬ lam

(19)

Scientifice pertra&atc. i?

km poft morrem fore millam 3 ea, quibus jam

moven-tur homines, quia carebunt neceffitate. 3Sii

impedit,

quominus maxima > ad qua hac in vita ab exiguis

ini-tiis profe&i funt moruales, incrementa , in altera initia

fiant, & quominus fenfationes heic a primis derivata

& mediata. in futura vira fiant immediata: Sacra Litte-ra potius fanaque ratio, hanc comprobant

perivafionem,

quam noftro pedfori dulce folatium femper prabuiife

fa-temur. Has cogirationes ad illuftrandam & vindicandam

rationem, qua Philofophiam fcientifice pertradtatam

vo-lumus, fufFicere putamus. Eas illorum fubjicimus judi-cioj qui a prajudicatis opinionibus partiumque fludio

ali-eni, & examinandarum philofophicarum quaftionum

periti , de earum pretio jus ferenda: fententia rite fibi vindicare poffunt. Cateri,

precamur,

judicent modo conatus innoxios. Ταηtuinc

(20)

References

Related documents

muniri queat, pneeipiat, five internas virtutis ideas adornet, per fe Sc independens ab experientia fub- fiftit. Et quamvis e natura hominis, per experien*. tiam folummodo

&amp; mutorum Pariiiis Inftitutor, eorum numerum ad. 3000 eirciter in Gåilia afcendere autumat, &amp; ii eun- dem calculum ad alias Europas

Jam vero vires , neccffita- tibus tam primitivis, quam iis, quas per culturam facul- tatum for matas habent homines, fatisfaffcuris, inde ab ipfa infantia ad ultimum usque

hic tarnen in eo erravit, quod ofiicia erga Deum aliis determinenda efle rationibus, quam ea, quae nobis ipfis,. &amp; quae aliis debemus hominibus,

Alterum quod a ftatu , quem absque civitatum inftitutione mente concipimus, derivamus momen- tum ad imperium ftabiliendum, ab ea oritur neceifi- tate, quam plures homines in

IdetE de jure Dominii, quibus mutata illa, de qua ha&amp;enus locuci fuimus, rerum humanarum con¬. ditio anfam dedic, ab initio extra terminos jufti at- que sequi evagabantur,

utrosque &amp; fociales &amp; individuales appetitus ut ae- que primarios &amp; in humana indole immediate fun- datos adfumere videantur, &amp; alii, quos inter nomi-. naffe

Eodem fere modo, quo in fcientia, quae a moribus. nomen habet, vanam atque inutilem