DISSERTATIO DE
Ρ
Η
IL O
S ΟΡΗ
ΙΑ
MORA
L
I
SCIENTIFICEPERTR
ACTA
ΓΑ.
qv AM *SUFFRAG. INCLYTI PHTLOSOFH. ORD.
PR^SIDE
AU
DANIEL
Phil, Pract. et Eth. PROF. Reg. et Ord.
Frofonit
CLAUDIUS URBAN. BODIN.
ST1FEND1ARIUS REGIUS.
VESTROBOTN1BNS1S.
IN AUDlT. GUSTAV. MAJORI DIE VII JUNII MDCCLXXXVL
H. A. M. S.
UPSALI JE ,
KONGL.
MAJ:TS
TRO-TJENARE
ochASSESSOR,
vHÖGÅDLE
Herr
NILS
BERGSTRÖM,
SAMT
HÖGÅDLA FRUN,
Fru ANNA
CHARLOTTA
WALLÖF,
MINE KÅRASTE MORFÖRÄLDRAR !
Åltiä
än(kar den tackfamme att fullkomligtuttrycka fina känflor, och han bor onjka det. Men det år höjden af
den hanryckta tackfamhetens
fallhet, att tungan likafom
ßelnar da bon vill tolka hjertats fbrbindelfer
, och att
handen datrar da bon bor tekna dem. Det
välgörande ädel¬
modfom Iidrager tiü andras lycka , finner den
lehageligafie
belöning ifig fjelf, och i den tackfammes bvoß, i defs
väl-fignande
fuckar, och
tillbedjande
vbrdnad. Mine omafie Mor-firäldrar!J njuten denna belöning,
mitt hjerta känner det, dä defs ärkånfla dt eder helgar desfa blad. EDRANamn , eder kärlek, edra
välgärningar
, gifva migkänfior, fomjag fåfängtfkulie bjuda tiü att befkrifva. Mät¬
te Aümagten gbra edra dr
mänga
och glada! Mätte jag
kunna hugna eder ålderdom! äro
onfkningar, fom mitt
tackfamma brofl aldrig uphor att utgjuta
dä
jag med vörd¬nad är
Mine karaste morföräldrars
Lyäigfte Dotterjoti
S:^e
R.'xe
M:tis
spectat2e fidei viro,
AD aul am re gla μ
SECRETARIO,
JUDICI TERRITORIALI
amplissimo λτςυκ co nsultissi μo, D OΜ
I Ν OJON Μ
BODIN
CARLSSON,
Has
pagellas
dicatas voluit filii
obedi-cntiflimi
grata mens 5 votaardentiffima
properenni felicitate Patris optimi
fundere
nun-quamintermiiTura.
BE
PHILOSOPHIA
MORAL!
SCIENTIFICE PERTRACTATA.
5·
I-uum Viri mira ingenii dexteritate inclyti,
magni-que nomiois, camcenas jam per faecula coluerunt, öl ut cognitionem humanam , in certas divifam
Difciplinas, extenderent Öl explicarent tot confumfere
labores, jure poftuhre videmur, certam adeo metam
Di-fciplinis jam praefixam, öl unicuique adeo rite poiitos
limires , atque in tanta luce collocatam jam demum eiTe
geouinam kientiarum pertra&andarum viam, ut nullae ambiguee queeitiones , nullique nodi dijudicatu iolutuque difficiles amplius fupereiTent. Sed in peruerfa Öl contra¬ ria fuffragia de Mufis Mufasque colentium meritis, non tantummodo indo£lum vulgus, neceflaria facultate no-tiones fuas dererminandi carens öl earundem rationem
libimet ipfi reddendi imperitum, ruit: verum ipfi etiam
Eruditi, qui omnes res, in quibus enodandis operam öl
follicitudinem collocare femet ja&ant, perfpicere öl e
veris fuis fundamentis derivare deberent, adhuc de
iis-dem lites movent, quibus alendis curam omnem
confe-craffe videntur. Verum hi Syilematum öl opinionum ab aliis dudum receptarum magis gnari, quam fundamenta rerum perfcrutari periti in aliena verba jurantes, quae
magiftrorum placitis non conveniant, vel alto fupercilio
contemnunt, vel ur noxia veritari öl virtuti inimica
pro-fcribere conantur, Tantum abeft, ut novis opinionibus
tan-% De Pbilofophia Morall
tantummodo inhiantes, vefle vetuftiori indutum utile ni¬
hil judicemus, quin potius
fateamur ingenui,
erroresvanos & irritos conatus in quoliber genere difci«
plinarum
frequentiores
fuiiTe iis ingenii conatibus
hu-mani, quibus veritati lux, Sc verse do&rinae nova
in«
crementa acceflerunt. Id tantum contendimus, errores iine iniquo fervore Sc fubdolae invidiae artibus
evitare
atque refelli poiTe, ii
vel
recentioresvel antiquiores
Au£lores habuerint , quinimo eosdem fponte fua
evane-fcere credimus. Inrerea libertärem aliquid pro
incre-mento fcientiarum proprio marte audendi
commendan-dam effe arbitramur, Sc dum ab una parte cavemus, ne in licentiam pernicioiam degeneret, ab altera quoque cu-randum eil, ne falί'ο zelo animati aut invidia , mutuata
fpecie ab amore veritatis, innoxios conatus
ingenii
hu«
mani fufFocent, Sc verae do£trinaa nova impedimenta
ob-jiciant. Difciplina, quae a moribus nomen
habet, iniquo
fato ab ejusmodi cauiis derivato, haud raro fuit expoli-ta, nec pauca obftacula fuis incrementis hinc obje£la
ex-periri coa£ta fuit, quibus removendis curam
impendere
eil eorum , qui quantam vim habet in falutern generis
humani perfpicere valent» In hoc vero negotio, utilius
veriari non poiie putamus, quam cum fixam illi metam ,
ad quam fcientifice pertra£lata tendere debet, & limi-tes certos praefigere allaboramus. Hac perfvafione
com-moti, noilram qualemcunque operam in hifce definiendis
limitibus collocare voluimus, quam brevi hac Commen-tarione expofitam Tuas B. L. mitiori ceniuras committimus.
§.
Utilis Sc jucunda omnis cognitio, in qua mens hu¬
mana unquam occupari poifit, in nexu rerum rite
per-fpiciendo Sc causfis earundem inveitigandis iita eil. Eo
ScientificepevtvaElata. B
eil vaflior δε verior quaevis pars hujus cognitionis , quo
ampliorem δε certiorem nexum causfarum efFe£tuumque
compleelitur. Sublimior illa notitia, Scientiae nomine ad-pellari folita, quae
do£tos ab indo£tis praecipue fecernit,
δί qua fupra vulgus fapimus, non alia via δε aliis
obje-£tis ied aptiori ordine atque ampliori ambitu fe a vul-garicommunique
cognirione,
quam omneshomines
men-tis compotes comtemplacione rerum δί experientia
du-ce hauriunt, diverfam exhiber. Utraque eandem
origi-nem easdemque causfas habet, Hujus veritatis obliti
Eru-diti, ambitiofa temeritate fe ar£tos extra limites com¬ munis cognitionis pofitos crediderunt, eamque ut
humi-lem viteeque corporeae fervam defpexerunt; dehinc va¬ na imaginatione nova obje£la fcientiae iibi finxere , δί in
fabricandis terminis, inutilibus argutiis, diftin£lionibus δε
difputandi peritia, fublimitatem quaeiiverunt acumenque mentis. Eundem communemque matrem habet,
expe-rientiam fcilicec, omnis humana cognito , atque prout illius partes vero nexu fe inter junguntur, inque aptio-rem ordinem rediguntur, Scientiae nomen fibi
vindi-cat. Senilis externi primus eil fons idearum, Rerum
impreiliones in eos primam confcientiam fui & omnis cognitionis ftamina ultimumque fenfum boni malique
animo ingenerarunt. Ut res rerumque qualitates, qui«
bus percipiendis fenfus noilri adaptati funt, in Organa
agunt, attentionemque animi attrahunt, prout gratae
vel cum gratis conjun£lae fuerint, anima fe ab illis
di-verfum ens eile, cognofcere difcit, δε fenfationum capax
ideis defideriisque repletur, quae obje£lum attentionis
aeque conilituere poflunr, ac res externae earumque inter
fe nexus. Ad easdem quoque neceifario attendit homo, dum aliis hominibus iisdem praeditis facultatibus circum-datur δί damna vel commoda ab eorum coniiliis fa£lis-que quotidie experirur. Facultatum mentis per
§ De Pbihfopbia Moralis
nem fic oriunda confcientia alium diverfumque nexum re-rum animo concipere docet, quam cujus ideam nobis for¬
mamus, ubi res extra nos poiitas nullo habito refpe£tu
ea-rum virium, quas confcientia fui primumcognofcere
didi-eimus, examinamus. Diverfus hic res confiderandi modus rationem adfert diftinguendi inter Mundum Phyficum & Moralem. Inter utrumque fine dubio ar£tiffimusnexus
in-tercedit, quem fufpicari potuis quam cognofcere huma¬ na perfpicacia poteft : Sc quamvis fupra captum humani
ingenii, quod fateamur, pofitum iit, limites Sc diverfam
indolem virium qui unum alterumve dirigunt, diftinite
explicare; nihil tarnen impedit, quo minus vires hafee
re-apfe diftin£tas eile videarnus. Ab iliis, quse confcientia
fui Sc refle&io mentis ad fuas facultates, praebet
cogno-fcendi initiis, omnis ineipit Philofophia , quse intelligen¬ tian Sc confiliorum humani generis, morumque causfas,
nexum normamque tradere adnititur. Eadem quoque initia notiones porrigunt, quibus du£ti, in artificioiifTlma fabrica Sc ordine hujus Univerij, Sapientiffimi Numinis
miranda veftigia indagare Sc Illius San£tam Bonitatem devenerari difeimus. Difciplinae itaque morales feu
Scientiae phaenomena mundi moralis explieacurae, hane communem originem Sc communia fundamenta habent, atque communem eapropter Theoriam, cui Methaphyfices
nomen tribuifle haud nos poeniteret, niii vana Sc
in-utilis Scientia, venditata hoc nomine, nominis faftidium
Sc naufeam dudum moviife fufpicaremur , quare eandem
potius Mentis Humanae Theoriam adpellamus.
Phseno-menorum mundi moralis fcientifica omnis explicatio, ab hac Theoria fundamenta fua fuamquevim petere debet.
§. III.
Scientiarum moralium partem, philofophiam
mo-ralem praeeipue appellamus: hasc eo potiiiimum tendit,
Sckntifice pertraclata. V
ut, enuciearis morum causfis «Sc genuina origine
defid.eri-orurn, rnonftret munietque viam, qua ad fummum
feli-citari-s, cujus capacia funt mortalium pedtora, incedere
faftigium pofluntj
illam
idcirco
inter utiliifimas,
quibushumanuni ingenium
occupari poteft,
merito referimus Scienuas. Homines fuis viribus tantum relidti Tedqua-licunque vinculo focietatis
uniti,
neceilitatem
morumagnofcerent. Res
illos
circumdantes,
defideria
eorummodificarent, & ad has mödificationes diredta attentio,
regulas morum
«Sc
vita?proefcriberer.
Primi,
quosvene-rata eft Antiquitas , morum Dodtores has regulas
fenten-riis expreilerunt, commendaruntque fabularum «Sc
apo-logorum indutas amoenicate, variisque artibus,
imagi-nationis vi inventis, illuftratas hominum animis
inii-nuare voluerunt, «Sc ad quas Eloquentia «Sc Poefis
ope-ram fuam prascipue impendere debuerunr, Has fenten-tiae3 illisque cornprehenfas vitte regulas , veritates eo uti·
liores, «Sc eo magis fundatas continebant, quo adcuratiori
obfervatione nitebantur «Sc quo plures res ad humanam
facientes naturam examinarunt earum Audtores» Nihilo
tarnen minus ignorato integro quo. copularenrur nexu has vitas morumque regulas, fieri non potuit, quin
prae-judicatis opinionibus pailim immifcerentur, dum nun« quam fatis firma remedia contra errores «Sc vitia conti-nere, vel adferre potuerint. Hunc regularum moralium
defe&um feniim videre iilique medelam adferre conati
funt Viri perfpicaciores, ut vivendi tranquillior ratio ho¬ minum ingenio «Sc refledtioni liberiorem campum per*
mißt; «Sc eapropter regulas antea difperfas «Sc folitarias
in unum corpus redigere
> a primis causiis deducere, «Sc
fyftematico vinculo inter fe jüngere allaborarunt, Qui
noftro aevo de frigida triftique ficcitate Syftematum mo* ralium querulos fermones aiiidue jadlant, & metam hujus
fcientias felicius attingi poife fufpicantur, fi
admonitioni-A 3 bus
6 De Pbilofopbia Movalt
bus, fermoneque, vividis coloribus depingente
pulchrim-dinem virtutis deformitatemque vitii, animos hominum
movere, virtutemque amabilem reddere perfvafione conaremur, Scientis hujus veras Sc perfpicuas non
ha-buere ideas. Non ii fumus, qui falfam prorfus
impro-bandamque hanc rationem res morales pertra£fandi
ju-dicaremusj Ted anguftis iic nimium terminis Scientiam
vaftiifimam circumcluderemus , Sc perexiguam partem
ejusdem adplicationis pro ipfa Scienria haberemus. Et praeterea neminem putamus fore, qui confortione ho¬ minum fuo cum frudlu aliquamdiu ufus fuerit, qui non
viderit, vagas opiniones confufasqüe Sc falfas quoque
faepe numero pro cerris verisque hac merhodo venditari»
Solida nunquam Scienria exfurgit, nifi naturali vinculo in«
ter fe copularae& iuilo ordine, ab ipils fundamendisrerum
eruendo, propofitae fuerint veritates, ita vero pertra£lata
in fe ipfa remedia errorum continet. Utilem ideoque la-borem adgresii funt Philofophi, dum inter veritates quas
fuo ambitu continet Difciplina morum , qucerere verum
nexum ar£fcioremque & fyftematico ordine easdem per-rra&are conati funt; fed quum in hoc perficiendo la-bore hxos limites, quos pofuit experientia, funt frans«
grein, in devia delapil, fortuofis rricis veritafes
invol-verunt obrueruntque denfa calidine, Sc inde vericati no·
va impedimenta attulere. Hanc propter caufam ii, qui ab utilitate Scientiam aeftimare didicerunt, majorem In«
cem verioremque humanse notiriam naturs, e
fimplieio-ribus vera innixis experientia Antiquorum fententiis,
at-que ex egregiis ftatutis fagaciorum Legiilatorum potius femet lucrari poife crediderunt, quam ex inrricatis
Sy-üematibus Pnilofophorum. Grotius Sc poft illum Pu<
fendorfius, qui pofteriori acvo morum Difciplinam in
fi-xam formam fcientiae redigere voluerunr
, uberiores fru£lus ab illis quam ab his reportarunr. Et fi de opera ho·
Scientifice Pertraclatct. 7
horum Duumvirorum ad redigendas in fyftematicum
01*-dinem veritates morales , judicare nobis licet, fateamur
neceiTe eft, partim abfuifl'e, quin illum ordinem hifce
veritatibus nexumque dederint, qui, licet novis incre¬ mentis augeri poiiit, ftabilis conftansque foret,
quoufque
Scientiae fuum fervant decus. Sed idearum veram
ana-lyiin non cognoverunt faris, cujus principia Cel. Lockius
erudito orbi poftea fubminiftravit; Philofophihujus
adeo-que ope indagatae Scientiarum moralium Theoriae
igna-ri, fixam non fatis formam indubiamque veritatibus,quas viderunt ipfi, dare valuerunt, quo fa&um eft, ut reftauran-dis falfis principiis Syftematum anfam nolentes dederint, quae feniim ab utili cognitioni rerum ad tricas, &
difqui-fitiones de rebus nullius momenri aut captum humanuni
fuperantibus, humanam attentionem deducerunt, quibus
decepta menshumana in fi&is erraret fpatiis, veluti navi-cula, quas, gubernaculo certisque ftationibus amiiiis, fluen«
tibus δί reftuentibus fluftibus continuo agitata portum nunquam attingit.
§. IV.
Ex allatis patere arbitramur, haud improbandam eiTe Philofophorum curam, qua regulas vitae in formam
Scientise redigere, vel, quod idem eit,
nexum inter
veri-tates, quas hae continent regulae, quaerere ftuduerunt.
Hoc enim fine nexu veritates, veritatumque
confecu-tiones vera nunquam explendefcere clafitate
, nec
ro-bur fuamque latitudinem habere,
neque causfae errorum
rectaque remedia inveniri poflunt. Et quamvis in
inda-gando nexu veritatum minus felici fucceflu gaviii (int,
ramen iaudanda eft eorum voluntas, atque ita imitanda, ut devia, in
quae illapii funt, evitemus. Inepta Syftemata improbamus, Ted Syftema tarnen, verum Ccilicet δί, in
ip-fa natura fundatum
<5 De Pbilofophia Moralt
hoc vero perficiendum non fufficit, ιτγ jura Sc officia
arbitrario Sc artificiofo ordine copulemus, vel a gene¬ rali quadam Sc abidra&a deducamus propoiirione;
ejus-modi enim nexus folidam Scienriam nunquam
conihtu-ere poteil , quae neque ab arbirrio pendere neque per
generales
propoiltiones fundari
poreit Omnia enim principia generaliora, quae morales fpectant veritares, perie vaga funt Sc adplicari nequeunt, niii praevia analyii,
qUcE irerum ipfam conftituit Difciplinam j adeo ut pro·
pöiitiones generales ut concluiiones e Scienria
haurien-das, non vero uc illius principia coniiderari debeant. Quaeritur itaque quomodo res morales jufio Sc fcientifi-co ordine
pertraldari
poiTunt? Inucilem in explicandacognitione humana collocaremus operarn, nifi
mcunabu-la idearum, incrementa Sc mutationes rite
obfervave-rimus. Eos igirur, qui morum Difciplinam, qualern nos requirimus, cum aliquo fucceifu condere pneopranr, ad primas origines idearurn attendendo regredi oportet, Sc
easdem deinde per varia incrementa Sc diverfas formas, quas impulfu rerum homines circumcingentium naniifcun-tur, examinare. Quum Lockius, quem iine venerarionis fenfu nunquam nominamus, res fenfibus animisque obvias
fua perfpicacia examinans, easdem in certas rerulic clalfes,
anfam quoque Difciplinam morumjufto Sc fcientifico nexu
pertracfcandi fubminiftrare nobis videtur: eandem ides;
compoiitcE, quas mixtasvocat, ingrediuntur atque
conftitu-unt. Si itaque harum notionum indoles Sc causfa cognitae
fuerint, ita delineatam habemus morum Difciplinam fei·
entifice pertra&andam , ut ftabili atque immoto funda-mento innitatur, quamvis augefeentibus fenfim notioni-bus Sc debita cura examinatis amplificari Scornari poifit. Rerum moralium fcientifica explicatio ab iisdem initiis ineipere debet, a quibus earurn notiones primum ortae fuere. Notionum originem rebus externis fentiendi or-
ga-Scientifce pertva&ata, 9
gana moventibus debernus, quae per fenfus hauiimus}
idearum primordia componuntur propter deiideria vi re« rum externarum excitata. Augetur fenfim humanae
cogni-tionis materia, Sccrefcunt fimui deiideria, quae ad fuum
u-fumeandem adhibent;quse incrementa per varias, quas iub-eunt, mutationes fequi Sc oculis contemplari attentioribus
oportet. Nec nobis dubium Sc incertum videtur, unde pri¬
ma initia cognitionis petamus, experientia eadem, qualia in tenellahominum setate funt, monftrat unicuique fua, &
Hiftoria progrefluum humani generis, alia non inveniri
poffe jconfirmat. Neceiiitates primae Sc immediatae prima
nos interSc res, quibuscircumcingimur, jungunt vincula,
atque ideo quoque noftram cum aequalibus noftris primam
conjun£tionem pariunt. Primitiva vero haec vincula no-varum deinde notionum novaeque indigentiae causiae
fi-unt, feu, ut accuratius dicam, novas Sc auctas
rnodifica-tiones idearum deiideriorumque procreant, quas rerum
impulfu externarum primum formavimus. Hi vero
mo-di idearum deiideriorumque ad tantum numerum creice-ro poflunt, quanto refpondent idearum primitivarum
poilibiles compoiitiones, quibus neceffitares , per omnes variationes rerum circumftantium, anfam praebere
value-rint. Longa Sc numerofa haec idearum feries ad Scien-tiam morum pertinet Sc vaftiilimum campum Philofopho
aperit, quem nec praefens, nec Ventura unquam faecula femet jaftare valebunr percurrifle; quibus novam mate-riem laboris difquiiitionumque femper pariet rerum
hu-manarum continuo variata inconftansque facies.
Com-ple£litur namque Philofophia moralis non tantum
cun-dlas morum vivendique regulas
, fed etiam ea momenta
quae conjun&o ftudio atque robore ad homines
emen-dandos dirigendosque adferre poifumus: Sc haec quidem omnia ita explicata, ut iimul hominum errores
errorum-que causfae Sc remedia patefiant. Itaque, quae vaftam
ΙΟ De Pbilofophia Μorali
hane & utiliftimam Difciplinam ingrediuntur, veritates
ab ipfa analyii idearum , fuum nexum lucrantur, in prima
enitn origine & a primis fuis causiis communi vinculo
inter fe ne&untur. Quum igitur Philofophicam
cogni-tionem in eo poiiram efte arbitramur , ut rerum
deter-minatis diftinciisque notionibus gaudeamus, quibus,
ra-tiones earundem nobis ipfis reddentes , debitum robur
juftamque amplitudinem dare, atque in communem
utili-tatem convertere valemus; ratio vero haec reddi nequit,
niii ad prima fundamenta idearum afcendendo,
earum-que modificationes obfervando, fequi nobis videtur,
Sy-fterna Scientiae moralis his fuperftrudhim principiis ve-ritate gaudere iua , five plures iive pauciores notiones
fuerit complexum , rite fi tanrum enodatae fuerint. Sic
vulgo nota & ab omnibus fere quotidie repetita
mo-rum praecepta , hoc inter fe nexu copulata &
propoiita ,
intelligentibus anfam pracbere poftunt, ideas iupra totum campumvitae defideriorumquehumanorum extendendifuas, & earum omnium rerum reddendi rationem, quas vel
Philofophia morum vel Politica Scientia fuo ambitu
complecti poteft; quod a libris Philofophorum fyftemati-cis alio confcriptis ordine, vix ac ne vix quidem
expe-£laremus. Haec quum ita fint, analyticam
pertradlio-nem Philofophiae contendimus
veram, illosque vitio
creatos eife judices hujus fcientiae, qui laudato
a nobis
pertracfandi methodo objiciunt , quod proprii ftudio
commodi, & immodicis voluptatibus fenfuum faveat.
V.
Sententiam hane noftram ulterius explicaife haud
pigebir. Ad ilium perfectionis gradum , in quo
confti-rutus eft vel fuerit, non pervenire
potuiife hominem niii
vi fuo ingenita pe£lori}
extra aleam dubitationis poiitum
Scientifice pertva&ata. n
ert; Ted hsec illius vis, cognofci nequit, nifi
perfcrutatio-ne rerum illam commoventium atque obje£lorum, quibiis
occupatur. Ut primum Philofophus haec obje£ta, ab
ex-perientiae luce unice colluftranda, deferuit, iisque
remo-tis effentiarn & proprietates animae explicare conatur,
atris crasiisque circumfunditur tenebris, quibus fuperan-dis vires humanae impares femper erunt. Videat heic
fuos limites mortale ingenium necefle eft, inträ quos
fubfiftere debet. Quamdiu ab externis rebus petiris
no· tionum defideriorumque originibus Sc incrementis
eno-dandis occupamur , veram & humano profuturam
gene-ri profitemur Scientiam, fed ii hac cognitione minus
contenti, ea quoque demonftrare Sc explicare
volueri-mus, quae confcientia virium fuarum fibi attribuit anima,
in devia ilatim ferimur , unde pedem referre haud
fa-cile erit, Sc iis difficultatibus nos implicamus, quibus
fuperandis humanum ingenium non fufficit j fed quae
portam infuper difpurationibus inutilibus Sc vanis litibus
aperiunr, a quibus tantum abeft, ut aliquid lucis verkas
unquam lucrata fuerit, ut porius denfa caligine eandem
femper obruerint. Qui verae Philofophiae operam im-pendere vult , momenta, quae menti fui confciae
conftan-ter inefle perceperit, pro indubiis conceilisque fumit, quae, ut contra iniidiofos impetus de omni veritate
dubi-tantium pugnantiumque deiendantur, Philofophantium cura non indigent. In iis vero rebus enodandis,
quae examini fubjicienda efle videt
, non antea gradum fiitit,
quam ad prima initia pervenerit, Sc earundem
diftin-£tam rationem fibi reddere calluerit. Homines
intelli-gere Sc velie videt, quia a rebus externis moventur, Sc cum quasdam res
femper adeffe Sc perpetuum effeddum
producere in omnes homines animadvertat, notiones Sc defideria ab illis quoque perpetuo determinata &
mo-dificata eife non dubitat, fed perfvafionem inde ortam
12 Be Pbilofopbia Μουall
jeqiie immutabilem &
conftantem
agnofcir
acipfum
rerumordinem, a quo excitata fuerit. Parum refeire videt, aa
huic perfvafioni fenfus nomen
cuidam
imponereplacuerif,
cavet folummodo; ne cum fenfibus externis &
immedia-iis, quorum ufum femper
praeiupponit, Sc quibus
nulla
prtevia operatione
mentis utimur
,confundaimir.
Ho-mines , quibus circumdati vivimus , Sc qui nobis
pluri-mum Sc obeffe poiiunt Sc prodeiTe, inter eas res
referi-mus , quae conftantes ideis noiiris inferunt & nunquam
tollendas modificationes, quarum eonfcientia fenfum
mc-ralem ii quis appellare voluerir, nos utique non
refra-gabimur, nomen enim non
impedit,
quominuséundem
a primitivis feniibus formatum eife videamus , Sc ad ib lius formationem explicandarn eam analyfeos facem
ad-ferre praeoptemus, qua conilabit, quae adminicula ad euii-dem propter communem falutem generis humani firman-dum juvare poifunt Si quomodo rire adhiberi debeant»
Non in tenelia seratula jtifli honeftique notiones eife
animo informatas experientia edocet, fed foimari
fen-lim per aliorum bominum effeciu in ea mentis noiirac
defideria , quae etiam , fublato omni cum i 11 is vincuio3
mente concipere poffumus. Quod opera Sc cogitarione
opus fit, antequam officia Sc jura noftra rite
cognofca-mus, Sc quod habitu ad virtutis cultum formari
debea-mus non impedit, quominus ad difcernendum inter fas Sc nefas nati faftique fint mortales; quam humanae
na-rurae indolem non tollit aut debilitat ea idearum morali-um explicatio, quae a feniibusincipit, quorum effe£him in ea dudum aetate homines experiuntur , ubi adbuc moralitatis confcii eife nequeunt. Caeterum magnam intercedere differentiarn quisque rerum peritus fateatur neceife eft, inter commendationes virtutis,ad animos
ho-ininum commovendos unice elaboraras, Sc fcientiiicam
morum pertra&ationem, Haec enim jufti Sc injufti,
Scientißcs pevtraSiata.
ni maliqtie
causfas*
virtutuminciramenta
6c
fcelerum
causfas explrcare debet: illae vero,
mortalium
ideis
opi-nionibus coni'vetudifiibus habituque, quales jam iunt, ob·
fervatis , ea momenta tantum eligere neceffe
habcnt
, exhodierno cujusvis iiatu derivanda, quae ad animos
per-fvadendos efficaciiiima eife poiiunt. Hoc vero eo
feli-cioii cum fuccefßu quemque prarftare poiTe contendimuSj quo melius
generales
eausfas, utilia
6c
noxia
coniilia
}prarclara
nefandaque
fvadenres
faeinora,
6c
quid
dem·
que diveriis
temporibus
rerumquemomentis
optimecon-veniat , a Philofophia inftru&us noverit.
§. VI.
Cognirionem
Perfe&ionum
fummi
Numinis,
fata
inortalium fapienter Gubernantis, eadem ac praeceqtä
Virae morumque inniri Theoria, dudum
indieavimus,
Hoec vero cognitio cum ad virrutemfirmandam
atquein adum producendam plurimum
conducar,
anoftrö
propofito haad alienum dueimus,
paucis
indicare
quo·modo morum difeiplina fcientifice pertra&ata,
ideis de
Deo llliusque gubernatione conveniar,easdemque
corro-»borer. Jufli 6c injufti, veri falfique confcientia a
rebus
ex-ternis, immutabili vi ros moventibus, excifara idearum
de
Divina Sapientia 6c Bonirate eaetcrisque
Perfedtionibus
Summi Numinis moralibus Fundamente praebenr.Illa
ii re£ta fanaque fuerit, vera eft divinarum
perfe&ionum
imago. Hujus fenrentite verkas, nifiomnia
nosfallunt
5 cum laudata a nobis ideas morales determinandi ratio-ne seque conftabit,ac ii easdem vel menticongenitas
vel
a fenfu quodam immediaro ortas effeconcederemuSo
Cum ea a natura praediti fumus facultate, utideas
com-ponere 6c confociare valeamus , 6c illa?
idearum
concre» liones, quas morales vocamus, abejusmodi
rerumeir*
De Pbilofopbia Morali
cumftantium vi, quam totum genus humanum necefta-rio experitur , coaiuerint, nihil impedir, quominus agno-fcamus Sapientiam illam Summam, quae mundi difpofuit
ordinem, in hoc ordine non dubiam vim collocaiTe,
quae noftras ideas, quantum entia finita cum Infinito &
Independente fe conferre poiTunt, ad idearum Divinarum
archetypum formaret. Quod plurima in Divina guher-natione incompreheniibilta nobis videntur, aliis causiis
non adfcribendum putamus, quam limitatis noftris
intel-ligendi viribus. ldeae ejusdem efle poiTunt indolis»
quamvis capacitate & latitudine diverfiftimae videanrur.
Homo rudis, ied Candidus in auguftiori ftadio poiitus,
virtutem colere juftitiamque poteft, & nihilo tarnen mi¬
nus optima Imperantis cujusdam fapientiilimi inftituta
,
injufta & noxia judicare : quis vero ex hac diverfitate argumenta-jure fe peterepoiTecrederet ,quibus
demonftra-ret alreiutrum virtutem juftitiamque noncoluifte, vel
com-munem Talutem non fpe£tafte ? Neque reformidamus, ne nobis objiciatur, Deum, utut nullius reiindigum,
non efle
pofte juftum , ii a primis indigentiis oriretur in
morta-libus jufti injuftique confcientia. Quis, dum ideas hu¬
manas per fenfus oriri fatetur, idcirco
quoque conten-dere fufpicaretur, Deum, utpote
corpore & fenfibus
ca-rentem , notionibus
quoque dfc cognitione carere ? Quan-do Epicuri Difcipuli vel Dei exiftentiam
denegarunt^
vel ordinem univerii Uli non curae efle ideo fomniarunt,
quia nulla re indiget, mendaci concluftone rem
finxe-runt, cui fruftra in illa veritate , quod homines
neces-fitatibus fuis moventur & erudiunrur, quaerunt
praefi-dia. Ante ultimam,
quam ducimus lineam, monuiiTe haud
pigebit, cavendum , ne quis unum faciens nobiscum in
derivanda a neceifitatibus jufti
honeftique confcientia ,
qua, in hoc ftatu, quem Philofophia examinare poteft,
gaudent mortalia pe&ora, nimis praeceps concludat , il¬ lam
Scientifice pertra&atc. i?
km poft morrem fore millam 3 ea, quibus jam
moven-tur homines, quia carebunt neceffitate. 3Sii
impedit,
quominus maxima > ad qua hac in vita ab exiguis
ini-tiis profe&i funt moruales, incrementa , in altera initia
fiant, & quominus fenfationes heic a primis derivata
& mediata. in futura vira fiant immediata: Sacra Litte-ra potius fanaque ratio, hanc comprobant
perivafionem,
quam noftro pedfori dulce folatium femper prabuiife
fa-temur. Has cogirationes ad illuftrandam & vindicandam
rationem, qua Philofophiam fcientifice pertradtatam
vo-lumus, fufFicere putamus. Eas illorum fubjicimus judi-cioj qui a prajudicatis opinionibus partiumque fludio
ali-eni, & examinandarum philofophicarum quaftionum
periti , de earum pretio jus ferenda: fententia rite fibi vindicare poffunt. Cateri,
precamur,
judicent modo conatus innoxios. Ταηtuinc